پایان نامه گاوداري

پيشگفتار
بانك كشاورزي به عنوان بانكي تخصصي با هدف تأمين نيازهاي مالي دست اندركاران امور كشاورزي در سراسر ايران ، تأسيس شد . گستردگي جغرافيايي و ارتباط تنگاتنگ با روستائيان ، ضرورت ارائه خدمات ترويجي و آموزش كشاورزي را ايجاب كرد و براين اساس ، ايجاد شبكه اي از دانش آموختگان كشاورزي ضرورت يافت .
رشد روزافزون علوم در همه زمينه ها ، بنياد كشاورزي سنتي را در جهان در هم ريخت و تحولي شگرف درعملكرد محصولات كشاورزي و دامي به پا كرد . به موازات رشد شتابان جمعيت در جهان ، كشورهاي پيشرفته با استفاده از جديدترين يافته هاي علمي و به كارگيري بهينه آب و خاك و نهاده هاي كشاورزي و… آنچنان افزايشي در عملكرد محصولات كشاوري در واحد سطح و محصولات دامي در واحد زمان ايجاد كردند كه به صادر كنندگان اصلي توليدات كشاورزي و دامي تبديل شدند . براي مثال از سال1920 تا 1970 يعني در مدت 50 سال ، طول دوران پرورش جوجه هاي گوشتي به نصف كاهش يافت در حالي كه ميزان توليد دو برابر شده بود . به عبارت ديگر رشد جوجه هاي يك روزه به طور متوسط روزانه چهار برابر شده بود . در اين مدت ضريب تبديل غذا از 5 به 2/2 و ميزان تلفات در يك دوره نيز از 20 درصد به 4 درصد كاهش يافته بود . كشورهاي در حال توسعه اما ، با افزايش روزافزون جمعيت ، به دليل استفاده سنتي از منابع طبيعي ، روز به روز فقيرتر مي شدند .
از آنجا كه پيشرفت و توسعه كشاورزي و دامداري مستلزم شناخت علمي اثر عوامل محيطي در رشد بهينه گياه و دام و به كارگيري صحيح نهاده هاي كشاورزي همچون ماشين آلات ، آب ، كود و بذور اصلاح شده و… است ، ضرورت گسستن از بندهاي بهره برداري سنتي از نهاده هاي كشاورزي و دامي و به كارگيري جديدترين يافته هاي علمي در اين زمينه به روشني خود را نشان مي داد . ديگر با عملكرد يك تن در هكتار گندم آبي ، تغذيه جمعيت انبوه و روزافزون امكان پذير نبود . بنابراين راهنمايي روستائيان گرفتار روش هاي سنتي و ارائه مشورت هاي علمي به متقاضيان ايجاد تأسيسات كشاورزي و دامي ، آموزش هرچه بيشتر دانش آموختگان كشاورزي را در بانك كشاورزي ضروري ساخت . براين اساس و به كمك كارشناسان سازمان خواروبار جهاني ، دوره آموزشي « روش تهيه و برسي طرحهاي كشاورزي » پا گرفت و در اين زمينه كارشناسان ورزيده اي تربيت شدند كه سال ها آموزش اين دوره را به عهده داشتند .
اكنون ، سال ها از آخرين چاپ منابع آموزشي اين دوره مي گذرد . در اين مدت پيشرفت هاي چشمگيري در علوم كشاورزي و دامي و صنايع وابسته به آنها ، همچون ساير علوم صورت گرفته است . اداره كل آموزش و بهبود مديريت برآن است تا با بازنگري منابع اين دوره ، ضمن به روز كردن محتواي منابع آموزشي ، حذف موضوعات كهنه ، جايگزيني مقولات جديد و به كارگيري روش هاي نوين آموزشي ، به بازسازي اين دوره آموزشي بپردازد و ترديد ندارد كه در اين راه به ياري تمامي همكاران كارشناس نيازمند است و دست ياري آنان را به گرمي مي فشارد .
اداره كل آموزش و بهبود مديريت
فصل اول : كليات
مقدمه
انسان اوليه پس از اين كه ساليان بسيار زيادي در جنگل ها ، دشت ها و غارها روزگار را با خوردن برگ ، دانه و ميوه درختان و شكار حيوانات گذرانيد به ساختن پناگاه پرداخت و توانست بعضي از حيواناتي را كه تا ديروز شكار مي كرد ، رام و اهلي نمايد. او توانست همراه با پيشرفت ابزار كارش جايگاهي مخصوص براي دامهايش در گوشه اي از مأوي و مسكن خويش بنا كند . پس از اهلي كردن دام و بهره برداري از محصولات آن ، دامداري هاي اوليه را شكل داد و بهره برداري اقتصادي و رفع نياز جامعه بشري را سامان بخشيد . در اين دوران گاو در كشورهاي باستاني مصر ، يونان ، چين ، هندوستان و ايران اهميت بسياري داشته و پرورش داده مي شده است و آثاري مادي ، كتابها و كتيبه هاي نوشته شده و نقوش به جاي مانده در غارها از دلايل آن است . در آثار تخت جمشيد و كاخهاي مصر ، يونان و هندوستان كمتر كتيبه و سنگ نوشته اي مي توان يافت كه بدون نام يا تصوير گاو باشد . اين دام بزرگ تأمين قسمت عمده اي از نيازهاي اوليه همچون گوشت ، فراورده هاي لبني و حتي انجام دادن كارهاي سخت بشر را به عهده گرفت و شايد به همين خاطر تصوير آن در بين بعضي از اقوام ، مظهر قدرت و پرچم آنها شد و در ميان بعضي از اقوام ديگر جايگاهي مقدس پيدا كرد .
به عقيده بعضي از باستان شناسان ، هشت هزار سال قبل از ميلاد مسيح در خاورميانه و در كنار رودخانه هاي دجله و فرات و كنار درياي
مديترانه اهلي كردن گاو مرسوم بوده است . اگر چه دامداري مبتني بر كوچ نشيني به علت طي طريقهاي طولاني و از دست دادن زمان پيشرفت زيادي نكرد ، اما پرورش گاو در اقصا نقاط دنيا ، به علت داشتن فرصت كافي ، به خدمت گرفتن تجربه و تكنولوژي ، رعايت اصول بهداشت ، مديريت دامپروري و احداث جايگاه هاي مختلف ، به عنوان يك حرفه سود آورد توسعه يافت .
كمبود پروتئين در جهان
با توجه به گزارش كارشناسان سازمان خواربار جهاني در بيشتر كشورهاي آسيائي و آفريقايي مقدار توليد شير و ركورد گاوهاي شيري به علت كمبود علوفه و مواد غذايي بسيار پائين است . در حالي كه حدود 78 درصد گاوهاي جهان در كشورهاي در حال توسعه اند ، اين كشورها حدود 10 درصد شير و 30 درصد گوشت توليدي جهان را عرضه مي كنند و مصرف سرانه پروتئين در آنها از 3 تا 10 گرم در روز تجاوز نمي كند. يكي از علل اصلي وجود چنين اختلافي ، استفاده از امكانات و تكنولوژي جديد در كشورهاي پيشرفته است . به عنوان مثال در اين كشورها ، در يك گاوداري 80 رأسي كه 50 هكتار زمين زراعتي داشته و توليداتش سيلو مي شود ، جمع ساعات كار سالانه شش هزار ساعت تخمين زده مي شود ، كه معادل با كار دو نفر كارگر تمام وقت است . طبق آمار منتشره در كتاب ديري كاتل در سال 1971 از تعداد 7/12 ميليون رأس گاو شيري در آمريكا متجاوز از 117 بيليون پوند، شير توليد شده است . ولي در بسياري از كشورهاي عقب مانده ، خانواده هاي كثيري ديده مي شوند كه كار اصلي آنها نگهداري يك رأس گاو است و براي امرار معاش ناچاراً شير توليدي را به بازار عرضه نموده و خود در فقر كامل مواد پروتئيني به سر مي برند .
پروتئين حيواني مصرفي در بعضي از كشورها
در ايران با توجه به نظام سنتي متكي به تاراج و تخريب مراتع به شيوه كوچ نشيني و عشايري و داشتن دامهاي بزرگ با مقدار كم توليد و عدم جوابگويي به نياز جمعيت با نرخ رشد بالاي مواليد ، ضرورت ايجاد شرايط لازم ، براي استقرار نظام مدرن متكي به علوفه دست كاشت ، استفاده از ضايعات كارخانه هاي صنعتي ، اصلاح مديريت و استفاده از تكنولوژي كه بتواند ، نظام بازار و معادلات بين منطقه اي در سازمان توليد را سامان بخشد به شدت احساس مي شود . به همين دليل در برنامه توسعه ، جايگزيني نظام مديريتي نوين به جاي نظام دامداري سنتي مدنظر بوده و نگاه معطوف به استفاده بهينه از امكانات و به خدمت گرفتن آخرين دستاوردهاي بشري در سايه تكنولوژي كه بتواند منجر به رفع بيكاري بشود ، از اهداف برنامه است .
براساس آمارهاي موجود از منابع معتبر ، تعداد گاوها و گوساله هاي كل كشور 5.128.000 رأس است . از اين تعداد ، 831.700 رأس گاو
اصيل 2.406.000 رأس دورگ و بقيه گاو و گوساله بومي است . همچنين در 1.376.400 واحد بهره برداري 5.877.000 كيلوگرم شير و 729.000.000 كيلوگرم گوشت قرمز توليد شده و 32917 نفر در واحدهاي دامداري صنعتي به كار مشغولند . مقدار شير توليدي در استان تهران 575.000 كيلوگرم و تعداد دامها 167.000 رأس گوساله و گاو است . (بدون توجه به واردات شير و گوساله هاي نرپرواري از استان هاي همجوار) با توجه به اين اطلاعات ، ميانگين دامهاي هر واحد بهره برداري در كشور 7/3 رأس گاو و گوساله است . در تفكيك استاني بيشترين ميانگين مربوط به تهران با 8/7 و كمترين ميانگين مربوط به هرمزگان با 98/1 رأس گاو و گوساله است . اين امر پراكنش دامداري ها را در سطح بسيار وسيعي از كشور و مشكل ارائه خدمات به آن ها و هزينه بر بودن آن را نشان مي دهد . از طرفي معدل شير روزانه هر رأس 28/6 كيلوگرم و در يك دوره شيرواري 883/1 كيلوگرم است كه حدود يك سوم استانداردهاي جهاني است . اين آمار براي واحدهاي سرشماري شده تهران و براي هر رأس 68/18 كيلوگرم در روز يا 5658 كيلوگرم در يك دوره شيردهي گزارش شده است.
نژاد
گاوها از نظر شكل ظاهري ، خصوصيات ژنتيكي ، وزن و اندام ، اهميت توليد شير يا گوشت و اقليم زندگي با هم متفاوت بوده و بر اين اساس طبقه بندي و نامگذاري مي شوند . نژادهاي معروف آنها عبارتند از :
الف) نژادهاي اروپايي
1. هلشتاين
نام اصلي اين نژاد كه از ناحيه اي به نام فريزلند در كشور هلند ، به سراسر دنيا صادر شده ، هلشتاين فرژين است . اين نژاد از سنگين وزن ترين گاوهاي شيري دنياست . وزن ماده گاو بالغ آن 750-600 كيلوگرم و نر بالغ آن 900-750 كيلوگرم است . ضريب تبديل غذا به گوشت در اين نژاد مناسب است . انطباق با شرايط آب و هوايي بسيار متفاوت ، از مناطق سر سير گرفته تا معتدل و نيمه گرمسيري از ويژگيهاي اين نژاد است . مهمترين ويژگي اين نژاد شيردهي فوق العاده آن است كه در مناطق خوش آب و هواي امريكا حتي به پانزده تن در سال و در اروپا ، سيزده تا چهارده تن در سال با 4-2/3 درصد چربي مي رسد . قد گاوهاي اين نژاد 35/1 تا 50/1 متر است . سري ظريف و اغلب سياه و سفيد با شاخ هاي كوچك و
بسيار شكيل دارند. گردن متوازن با سينه اي فراخ و سياه ، سفيد ويژگي گاوهاي اين نژاد است .
2. جرسي (Jersey)
اين نژاد كه از كشور بريتانيا به ديگر نقاط دنيا صادر شده است ، جثه اي كوچكتر از هلشتاين دارد . وزن ماده بالغ 500-450 و نر بالغ 650-550 كيلوگرم است . رنگ پوست بدن از قهوه اي تا قهوه اي روشن مايل به زرد تيره متغير است . مقدار توليد شير آن كمتر از نژاد هلشتاين اما درصد چربي آن بيشتر است . در مقايسه با نژاد هلشتاين مقاومت اين نژاد نسبت به آب و هواي نيمه گرم و خشك بيشتر است .
3. براون سويس (Brown Swiss)
زادگاه و مركز اصلي پرورش اين نژاد مناطق كوهستاني سويس است . اين نژاد جثه اي بزرگ و اسكلتي خوش قواره براي اصلاح نژاد دارد و از نظر توليد گوشت و شير قابل توجه است. مقدار شير ماده گاو براون سويس از هلشتاين كمتر ولي درصد چربي شيرش بيشتر است . رنگ پوست بدن آن ها از قهوه اي تا خاكستري متغير است . وزن گاو بالغ ماده به 650 كيلوگرم مي رسد . ضريب تبديل غذا به گوشت در اين نژاد مناسب است و از نظر مقدار شيردهي بعد از هلشتاين قرار دارد .
4. ساير نژادهاي اروپائي
علاوه بر نژادهاي مذكور نژادهاي مختلفي چون نژاد قرمز دانماركي ، گزنزي ، سمينتال ، فنلاندي ، نرماندي ، ليموزين و نژاد معروف گوشتي شورت هورن (Short Horn) بريتانيائي وجود دارند . نژاد هردفورد كه بسيار وزين است و وزن آن به 1500-1350 كيلوگرم مي رسد ، از نژادهاي ممتاز گوشتي دنيا است .
ب) نژاد هندي
نژاد گاوهاي گوشتي زبو (ZEBO) و گاو شيري سيوال از نژادهاي مهم شبه قاره هند هستند و به ساير كشورهاي دنيا صادر شده اند .
ج) نژاد گاوهاي ايراني
شايد به توان گفت در ايران تا زماني كه شبكه هاي ارتباطي توسعه نيافته بود ، گله هايي با خصوصيات نژادي در مناطقي كه كوچ در آن صورت نمي گرفت وجود داشته است . اما به علت كوچهاي مكرر و خشكسالي هاي متوالي و كمي مراتع و تاخت و تازهاي مكرر همسايگان نمي توان نژاد خالص يا گريد خاصي را معرفي كرد . با اين حال ، گاو
سرابي به علت شيرواري شهرت فراوان داشته و مشتقات لبني آن معروف بوده است . از طرفي نمي توان از ذكر گاو گلپايگاني كه شيري پرچرب داشته و مشتقات شير آن بسيار مردم پسند بوده غافل ماند . گاو سيستاني كه جزئي از اكوسيستم هامون است ، با جثه اي مطلوب در همان حوالي محدود و محصور شده است . اگر چه ذكر نژاد گاوهاي ايراني در نشريات مختلف جاي بحث دارد ، اما مطالعات عميق و اصلاحات ژنتيكي مستمري بر روي آنها تحت عنوان نژاد ايراني به مانند نژادهاي خارجي انجام نگرفته است .
دستگاه گوارش نشخواركنندگان
دستگاه گوارش نشخواركنندگان ، از لب و دهان ، دندان ، زبان ، حلق ، مري ، معده چهارقسمتي و روده تشكيل شده است . معده
نشخواركنندگان نقش بسيار مهمي در گوارش و سيستم هاضمه دارد . چهارقسمت معده نشخواركننده عبارتند از شكمبه ، نگاري ، هزارلا ، شيردان .
شكمبه
اگرچه چهارقسمت معده نشخواركنندگان از هم جدا نيستند و به آساني محتويات آنها از قسمتي به قسمت ديگر عبور مي كند ، اما هر كدام اهميت ويژه اي دارند . براي مثال ، شكمبه به عنوان محفظه اي براي تخمير بي هوازي كربوهيدراتها، بيش از نهصد تيپ باكتري يا ميكرو اركانيسم و پروتزا را در هر گرم از محتويات خود جاي داده است . ميكرواركانيسمها ، آنزيم هايي را توليد مي كنند كه سبب شكسته شدن و هضم فيبرها و كربوئيدراتهاي موجود در خوراك مي شوند . حاصل اين اعمال اسيدهاي چرب با طول زنجير كوتاه است كه براي ساخت چربي شير در شكمبه جذب مي شوند . البته بين نشخواركننده و ميكرواركانيسمها ، همزيستي مسالمت آميزي وجود دارد و آنها لازم و ملزوم يكديگرند . پروتئين ها نيز به وسيله اين موجودات ، در معده به اسيدهاي آمينه ، آمين و آمونياك تبديل مي شوند كه مورد استفاده خود ميكرواركانيسمها قرار گرفته و پس از مرگ اين باكتريها ، لاشه آنها و قسمتهايي از اسيدهاي آمينه مورد استفاده دام قرار مي گيرند . چربيها نيز توسط همين جانداران ذره بيني هيدروليز و به اسيدهاي چرب و كلسترول تبديل مي شوند . تجزيه اين مواد تحت تاثير آنزيمهاي توليد شده توسط باكتري ها ، صورت مي پذيرد . علت همزيستي نشخواركننده ، با اين ميكروارگانيستها ، اين است كه دام با ايجاد محيطي تاريك ، مرطوب و بدون اكسيژن ، شرايط لازم را براي بقا و فعاليت اين موجودات فراهم مي كند . سپس با حركات شكمبه و مخلوط كردن محتواي آن و نيز برگشت دوباره قطعات بزرگ و نشخوار مجدد و خردكردن قطعات خوراك سبب مي شود تا سطح تماس ميكروب ها با مواد خشبي بيشتر و عمليات هضم ، آسان تر شود . در اثر اين اعمال ، باكتريها رشد و تكثير يافته ، فعال تر شده و ضمن تجزيه تركيبات غذايي ، براي كلني باكتريها و دام غذا تهيه مي كنند . پس از عبور اين محتويات از معده به روده غذاي سرشاري براي دام آماده مي شود.
نگاري
نگاري جايگاه سقوط اجسام سنگين ، همچون ميخ ، شن و ساير اجسام خارجي وزين است .
هزارلا
محتويات شكمبه و نگاري قبل از ورود به شيردان و روده كوچك بايد از هزارلا بگذرد . اين محفظه كتابچه اي مانند كه هنوز نقش آن به خوبي شناخته نشده است با محتويات معده ، سطح تماس زيادتري برقرار كرده و با فشردن مواد غذايي و كمك به هضم و جذب آن ، محتويات معده را به شيردان هدايت مي كند .
شيردان
شيردان نوزاد نشخواركنندگان كه حدود هشتاد درصد معده چهارقسمتي آنان را تشكيل مي‌دهد در زمان شيرخواري مانند معده جانوران تك معده اي عمل مي كند . پس از ورود غذا به شيردان ، شيره معده ، اسيد هيدروكلريك و آنزيمهايي مانند رنين (Rennin) و پپسين (Pepsin) كه از ديواره شيردان ترشح مي شود بر روي مواد غذايي اثر كرده و باعث شكسته شدن پروتئين ها و تبديل آنها به پپتيدها مي شوند . رنين با لخته و دلمه كردن شير ، هضم و جذب شير را براي نوزاد شيرخوار آسان مي كند .
جذب پروتئين
پروتئين ها به دو بخش قابل تجزيه Ruman Degradable Protein (RDP)و غيرقابل تجزيه در شكمبه Ruman Undegradable Protein (RUP)تقسيم مي شوند . پروتئين قابل تجزيه در شكمبه به آمونياك (NH3) و اجزاء تشكيل دهنده پروتئين ها مثل پپتيدها و اسيدهاي آمينه تفكيك مي شود . ميكروكانيستها از اين اجزاء براي رشد و تكثير خود استفاده كرده و انرژي لازم براي خود را از طريق تجزيه كربوتيدراتها تأمين مي كنند . پروتئين هاي زنجيربلند و لاشه اين ميكرواركانيسمها پس از عبور از شيردان و روده ها تحت عنوان By Pass Protein و تحت تاثير آنزيمهاي روده ، جذب و وارد جريان خون مي شوند و اين نوع پروتئين كه حدود 60 درصد كل احتياجات يك گاو را در اواسط شيرواري تشكيل مي دهد ، از طريق روده جذب مي شود . پروتئين هايي كه در شكمبه تجزيه نمي شوند پس از ورود به شيردان و روده تحت تاثير آنزيمها به اسيدآمينه تبديل شده و جذب مي شوند . بررسي ها نشان مي دهند ، وجود مقادير كمي از غذاهاي پروتئيني با منشاء حيواني در جيرة غذايي در توليد شير موثر است . با ترشح شيره روده ، اسيدهاي آمنيه و پپتيدها كه از تجزيه پروتئين ها به وجود آمده اند و همچنين قندهاي ساده مثل گلوكز كه از تجزيه هيدروكربن ها حاصل شده اند ، جذب جريان خون مي شوند . اسيدهاي چرب و ليپيدها در ابتداي روده تحت تاثير صفرا كه از كبد ترشح مي شود قرار گرفته و حل شده و در نهايت پس از ورود به سيستم لنفاوي جذب بدن

فایل : 158 صفحه

فرمت : Word