مقاله در مورد طبقه بندی ژنوتیپ‌ ها از لحاظ ژن‌ های آنتی ‌پورتر

چکیده
به منظور بررسی مکانیزمهای مقاومت به شوری در مرحله جوانهزنی در ارقام گندم برای استفاده در برنامههای دورگگیری و اصلاح نباتات، 6 رقم از مناطق کویری و شمال ایران بنامهای (کویر، ارگ، بم، آرتا،مروارید و دریا) انتخاب و در پنج سطح شوری شامل (0، 1/0، 2/0، 3/0 و 4/0 میلیمولار) کشت گردید. در هر روز تعداد بذور جوانه زده و نیز پس از 12 روز طول کلئوپتیل اندازهگیری شد. شاخصهای جوانهزنی از طریق فرمول المدرس() محاسبه و نهایتاً ارقام حساس و مقاوم شناسایی شد. در ادامه، در 5 رقم میزان بیان نسبی ژنهای آنتی پورتراز طریق روش کمی بیان نسبی ژن (Real Time PCR) ارزیابی شد. نتایج نشان داد که بیان نسبی ژنهای مربوط به آنتی پورترهای TaNHX1 و TaNHX2 در ارقام مقاوم و ارقام حساس تفاوت معنی دار داشت، بطوریکه با افزایش سطح شوری (استرس) آنتی پورتر TaNHX2 در ارقام مقاوم بیشتر بیان شده بود. بنابراین در ارقام مقاوم مورد مطالعه بیان نسبی TaNHX2 نسبت به TaNHX1 در مکانیزم مقاومت نقش بیشتری داشته است. ارقام حساس با وجود افزایش بیان ژنهای TaNHX1 و TaNHX2 در سطوح پایین شوری ولی میزان بیان آنها کمتر از ارقام مقاوم بوده و کارایی زیادی در ایجاد مقاومت نداشته است. بیان نسبی ژنهای TaNHX1 و TaNHX2 و رابطه آن با شاخصهای جوانهزنی در دو رقم تفاوت داشت که این نتیجه در اثر وجود اثر متقابل ژنوتیپ × سطوح شوری حاصل شده است. بررسی بیان نسبی ژن TaNHX2 میتواند در ارقام مقاوم در سطح شوری نسبتاً بالای 3/0 میلیمولار بعنوان ماکر استفاده شود.
کلمات کلیدی: ژن‌های آنتی‌پورترNa+/H+، شوری، گندم
فصل اول
کلیات
1-1- مقدمه
با توجه به ‌اینکه جمعیت دنیا به طور فزاینده‌ای روبه افزایش است و دانشمندان پیشبینی کردهاند که در سال 2030 میلادی جمعیت کره زمین به 10 میلیارد نفر می‌رسد، اکنون این سوال پیش می‌آید که برای تهیه و تأمین مواد غذایی برای چنین جمعیتی چه باید کرد و چه چاره‌هایی اندیشید (رنجبر، 1392). غلات مهم‌ترین گیاهان زراعی هستند (امام، 1383)، تولید کل غلات جهان 8/1 میلیارد تن است که بیشترین میزان آن (حدود 500 تا 600 میلیون تن) به گندم اختصاص دارد و از نظر سطح زیر کشت و تولید سالیانه نیز گندم در درجه اول اهمیت قرار دارد (صفی خانی، 1386).
گندم گیاهی است که در سراسر دنیا از کرانههای قطبی تا حوالی استوا کشت می‌شود (نجفی‌میرک و شیخی‌گرجانی، 1384). کشت و همچنین رشد و نمو این نبات در بسیاری از نقاط دنیا و در شرایط آب و هوایی مختلف امکان‌پذیر می‌باشد (شیخ زاده مصدق، 1392). گندم اولین و مهم‌ترین گیاه زراعی تأمین کننده نیاز‌های غذایی بشر است که حدود صد قرن پیش اهلی شده است. با توجه به رشد روز افزون جمعیت جهان اهمیت غذایی و اقتصادی گندم روز به روز بیشتر می‌گردد (خدابنده، 1376). بنابراین ضرورت افزایش تولیدات غذایی، جهت تامین نیاز‌های جمعیت روز افزون اجتناب ناپذیر می‌باشد (رنجبر، 1392). مهم‌ترین مصرف گندم در جهان برای تغذیه انسان است و همچنین در پرورش دام و طیور، کاغذ سازی و بسیاری از صنایع دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد (خدابنده، 1376).
تنش در موجودات زنده به معنی انحراف از شرایط مطلوب برای زندگی تعریف می‌شود. هر عامل محیطی که باعث ایجاد صدمه یا خسارت در موجود زنده شود، تنش بیولوژیک نام دارد. تنش از نظر علم بیولوژی به نیروهایی گفته می‌شود که از طریق تأثیر بر واکنش‌های طبیعی گیاه، باعث کاهش نمو، رشد و تولید و کاهش عملکرد گردد (فیشر، 1989).
تنش شوري يكي از تنش‌هاي غيرزنده است كه بشر از هزاران سال پيش تاكنون با آن دست به گريبان بوده است. شور شدن اراضي از زماني آغاز گرديد كه انسآن‌ها شروع به عمليات كشاورزي كردند و توسعة سريع و نامناسب سيستم‌هاي آبياري در مقياس بزرگ منجر به گسترش پديدة شوري در اراضي قابل كشت گرديد (خوش‌خلق‌سیما و عسگری، 1380).
هيچ قاره و اقليمي عاري از خاك‌هاي متاثر از شوري با منشاء اوليه يا ثانويه نيست. اين خاك‌ها حدوداً يك ميليارد هكتار از سطح زمين را پوشانيده‌اند که 75 ميليون هكتار از آن در جنوب غربي آسيا قرار دارد. ايران با 27 ميليون هكتار اراضي شور در مقام اول كشورهاي اين ناحيه قرار دارد و پس از آن هند و پاكستان به ترتيب با 8/23 و 5/10 ميليون هكتار مقام دوم و سوم را دارند (صادقي و همکاران، 1385).
در ميان اندام‌ها و مراحل مختلف رشد گياه شوري بيشترين اثر را روي جوانهزني بذر و ريشه‌هاي کم عمق دارد. زيرا نمک عمدتاً در لايه‌هاي بالاي خاک تجمع مي‌کند (سومانی، 1991). جوانه‌زدن پديده
بسيار پيچيده‌اي است که طي آن تغييرات فيزيولوژيک و بيوشيميایي بسياري در بذر انجام مي‌گيرد تا جنين فعال گردد. شوري ابتدا جذب آب را کاهش مي‌دهد؛ زيرا سبب کاهش پتانسيل اسمزي آب خاک مي‌گردد، از طرف ديگر سبب سميت يعني تغيیر فعاليت آنزيمي، اختلال در متابوليسم پروتئين‌ها، بهم ريختن تعادل هورموني و کاهش استفاده از ذخيره بذر مي‌شود (به نقل از میرزا معصوم زاده، 1392).
وجود تنوع ژنتیکی برای موفقیت در اصلاح‌ نباتات ضروری است. به طوری که انتخاب موفقیت آمیز ژنوتیپ‌های برتر از داخل توده‌های مورد اصلاح بستگی به وجود تنوع ژنتیکی دارد و بدون آن هیچ پیشرفتی در اصلاح امکان‌پذیر نیست (خالدی، 1373 به نقل از مطلوبی اقدم، 1387). برای استفاده از سرمایه عظیم تنوع ژنتیکی اطلاع از ماهیت و میزان تنوع در ژرم پلاسم از اهمیت زیادی در برنامه‌های اصلاحی برخوردار است زیرا والدینی که از لحاظ ژنتیکی متفاوت هستند هیبرید با هتروزیس بیشتر توليد می‌کنند و احتمال بدست آوردن نتاج تفرق یافته برتر از والدین را افزایش می‌دهند (باقری و همکاران، 1375).
برای استفاده از زمین‌های شور در کشاورزی سه امکان وجود دارد:
تغییر محیط: مشخص است که جبران کمبود یک عنصر در خاک به مراتب آسان‌تر از رفع مازاد یک عامل می‌باشد روش‌های مختلفی برای رفع شوری خاک وجود دارد ولی همگی آن‌ها پرهزینه هستند.
تغییر گیاهان مورد کشت یا تعویض گیاهان زراعی حساس به شوری با گونه‌های سازگار به شوری یا هالوفيت‌ها.
اصلاح گیاهان زراعی جهت افزایش تحمل شوری از طریق منابع ژنتیک موجود کار با استفاده از روش‌های کلاسیک اصلاح‌نباتات و روش‌های نوین مهندسی ژنتیک (یئو، 1989 و خوش‌خلق‌سیما و عسکری، 1380).
طی دهه‌های گذشته تلاش‌های فزاینده‌ای برای بدست آوردن ژنوتیپ‌های متحمل به شوری که قادر به رشد در محیط‌های شور باشند، صورت گرفته است. با این حال ژنوتیپ‌های زراعی اصلاح شده برای تحمل شوری وجود دارد که به عنوان یک راه حل اقتصادی در اکوسیستم‌های شوری مورد بهره برداری قرار گرفته‌اند (کولیس، 1993).
از آنجایی که فنوتیپ گیاه از اثر توام ژنوتیپ و محیط شکل می‌گیرد، اثر شوری توام با اثر سایر عوامل محیطی در یک گیاه جلوه‌گر می‌شود از این رو بررسی وراثت‌پذیری تحمل شوری در گیاهان مشکل است (شاتون، 1984).
بررسی مکانیزم‌های مولکولی مقاومت به شوری در ارقام متفاوت، این امکان را می‌دهد که شناخت کاملی از زمینه ژنتیکی ارقام بدست آورده و از آن‌ها به‌صورت آگاهانه در تولید ارقام مقاوم استفاده کرد. منابع مقاومت به شوری توسط TFها، ژن‌های Nax1 وNax2، ترانسپورترها، منابع آنتی‌اکسیدان‌ها (ضعیفی‌زاده و همکاران، 2012) گزارش شده‌اند. شناخت ارقام و ژنوتيپ‌هاي اصلاح شده ايراني از لحاظ پتانسيل‌هاي منابع مقاومت به شوري از جنبه‌هاي ملكولي مخصوصاً ترانسپورترهای H+/Na+ما را در اصلاح و استفاده از آن‌ها دربرنامه‌هاي تلاقي و دورگگيري هاي موفق ياري نمايد.
1-2- پیشینه پژوهش
تنش شوری یکی از مشکلات عمده کشاورزی به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می‌باشد. اثرات منفی ناشی از این تنش مانع رسیدن گیاهان به حداکثر پتانسیل عملکرد می‌گردد (پاردیا و داس، 2005). اثرات منفی عمده ناشی از شوری در گیاهان به دلیل افزایش غلظت یون‌های سمی در گیاه و ایجاد عدم تعادل یونی همراه با تنش کم آبی در گیاه است (بلوموالد و آپسه، 2000). سدیم یکی از یون‌هائی است که با افزایش غلظت آن در سیتوپلاسم گیاهان تحت تنش شوری موجب اختلال در فرآیندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه می‌شود (تستر و دونپورت، 2003). در حقیقت افزایش یون سدیم اختلال در جذب و عمل یون پتاسیم و نتیجتاً سبب افزایش نسبت Na+/K+ می‌شود که‌این موضوع اکثراً فرآیندهای فیزیولوژیک گیاه را تحت تأثیر قرار می‌دهد (خان و عبدالله، 2003). بنابراین جهت تحمل تنش شوری ضروری است که گیاه بتواند غلظت یون سدیم را در سیتوپلاسم پایین نگه دارد.
در گیاهان، یون سدیم به واسطه فعالیت آنتی‌پورترهای Na+/K+از سیتوزول به بیرون رانده می‌شود. آنتی‌پورترهای واکوئلی با فرستادن یون‌های سدیم به درون واکوئلی گیاه آن را از سیتوزول دور می‌کنند. تحت شرایط تنش شوری، بیان ژن رمز کننده آنتی‌پورترهای واکوئلی افزایش می‌یابد که نشان از اهمیت این پروتئین در مکانیزم‌های تحمل تنش دارد (فوکودا و همکاران، 1996). با تحقیقات انجام شده در گیاهان مشخص گردیده که آنتی‌پورترهای واکوئلی توسط یک خانواده چندژنی رمز می‌شوند برای مثال در ذرت و آرابیدوپسیس شش ایزوفرم برای این ژن وجود دارد (زورب و همکاران، 2005).
همانگونه که ذکر گردید گزارش‌های متعددی دال بر اهمیت آنتی‌پورترهای واکوئلی در تحمل تنش شوری وجود دارد که در این میان ژن‌های رمز کننده‌این پروتئین در گیاهآن‌هالوفیت جایگاه ویژه‌ای دارند (پاردیا و داس، 2005؛ یوکویی و همکاران، 2002 و زانگ و همکاران، 2005). هالوفیت‌ها با پایین نگه داشتن غلظت یون‌های سمی ‌از جمله سدیم در سیتوزول تحت شرایط تنش این امکان را برای خود فراهم می‌آورند که بتوانند تنش را به خوبی پشت سر بگذارند (پاردیا و داس، 2005). بنابراین ژن‌های رمز کننده آنتی‌پورترهای واکوئلی در گیاهآن‌هالوفیت می‌توانند نامزدهای مناسبی برای اصلاح گیاهان زراعی مهم و حساس نسبت به تنش شوری باشند. با استفاده از این ژن‌ها از طریق مهندسی ژنتیک می‌توان گیاهان زراعی متحمل نسبت به تنش شوری ایجاد نمود، علاوه بر این می‌توان با بررسی و تجزیه و تحلیل توالی نوکلئوتیدی این ژن‌ها و توالی اسیدآمینه‌ای پروتئین‌های رمزشونده توسط آن‌ها و مقایسه آن‌ها با گیاهان معمولی به درک بیشتری نسبت به توانایی های این آنتی‌پورترها در مکانیسم تحمل دست یافت.
گیاهان قادرند تنش را دریافت کرده و سیگنال تنش را به درون سلول خود انتقال داده و مکانیزم‌های سازگاری خود را فعال کنند. مکانیسم سازگاری گیاهان به تنش های محیطی غالبا با تغییر بیان ژن‌هایشان همراه است. یکی از راه‌های بررسی الگوی بیان ژن‌ها اندازه‌گیری میزان رونوشت‌های mRNAکدشده از تک ژن به کمک روش‌هایی مانند ریزآرایه، SAGE,cDNAو AFLP است. برای مثال با استفاده از cDNAتعداد 194 رونوشت mRNAشناسایی شدند که بیان شان تحت تنش شوری در
آرابیدوپسیس پنج برابر افزایش یافت شده بود (موتواکی و همکاران، 2002). در تحقیق مشابه الگوی بیان ژن‌های برنج تحت تنش شوری مورد بررسی قرار گرفت و نشان داد که بیش از 10% ژن‌ها در فاز اولیه تنش شوری کاهش یا افزایش بیان نشان می‌دهند (کاوازاکی و همکاران، 2001). با وجود قدرت بالای روش‌های ذکر شده در تجزیه بیان ژن‌ها، هیچ یک از این روش‌ها اطلاعات کمی و کیفی از فرآورده نهایی ژن‌ها (پروتئین‌ها) در اختیار قرار نمی‌دهند.
ماژول و همکاران (2000) در بررسی اثر تنش شوری بر روی ریشه‌های دو رقم گندم مقاوم و حساس، 9 پروتئین پاسخ دهنده را شناسایی کردند. داداشی دوکی و همکاران (2006) به بررسی الگوی بیان پروتئین در پانیکول برنج تحت تنش شوری پرداختند، در این تحقیق ژنوتیپ IR651به عنوان مقاوم به شوری انتخاب شده و 12 روز پس از اعمال تنش شوری نمونهگیری از پانیکول‌های جوان برنج انجام گرفته است. نمونه‌های پانیکول در سه سطح از لحاظ اندازه تقسیم‌بندی شدند. الگوی بیان این سه گروه تجزیه شده و بیان 13 پروتئین در هر سه گروه دچار تغییر بیان قابل ملاحظه‌ای شده بودند با شناسایی این پروتئین‌ها بوسیله طیف سنجی جرمی، به عنوان آنتی‌اکسیدان‌ها و پروتئین‌های درگیر در ترجمه، رونویسی، انتقال و سنتز ATPتشخیص داده شدند. از آنجائیکه شناسایی منابع مولکولی مقاومت یا تحمل به شوری می-تواند ما را برای استفاده از آنها در برنامههای دورگگیری هدایت نماید لذا اهداف این تحقیق به شرح زیر میباشد.
1-3- اهداف تحقیق
1- مقایسه و بیان ژن‌های آنتی‌پورتر ارقام حساس و مقاوم از لحاظ بیان این ژن‌ها.
2- طبقه بندی ژنوتیپ‌ها از لحاظ ژن‌های آنتی‌پورتر
3- بررسی میزان مقاومت به شوری در ژنوتیپ‌های مورد مقایسهدر مرحله جوانه‌زنی
4- بررس رابطه بین میزان بیان ژن‌هاي آنتي پورترو میزان مقاومت به شوری در مرحله جوانهزنی
فصل دوم
بررسی منابع
2-بررسی منابع
2-1- مبداء و قدمت گندم
گندم شاید اولین گیاه زراعی است که اهلی شده و توسط انسان کشت گردیده است. این فرآیند احتمالاَ بین 12000 تا 18000 هزار سال قبل از میلاد و شاید با جمعآوری بذر اجداد وحشی گندم فعلی شروع شده باشد (راشد محصل و همكاران، 1377). هرچند که مبداء گندم را جنوب غربی آسیا میدانند، ولی به طور کلی مبداء آن بستگی به گروه آن دارد. گفته میشود موطن اولیه گندمهای گروه Monococcum که دیپلوئید هستند، آسیای صغیر و گندمهای گروه Dicoccoides تتراپلوئید جنوب غرب آسیا (ایران، عراق، سوریه، فلسطین) و مصر و اتیوپی است (جزائري نوشآبادي و همكاران، 1387).
عمر کشت و کار را برای گندم حدود 10000 سال تصور می‌کنند. برای گندمهایی که از حفاریهای ژارمو نزدیک سلیمانیه در عراق به‌دست آمده است، به کمک کربن رادیواکتیو توانستهاند در حدود 10000 سال عمر تعیین کنند (نورمحمدي و همكاران، 1377). گندمهای دیپلوئید و تتراپلوئید، 9000 سال پیش در خاورمیانه اهلی شدند. بیش از 6000 سال پیش، دورگگیری بین تتراپلوئید و دیپلوئید، سبب تولید گندم نان هگزاپلوئید گردید (مرادي، 1377).
2-2- اهمیت گندم از نظر اقتصادی و تغذیهای
گندم غذای عمده انسانها در بيشتر كشورهاست (خدابنده، 1376) و 15 الي 18 درصد مصرف مواد غذايي را تشكيل داده (تاجبخش و همكاران، 1387)، به شکلهای گوناگون مصرف میشود. اهمیت اقتصادی گندم چه از نظر تولید و چه از نظر تغذیه در دنیا بیش از سایر محصولات کشاورزی میباشد. حتی در مناطقی که به علت متغیر بودن شرایط اقلیمی و یا خشکی محیط، امکان تولید نباتی نباشد، میتوان گندم تولید نمود. اهمیت گندم بیشتر مربوط به خواص فیزیکی و شیمیایی موادی است که دانه آن را تشکیل می‌دهند (خدابنده، 1376). مطابق گزارش سازمان خواروبار و کشاورزی جهانی در حال حاضر سالانه در جهان 85 میلیون تن پروتئین مصرف میشود که حدود 40 میلیون تن یعنی درحقیقت حدود نصف پروتئین مصرفی جهان از غلات و به ویژه از گندم تأمین میشود (نقل از خدابنده، 1376). مهمترين كالاي كشاورزي در تجارت بينالمللي است و از جمله توليدات زراعي استراتژيك است كه مصرف همگاني و روزمره دارد (مبصّر و همكاران، 1387).
2-3- نیازهای محیطی گندم
گندم‌ در محدوده‌ وسیعی ‌از شرایط ‌محیطی ‌رشد کرده و کشت ‌آن ‌در مناطق ‌خشک ‌آفریقا تا دره‌های‌ مرطوب ویتنام و در شرایط محیطی ‌سرد در نپال تا شرایط محیطی‌گرم ‌در هند انجام می‌گیرد (ساتورا و اسلافر، 2000). گندم در مناطق نیمه گرمسیری از 50 درجه عرض شمالی تا 26 درجه عرض جنوبی کشت می‌شود. حداقل دمای مورد نیاز برای جوانهزنی 4-3 درجه سانتی‌گراد و مجموع درجه حرارت بیولوژیکی لازم تا‌ رسیدن ‌محصول 2300 – 2000 روز درجه است که این مقدار در گندمهای بهاره
به علت کوتاه بودن دوره‌‌ رشد کمتر است. به طور کلی هوای خشک و مرطوب در حین نمو و هوای گرم و خشک در هنگام تشکیل دانه شرایط ایده‌آل برای گندم می‌باشد. آب در مراحل مختلف رشد به خصوص در زمان ‌سنبلهدهی، گلدهی و تلقیح نقش مهمی را ایفا می کند (طباطبایی و خانی، 1381).
تغییرات درجه حرارت و شرایط جوی در مناطق مختلف و حتی در یک منطقه مشخص نیز در سال‌های مختلف موجب تغییر کیفیت نانوایی گندم می‌شود. مهم‌ترین این عوامل شامل سرما، خشکی، گرمای شدید و همچنین وزش باد گرم می‌باشد. باران کافی و هوای گرم که گرمای مناسبی داشته باشد، سبب افزایش پروتئین شده و هوای گرم و آفتابی و بارندگی کم موجب کاهش پروتئین خواهد شد. خشکی نیز در آخر مرحله رشد سبب افزایش و بارندگی و رطوبت سبب کاهش آن می‌گردد. سرمازدگی بخصوص در انواع بهاره سبب تغییر رنگ و چروکیدگی دانه و کاهش ارزش نانوایی و مقدار پروتئین می‌گردد. وزش باد گرم و گرمای شدید سبب تبخیر شدید و چروکیدگی دانه و سرانجام کاهش مقدار محصول و پروتئین می‌گردد. در زمین‌هایی که گندم کاشته می‌شود، هرگاه بافت خاک تغییر نماید، این تغییر محیط زیست در کیفیت نانوایی گندم حاصل موثر خواهد بود (خدابنده، 1384). بهترین خاک برای زراعت گندم خاک‌های عمیق‌لومی‌شنی، لومی‌ و رسی‌ می‌باشد که زهکشی در آنها به خوبی صورت می‌گیرد. در مواقع بروز خشکی ‌خاکهای‌ ریز بافت عملکرد دانه بیشتری ‌نسبت به خاکهای بافت ‌درشت تولید می‌کند (طباطبایی و‌ خانی، 1381). خاک اسیدی برای زراعت گندم مناسب نیست و مطلوبترین گستره pH خاک برای تولید گندم بین 7 (خنثی) تا 5/8 (نسبتا قلیایی) است (کاظمی اربط، 1378).
2-4- آمار تولید گندم
2-4-1- غلات
از حدود 12 ميليون هكتار سطح محصولات سالانه برداشت شده در سال زراعي 90- 1389 حدود 8/8 ميليون هكتار معادل 1/73 درصد به غلات اختصاص داشته كه از اين مقدار 45 درصد آن آبياري گرديده و 55 درصد بقيه به صورت ديم بوده است. محصولات گندم 4/72 درصد، جو 18 درصد، شلتوك 5/6 درصد و ذرت دانه‌اي 3 درصد سهم در سطح برداشت غلات را داشته‌اند.از 31 استان كه غلات در آنها برداشت گرديده است، استانهاي خوزستان، فارس، کردستان و کرمانشاه به ترتيب با 7/9، 9/6، 5/6 و 2/6 درصد سهم در كشت غلات، جمعاً 7/29 درصد سطح برداشت شده اين گروه از محصولات را به خود اختصاص داده‌اند. استان خوزستان در برداشت سطح آبي غلات با سهم 17 درصد در جايگاه نخست قرار گرفته و پس از آن استانهاي فارس و خراسان رضوي هر كدام به ترتيب با 9/11 و 4/9 درصد سطح برداشت غلات آبي رتبه‌هاي دوم و سوم را بدست آوردهاند. بالاترين سطح برداشت غلات ديم به استان کردستان با 9/10درصد تعلق داشته است. استانهاي كرمانشاه، آذربایجان شرقی و همدان به ترتيب با 4/9، 5/8 و 1/8 درصد رتبه‌هاي دوم تا چهارم سطح برداشت ديم غلات را به خود اختصاص داده‌اند. از مجموع 2/77 ميليون تن توليد زراعي در سال زراعي 90- 1389، مقدار 8/19 ميليون تن معادل 7/25 درصد سهم غلات بوده كه 9/75 درصد آن از كشت آبي و 1/24 درصد بقيه از كشت ديم حاصل شده است. از توليد 8/19 ميليون تن غلات در سال ياد شده، گندم 2/62 درصد، جو 4/14 درصد، شلتوك 8/13 درصد و ذرت دانه‌اي 6/9 درصد سهم در توليد غلات داشته
اند. حدود 8/37 درصد از توليد غلات كشور در چهار استان خوزستان، فارس، مازندران و کرمانشاه توليد شده است. در بين استانها خوزستان با3/13درصد سهم در توليد غلات در رتبه اول و بوشهر با 3/0 درصد سهم در جايگاه آخر قرار گرفته است (جدول 2-1) (آمارنامه کشاورزی، 1390).

فایل : 74 صفحه

فرمت : Word