مقاله کامل نفس

مقدمه :
دكتر علي اكبر نفيسي دررابطه با معني لغوي نفس مي گويد:
نفس به معني : جان وروان و روح / شخص وذات وحقيقت وخرد هركسي وخود هر چيزي وهستي وعين چيزي .
نفس الامر : حقيقت كار
نفس اماره :روحي كه شخص را به لذايذ شهواني وچيزهاي بد و مذموم امر مي كند .
نفس قدسيه : ذات پاك
نفس مطمئنه: روحي كه متصف به صفات حميده باشد .
نفس ناطقه :روحي كه فهم وادراك معاني كند
نفس : اصطلاح فلسفي : نفس جوهري است كه ذاتا مستقل ودر فعل نياز به ماده دارد ومتعلق به اجساد واجسام است وبالاخره جوهري است غير مائت ودر تصرف وتدبير نياز به جوهر روحاني ديگر دارد كه روحانيت آن از نفس كمتر است وآن واسطه روح حيواني است كه آنهم واسطه دارد كه قلب است ،درماهيت وحقيقت نفس،اقوالي است برحسب مكاتب مختلف فلسفي وعرفاني وكلامي از جمله: 1ـ اجزاء صغاراست كه كري الشكل است 2ـ نار 3ـ هواء 4ـ ارض 5ـ ماء 6ـجسم بخاري 7ـ عدد 8ـ امر مركب از عناصر9ـ حرارت غريزي 10ـ برودت 11ـدم 12ـ مزاج 13ـ نسبت حاصله از عناصر
صدرالدين گويد : خداوند موجودات رابه ترتيب از اشرف به احسن آفريده است وعنايت او ايجابكند كه همواره با موجودات فيض بخشد وفيض او دائم است اول امري كه از آثار حيات درموجودات ظاهر شد ،حيات تغذيه ونشوو نما است وبعد حيات حس وحركت است وبعد حيات علم وتميز است وهريك ازاين سه مرتبه را صورت كمال است كه به واسطه آن صورت آثار حيات مخصوصي به آن فيضان مي كند ،آن صورت رانفس مي گويندوسه مرتبه دارد :
1ـ نفس نباتي 2ـ نفس حيواني 3ـ نفس انساني
وحدجامع آن (فهي اذن كمال للجسم ) است وبالاخره هر جسمي را آثار خاصي است ودرهريك مبداء خاصي است
كه منشاء آن آثاراست وآن مبادي قوتي هستند تعلق به اجسام وخود اجسام نباشند وآن نفس است وكلمه نفس نام براي آن قوت است وبدين ترتيب صدرالدين نفس راجسمانيه الحدوث مي داند ولكن ماده آن كه همان افاضات علويه بر مراد سفليه باشد از ناحيه بالا وعلويات ودر نتيجه فيوضات الهي است ومعني كينونت سابقه نفس بربدن همين است نه آنكه نفوس ناطقه انساني ابتداء كنيونت مجرد باشد چنانكه ديگران مي گويند نفس انسان را به نشإت است اول نشات صور حسي طبيعيه ومظهر آن حواس خمس ظاهر ه است كه دنيا هم گويند.
نشات دوم اشباح وصور غائيه از حواس است .مظهر آن حواس باطنه است كه عالم غيب وآخرت هم گويند.
نشات سوم عقليه است كه دار مقربين ودارعقل ومعقول است ومظهر آن قوت عاقله است . نفس در نشات اول خالي از علم تصوريه وتصديقيه است واولين علم اواست بذات خود ودرابتداء جنيني ودرمرحله طفوليت بدرجه حيواني ميرسدوبعدازكمال وبلوغ بدرجه انساني وكمال خود مي رسد واين هنوز اولين نشات ناطقه است .
بعداز مرتبت عقل هيولاني ـ كه فاقد تمام صور وتصورات است به مرحله بالملكه مي رسد كه بعضي از صور را دريافته واين مرحله اولين علم بذات خوداست وبعد از طي مراحل كمال به مرتبت فعليت وعقل بالفعل ميرسد وبعداز آن بمرتبت عقل بالمستفاد كه مرتبت كمال ممكن اواست مي رسد . خلاصه كلام آنكه صدرالدين نفس را به تقسيم اوليه به سه قسمت كرده است. 1ـ نفس نباتي ( وهي كمال اول لجسم طبيعي آلي من جهة ما يتولد و يربو ويتغذي )
2ـ نفس حيواني ( وهي كمال اول لجسم طبيعي آلي من جهة ما يدرك الجزئيات ويتحرك بالاراده)
3ـ نفس انساني (وهي كمال اول لجسم طبيعي آلي من جهة ما يدرك الامور الكليه ويفعل الفاعيل الكائنه بالاختيار الفكري والاستنباط بالرأي )
رازي مي گويد: افلاطون معتقد بودكه درانسان سه نفس است يكي را نفس ناطقه والهيه ديگري را نفس غضبيه
وحيرانيه وسه ديگر را نفس نباتيه وناميه وشهوانيه نامند.
خواجه طوسي گويد : قواي نفس سه است يكي قوت نفس ناطقه كه آنرا نفس ملكي خوانند ديگر را قوت غضبي كه
آنرا نفس حسي خوانند و سه ديگر قوت شهواني كه آنرا نفس بهيمي خوانند.
شيخ الرئيس نيز در تعريف نفس گويد : (كمال اول لجسم طبيعي آلي ) درنبات باضافه (من جهة ما يتولد ويربو ويتغذي ) ودر نفس حيواني ( من جهة ما يد رك الجزئيات ويتحرك بالاراده)
شيخ اشراق نفس را جسمانيه الحدوث وروحانيه البقاءمي داند.
ناصر خسرو گويد: نفس جوهري است بسيط وروحاني وزنده بذات ودانا است بقوت وفاعل بطبع واو صورتي است از صورتها عقل فعال
پاره اي از تركيبات نفس درمعني فلسفي وعرفاني
نفس اعلي : نفس اعلي كه آنرا اسرافيل نام است وكار وي روح دميدن است وروان دادن دراجسام
نفس اماره : مراد نفوسي پست اند كه تابع هواء وهوسي بوده وبرحسب دستورات مهلكه انسان را وادار به كارهاي زشت مي كند وبالاخره روح انساني را به اعتبار غلبه حيوانيت نفس اماره گويند( ان النفس لاماره بالسوء)
نفس الامر : كلمه نفس الامر يعني حد ذات هر شي ء وبعضي گفته اند مراد مرتبه عقل فعال است وعقل اول ونفس كليه را نيز نفس الامر نامند وعالم امر يعني عالمي كه روح وحقيقت عالم اجسام است نفس الامر گويند .
نفس بهيمي: مراد قوت شهواني ونفس شهواني است .
نفس رحماني: صدرالدين گويد : همان طور كه نفس انساني موجب پيدايش اصوات والفاظ مختلف به اشكال وهيآت خاص بوده ومنشإ آن همان 28 حرف اصلي است موجودات عالم با خواص واطوار وانحاء مختلف خود از عالم غيب الغيوب به واسطه فيض حق به اطوار واشكال وهيات مختلف درآمده است وبنابراين مراد از نفس رحماني فيض وجودي حق تعالي است كه تمام ممكنات مراتب يقينات فيض اند وجواهر عاليه عبارت از حروف عاليه اند كه بلا واسطه صادراز نفس رحماني اند كه آنها كلمات الله التامات هم گويند . عرفا مرتبه تفضيل اسماء وصفات الهي را نفس رحماني نامند.
نفس زكيه : مراد نفوس اولياءالله است .
نفس سبعي: مراد قوت غضبيه است.
نفس سماوي: مرادنفس فلكي است .
نفس عاقله : مراد نفس ناطقه است ونفس عاقله رادراشخاص مردم دوقوت است يكي نظري نامش عقل نظري است كه بدان اشخاص دانا وآگه باشند وديگر قوت عملي ،نام وى عقل عملي است كه اشخاص مردم بدين قوت كارهاي عقلي كنند از صنايع گونه گونه .
نفس غاذيه: مراد قوت تغذيه وبالاخره نفس نباتي است .
نفس قدسي : نفس رادرمرتبه ملكه استحضار جميع آنچه براي آن ممكن است بدرجه يقين نفس قدسي مي گويند وآن آخرين مرتبت كمال حدس است . نفوس انبياء واولياء ونوابغ روزگار كه قبل از آموختن تمام اشياء وحقايق را به قوه حدس در مي يابند نفوس قدسيه مي نامند.
اما نفس قدسي نفس پيغمبران بزرگ بودكه به حدس پيوندند عالم فرشتگان بي معلم وكتاب معقولات بداند.
نفس كلي : نفس مدبر عرش را نفس كليه گويند .
نفس لوامه: اين اصطلاح مذهبي است كه عرفا وفلاسفه اسلام به كاردارند . نفس انسان رادر مقام تلالوء نور قلب از غيب براي اظهار كمال آن وادراك قوت عاقله به وخامت عاقبت وفساد اخوال آن نفس لوامه گويند از جهت لوم وسرزنش بر افعال خودو اين مرتبت مقدمه براي ظهور مرتبت قلب است كه هر گاه نور قلبي ظاهر شود وغالب شود وسلطنت آن بر قواي حيوانيه آشكار گردد يعني تسلط پيداكند ونفس مطمئن شود نفس مطمئنه گويند.
نفس مطمئنه : نفس ناطقه رابه عبارات مختلف اماره ولوامه ومطمئنه گويند وبه اعتبارآنكه متجلي به فضائل وخالي از رذائ ل بوده وبا مقتضيات شهوات اندر معارضه افتد مطمئنه گويند . نفس مطمئنه تارك هواي نفساني ولذات فانيه دنيا است وراضيه ومرضيه است به آنچه خدا خواهد كه فرمود
( ياايتها النفس المطمئنه ارجعي الي ربك راضيه مرضيه ).
نفس ملكي : نفوس فرشتگان واهل عصمت راكه از هواهاي نفساني وسواس شيطاني در امان اند گويند ونفوس اولياء الله راكه مرتبه علم وعمل به كمال ممكن خود رسيده اند نفوس ملكيه ونفوس مطمئنه نامند.
عزت نفس
محمد اسدي گرما رودي مي گويد:
عزت نفس درمقابل عقده حقارت است ،احساس ذلت وزبوني باعث سركوفتگي شده واز نشاط لازم براي ادامه كار جلوگيري مي كند. درزندگي معلم اين مساله خيلي مطرح است ،زيرا از طرفي زحمات بيشماري را تحمل مي كند وازطرف ديگر محروميتهاي بسياري رابايد بپذيرد ،وچه بسا افرادي كه درحد شاگردي برخي از معلمين هم نباشند برآنها فخر فروخته واز شئون مادي برتر بهره مند باشند . دراين صورت اگرمعلم عزت نفس نداشته باشد وقدر كار خود را نداند ممكن است خود را باخته وبه تملق وچاپلوسي بپردازد. ولي معلم دارنده عزت نفس براي كارخود ارزشي قائل بوده ومي داند كه با افكار وانديشه انسانها سروكار دارد وهيچ لذت ومقامي با لذت ومقام تعليم وتعلم برابري نيمكند ،لذا خودراكوچك نمي شمارد وحسرت موقعيت ديگران را نمي برد وبا ديگري به كار خود ادامه ميدهد .گويند شيخ جعفر عرب، معاصر ناصرالدين شاه بود ،شبي ضمن تحقيق ومطالعه به كشف مطلبي جديد دست مي يابد واز فرط لذت وشادي بلند باخود سخن مي گويد كه اين ناصرالدين شاه كجائي كه درتمام عمراين چنين لذتي را نبرده اي . جاسوسان به شاه خبر مي رسانند وشاه از شيخ جويا مي شود كه آن چه لذتي بوده است .شيخ درجواب مي گويد آن لذت براي شما قابل درك نيست ولذا نمي توانم برايت توضيح دهم . اين غزت نفس عالم ومعلم است كه ارزش كارخودرااز حكومت وسلطنت بالاتر مي بيندولذااز ادامه كار خسته نمي شود . براي ايجاد عزت نفس بايد به مطالعه وتفكر پرداخت ودر ذهن خود
اين امر را تجزيه نمودكه وجه تميز انسان تفكر وانديشه اوست ومعلم بااين نيرو سروكار دارد . واگرديگران به آن توجه ندارند نقص آنهاست ونقص ونارسائي ديگران نبايد باعث تغيير جهت و دگرگوني افكار ماشود.
نفس ، موضوع زندگي
محمد اسدي گرمارودي مي گويد: براي هر علمي موضوعي است كه درآن علم ازآن موضوع بحث مي كنند. مثلا درعلم طب از بيماري وصحت بدن بحث مي كنند،سپس موضوع علم طب بيماري وصحت بدن است . موضوع علم اخلاق ،نفس انساني است . بعبارت ديگر به علت وجود نفس است كه علم اخلاق مطرح ميشود . درجمادات ونباتات خلق و خلق يكي است . گرگ وسگ هم از نظر خلقت سگ وگرگ آفريده شده اند وهم از نظر خوي ومنش گرگ وسگ هستند ولي انسانها از نظر آ فرينش انسان آفريده شده اند ‚اما ميتوانند خوي حيواني داشته ويا فرشته صفت باشند . خلق وخلق درانسانها هم مي تواند يكي باشد وهم مي تواند يكي نباشد .يعني ممكن است فردي كه انسان آفريده شده است داراي خلق سگ ويا گرگ بوده ويا داراي خوي فرشتگان باشد.
علت اين امر درانسانها وجود نفس انساني است .
حضرت علي (ع) مي فرمايد: حسن الخلق للنفس وحسن الخلق للبدن .
ترجمه: نيكوئي خلق براي نفس ونيكوئي خلق براي بدن است .
زشتي ويا زيبائي خلق دررابطه با وجود نفس پيش مي آيد . به علت وجود نفس اختيار مطرح مي شود ودراثر اختياراست كه انسانها به عالي ترين درجه انساني صعودنموده ويا به پست ترين درجه حيواني سقوط مينمايد . وبه علت داشتن اين خاصيت علم اخلاق واقعيت مي يابد . پس علم اخلاق دررابطه با نفس انساني است وعهده دار رشد وكمال بخشي از آن است . علم اخلاق مي خواهد نفس انساني را به كمال ممكن آن برساند .

فایل : 40 صفحه

فرمت : Word