مقاله کامل تحلیل وضعیت آب و هوای سال جاری و تأثیر آن بر کشاورزی کشور

بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم
دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام
کمیسیون امور زیربنایی و تولیدی
گروه علمی کشاورزی، آب و منابع طبیعی
نشست شماره یک
تحلیل وضعیت آب و هوای سال جاری و تأثیر آن بر کشاورزی کشور
سخنران:
آقای مهندس عباس کشاورز
کد گزارش: 01ـ8722
خرداد 1387

مقدمه
در اهمیت موضوع آب همین بس که خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم می‌فرماید: “وجعلنا من الماء کل شیء حی” و در آیات مختلفی از قرآن، خداوند شکر آن را لازم دانسته است.
از چالش‌هایی که امروزه فراروی جهان قرار دارد بحث تغییر اقلیم، کمبود آب شیرین و بیابان‌زایی است. نقش آب در زندگی انسان‌ها و مجموعه جهان طبیعت بسیار موثر است. در شبانه‌روز به‌طور متوسط هر انسان یک لیتر غذا و 6/1 لیتر آب و حدود یازده کیلو اکسیژن لازم دارد. علاوه بر کمیت آب، کیفیت آب نیز یکی از موضوعاتی است که در کنار امنیت غذایی و شاید در بطن امنیت غذایی باید برای آن اهمیت خاصی قائل شد.
هر پدیده‌ای که تعادل اکوسیستم را به هم بزند می‌تواند در تخریب سرزمین نقش داشته باشد. در پهنه سرزمین ایران که یک منطقه خشک و نیمه‌خشک می‌باشد به‌طور متوسط یک‌سوم میانگین سالیانه جهانی یعنی حدود 250 میلیمتر بارندگی دارد که البته میزان تبخیر آن هم حدوداً سه برابر میانگین سالیانه جهانی است. باید به این نکته توجه داشت که مدیریت موفق ترسالی (مدیریت صحیح نزولات آسمانی) می‌تواند مدیریت دوره‌های خشکسالی را به ثمر و نتیجه موفق برساند.
قرآن کریم در سوره یوسف بحث ضرورت مدیریت خشکسالی را بیان می‌کند. تمثیل قرآن در این زمینه نابودی سنبله‌های سبز توسط سنبله‌های زرد و خشک می‌باشد. قرآن کریم بیان می‌کند که خشکسالی پدیده‌ای طبیعی است که مبتلابه دوره خاصی نیست. در کلام خداوند توصیه شده است که دوره ترسالی باید مدیریت صحیح شود و غذا تولید گردد تا در هفت سال خشکسالی آسیب کمتری وارد شود. رویکرد حل مشکل پس از وقوع آن با منش و هدایت قرآنی سازگار نیست.
آنچه در سال جدید در کشور ما اتفاق افتاده است در درجه اول تاوان عدم مدیریت تر‌سالی‌ها می‌باشد که در آن دقت و برنامه‌ریزی جایی نداشته است. بیش از یکی دو دهه است که تعادل سفره‌های زیرزمینی به هم خورده و بیلان منفی بیش از شش میلیارد متر مکعب به عنوان یک هشدار جدی مطرح شده که آغاز بحران آب نیز از همان زمان شروع شده است. بحث پدیده‌های جوی باید با برنامه‌ریزی بلندمدت پیش‌بینی شود. بحث آب باید در تمام شئونات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و قوانین و مقررات و پدیده‌های زندگی جایگاه خاصی داشته باشد.
کمیته کشاورزی، آب و منابع طبیعی از کمیته‌های زیرمجموعه کمیسیون امور زیربنایی‌وتولیدی دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام مأموریت دارد طبق وظایف محوله سیاست‌های کلی نظام را در زیربخش‌های مرتبط تهیه و بر اجرای سیاست‌های کلی مصوب و ابلاغی نظام نظارت داشته باشد. در راستای شناخت صحیح موضوعاتی که در این حوزه قرار می‌گیرد، آشنایی با معضلات و چالش‌هایی است که در این محورها در سطح کلان کشور مطرح می‌باشد و به همین منظور و با توجه به اهمیت موضوع اولین نشست تخصصی کمیته به بحث “تحلیل وضعیت آب‌وهوایی کشور در سال زراعی جدید” اختصاص داده شده است.
تحلیل وضعیت آب و هوایی سال زراعی جاری
با توجه به واقعیت‌هایی که کشور با آن مواجه است مثل کمیت و کیفیت سرانه آب، وضعیت اقلیمی، تغییرات رشد جمعیت و افزایش تقاضا و . . . به نظر می‌رسد مدیریت‌های کشور بایستی نسبت به تصمیماتی که برای برنامه‌های کشور تنظیم می‌کند خط‌مشی و سیاست جدیدی در پیش بگیرد. برخی موضوعات مثل جدی بودن یا نبودن تغییرات اقلیمی، آنی یا تدریجی بودن آن و بحث چگونگی مدیریت آن برای کاهش تنش‌ها و پیامدهای منفی احتمالی آن از مباحث خیلی مهمی است که باید جامعه علمی کشور به آن بپردازد. در مباحثی که در این گزارش مطرح می‌شود سعی شده سیستمی را در کشور مطرح کند تا وضعیت کشور به‌صورت یکپارچه تحلیل شود و لذا به این معنی نیست که قبول شود این شرایط، شرایط نامناسب است یا شرایطی است که کشور مستحق آن است بلکه به‌علت عدم توجه به برنامه‌های منطقی به این شرایط منجر شده است.
فصل زراعي سال جاري (یعنی از اول مهرماه سال 1386) از نظر اقلیمی شرایط نرمالی نبوده است و مي‌توان آن را كاملاً متفاوت نسبت به شرايط قابل انتظار (شرايط نرمال) دانست. بارندگي در فصل پائيز تقريباً در اغلب نقاط كشور با تأخير بسيار (یعنی در آذرماه) همراه بود. در اواخر آذرماه تا نيمه اول بهمن ماه سرماي شديد (بعضي مناطق كم و بي‌سابقه) به صورت
مستمر مستقر گرديد، به نحوي كه در بعضي از شهرها در ساعات روز نيز درجه حرارت از 10- درجه سانتيگراد فراتر نرفت. بارندگي اين ايام بعلت برودت زياد در اكثر نقاط سرد و حتي معتدل آب و هوائي به صورت برف نازل گرديد. سپس هوا سريعاً در كليه نقاط كشور رو به گرمي نهاد و در مدت حدود 20 روز آخر اسفندماه كل كشور گرم شد و حتي افزايش حرارت در نقاط سردي نظير اردبيل به بالاي 20 درجه سانتيگراد رسيد و سپس در اوايل فروردين ماه نيز شدت گرما افزايش و به مدت دو الي سه هفته اول فروردين ماه نيز بالاتر از حد نرمال ادامه يافت كه تاكنون نيز شاهد آن هستيم. از نظر بارندگي نيز بعد از رفع شدن شدت سرما (نيمه اول بهمن ماه) تاكنون بارندگي قابل ملاحظه‌اي در اكثر نقاط كشور وجود نداشته است. اگرچه از نظر اقلیمی تقریباً از اول اردیبهشت ماه به شرایط عادی برگشت ولی مجموعا یک اتفاقاتی را در کشاورزی گذاشته است. سعی می‌شود این اتفاقات با استفاده از آمارهای هواشناسی و بحث‌هایی که می‌شود مرور گشته و آثار این اتفاقات بررسی شود و نهایتاً خصوصيات شرايط اقليمي موجود موجب بروز چه تأثيرات منفي (خسارت) در عرصه كشاورزي و منابع طبيعي خواهد شد.
در اين مجموعه در ابتدا تقسيم‌بندي زراعي اقليمي كشور و مراحل فیزیولوژيك محصولات مهم، سپس تغييرات عوامل اقليمي در فصول و مناطق مختلف كشور مورد تحليل قرار گرفته و در ادامه تأثير اين عوامل بر كشاورزي مورد بررسي و در خاتمه پيش‌بيني خساراتي كه تاكنون بر توليدات وارد شده ارائه خواهد شد. بديهي است در صورت نياز مي‌توان نسبت به ارائه راه‌كارهاي مقابله با اين عوامل طبيعي خسارت‌زا اقدام تا آنها را مديريت و خسارات را به حداقل رساند و برنامه‌ریزی کلان بلندمدت را برای حوادث طبیعی اینچنینی که در آینده اتفاق خواهد افتاد را انجام داد.
1ـ اقليم‌بندي زراعي كشور:
با توجه به تجارب تحقيقاتي موجود از نظر شرايط اقليمي مناطق زراعي كشور را مي‌توان به 4 اقليم زراعي متفاوت نسبتاً بزرگ تقسيم‌بندي نمود. البته این تقسیم‌بندی‌ ممکن است با تقسیم‌بندی‌های منابع طبیعی و یا هواشناسی فرق کند؛ اما متناسب با خصوصیات گیاهان و زراعی و باغی است و تقریباً 4 اقلیم بزرگ در کشور وجود دارد:
1-1- اقليم گرم و مرطوب سواحل درياي خزر:
اين اراضي در سواحل درياي خزر از دشت مغان (استان اردبيل) آغاز شده و استان‌هاي گيلان، مازندران و بخشی از گلستان را شامل مي‌شود. مقدار بارندگي ساليانه اين مناطق بر اساس ميانگين ساليانه، از 1500 ميليمتر در بندر انزلي تا 150-100 ميليمتر در شرق
صحاري گنبد متغير مي‌باشد. اين مناطق داراي تابستان‌هاي گرم و مرطوب و زمستان‌هاي معتدل سرد است. در سالهاي نرمال معمولاً بندرت كمترين درجه حرارت در زمستان به 7- درجه سانتي‌گراد مي‌رسد.
2-1- اقليم گرم و خشك جنوب:
اراضي زراعي اين اقليم از قصر شيرين، گيلان غرب و سرپل ذهاب استان كرمانشاه آغاز شده و در حد فاصل دامنه‌هاي جنوبي زاگرس تا سيستان و بلوچستان ادامه دارد. مناطق كوهدشت و پل دختر لرستان، مناطق مهران، دهلران، آبدانان، هليلان و دره شهر استان ايلام، كليه مناطق استان‌هاي خوزستان، بوشهر، بندرعباس و مناطق گرمسير استان‌هاي كهگيلويه و بويراحمد، فارس، كرمان، بلوچستان، سيستان و مناطق جنوبي استان خراسان جنوبي را شامل مي‌شود. مقدار متوسط بارندگي ساليانه اين مناطق از حدود 500 ميليمتر در منطقه ايذه خوزستان و گچساران تا 200-50 ميليمتر در بوشهر و بنادر اين استان متغير است. زمستان‌هاي ملايم و بندرت درجه حرارت زير صفر و تابستان‌هاي گرم و خشك تا بيش از 50 درجه سانتي‌گراد همراه با وزش بادهاي گرم و گرد و خاك و غبار محلي است.
3-1- اقليم معتدل سرد:
اين اقليم شامل مناطق معتدل سرد كشور است كه كمترين درجه حرارت آن‌ها در زمستان 7- تا 14- درجه سانتيگراد و ارتفاع آن‌ها از سطح دريا كمتر از 1200 متر است. متوسط بارندگي ساليانه اين مناطق از 100-50 ميليمتر در يزد تا 450 ميليمتر در خرم‌آباد مي‌رسد. تعداد روزهاي يخبندان سال اين مناطق حدود 60-30 روز است. مناطق مركزي استان كرمانشاه، خرم‌آباد، اصفهان، يزد، تهران، كرج، سمنان، فارس، مشهد و نيشابور، سيرجان، كرمان جزو اين اقليم هستند.
4-1- اقليم سرد:
كليه مناطق مرتفع كشور كه بيش از 1200-1000 متر از سطح دريا ارتفاع داشته و كمينه درجه حرارت آنها در زمستان كمتر از 14- درجه سانتيگراد مي‌رسد. استان‌هاي كردستان، آذربايجان غربي و شرقي، همدان، مركزي، چهارمحال بختياري و مناطق سرد استان‌هاي زنجان، قزوين، تهران (دماوند)، خراسان شمالي، خراسان رضوي، اصفهان، لرستان، كرمانشاه، فارس، شاهرود و كهگيلويه و بويراحمد در اين اقليم قرار دارند.
2- محصولات زراعي اساسی پائيزه:
محصولات زراعي مهم كشت پائيزه عبارتند از گندم، جو و كلزا. براي اينكه بتوان تأثير دو عامل مهم مقدار بارندگي و تغييرات درجه حرارت را در سال زراعي جاري تاكنون تجزيه تحليل

فایل : 17 صفحه

فرمت : Word