مقاله در مورد اضطراب

مقدمه :

نگراني يا اضطراب عادي واكنشي است طبيعي و لازم كه در حقيقت جزيي از زندگي است وباعث يادگيري و رشد شخصيت و بالا بردن ميزان كارآيي و هوشياري و حتي تحريك فرد مي شود . اضطراب وقتي حالت مرضي پيدا مي كند كه از حد طبيعي بگذرد و با شدتي غير عادي تعادل رواني فرد را مختل و باعث نقصان كارايي و پيدايش يك سلسله اختلالات جسماني و رواني شود .

از مشكلات و اختلالات اساسي جوانان و نوجوانان پيدايش ترس و اضطراب در آنان است . كه سبب بروز دشواري هايي در كار تربيت و هدايت آنهاست . اين اختلال بويژه در آغاز بلوغ بسيار به چشم مي خورد . و وضع آنچنان پيچيده و درهم است كه خود آنان نيز از اين حالت خود در شگفت هستند بيماري و آشفتگي آنان را در مواردي از پاي در مي آورد . و سبب پيدايش ركود و شكست هايي در كار و رفتارشان مي شود . ترس آنها اغلب بي حساب و نگرانيشان از آينده اي است كه به نظرشان مبهم مي آيد . تأسف و تأثر از گذشته عمر و از اينكه نتوانستند امادگي لازم براي آينده فراهم كنند سبب آن مي شود كه از عمر خويش نتوانند استفاده نمايند اضطراب غالباً واكنشي است خودآگاه يا ناخود آگاه به ناراحتيهايي كه در خانواده رخ مي دهد . عقيده بر اين است كه ما در مضطرب تقريباً هميشه كودك مضطرب خواهد داشت . اضطراب در بسياري از بيماري هاي رواني گاهي در برخي موارد اضطراب بيمار غالباً از ناراحتي هاي جسماني متعددي شكايت مي كند . گاهي در برخي موارد اضطراب فرد نوجوان با حالات افسردگي توام است . ليك بايد متذكر شد كه فرد مضطرب حتماً يك فرد افسرده نيست ولي يك فرد افسرده مي تواند يك فرد مضطرب باشد . اختلالات اضطراب و افسردگي در طبقه بندي بيماري هاي رواني جزء اختلالات نوروتيك يا نوروزها هستند كه لازم است قبل از اين تعريف اين دو واژه «اضطراب ـ افسردگي» اختلالات نوروتيك را شرح دهيم .

1ـ اختلالات نوروتيك يا نوروزها و حالات عصبي

نوروزها با حالات عصبي به آن دسته از اختلالات عاطفي ـ رواني اطلاق مي شود كه علت عضوي نداشته و در آن بيمار نسبت به وضع خود آگاهي دارد . و تجربيات ذهني و خيالي پردازي هاي خود را با واقعيات محيط اطراف در نمي آميزد . رفتار فرد نوروتيك ممكن است شديداً مختل شود . ولي از هم گسيختگي شخصيت وجود ندارد. نوروزها را بايد از بيماري هاي رواني جدا كرد .

جدول زير علائم تشخيص اين دو را از يكديگر بيان مي كند .

معمولاً در نوجواني علائم نوروزها با يكديگر مخلوط مي شوند بطوريكه در عمل با يك طرح مرضي خاص يا مجموعه اي از علايم روبرو
مي شويم و تابلو بيماري به گونه ايي است كه مشخص كننده نوع خاصي از موروز است . و بر خلاف واكنش هاي سازشي معمولاً ماهها و سالها باقي
مي ماند علايم به تدريج آغاز مي شود . و از لحاظ شدت ممكن است نوساناتي داشته باشد . برخي از علائمي مانند لرزيدن دست به علت اضطراب و گريه به علت افسردگي آشكار است ، در افراد بالغ معمولاً نوروزهاي اضطراب ـ افسردگي ـ وسواس و هيستري مشاهده مي شود ،‌ قابل ذكر است . بيش از نصف اشخاصي كه با شكايات جسمي به مطب پزشكان امراض داخلي مراجعه مي كنند از بيماريهاي عصبي با اختلالات عاطفي رنج مي برند اين گونه اختلالات در تمام نقاط جهان ديده مي شود .

اضطراب چيست ؟

وقتي فشارهاي زندگي روزانه بر شخص به حدي رسيدند كه او ديگر نتواند تعارض هاي دروني و بيروني خود را حل كند مضطرب مي شود .

اضطراب : هيجان ناخوشايندي است كه با اصطلاحاتي مانند نگراني ـ دلشوره ـ وحشت و ترس بيان مي شود . و همة ما آدميان درجاتي از آن را گاه تجربه مي كنيم زير بنا و عامل اساسي انواع اختلالات رفتاري در آدمي تشويش و اضطراب است .

اضطراب عبارت است از پاسخي عاطفي و فيزيولوژيكي به احساس خطر همه جانبة دروني است . كه به سادگي كنار نمي رود . اضطراب عمدتاً اختلال افراد جوان است . كه شروع آن معمولاً در اواسط دهة سوّم عمر است . شخص مضطرب تنش و ترس شديد و مداوم دارد او دچار احساس مستمر و مبهم و كلي و نامشخص است . كه خود نيز از منبع و علت آن خبر ندارد .

فرق ترس با اضطراب چيست ؟

اضطراب نوروتيك نوعي اغراق در حالت نگراني معمولي است . همانطوري كه افسردگي از نظر كميت ، با حالت غم معمولي متفاوت است . اضطراب نوروتيك در مقايسه با ترس هاي سالم ترسي است غير واقعي و غير منطقي از اين جهت كه يا احساس خطر از وجود عامل عيني بي اساس است و يا اينكه واكنش فرد نسبت به مسئله اي كه خطر بسيار كمي دارد .
بي اندازه شديد است . در افراد سالم وقتي عامل خطر بر طرف شود واكنش اضطراب يا ترس نيز برطرف مي گردد و يا به مقدار قابل ملاحظه اي كاهش مي يابد ، اما شخص مضطرب مقدار اضطراب در اثر تغيير عامل محيط تفاوت زيادي نمي كند . شخص نوروتيك سعي مي كند كه از عوامل و شرايط اضطراب دوري گزيند .

در ترس علت و يا انگيزه ظاهري و يا باطني مسأله پيداست و آدمي
مي داند از چه چيز مي ترسد ، در حاليكه در اضطراب انگيزه ها روشن و ظاهري نيست و اغلب صورت ابهام دارد .

نظريه هاي اضطراب

الف : اضطراب به عنوان يك تعارض ناهوشياري

فرويد اضطراب روان رنجور را نتيجة يك تعارض ناهوشياري دانسته كه بين تكانه هاي نهاد « عمدتاً تكانه هاي جنسي و پرخاشگري » و
محدوديت هايي كه خود و فرا خود اعمال مي كنند ايجاد مي شود . از آنجا كه بسياري از تكانه هاي نهاد با ارزشهاي اجتماعي يا شخصي در تضاد هستند آدمي را دستخوش تهديد مي كنند .

فرويد سه نوع اضطراب را از يكديگر متمايز مي سازد .

الف : اضطراب واقعيت

ب : اضطراب اخلاقي

ج : اضطراب روان رنجوري

كه در هر سه اضطراب خود به وسيلة نيروهاي دروني يا بيروني تهديد به اضمحلال مي شود . اين سه نوع فقط از نظر منبع اضطراب با يكديگر فرق مي كنند يعني دنياي واقعي خود يا جهان ناهوشيار يا امر و نهي والدين « براي اطلاع بيشتر به كتاب نظريه هاي مشاوره خانم دكتر خديجه آرين مراجعه شود .

ب : اضطراب به عنوان پاسخ آموخته شده .

در نظريه يادگيري اجتماعي به جاي تعارض هاي دروني ، شيوه هايي درمدار توجه قرار مي گيرد كه طي آن ، اضطراب از راه  يادگيري با برخي موقعيت ها مرتبط مي شود . گاه ترس هايي كه در دوران كودكي ياد گرفته شده به دشواري خاموش ميشود. براي نمونه هر گاه نخستين واكنش كودك به صورت كناره گيري يا فرار از موقعيت اضطراب زا باشد ، در آن صورت ممكن است كودك نتواند دريابد كه چه وقت آن موقعيت خالي از خطر است . يك بزرگسال نيز ممكن است از موقعيت هايي كه در دوران كودكي برايش اضطراب زا بوده اند همچنان اجتناب كند زيرا هيچگاه به ارزيابي دوبارة تهديد مزبور نمي پردازد يا در پي راه و روشي براي كنار آمدن با آن نيست .

ج : اضطراب در معناي نداشتن كنترل

در سومين ديدگاه گفته مي شود هنگامي اضطراب دست مي دهد كه آدمي با موقعيتي رو به رو شود كه كنترلي بر آن ندارد . ممكن است با موقعيت تازه ايي رو به رو گرديم و مجبور شويم آن را با ديدي كه از دنياي خودمان داريم در هم آميخته و سازمان دهيم . يا چنانكه در مورد بسياري از تجربه هاي ما پيش مي آيد ممكن است در موقعيت مبهمي قرار گيريم و مجبور شويم آن را در تصويري كه از جهان داريم بگنجانيم . در غالب نظريه هاي اضطراب ، كنترل ناپذير بودن آنچه روي مي دهد و احساس درماندگي در برابر آن هسته و مدار نظريه است . مثلاً طبق نظريه روانكاوي ، اضطراب هنگامي ايجاد مي شود كه تكانه هاي كنترل ناپذيري خود را به خطر
مي اندازند مطابق نظريه يادگيري اجتماعي ، هنگامي آدميان مضطرب
مي شوند كه با محرك درد آوري رو به رو مي شوند كه فقط از راه اجتناب مي توان آن را كنترل كرد . پس درجه و شدت اضطراب كه در موقعيتهاي فشار زا احساس مي شود . تا حدود زيادي بستگي به اين دارد كه از نظر شخص آن موقعيت تا چه حد در كنترل و اختيار وي است .

علايم و جلوه هاي اضطراب چيست ؟

شخص مبتلا به نوروز اضطراب ، تنش و ترس شديد دارد . فرد دچار احساس مستمر و مبهم و اضطرابي كلي و نامشخص است كه خود نيز از منبع و علت آن خبر ندارد . قبل از 5 تا 6 سالگي معمولاً اضطراب با گريه و فرياد و گاه با لرزش و برافروختگي شديد يا رنگ پريدگي چهره مشخص مي شود . فرد مضطرب شديداً احساس عدم اعتماد به نفس مي كند و حتي در مسائل بسيار كوچك نيز از قوا و كارآيي خود مطمئن نيست او احساس مي كند كه قدرت تمركز روي مسائل را ندارد . و حتي افكار و اعمالش متعلق به خودش نيستند ، اين حالت به قدري شديد است كه احساس مي كند شخصيتش با سابق فرق كرده و ديگر او آن شخص قبلي نيست . شروع واكنش نوروز اضطراب ممكن است ناگهاني و يا تدريجي باشد . در هر دو صورت حالت مزمن دارد . و اين حالت اضطرابي با حمله هاي اضطرابي تشديد مي شود . اين حمله ها ناگهان شروع مي شود . به اوج مي رسد و پس از سپري شدن چند دقيقه با سرعت فروكش مي كند در بحث از اختلال هاي اضطرابي بايد به اين چند نكته توجه داشته باشيم كه :

• اختلالات اضطراب ، ناگهاني ظاهر نمي شود بلكه به تدريج و در طول زمان پيدا مي شوند وبه عقيده بعضي از متخصصان ، روان نژندي هاي اضطراب در كودكي پي ريزي مي شوند .
• وقتي اضطراب بر همة جنبه هاي عملكرد روزانة فرد ، مسلط شود . گويند او داراي اختلال اضطراب تعميم يافته يا همه جانبه است . كه در اين حال مدام حالت تنش دارد . علايم ترس ، دلشورگي يا اختلال عضوي دروني تنش عضلاني و ناتواني تمركز در او ديده مي شود . ولي براي اين نوع اضطراب هيچ دليل آشكاري در محيط خارج ديده نمي شود .
• اشخاصي كه از اضطراب مزمن رنج مي برند گاهي به حملات وحشت و هراس دچار مي شوند و غالباً اين حالت وقتي رخ مي دهد كه شخص مبتلا نمي تواند با فشارهاي زندگي مواجه شود . شخص ممكن است از تپش قلب – لرزش دستها و لبها –اشكال در تنفس و تعرق زياد – خستگي بي حساب – خود خوري – تشنجات جسمي – عدم احساس گرسنگي و تشنگي – بهانه جويي براي ترس احساس نياز فوق العاده به امور جنسي خودداري از انجام وظيفه احساس وجود اجبار و كراهت شكايت كند . همراه با اين علايم شخص احساس آشفتگي مي كند و دلش از حادثه ناگواري خبر مي دهد . و گاه احساس مي كند بزودي خواهد مرد ولي راجع به علت وقوع اين مرگ و يا چگونگي اين حادثه ناگوار هيچگونه عقيده ايي نمي تواند ابراز كند . و هنگامي كه بر شدت تشويش وي افزوده مي شود . شخص ممكن است مبادرت به بازكردن و يا پاره كردن يقه يا لباس خود نمايد . و قادر به سر پا ايستادن نباشد . و از اطرافيان تقاضاي كمك و فراخواندن پزشك كند . اين حمله ها ممكن است در روز اتفاق افتد ويا درشب شخص آشفته و سراسيمه از خواب بيدار شود . فرد مضطرب ممكن است در خواب ببيند كه از مكانهاي مرتفع به زمين افتاده ويا مورد اصابت گلوله قرار گرفته و يا در دام راهزنان افتاده و پاهايش قدرت فرار كردن را ندارد . فرد مضطرب گاهي ممكن است پرخوري كند . و از شدت نگراني تن به غذا دهد . و از اين طرق خود را آرامش ببخشد . ولي اين پرخوري مورد نياز او نيست . كشش دروني فوق العاده اين افراد سبب واكنش هاي افراطي در مقابل محركهاي ناگهاني و غير منتظره مانند نور يا صدا مي گردد . گرفتگي و درد عضلات و گردن و شانه ، اسهال مزمن و تكرر ادرار- اشكال در هضم غذا و كم خوابي از ديگر علايم اضطراب در فرد است .

منشأ و علل اضطراب و انگيزه هاي آن

اضطراب در افراد بخصوص نوجوانان ممكن است علل مختلفي داشته باشد . گاهي اضطراب ناشي از رفتار غلط والدين و در اثر شكست هاي مكرري است كه براي فرد پيش آمده و در اثر سرزنش و تحقيري كه فرد شده است چنين اضطرابي رامي توان اضطراب ياد گرفته شده يا مشروط ناميد ممكن است كه اضطراب نوجوان در اثر برداشت غلط و تعبير و تفسير هاي نادرست باشد . كه او از خود كرده است مثلاً پيوسته تصور مي كند كه حادثه ناگواري براي او در شرف اتفاق افتادن است . يا چرا مورد توجه ديگران قرار نمي گيرد . و يا معيار و ميزاني كه نمي توان به آن دست يافت براي خود قرارداده است . گاهي اضطراب نوجوانان ناشي از تصميم گيري هايي است كه بايد در مورد تحصيل – شغل و همسر گزيني اتخاذ نمايد . در مجموع مي توان موقعيت هاي مولد فشار را كه سبب تسريع بروز واكنش مي شوند به شرح زير تقسيم نمود .

1 – تهديد نسبت به هدف يا موقعيت

از آنجا كه معمولاً افراد مضطرب متزلزل هستند ، هر نوع تهديد كه به مقام آنها لطمه وارد آورد يا از رسيدن آنان به اهداف و آرمانهايشان جلوگيري كند برايشان بسيار ناراحت كننده مي باشد . مثلاً ترس از عدم امكان يك موقعيت كه حاصل آن از نظر نوجوان و جوان بي اعتبار شدن در ميان گروه همسالان است مي تواند عاملي براي اضطراب نو جوان باشد . همينطور از دست دادن منبع اتكاي شخصي مي تواند سبب بروز اضطراب گردد .

2 – ترس از ظهور تمايلات خطرناك

گاه خصومت هاي سر كوفته سد دفاعي شخص را به شكستن تهديد مي كند و براي بروز در رفتار شخص روزنه ايي مي جويد . اين خود تهديدي براي ارزشهاي اخلاقي و يا مقام اجتماعي شخص محسوب مي گردد . اين امر در مورد اشخاص متزلزلي كه براي ايجاد حس امنيت و حفظ موقعيت سالم و بي خطر براي خود همواره درجستجوي مقام هاي امن ، زير دست و تابع
مي باشند و از ابراز هر گونه عقيده و احساس شخصي خودداري مي كنند بيشتر صدق مي كند .

3 – احساس گناه و ترس از تنبيه

گاه تشويق و اضطراب نتيجه حادثه اي است كه در شخص احساس گناه ايجاد كرده است . از فرد ممكن است رفتاري سر بزند كه قابل قبول خود نيست . مثل دزدي – استمناء – دروغگويي اينها مي توانند درفرد احساس گناه و اضطراب كند .

4 – تجديد فعاليتهاي ضربه هاي قلبي

گر چه عملاً همة واكنشهاي تشويش راكه بر اساس استرس ها پايه گذاري شده است . مي توان زير اين عنوان ذكر كردولي منظور در اينجا فشارهايي است كه زخمهاي اوليه شخصيت را تازه مي كنند و به اين جهت مقابله با آنها مشكل است .

راههاي درمان اضطراب چيست ؟

وجود ترس و اضطراب ممكن است در مواردي سبب پيدايش بيماري هاي رواني گردد و افراد را از حال اعتدال خارج گرداند . ترسهايي كه در افراد بوجود مي آيد در ارزشهاي اجتماعي آنها اثر مي گذارد . و آنها را دچار مشكلاي مي سازد كه حاصل آن جز شكست شخصيت چيزي نيست در طريق درمان اضطراب راه ها و شيوه هاي بسياري است كه با توجه به سن ـ جنس ـ نوع فرهنگ و حتي موقعيت جغرافيايي آنها در مورد بهبودي شخص مضطرب بكار ميبرند .

در بزرگسالان درمان اضطراب احتياج به بررسي و تحقيق دربارة نحوة زندگي ،‌دوران رشد و شرح حال كامل بيمار از بدو تولد دارد . درمان در كودكان و نوجوانان بيشتر تعليم و تربيت آنان و حتي درمان والدين و ايجاد تماس و رابطه عاطفي صحيح و منطقي بين كودك و اعضاء خانواده باعث بهبودي سريع آنها مي شود . در مواردي كه امكان آموزش والدين نباشد . استقلال كودك با نوجوانان در محيط آرام و مساعد باعث قطع علائم اضطراب مي شود . در مجموع مي توان گفت : سرگرم كردن به كار ـ داشتن فعاليت مداوم ـ خودداري از مسواس ،‌خواب طولاني خودداري از افكار آشفته بازگو كردن درد ـ شركت در جلسات گروه درماني ـ توجه داشتن به امور تسكين بخش «مثل نماز ـ دعا يا توجه به طبيعت» بيرون آمدن از حالت انزوا در مواقع ضروري استفاده ازداروهاي0 آرام بخش با تجويز پزشك مي توانند راه هايي براي درمان اضطراب باشند . درمان اضطراب معمولاً با روان درماني نيز براحتي انجام مي پذيرد . ولي به ندرت تشويش كاملاً از بين مي رود و بقاياي آن كم و بيش در شخص باقي مي ماند . ليكن تشويش را مي توان به اندازه ايي تخفيف داد كه سازش رضايتمندانه اي انجام شود .

ما همه سعي داريم خود را فردي با خلقيات متعادل و ثابت و ملايم و در همة حالات مسلط بر احوال خويش بنمايانيم . چنين خواسته اي اين باور غلط را تقويت مي كند كه حال هر روزة ما ثابت است . احساسات ما تابع يك الگوي دوره اي است . گاه بالاگاه پائين با تفسيرات لحظه به لحظه و روز به روز اين حالات تابع الگوي ساير عملكردهاي جسماني نظير درجه حرارت و ميزان مواد شيميايي در خون است . احساسات چه خوب و چه بد به همراه يكديگر به ما يك درك كلي از سرخوش بودن يا غمناك بودن مي دهند .

منابع