مقاله کامل گياه شناسي برنج

مقدمه
واژه شلتوك از كلمه هندي چلتو (chalto ) گرفته شده و در زبان انگليسي به شلتوك ( دانه برنج همراه با پوست ان ) Rice Paddy گفته مي شود . نام برنج از زبان هندي گرفته شده كه به آن Ariai مي گويند .
در زبان انگليسي به برنج Rice گفته مي شود كه همان نام عمومي برنج است . در زبان فرانسه Riz ، در زبان ايتاليايي Rizo ، روسي Ris و در زبان الماني Ries مي گويند . نام علمي آن Oryza Satival مي باشد . در استان گيلان به برنج « بج» ( Bej ) به خوشه ان « ورزه » ( Vorze ) و به شلتوك آن « جو» گفته مي شود . (1)
ويژگيهاي گياه شناسي برنج
برنج گياهي يك ساله علمي با ساقه تو خالي و داراي 8 تا 12 گره در طول ساقه مي باشد اين گياه از تيره گندمبان ( Gramineae ) از جنس Oryza دراسيا و Glabrima در افريقا است . برنج داراي دو جنس ياد شده و چندين رقم (واريته ) مي باشد كه در بيش از 140 ميليون هكتار از اراضي قاره آسيا و ديگر مناطق جهان كشت مي شود .
گلهاي برنج داراي 6 پرچم است ، دانه هاي صفيد رنگش را زبانچه گل ، كاملاُ فراگرفته كه « شلتوك»
ناميده مي شود . ساقه اين گياه مانند ساقه هاي گندم بند بند است و ارتفاع آن تا حدود 5/1 متر مي رسد . (2)
پيشينه كشت برنج در ايران :
موطن اصلي برنج اسياي جنوب شرقي است به عقيده ب . م ژوكوفسكي ، هند وچين و اندونزي موطن اصلي برنج است .
شلتوك از هند و برمه ( ميانمار ) به تدريج به ساير نقاط جهان راه يافته است كشت برنج كه امروزه جزء لاينفك حيات ميليونها مردم در سراسر جهان است ، در چين وهند سابقه اي هفت هزار ساله دارد و پس ازان كشورهاي تايلند ، فيليپين ، ژاپن ، ويتنام ، كره شمالي و جنوبي ، مالزي و تايوان نيز در اسياي جنوب شرقي به اين مجموعه اضافه شده اند در حال حاضر 90% برنج دنيا در چين ، هندوستان ، ژاپن ، كره ، جنوب شرقي اسيا و جزاير مجاوراقيانوس ارام ( قاره آسيا ) و 10% بقيه در ديگر قاره ها كشت مي شود كشت برنج در آسياي مركزي در حدود قرن هفتم پيش از ميلاد رواج داشته است . برنج كاري از كشورهاي جنوبي تر آسيا كه در آنها زراعت غلات رواج داشته از حدود هزاره ششم تا پنجم قبل از ميلاد شروع و سپس به آسياي مركزي آمد .
در نيمه دوم هزاره سوم و ابتداي هزاره دوم سطح زير كشت برنج افزايشي چشم گير يافت . باستان شناسان معتقدند كه در اين دوره در اثر ادغام دو فرهنگ تمدني شهر نشين در جنوب آسياي مركزي
بوجود آمد اين دو فرهنگ شامل سومر و ايلام ( عيلام ) در غرب و تمدنهاي باستاني دشت رود سند در جنوب بودند بدون شك پيوند با هند به زراعت برنج ابي در آسياي مركزي كمك كرد براي تعيين تاريخ دقيق اين دوره هنوز شواهد باستان شناختي كافي بدست نيامده است با ايجاد كانالها در دوره سلسله هخامنشي ( قرن ششم تا چهارم قبل از ميلاد ) كه بر بخش وسيعي از آسياي مركزي تسلط داشت . توسعه كشاورزي تسريع شد و گندم و جو ارزن و محصولات متعدد ديگري از جمله انگور و احتمالا‎‏ برنج توليد مي شده است و در زمان پيشروي اسكندر به سوي هند ( 327 ق . م ) برنجكاري در باكتريا ( بلخ ) رواج داشت كشت برنج در خاورميانه بابل و سوريه در قرن سوم تا دوم پيش از ميلاد و در مصر و اسپانيا در قرن هشتم ميلادي صورت گرفته است اگر چه آقاي نقي بهرامي عقيده دارد كه « شلتوك براي اولين بار در د.ره پادشاهي خسرو انوشيروان ( 531 تا 579 ميلادي ) ازهندوستان به ايران آورده شده است » ليكن اي،پ ، پتروشفسكي مورخ شهير روسي در بحث از تاريخ برنج معتقد است كه « تاريخ كشت و گسترش برنج در ايران به طور كامل معين نشده است اما كشت برنج در مقياس محدود در پايان دوره ساسانيان ( 236 تا 651 ميلادي ) و گسترش وسيع آن از قرن ده ميلادي به بعد صورت گرفته است ) (3)
پيشينه برنج در ايران
بر اساس نظر لائوفر كشت برنج در ايران پس از تسلط اعراب به ايران رونق گرفته است به نظر وي در دوره ساسانيان برنجكاري وجود نداشته است م . و . پيگوليوسكايا با توجه به اسناد مكتوب كشت برنج در ايران را به دوره ساسانيان منتصب مي داند پورفسور ام- جي ميسون نيز در بحث از تاريخ گسترش شلتوك در كشورهاي خاورميانه مي نويسد كه كشت برنج در ايران از اوايل قرن اول ميلادي شروع شده است اگر چه شلتوك در ايران اوايل قرن اول ميلادي كشت مي شد ليكن كشت وگسترش اندر سطح وسيع به احتمال زياد از قرن شش تا هفت ميلادي آغاز شده است . (3)
كشت برنج در ايران
بيشترين كشت برنج در ايران در سه استان شمالي كشور ، گيلان ، مازندران و گلستان كه اطراف درياي خزر قرار دارند با 71% سطح زير كشت از كل كشور انجام مي گيرد ، و از مراكز عمده كشت و توليد برنج به حساب مي آيند تنوع ارقام محلي و اصلاح شده آنها در اين استانها بسيار زياد است و كليه ارقام در شش گروه تقسيم شده اند برنج دانه بلند مرغوب ، دانه بلند پر محصول ، دانه متوسط مرغوب ، دانه متوسط پر محصول ، دانه كوتاه مرغوب و دانه كوتاه پر محصول
به جز نواحي نيمه بياباني كوهپايه اي جنوب البرز،نواحي شرقي يرمان ،حوزه اصفهان،سيرجان ونواحي بياباني داخلي وكناره جنوب،درسايرنواحي كشورنيز كشت برنج انجام مي گيرد.بنابراين علاوه براستانهاي
گيلان.مازندران وگلستان درسه استان خوزستان . فارس واصفهان نيز برنج كشت مي شود كه كثرت ارقام محلي واصلاح شده نيزدراين سه استان زياداست.پساز اين شش استان،يازده استان ديگر كشورنيز به كشت برنج اشتغال دارند.كه جمعا 7/6 درصد از سطح زير كشت كل كشور را به خود اختصاص داده اند ولي تنوع ارقام در اين استانها قابل توجه نيست و بيشتر از يك يا دو رقم در آنجا كشت نمي شود در ايران حدود 30 تا 40 سال قبل ، برنج در بين خانوارهاي متوسطو كم در آمد ، به عنوان غذايي گرانقيمت محسوب و بيشتر در ميهمانيها و عيد ها مصرف مي شد اما امزوزه با تغيير فرهنگ غذايي برنج نقش اساسي در تامين غذاي مردم كشور داشته و به عذايي همگاني و ملي تبديل شده است تهيه انواع پلوها همراه با خورشت . پلوهاي مخلوط ، شيريني هاي برنجي ،فرني ، نان برنجي ، رشته خوشكار ، آرد برنج ، شير برنج ، نوعي آش كدو ، حلواي برنجي ، كوفته برنجي ، شله زرد و غيره بيان از مصرف متنوع برنج در كشور دارد . (3)
تركيب و خواص غذايي برنج
در برنج 70 تا 73 % نشاسته ، 2 تا 3 درصد قند ، 1 تا 2 درصد مواد ازته ، 1 تا 3 درصد چربي ، 4 تا 5 درصد سلولز و همي سلولز ، 7 تا 8 درصد پروتئين و انواع ويتامينهايB1 ، B2، B3 و مواد معدني شامل ، پتاس ، منيزيم ، آهن و اسيد فسفريك وجود دارد .
در تركيب برنج چربي ،كربوهيدراتها ، فيبر ولزاتي همچون آهن و موادي مانند كلسيم موجود است ، جدول زير بيانگر عناصر موجود در انواع برنج است كه با استفاده از نتايج آزمايشگاهي بدست آمده است .
عناصر موجود در 100 گرم از انواع برنج
ماخذ: بررسي آماري برنج ،وزارت كشاورزي ، معاونت برنامه ريزي و پشتيباني ، اداره كل آمار و اطلاعات ، سال 1373
مهمترين خاصيت فيزيكي برنج نسبت دو جزءنشاسته به نام (آميلوز و آميلوپكتين ) است . نرمي يا سفتي برنج پس از پخت مزبوط به ميزان آميلوز ان است. اگر مقدار آميلوز برنج بين 15 تا 25 درصد باشد نرم و خوش خوراك مي شود .
آميلوز كمتر از 15 درصد باعث نرمي زياد و چسبندگي برنج مي شود و اگر آميلوز بيش از 25 درصد باشد برنج پس از پخت سفت مي شود ،عامل ديگر كيفيت پخت برنج ، درجه قوام و درجه حرارت ژلاتيني شدن ان است . برخي ويژگي هاي برنج ايراني (4)
گونه هاي برنج
تنوع ژنتيكي و توان سازگاري زيادي است .گونه زراعي مهم برنج است كه داراي 24= n2 كروموزوم مي باشد .يك گونه زراعي Oryza glaberrma st وجود دارد . كه در جنوب آفريقا كشت مي شود . نسبت به گونه قبلي داراي قدمت و تنوع ژنتيكي كمتري است .
زيادي از جنس Oryza در جهان مشاهده شده كه تتراپلوئيد و كروموزوم مي باشند . ارقام و گونه هاي O. nivara O.rufipogon .shrm ازخويشاوندان نزديك برنج زراعي مي باشند. O.rufipogon .shrm برنج وحشي دائمي و O. nivara برنج مي باشد.
هاي مهم برنج است كه درقاره هاي اسيا،اروپا،امريكا،كاشته زراعي ايران از اين نوع اند.اين گونه داراي انواع مختلف به شد:
Indica
برنج است كه درمقابل خشكي،بيماري و افت مقاوم بوده از نظر زمان رويش است.اين نوع، شامل برنج هاي بلند مي باشند كه در برابر ريزش دانه حساس هستندودوستان،سري لانكا،تايلندومالزي كشت مي شوند.
Japonica
بوده و در مقابل سرما مقاوم است . اين نوع شامل برنجهاي و دانه گرد بوده و در كشورهاي چين ، كره ، ژاپن ، كاليفرنيا و كشت مي شود
Javanica
واسط برنج است.اين نوع برنج در كشور هاي چين،كره،ژاپن،كاليفرنياو كشت مي شود .
برنج
واسط برنج است.اين نوع برنج دركشورهاي اندونزي،فيليپين، كشت مي شود.
مختلف برنج از سوي سازمان خوار بار وكشاورزي جهاني ( FAO ) طبقه بندي مي شود كه از نظر طول دانه به چهار گروه زير اند: خيلي طويل كه اندازه دانه آنها بيش از 7 ميلي متر هستند .
كه بين 6 تا 7 ميليمتر طول دارند . متوسط كه طول آنها بين 5 تا 99/5 ميلي متر است . كوتاه كه طول آنها كمتر از 5 ميلي متر است . را بر اساس طول دانه به سه نوع دانه بلند ، دانه متوسط ، و دانه نموده اند .به برنجهايي كه ول دانه آنها بين 61/6 تا 0/7 بلند گفته مي شود و از مرغوبترين نوع برنج محسوب مي شود كه طول آنها بين 51/5 تا 6/6 ميليمتر است دانه متوسط و به آنها از 5/5 ميلي متر كمتر باشد دانه كوتاه گفته مي شود . از نظر تجاري ارزش كمي دارند . (4)
صفات كيفي تعدادي از ارقام صادراتي جهان
برنجهاي ايران در بازار جهاني موسسه تحقيقات برنج سازمان كشاورزي استان گيلان ،فرحناز فرج زاد ، تير ماه 1376
صفات كيفي تعدادي از ارقام صادراتي ايران
برنجهاي ايران در بازار جهاني موسسه تحقيقات برنج سازمان كشاورزي استان گيلان ،فرحناز فرج زاد ، تير ماه1376
جايگاه برنجهاي ايراني در كنار خارحي
برنجهاي ايران در بازار جهاني موسسه تحقيقات برنج سازمان كشاورزي استان گيلان ،فرحناز فرج زاد ، تير ماه1376
ارقام بومي ايران داراي طول متوسط يا كوتاه مي باشند ولي شاخص كيفي آنها با ارقام خارجي موجود در بازار تناسب ندارد
برنج كيفيت عالي تا 5 درصد خرده مجاز مي باشد .
انواع برنج اكراني
جايگاه برنجهاي ايران در بازار جهاني ، موسسه تحقيقات برنج سازمان كشاورزي استان گيلان ،فرحناز فرج زاد ، تير ماه1376
كه داراي تنوع ژنتيكي و توان سازگاري بالايي است واريته در ايران از لحاظ طول واندازه ، دوران رشد و ساير خصوصيات طبقه بندي مي شوند .
گروه صدري

فایل : 37 صفحه

فرمت : Word