مقاله کامل برنامه ریزی برای احیای مسیرهای پیاده شهری با رویکرد مدرن شهر دینی

دانشگاه آزاد واحد علوم تحقیقات اردبیل
موضوع :
برنامه ریزی برای احیای مسیرهای پیاده شهری با رویکرد مدرن شهر دینی (نمونه موردی محله شیخ صفی)
استاد مربوطه :
جناب آقای دکتر صمد زاده
دانشجو :
آناهیتا صدیق
زمستان 92
چکیده
هدف از پژوهش حاضر برنامه ریزی برای احیای مسیرهای پیاده شهری با رویکرد مدرن شهر دینی (نمونه موردی محله شیخ صفی) است که در تحقیق حاضر برای نظرسنجی و اطلاع از نظرات شهروندان در رابطه با رویکرد دینی در پیاده راه های اردبیل از تکنیک پرسشنامه استفاده شده که نوع سؤالات آن به صورت بسته طرح شده است. لازم به ذکر است که در قسمت پرسشنامه، چهار مؤلفه سرزندگی ، ایمنی و امنیت ، خوانایی و نفوذپذیری منتج از ادبیات موضوع را انتخاب کرده و پس از نظرسنجی به آنالیز آنها خواهیم پرداخت.جامعه آماری پژوهش در تحقیق کتابخانه ای از مقالات و کتابهای موجود و برای روش میدانی از شهروندان ساکن در اردبیل در سال 1392-93 استفاده شده است که از بین این جامعه تعداد 50 نفر به عنوان نمونه آماری انتخاب خواهد شد.برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss استفاده خواهد شد.
کلمات کلیدی: مسیر های پیاده شهری- رویکرد مدرن- رویکرد دینی-محله شیخ صفی الدین اردبیل
مقدمه
از سالیان دور در ایران باستان شاهد هنر آفرینی معمارانی بودیم که به جهت فراهم آوردن رفاه و آسایش فرد ساکن در فضا به توجه و اهمیت دادن کوچکترین نیازهای وی پرداخته و خلاقیت های شگفت انگیزی را ارائه کردند. که این مهم تنها به دلیل فرهنگ غنی ایرانیان است. فرهنگی که بیانگر اهمیت فرد وخانواده در اجتماع می باشد. چنانچه به نیازهای خانواده (کوچکترین واحد ساختاری جامعه) پاسخ داده شود و سلامت روحی ایشان تامین گردد، سلامت اجتماع نیز تامین خواهد شد. پاسخگویی به نیازهای خانواده مستلزم ایجاد فضاهای مورد نیاز آنان است. چه بسا هنرمندان و معماران ایرانی که به طول سالیان دراز به خلق این گونه فضاها پرداختند. بنابراین فرایند طراحی، در معماری اصیل اسلامی ایرانی از “نیاز” آغاز شده و به”فرم” خاتمه می یابد. اعتقادات دینی و مذهبی با وجود اشتراکان فراوان در هر مکان رنگ و بوی محلی به خود گرفته و بر اساس آداب و مراسمی که مربوط به مناسبت های مذهبی هستند در هر منطقه دارای ویژگی های خاصی می شوند.کالبد که نشانه های مستقیم و مدلل تعامل انسان با محیط است، قطعا متاثر از آیین است و در رویکرد با مفهوم مخالف هر این تاثیر نهفته است،کما اینکه تلاش برای برقرای یک کالبد با هدف آیین زدایی ،خود به آفرینش آیینی دیگر منجر می شود.به واقع میان دین و معماری پلی وجود دارد که مصداق عینی آن جامعه است. معماری اصیل اسلامی – ایرانی در طول سالیان متمادی با تکیه به مولفه هایی چون فرهنگ و اقلیم، نیازهای انسانی ساکنین را پیش بینی کرده و به شکل هنرمندانه ای آنها را دستمایه شکل گیری فضا های خود قرار داده است، برای نمونه می توان به شکل گیری فضای بیرونی و اندرونی در معماری اصیل خانه و معابر ایرانی اشاره داشت به نظر می رسد اینگونه فضاها جهت رفع برخی نیازهای فرهنگی شکل گرفته اند.در این میان رویکرد مدرن شهری دینی بحث شده است(شاطریان،1386).پیوند بین آیین وکالبد در شهر اردبیل نیز نکته ای قابل تاکید است.شهر در دوره های نخست تکوین خود با کارکرد نظامی و استحکامی شکل گرفته و بنا به موقعیت چهارراهی با استقرار بازار ، جایگاه تجارتی و بعد ها به قطب تشیع موقعیت های مذهبی کسب میکند که دستاورد آن شکل گیری و برقراری فضاهای متعدد مذهبی با محوریت مجموعه شیخ صفی است .بنابراین هدف محقق بررسی و برنامه ریزی برای احیای مسیرهای پیاده شهری با رویکرد مدرن شهر دینی در این محله است .
بیان مسئله
حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیمی ترین و ضرور یترین شکل جابجایی انسان در محیط است. پیاده روی دارای اهمیت اساسی در ادراک هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و دریافت کیفیت های محیطی است. چهره شهر بیشتر از طریق گام زدن در فضای شهری احساس می شود. اما یکی از نواقص عمده شهرسازی معاصر جهان، سرسپردگی بیش از حد آن به نیازهای حرکت سواره و غفلت از حفظ و ساماندهی فضاهای پیاده و حرکت پیاده است. این امر یکی از عوامل کاهش کیفیت محیط شهری و افول ارزش های اجتماعی، فرهنگی و بصری در فضاهای شهری محسوب می شود. به عنوان واکنش و چاره جویی در برابر این وضع در طول دو سه دهه گذشته، گرایش ها و دیدگاه های جدیدی در عرصه یاد می شود. حاصل این جنبش، پیدایش و«جنبش پیاده گستری» شهرسازی جهان مطرح شده است که از آن به عنوان است که امروزه به عنوان شاخه ای مستقل از برنامه ریزی و طراحی «برنامه ریزی و طراحی پیاده» رواج رشته جدید شهری به حساب می آید. در روال رایج شهرسازی ایران نیز، نوعی غفلت و بی توجهی نسبت به موضوع حرکت پیاده و هم در عرصه نظری و هم در عرصه عملی، به نحوی بارز مشاهده می شود. به همین «پیاده راه ها» فضاهای پیاده یا دلیل پرداختن به این موضوع می تواند به شناخت عمیق تر مسائل شهرنشینی و شهرسازی کنونی و چاره جویی برای بهسازی کیفیت فضاهای شهری یاری رساند.
به طور کلی در شهرسازی دوران باستان و قرون وسطی و حتی تا شروع انقلاب صنعتی، انسان معیار هر چیزی محسوب می شد. طول، عرض و ارتفاع گشودگی ها، تناسبات و فواصل در انطباق با اندازه های وی در نظر گرفته می شد.انسان، مبنا و مرجعی طبیعی برای طراحی شهرهای ما بود. آنچه از مطالعه ساخت شهرها بدست می آید، آن است که همواره شرایط آسایش و راحتی انسان پیاده در فضاهای شهر مد نظر بوده است. به طور خلاصه می توان گفت که موضوع برنامه ریزی و طراحی پیاده از اواخر دهه 40 در شهرها ی اروپا با شروع نوسازی های بعد از جنگ شکل جدی به خود گرفت بطوریکه می توان گفت، خیابان ها و فضاهای ویژه عابرین پیاده برای نخستین بار در شهرهای اروپا ایجاد شدند .اگرچه در بازسازی ویرانی های جنگ، خصلت تاریخی و فرهنگی برخی هلند و «استکهلم» از مراکز شهری از میان رفت ولی در همان زمان، نخستین تجربه های آزمایشی سوئد به وجود در شهرهای منطقه بی ترافیک در ایجاد آمد (مهدیزاده،15،1379). از اواخر دهه 1950 تا 1975 سیاست محدود «روتردام »کردن ترافیک و ایجاد ناحیه پیاده در تمام اروپا مطرح شد بطوریکه ممنوعیت ورود اتومبیل به نواحی تاریخی و تجاری خرد در اکثر شهرهای اروپا، شرح موضوع نوسازی و بهسازی محله های مسکونی، بهبود حمل و نقل و احیا ء فضاهای عمومی و طرح خیابان های پیاده
در اولویت مسائل برنامه ریزی شهری قرار گرفت(آندره مایکل،2008). از دهه 1960 نیز ایجاد فضاهای پیاده به سایر نقاط دنیا مانند ایالات متحده گسترش پیدا کرد بطوریکه از در شهرهای امریکا به وجود آمد و مطالعات و اقدامات « خیابان پیاده» سال 1960 تا 1970 ، تعداد 150 گوناگون در جهت توسعه پیاده راه ها و گسترش فرهنگ پیاده روی و دوچرخه سواری به راه افتاد (مهندسان مشاور گذر راه، 221،1375). در چند دهة اخير با رويكرد نوين به شرايط عابران پياده و نوعي الهام پذيري از گذشتههاي پيش از ورود خودرو، مطالعات و فعاليتهاي گوناگوني در جهت احياي سهم پيادهها از فضاي شهري صورت گرفته است. در كشور ما نيز مطالعات و اقدامات اجرايي در اين راستا صورت گرفته ليكن به دليل ملاحظات بستر محيط، امكان تعميم نتايج به نقاط مختلف جغرافيايي محدود است. تا قبل از انقلاب صنعتي، اندازه، تناسبات و فواصل عناصر تشكيل دهنده شهر، بر مبناي مقياس انساني و الگوي جابجايي ها نيز براساس حركت فرد پياده بود . در واقع آستانه توانايي انسان براي جابجايي ، اندازه و فاصله بين مبادي و مقاصد سفر را تعيين مي كرد(مارشال،2005). با شروع انقلاب صنعتي و رشد وگسترش سريع شهرها و از طرفي ديگر اختراع خودرو و استفاده از آن، سرعت و راحتي در امر جابجايي افزايش يافت . با تقسيم بندي بافت هاي شهري بر مبناي اصول منطقه بندي و تفكيك كاربري ها براساس اهداف عملكردي، فاصله ها افزايش يافت .توليد انبوه خودرو و امكان استفاده بخش عمده اي از اقشار اجتماعي موجب تشديد اين پديده گرديد(سلطانی،1390). بخش عمده اي از مفهوم محتواي زندگی خیابان به عقيده جين جيكوبز در پياده روهاي آن نهفته است از نگاه او، اين پياده روهاي شلوغ و پر جنب و جوش هستند كه با فراهم آوردن عرصه روابط متقابل اجتماعي ، به مركز شهر معنا می بخشد(شوای،1375).شکی نیست كه جايگاه تردد پياده و دوچرخه در شهرسازي امروز ما كمرنگ شده است كه اين موضوع ناشي از عوامل متعددي همچون آشنايي ناكافي با آلترناتيوهاي جايگزين حمل و نقل خودرومبنا، دلبستگي به ضوابط و مقررات صلب و تصورات نادرست نظام برنامه ريزي و طراحي از نوع و كيفيت ترددها است. در اين ميان توجه به تفاوت بنيادين بين شرايط شهرهاي امروزي با شهرهاي گذشته مهم است. راه يافتن ، نخستين شيوة تكامل يافتة جابجايي براي هر فرد سالم به حساب می آید(معینی،1386). افراد با حركت پياده در محيط، درك تازهاي از پديدهها در مييابند و از آنها تأثير مي پذيرند، با آنها در تعامل قرار گرفته و توانايي تغيير را به دست ميآورند حال آنکه این محیط ،محیطی با رویکرد مدرن دینی اسلامی ا باشد . شهر سلامی یکی از مظاهر تمدن اسلام است که در شکل‌گیری و استخوان‌بندی آن عوامل متعددی نظیر عوامل اجتماعی، تکنیک‌ها و روش‌های ساخت و ساز، ارزش‌های دینی و…
تاثیرگذارند. بنابراین شهر اسلامی برخاسته از فرهنگ و تمدن اسلام، عناصر شهرسازی و معماری سایر فرهنگها را جذب کرده و سپس روابط اجتماعی را بر اساس معیارها و ارزش‌های خود سامان می‌دهد و لذا ساختار فیزیکی آن یادآور هویت ساکنان مسلمان آن می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت در شهر اسلامی ارتباط ذاتی و ساختاری مابین دین، فضای شهری و مناسبات اجتماعی وجود داردامروزه هویت جمعی در مقیاس محله­ای، رویکرد توسعه­ شهر اسلامی در عصر جدید را روشن می‌سازد؛ رویکردی بومی و هویت­گرا. مفهوم محله به‌عنوان یک واحد پایه کالبدی از ساختار شهر اسلامی است. محله‌های شهری از گذشته یکی از کانون‌های خرد و ملموس شکل‌گیری هویت‌های فرهنگی و تعلق اجتماعی هستند. ارزش‌ها و هنجارهای محله‌ای نخستین برخورد ملموس افراد با هویت فرهنگی را شکل می‌دهند و اغلب به‌صورت مناسبات رویاروی، حس تعلق اجتماعی را تقویت می‌کنند(محمدکریم،1372).بنابراین این تحقیق در پی برنامه ریزی برای احیای مسیرهای پیاده شهری با رویکرد مدرن شهر دینی (نمونه موردی محله شیخ صفی)است.
ضرورت و اهمیت تحقیق
همانگونه که بیان شد می بایست همواره میان فرهنگ اسلامی و شهر سازی هماهنگی و سازگاری ایجاد شود .از این رو تحقیق صحیح و علمی الگوی مدرن شهر دینی که در دوره های اخیر با توجه به هویت دینی و ملی شهر های تاریخی کشورمان مطرح گردیده است سیمای عمومی مناطق شهری و به ویژه شهر اردبیل را دگرگون خواهد کرد و در این راستا شایسته است تحقیق چنین مفهومی در تمامی طرح ها و برنامه هایی که به منظور سازماندهی فضای عمومی شهری صورت می گیرد مورد توجه و اولویت قرار گیرد.شهر اردبیل دارای ظرفیت های بسیار بالایی برای توسعه گردشگری مذهبی است که ضرورتا می بایست این ظرفیت ها را به دارایی تبدیل کرد و درنهایت محصولی را بتوان بدست آورد که گردشگری مذهبی را در این شهر ارتقا دهد . این تفکر که مجموعه ای از بازار ،مسجد،مجموعه شیخ صفی ، خانه ها ، پیاده راه ها و بافت های با ارزش تاریخی را در یک منطقه گرد هم آورده در عصر حاضر نیز میتواند الگوی شهر اسلامی باشد و به تقویت معنویت هم کمک کند و تحقیق چنین امری زمانی میسر ایت که ارزش های هویتی و کالبدی چنین میراث تاریخی را درک کرده و با برنامه ریزی های مبتنی بر اصول دینی و چهارچوب مدرن علمی در جهت حفظ و ارتقا آن گام برداشت .
اهداف پژوهش
هدف کلی:
برنامه ریزی برای احیای مسیرهای پیاده شهری با رویکرد مدرن شهر دینی (نمونه موردی محله شیخ صفی)
اهداف جزئی:
بررسی مولفه های تاثیر گذار بر کیفیت فضایی پیاده راها از باب رویکرد دینی
بررسی الگوی رفتاری پیاده در فضای پیاده مدار
تاثیر اندیشه رویکرد دینی بر پیاده راه ها
بررسی تاثیر احیای پیاده راهها با رویکرد مدرن شهر دینی بر گردشگری اردبیل
فرضیه های پژوهش
ابنیه ، راه ها ، پل ها و .. بر کیفیت فضای پیاده راها از باب رویکرد دینی تاثیر گذار است.
الگوی رفتاری پیاده در فضای پیاده مدار تاثیر گذار است .
اندیشه دینی اسامی بر پیاده راه ها تاثیر دارد.
احیای پیاده راهها با رویکرد مدرن شهر دینی بر گردشگری اردبیل تاثیر گذاراست.
پیشینه پژوهش
در زمينة بررسي قابليت پياده مداري در محيط هاي شهري پژوهشهاي زيادي صورت گرفته كه در اينجا به برخي از موارد به صورت خلاصه اشاره ميشود. مطالعه ي هونگ و همكارانش در سال 2010 با موضوع پيمايش پياده مداري در هنگ كنگ، به عنوان يك مطالعه جامع در راستاي كمك برنامه ريزان جهت آگاه شدن از شرايط پياده روي در شهر و شناساندن كم وكاستيهاي مربوط به پياده روها قابل ذكر است . در اين پژوهش از معيارهاي جهانی پیاده مداریو بانک توسعه آسیا پس از بومي سازي آنها با شرايط هنگ كنگ استفاده شده است. اين مطالعه نشان داد كه تنها 50 درصد مردم از وضعيت فعلي راضي بوده و افر اد ناراضي، بهبود روشنايي خيابانها، پاكيزگي، ايجاد سايه بان و عريض سازي پيادهروها كاهش ترافيك و سرعت در خيابانها، حذف موانع بر سر راه عابران و افزايش نشانه ها در تقاطعها را ضروري دانسته اند.
در مطالعه دیگری با عنوان پیاده مداری همسایگی و رفتار پیاده روی بزرگسالان استرالیایی توسط نویل اون و همکارانش ، به بررسي اثرات خصوصيات فيزيكي محله هاي مسكوني در شهر سيدني استراليا پرداخته شده است . اين پژوهش جولای 2003 تا زوئن 2004 با بررسی معیار های مربوط به ارتباط مسيرها و مقاصد رانندگان و عابران با توجه به سن، جنس و هدف از انتخاب محل زندگي صورت گرفته است. نتايج اين پژوهش از دو جنبة پياده روي به منظور جابجايي و پياده روي براي تفريح بررسي شده است. خصوصيات پياده مداري همسايگي ها با پياده روي براي رفت و آمد و جابجايي مرتبط بوده و كيفيت فيزيكي محيط، افراد را به پياده روي براي تفريح تشويق نموده است.
در پژوهشي با عنوان «رفتار عابر پياده، در ارتباط با مكانهاي مسكوني و تجاري، مطالعه موردي: منطقه 6 شهرداري تهران» توسط سيد محمد مهدي معيني، به ارزيابي رفتار عابر پيا ده به منظور ارتقاي كيفيت سازمان فضايي/عملكردي در مراكز شهري از طريق بررسي شاخصهاي موثر در افزايش پياده روي، اندازه گيري پتانسيل پياده روي، در ارتباط با مكان -هاي پياده روي در محيطهاي مسكوني و تجاري پرداخته شده است. محقق با استفاده از قابليت هاي به شناسايي شاخص هاي موثر جهت ارزيابي GIS پتانسيل پياده روي پرداخته است . نقشه هاي پتانسيل پياده روي در دو كاربري مورد مطالعه نشان مي دهد كه در محيطهاي مسكوني، شاخصهاي فيزيكي و در
محيط هاي تجاري، شاخصهاي فرهنگي-اجتماعي از جمله عوامل موثر بر حركت عابر پياده هستند.
در مطالعه اي با عنوان «همسايگي هاي فعال : آيا پياده مداري در سطح محلي، عاملي كليدي در سطح سلامت نوجوانان بلژيكي به حساب ميآيد؟» توسط ميستر و همكارانش ، رابطة پياده مداري و وضعيت اقتصادي-اجتماعي نوجوانان در سنين 13 تا 15 سال در شهر گنت با استفاده از مدل رگرسيون نشان داد كه اين رابطه تنها در ميان نوجوانان ساكن در محلاتبا سطح اقتصادي-اجتماعي پايينتر(كمتر برخوردار )معنادار است
تعاریف و مفاهیم
رویکرد دینی و اسلامی (شهر اسلامی): شهر اسلامی یکی از مظاهر تمدن اسلام است که در شکل‌گیری و استخوان‌بندی آن عوامل متعددی نظیر عوامل اجتماعی، تکنیک‌ها و روش‌های ساخت و ساز، ارزش‌های دینی و… تاثیرگذارند. بنابراین شهر اسلامی برخاسته از فرهنگ و تمدن اسلام، عناصر شهرسازی و معماری سایر فرهنگها را جذب کرده و سپس روابط اجتماعی را بر اساس معیارها و ارزش‌های خود سامان می‌دهد و لذا ساختار فیزیکی آن یادآور هویت ساکنان مسلمان آن می‌باشد. بنابراین می‌توان گفت در شهر اسلامی ارتباط ذاتی و ساختاری مابین دین، فضای شهری و مناسبات اجتماعی وجود دارد(محمدکریم،1353).
معابر پیاده :معبر پیاده معبری است که با توجه به حجم تردد زیاد عابران پیاده در مراکز تجاری شهرها تنها به عبور عابران پیاده اختصاص داده می شود. در ساخت معبر پیاده معمولاً از روکش هایی به غیر از بتن، مانند آسفالت و سنگفرش استفاده می شود. در صورتی که به موازات این معبر عبور وسایل نقلیه نیز انجام گیرد، لازم است حداقل فاصله بین معبر پیاده و گذرگاه وسایل نقلیه، 5/1 متر طراحی شود و این فاصله معمولا توسط درختان و یا نهر آب ایجاد می گردد(توسلی،1360).
دیدگاه های نظری و ادبیات تحقیق
حرکت پیاده طبیعی ترین، قدیم یترین و ضروری ترین شکل جابجایی انسان در محیط است و پیاده روی هنوز مهمترین امکان برای مشاهده مکا نها، فعالیتها و احساس شور و تحرک زندگی و کشف ارز شها و جاذبه های نهفته در محیط است (پاکزاد،1382). دو ویژگی عابر پیاده باعث تمایز نحوه حرکت او از سایر انواع ترددها می شود :انعطاف پذیری و خود تنظیمی نسبتاً سریع (کنف لاخر، 1381 )پیاده روی دارای اهمیت اساسی در ادراک هویت فضایی، احساس تعلق به محیط و دریافت کیفیت های محیطی است. چهره شهر بیشتر از
طریق گام زدن در فضای شهری احساس می شود. به طور کلی می توان حرکت پیاده را به هفت فعالیت مختلف تقسیم کرد که عبارتند از: قدم زدن،ایستادن، نشستن، درازکشیدن، دویدن، بازی کردن و تماشا کردن(شفیعی ، 1380 ).راه رفتن در خیابان شکل ابتدایی از تجربه کردن شهر به ما می دهد. پیاده ها کسانی هستند که بدنشان از کلفتی و نازکی متنی شهری پیروی می کند که خودشان آن را می نویسند، بی آنکه بتوانند بخوانند(مدنی پور،1996 )با ذکر این مقدمه در ادامه به بررسی تعاریف و تاریخچه،جایگاه پیاد همداری و پیاده ره ها می پردازیم.

فایل : 16 صفحه

فرمت : Word