مقاله کامل تجربه محوری در انتقال دانش به منظور تربیت تخصصی

تجربهمحوری در انتقال دانش بهمنظور تربیتتخصصی
چکیده
در طول تاریخ، انسان همواره در تلاش بوده تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد. انعکاس این تکاپو مسأله‌‌ای مهم در امور خدماتی و رقابتی بوده است. در این میان مفاهیمی نظیر پند و اندرز و آگاهسازی مبتنی بر انتقال تجارب از افراد متخصص و با سابقة فعالیت در هر حوزه نقش کلیدی دارد. تجارب، موجب جلوگیری از تداوم فرآیند آزمایش و خطا خواهد شد. در این صورت فرد به جای اتلاف زمان در کسب امور تکراری، به سوی کسب تجارب جدید گام بر میدارد. با وجود درونمایههای غنی دینی، ملی و بومی متأسفانه در پژوهشهای علمی مختلف، بهرهگیری لازم از این درونمایه‌ها به عمل نیامده و أکثریت مطالعات، به پیروی از رویکردهای غیر بومی و عمدتاً اثباتی صورت گرفته و یا صرفاً بر جنبه‌های نظری تأکید شده و از جنبه‌های عملی و کاربردی غفلت شده است. پژوهش حاضر با هدف تشریح مفهوم تجربهآموزی، تدوین تجارب تخصصی فعالان و تهیه و تنظیم یک جدول یا فرم راهنما در زمینه اطلاعات تخصصی (در اینجا تعمیرات( انجام شد. نتایج نشان داد که عوامل عیبیابی، تخمین هزینه، مهارت و تعهد کاری، مقررات و مصوبات، ارائه ریز خدمات و ثبت و یادداشت کار، بر رونق و موفقیت کلی کاری مؤثر است. مواردی نظیر پیگیری و اهمیت کیفی کار توسط شخص مشتری و همچنین وجدان و توان کاری استادکار نقش مهمی در کیفیتِ خدمات ایفا میکنند. نتایج پژوهش حاضر میتواند به کسب اطلاعات مرتبط، بهروز و مبتنی بر دانش تجربی و بومی و نیز طبقهبندی تجارب منجر شود.
کلمات کلیدی: پژوهش کاربردی، انتقال دانش، تجارب کاری، حرفة تخصصی
1-مقدمه
یکی از مسائلی که ذهن انسان را همواره به خود مشغول داشته، تشخیص و تعیین ضوابطی است که به کمک آنها بتوان «خوب» را از «بد»، «رفتار اخلاقی» را از «غیر اخلاقی» و «رفتار انسانی» را از «ضد انسانی»، متمایز ساخت (علوی و حاج غلامرضایی، 1391). هر رشته‌‌ای از علوم، شیوه و روش خاص خود را دارد که اگر درست به کار گرفته شود، نتایج مطلوبی به همراه خواهد داشت.
انسانها در طول زندگی سعی میکنند هر امری را یک بار تجربه کنند و یک خطا را چند بار مرتکب نشوند، علاوه بر این خردمندان تلاش میکنند که خطایی را که دیگران تجربه کردهاند، مرتکب نشوند و در واقع سعی دارند از تجارب دیگران استفاده کنند، چرا که از عاقل چیزی غیر از این انتظار نیست: «اِنَّمَاَ الْعاقِلُ مَنْ وَ عَظَتْهُ التَّجاَرُبُ» همانا عاقل کسی است که تجربهها، او را پند دهند (شرح غررالحکم و دررالکلم، ج3، به نقل از قائمی‌مقدم، 1384). علاوه بر متون دینی و احادیث و روایات، در داستانهای منقول و مکتوب، ضربالمثلهای عامیانه و حتی در پندهای بزرگان و ابیات شعرا، میتوان جنبه‌های تجربهآموزی و پنددهی بسیاری دریافت کرد که بزرگان، نویسندگان و صاحبنظران، به تفصیل و یا به صورت اشاره و کنایه، حاصل دیده‌ها، شنیده‌ها و دریافتهای خود را به عنوان چراغ راهنما، در اختیار نسل پس از خود قرار دادهاند (شیرکرمی، 1397).
پژوهش حاضر بهمنظور مطالعة منابع مرتبط با حوزه پندگیری و تجربهاندوزی صورت گرفته است، تا از طریق بهرهگیری از این مباحث به مطالعه تجربه‌محوری در انتقال دانش تخصصی بپردازیم. اهداف اساسی پژوهش حاضر را میتوان در موارد زیر خلاصه کرد: الف- تشریح مفهوم درسآموزی و ابعاد آن،
ب- تدوین تجارب تخصصی متخصصان و یا استادکاران، ج- تهیه و تنظیم یک فرم راهنما در زمینه اطلاعات تخصصی. در راستای اهدافی که به آنها اشاره شد، در پی دستیابی به پاسخ این سؤال اساسی هستیم: استادکاران بازاری فعال در عرصه تعمیرات وسایل موتوری، دارای چه تجارب تخصصی هستند؟ و ابعاد اساسی و جزئیات تجارب آنها در حوزه تخصصی مذکور چیست؟
2- چارچوب نظری
مادامی که انسان در غرور خویش گرفتار است و سر در لاک خود دارد، از رویدادهایی که برای دیگران رخ می‌دهد پند نمیگیرد و خطاهای تجربه شده دیگران را تکرار میکند. بدین سبب، باید تربیتآموزان را بر آثار به جای مانده از گذشتگان عبور داد تا با عبرت از سرنوشت آنها، تجارب آنان را پلی برای رشد و شکوفایی خود قرار دهند (قائمیمقدم، 1386). وظیفه مربی این است که تجربیات خود و دیگران را جمعآوری و خلاصه کند و به طور صریح و روشن و دستهبندی شده در اختیار فراگیرنده قرار دهد.
تربیت مبحث گستردهای است و شامل ابعاد متعددی می‌شود، از آن جمله میتوان به تربیت دینی، تربیت سیاسی، تربیت نظامی، تربیت بدنی، تربیت فرهنگی، تربیت کاری، تربیت علمی و. . را نام برد. در برخی از این نمودهای تربیت، در زمینه محتوا، اهداف و فلسفه وجودی، اجماع نسبتاً همگانی و جهانی بر قرار است (نظیر تربیت علمی)، اما در برخی دیگر نقاط تعارض بسیار است و دامنه اختلافات از تقدس و ارزشمندی یک مسأله تا بیارزشی و بیگانگی همان مسأله متغیر است (نظیر تربیت فرهنگی). بنابراین درباره
مصادیق گوناگون تربیت، هنوز اجماع جهانی و همگانی میان کشورها و جوامع بر قرار نشده است.
از مهمترین مقاصد تربیت آن است که انسان به درجهای از درک و بصیرت برسد که بتواند از ظواهر امور بگذرد و به باطن آنها بنگرد. یعنی از محسوسات و مشهودات عبور کند و به معقولات برسد، و قدرتی فراگیر برای سنجش و اندازهگیری، تجزیه و تحلیل، حل و فصل امور و انتخاب و تصمیم‌گیری در ابعاد مختلف زندگی به دست آورد (قائمی‌مقدم، 1384). آگاهی و بصیرت، آثار و پیامدهایی به دنبال دارد؛ نگاه فرد را از سطح و پوستهی رویدادها می‌گذراند و به عمق و باطن آنها نفوذ میدهد. آگاهی موجب تعادل و ثبات روح میشود و از آسیبپذیری در برابر حوادث و عوامل تهدیدکنندة معنویت میکاهد. همچنین بصیرت، مشکلات و سختی‌ها را آسان جلوه میدهد (شرفی، 1386).
امروزه متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسان بیش از همیشه به مطالعه پدیده‌های روانی، تربیتی در موقعیت واقعی علاقه دارند و از طرح‌های پژوهشی عمدتاً در آثار مربوط به روش تحقیق متعلق به دهه‌های گذشته معمول بود و اما همچنان در کشور ما مسلط است، استقبال نمیشود؛ این در حالی است که سؤالات و فرضیات پژوهشی پیچیدگی‌های بسیار بیشتری نسبت به دهه‌های گذشته داشته است (لطفآبادی و همکاران، 1386). یکی از شیوه‌های مؤثر در تربیت، روش سرمشقدهی یا الگویی است. چشم و گوش انسان همچون دریچه‌‌ای است که میبیند و میشنود و ذهن چون آئینه‌‌ای است که هر چیزی در آن انعکاس مییابد. از اینرو، روش الگویی در سازمان دادن به شخصیت و رفتار، نقش بسزایی دارد. به برکت وجود همین غریزة تقلید است که انسان بسیاری از رسوم زندگی، آداب معاشرت، غذا خوردن، لباس پوشیدن، تکلم
و ادای کلمات و جمله‌ها را از پدر و مادر و سایر معاشران فرا میگیرد و به کار میبندد. آن همه تأکیدی که بر نقش الگوها شده است بدین خاطر است که الگوها، چون مقبول واقع شوند دیگران را مطابق خود میسازند؛ چنانکه هر هنری که استادی داشته باشد، جان شاگردش بدان هنر متصف می‌شود (امینی، 1387). بنابراین مربیان می‌توانند فعالیت‌ها و رفتارهای صحیح خود را به گونه‌‌ای هماهنگ کنند که متربیان، به بهترین صورت متوجه شوند و الگوی ذهنی آنان در انجام امور شکل یابد.
سبحانینژاد و تژدان (1393) در پژوهش خود با عنوان چارچوب صلاحیت‌های حرفه‌‌ای مربیان و استادکاران آموزش فنی، این صلاحیت‌ها را در سه بعد صلاحیت‌های شخصی، صلاحیت‌های تخصصی- حرفه‌‌ای (دانش، بینش و مهارت) و صلاحیت‌های اخلاقی- اعتقادی (وجدان کاری، توانمندی، روابط و اعتدال اجتماعی، ایمان و انضباط اداری) طبقهبندی نمودند. همچنین ماهازانی و همکاران (2010) در پژوهشی با عنوان توسعه صلاحیت‌های تجربهمحور مربیان و استادکاران فنی و حرفهای، این صلاحیت‌ها را در ابعاد فنی و تکنیکی، صلاحیتهای حرفهای- اجتماعی و انسانی و نیز صلاحیت‌های حرفه‌‌ای آموزشی- متدلوژی تقسیمبندی نمودند.
4- روش
در حال حاضر، توجه و کاربرد جنبه‌های درسآموز و پندگیری از تجارب، موجب تدوام حضور موفقیتآمیز در دنیای رقابتآمیز و تجهیز به فناوری و علم نوین شده که در نهایت، به تدوین و انتقال دانش تخصصی منجر خواهد شد.
در رویکرد تجربه‌محوری برای انجام پژوهش، یک نفر محقق و یک نفر نیز به عنوان نمونة مورد مطالعه و مشارکتکننده میتواند کافی باشد. البته تعداد محققان و موارد مطالعه
(افراد با تجربه یا کارشناس) میتواند بیش از یک نفر باشد. نتیجه انجام این پژوهش به تولید علمی منجر می‌شود که با توجه به موضوع پژوهش، این علم میتواند جنبه نوآورانه هم داشته باشد. چنین علمی دارای خصوصیت کاربردی، قابل آموزش و مناسب برای استفاده است (هم برای کسی که تحت تربیت قرار دارد و هم برای کسانی که با موضوع بررسی شده در ارتباط هستند و نتیجه پژوهش، که همان علم تولید شده است را می‌توانند مطالعه کنند).
بنابراین با توجه به توضیحات داده شده، در شیوه پژوهشی تجربهآموزی، ساختن دانش تخصصی به وسیله افرادی که در زمینه فعالیت و حرفه خود (کاری، فرهنگی، علمی، ورزشی و. .) مهارت لازم را دارا هستند، مورد نظر است. نکته مهم در این رویکرد این است که هر فرد عادی، با شرط دارا بودن تجربه و مهارت در کار خود، میتواند یک کارشناس و تولید کننده دانش باشد، در حالیکه شاید خود فرد از این توانایی خود آگاه نباشد. قابل ذکر است همه انسان‌ها در زمینه‌هایی محدود و یا متعدد، مهارت دارند. مثلاً تقریباً همه انسانها مهارت بزرگ کردن و تربیت فرزندان خود را به طور غریزی و نیز اکتسابی دارا هستند و تنها در کیفیت آن تفاوت دارند.
از مزیت‌های روش تجربهآموزی، میتوان به این موارد اشاره کرد:
این روش صرفاً تجربی نیست و جنبه عبرتدهی (و پندآموزی) و آگاهیبخشی دارد (به طور مثال آگاهی از اقدام و رفتار صحیح، آگاهی از مشوقها و تنبیهات و نیز آگاهی از عواقب اعمال نادرست و اشتباه.)
این روش جنبه تولیدی و محصولدهی دارد (تولید دانش.)
این روش جامعیت دارد و در بسیاری از امور قابل بررسی و اجرا است (زیرا همه تلاشهای انسان با هدف انسانسازی است.)
در روش تجربهآموزی که عموما پندمحور بوده و بر انتقال تجارب مبتنی است، ابتدا سؤال کلی مطرح شده و سپس عناصر اصلی مشخص و بر اساس نظرات و دیدگاهً‌های بیان شده، به تدوین متن پرداخته میشود که در نهایت به صورت فرم و یا جزوه به عنوان یک راهنمای تخصصی قابل استفاده و کاربرد خواهد بود.
برای کسب روایی داده‌ها (در این پژوهش)، پس از صحبت (مصاحبه اولیه) با نمونه‌ها (متخصص، استادکار یا کارشناس) و استخراج مضمون‌های اولیه، جهت تعیین صحت اطلاعات مستخرج، بر حسب ضرورت تفاسیر آنها (مشخصه‌ها) در اختیار مشارکتکننده (گان) گذاشته میشود تا مورد بازبینی قرار گیرند. در صورت وجود ابهام برای ایشان، میتوان کدها و تفاسیر اصلاحی را مجدداً در اختیار ایشان قرار داد. در مرحله بعد از مشارکتکننده می‌خواهیم تا ابعاد و گستره هر مشخصه را بیان نماید و به ضبط و یادداشتبرداری از صحبتهای او اقدام میکنیم. همچنین برای تعیین قابلیت اعتماد، داده‌ها و اطلاعات توسط افراد متخصص دیگری غیر از مشارکتکنندگان، مورد بررسی و داوری قرار میگیرند.
برای انجام چنین پژوهشی، جهت تکمیل اطلاعات مورد نیاز برای مصاحبه و یادداشتبرداری و همچنین جهت استخراج کدهای اصلی و سپس ابعاد مسأله و اصلاح، تنظیم و طبقهبندی اطلاعات، احتمالاً زمان زیادی مورد نیاز باشد و ممکن است شرکتکنندگان پژوهش (به علت مشغله‌های کار و فعالیت) فرصت کافی را برای همکاری با پژوهشگر نداشته باشند. همچنین احتمالاً در برخی مشارکتکنندگان، سطح سواد و یا بیان در حد مطلوبی نباشد. بنابراین جهت کاهش مسائل و مشکلات،
می‌توان گردآوری اطلاعات پژوهش را در چند مرحله و با زمان‌های کوتاه انجام داد و در مواردی نیز میتوان ابعاد اطلاعات مورد نیاز را به آنها انتقال داد تا در فرصت مناسب به تهیه و ارائه اطلاعات بپردازند. میتوان با هماهنگی شرکتکنندگان وقت مناسب برای گردآوری اطلاعات را تعیین نمود. در جهت پر کردن خلأ ناشی از کمسوادی و یا ضعف بیان احتمالی برخی شرکتکنندگان، میتوان در حد امکان به ساده کردن پرسشها و مرتبط ساختن آنها با حوزه کار و فعالیت مشارکتکنندگان اقدام کرد. ابزار اصلی گردآوری دادهها و اطلاعات، مصاحبه نیمه سازمانیافته می‌باشد. اما جهت اطمینان به دادهها و برای استخراج صحیح اطلاعات و یافته‌ها به تناسب از یادداشتبرداری و مشاهده نیز استفاده می‌گردد.
با توجه به ماهیت پژوهش که به بررسی عمیق مسأله مورد نظر میپردازد، معمولاً از حجم بالای نمونه آماری استفاده نمیشود، بنابراین در این پژوهش تلاش شد تا مناسبترین افراد متخصص (استادکار) به روش هدفمند برای نمونه انتخاب شوند. برای جمعآوری اطلاعات، پس از مراجعه به مشارکتکنندگان، در زمینه تشریح هدف پژوهش، طریقه مشارکت و همکاری آنها هماهنگی لازم به عمل آمد و سپس نسبت به طرح مباحث و سؤالات، تدوین اطلاعات و در نهایت نسبت به تهیه و تنظیم یافته‌ها اقدام شد.
در اینجا از بین جامعهی استادکاران عرصه تعمیرات وسایل موتوری در شهر دهلران، با شیوه نمونهگیری غیرتصادفی هدفمند تعداد 6 نفر جهت مشارکت انتخاب شدند. با توجه به ماهیت پژوهش که به بررسی عمیق مسأله مورد نظر میپردازد، تلاش شد تا مناسبترین افراد دستاندرکار، متخصص، استادکار و یا کارشناس برای نمونه انتخاب شوند. داشتن حداقل 10
سال سابقه کار و ابراز رضایت افراد نمونه برای مشارکت در پژوهش، از ملاک‌های اصلی انتخاب نمونه بود.
در تحقیق حاضر با مراجعه به چند نفر استادکار بازاری، در ابتدا به طرح سؤال کلی با عنوان «چه عواملی (اعم از اجتماعی، بازاری، اقتصادی، اخلاقی و. .. ) با شغل شما در ارتباط است؟» اقدام شد و پس از انجام مصاحبه مقدماتی (کلی) و استخراج مشخصه‌های اصلی، بر اساس ابعاد مطرح شده به مصاحبه تکمیلی پرداخته شد.
4- یافته‌ها
بر اساس تجارب کاری استادکاران فعال، مجموعه‌‌ای از عوامل تخصصی، اخلاقی، ارتباطی و مقرراتی در این حوزه حائز اهمیت فراوان است.
(در جدول زیر ابعاد و توضیحاتی در حوزه کار تعمیرات بازاری برای فعالان و علاقمندان به این حرفه مورد اشاره قرار گرفته است.)
جدول 1: خلاصه اطلاعات کار تعمیرات بازاری

فایل : 17 صفحه

فرمت : Word