مقاله کامل بررسی فراوانی اختلال خواب و عوامل فردی مرتبط با آن در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد در سال 1398

بررسی فراوانی اختلال خواب و عوامل فردی مرتبطبا آن در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد در سال 1398
چکیده:
خواب از ضروریات حیات است و اختلال در آن پیامدهای نامطلوبی را به دنبال دارد. با توجه به اینکه تغییرات دوران بارداری می‌توانند منجر به بروز اختلال در خواب شوند، مطالعه حاضر با هدف بررسی اختلال خواب و برخی عوامل فردی با آن در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد انجام شد.
روش کار: این مطالعه مقطعی در سال 1398 بر روی 285 نفر از زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی- درمانی شهر مشهد انجام شد. برای بررسی کیفیت خواب افراد، از پرسشنامه کیفیت خواب پیترزبورگ استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS (نسخه 16) و آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آنالیز واریانس یک طرفه انجام شد. میزان p کمتر از 05/0 معنی دار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها: میانگین سن زنان باردار 37/5±73/27 سالومیانگیننمرهکلکیفیتخواب 80/2±37/12 بود و میزان اختلال خواب در زنان باردار شرکت کننده در مطالعه 285 نفر (100%) بود. بر اساس نتایج آزمون ضریب همبستگی پیرسون، بین متغیرهای دموگرافیک و کیفیت خواب ارتباط معنی داری وجود نداشت (05/0p>).
نتیجهگیری:اختلال خواب در زنان باردار شیوع بسیاربالایی دارد، لذا در جهت بهبود کیفیت خواب زنان باردار علاوه
بر مراقبت‌های معمول دوران بارداری، بایستی برنامهای جهت تشخیص و علتیابی و درمان ایناختلال تدوین و اجراشود.
کلمات کلیدی:اختلالات خواب، بارداری، خواب
مقدمه
دوران بارداری، یکی از مهم‌ترین مراحل زندگی یک زن است و به دلیل آنکه با تغییرات جسمی و روانی بسیاری همراه است، تأثیرات عمیقی بر زندگی زنان برجای می‌گذارد.یکی از این تغییرات، بروز اختلال در کیفیت خواب می‌باشد(1، 2).کاهش کیفیت خواب، یکی از مشکلات شایع دوران بارداری است؛ به طوری که شیوع آن از 33% در سه ماهه اول بارداری به 94% در سه ماهه دوم و 97% در سه ماهه سوم افزایش می‌یابد (5-3).در یک مطالعه 78% از زنان گزارش کرده بودند که در دوران بارداری نسبت به سایر دوران زندگی بیشتر دچار اختلال خواب می‌شوند.در مطالعه زاکی (2015) نیز 88/89% اززنان باردار در سه ماهه سوم بارداری از کیفیت خواب نامطلوبی برخوردار بودند(6، 7).
تغییراتهورمونی ایجاد شده در دوران بارداری به طور مستقیمسیکل خواب- بیداریوساختارخوابرامتأثرمیسازد.استروژن و پروژسترون، از هورمون‌های مرتبط با هوموستاز خواب به شمار می‌روند و افزایش غلظت آنها در دوران بارداری باعث ایجاد تغییراتی در الگوی خواب می‌شوند.ب هعلاوه عوامل جسمیومکانیکی مانند رشد جنین، انقباضات رحم، کمردرد،وجود حرکات جنینی،درد شکم، تکرر ادرار، کرامپ پا و رفلاکس معدی- مروی وبرخی عواملعاطفیمانندترساز روبه روشدنباتجربه‌های نووپذیرشنقشجدید، می‌توانند بر کیفیت خواب در دوران بارداریتأثیرگذار باشند (3، 6، 8).
خواب از ضروریات حیات است؛ به طوری که انسان‌ها حدود یک سوم از دوران زندگی خود را به خواب اختصاص می‌دهند.همچنین خواب یکی از مهم‌ترین نیازهای زندگی فردی
است که نقش زیادی در تمامی ابعاد سلامت افراد ایفا می‌نماید.خواب ناکافی می‌تواند عملکرد هموستاز، عملکرد عصبی و خلق و خوی و سیستم ایمنی فرد را تحت تأثیر قرار دهد(9، 10).در بارداری تغییراتالگویخواب می‌تواندموجببروز پیامدهای منفی چون اختلال عملکرد روزانه، خستگی، فشارخون بارداری،پرهاکلامپسی، دیابت بارداری، زایمان زودرس ،کاهش وزن هنگام تولد، مرگ داخل رحمی، افزایش طول مراحل زایمانی، افزایش درک دردهای زایمانی و عدم تطابق مادر با درد و زایمان با ابزار گردد.همچنین گزارش شده است که کاهش طول مدت خواب در ماه آخر بارداری خطر زایمان سزارین را 5/4 برابر افزایش می‌دهد (15-11).نتایج مطالعه وانگل و همکارن (2011)نشان داد که خواب ناکافی خطر سزارین اورژانسی را به میزان 57/1 برابر افزایش می‌دهد.علی پور و همکاران (2012) و پارسایی راد و همکارن (2011) نیز گزارش کردند که کیفیت نامطلوب خواب، عامل مستعد کننده افسردگی پس از زایمان است و شانس بروز آن را تقریباً 4 برابر افزایش می‌دهد (18-16).همچنین اختلال خواب می‌تواند بر کیفیت زندگی زنان تأثیر بگذارد و سبب مختل شدن رفاه جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی در آنان شود(19، 20).علی رغم اهمیت اختلال خواب در زنان باردار، تحقیقات انجام شده در این موارد بسیار اندک بوده و محدود به نمونه‌های کوچک است و آمار دقیقی از میزان بروز اختلال خواب در بارداری وجود ندارد.از این رو ارزیابی کیفیت خواب در زنان باردار بارداری می‌تواند اطلاعات ذی قیمتی را در اختیار ارائه دهندگان خدمات سلامتی قرار دهد و موجب غنای مداخلات بهداشتی- درمانی و بهبود کیفیت خدمات شود.همچنین با شناسایی عوامل فردی مرتبط با اختلال خواب می‌توان مداخلاتی را جهت بهبود کیفیت خواب در زنان
باردار انجام داد، لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی اختلال خواب و برخی عوامل مرتبط با آن در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی درمانی شهر مشهد در سال 1398 انجام شد.
روش کار
این مطالعه مقطعی در سال 1398 بر روی 290 نفر از زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی- درمانی شهر مشهد انجام شد.حجم نمونه با استفاده از مطالعه پایلوت بر روی 10 نفر و با استفاده از فرمول حجم نمونه برای برآورد میانگین نمره خواب و با در نظر گرفتن انحراف معیار 6/2، دقت 3/0 و خطای نوع اول 05/0، 290 نفر به دست آمد.معیارهای ورود به مطالعه شامل: زنان ایرانی و ساکن شهر مشهد، عدم وجود حاملگی پرخطر، عدم مصرف داروی خاص، عدم مصرف دخانیات و مواد مخدر ،عدم ابتلاء به بیماریزمینه ای و عدم بروز حادثه استرسزای شدید طی یک ماه گذشته به دلیل داشتن اثرات مخدوش کنندگی بر روی نتایج مطالعه بود. نمونه گیری با استفاده از روش چند مرحله ای طبقه ای- خوشه ای انجام شد؛ بدین صورت که مراکز بهداشتی- درمانی پنج گانه شهر مشهد به عنوان طبقات در نظر گرفته شدند.سپس از هر طبقه، یک مرکز جامع سلامت شهری تحت پوشش به صورت تصادفی ساده انتخاب شد.از هر خوشه به تعداد مساوی 58 نمونه گرفته شد؛ بدین صورت که پژوهشگر در هر یک از این مراکز حضور یافته و بر اساس چک لیست انتخاب واحد پژوهش، از زنان واجد شرایط به صورت در دسترس، جهت شرکت در مطالعه دعوت به عمل می‌آورد.
در این مطالعه جهت گردآوری داده‌ها از پرسشنامه مشخصات دموگرافیک و مامایی و پرسشنامه کیفیت خواب
پیترزبورگ استفاده شد.پرسشنامه کیفیت خواب پیترزبورگ دکتر بویس و همکاران (1989) در مؤسسه روان پزشکی پیترزبورگ ساخته شد و کیفیت خواب را در طی 4 هفته گذشته بررسی می‌کند.پرسشنامه دارای 19 آیتم است که در یک طیف لیکرت 4 درجه ای از 3-0 نمره گذاری می‌شود.این پرسشنامه دارای 7 زیرمقیاس است که شامل: کیفیت ذهنی خواب، تأخیر در به خواب رفتن، مدت زمان خواب، میزان بازدهی خواب، اختلالات خواب، استفاده از داروهای خواب آور و اختلالات عملکردی روزانه می‌باشد.هرچه نمره به دست آمده بالاتر باشد، کیفیت خواب پایین تر است.نمره بالاتر از 5 نشان دهنده اختلال در کیفیت خواب است (21).روایی و پایایی پرسشنامه در ایران در مطالعه فرهادی و همکاران (2008) و فراهی و همکاران (2009) و برای استفاده در زنان باردار در مطالعه جهدی و همکاران (2013) به تأیید رسیده است (13، 22، 23).
جهت گردآوری داده‌ها پژوهشگر در مراکز بهداشتی- درمانی منتخب حضور یافته، سپس زنان باردار واجد شرایط پژوهش که جهت شرکت در مطالعه رضایت داشتند ،پرسشنامه مشخصات دموگرافیک و مامایی و پرسشنامه کیفیت خواب پیترزبورگ را به صورت خودگزارشی تکمیل کردند.
تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم افزار آماری SPSS(نسخه 16) انجام شد.جهت توصیف مشخصات واحدهای پژوهش از آمار توصیفی شامل جدول فراوانی و میانگین و انحراف معیار و برای بررسی عوامل مرتبط با عملکرد خواب افراد از آزمون‌های آماری ضریب همبستگی پیرسون و آنالیز واریانس یک طرفه استفاده شد. میزان p کمتر از 05/0 معنی دار در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
در این مطالعه 290 زن باردار شرکت داشتند که پس از حذف پرسشنامه‌های ناقص، در نهایت از اطلاعات 285 نفر برای تحلیل استفاده شد.میانگین سن زنان باردار 37/5±73/27 سال بود. 68 نفر (24%) در سه ماهه اول ،125 نفر (44%) در سه ماهه دوم و 91 نفر (32%) در سه ماهه سوم حاملگی قرار داشتند.نتایج حاصل از اطلاعات دموگرافیک افراد در جدول 1 گزارش شده است.
میانگین نمره کل کیفیت خواب 80/2±37/12 بود و میزان اختلال خواب در زنان باردار شرکت کننده در مطالعه ،285 نفر (100%) بود. بر اساس نتایج حاصل از آزمون ضریب همبستگی پیرسون، ارتباطی بین سن مادر (48/0=r=0/05 ،p) و سن حاملگی (51/0=r=0/04 ،p) با کیفیت خواب مشاهده نشد.سایر یافته‌های پژوهش نیز نشان داد که بین سایر متغیرهای دموگرافیک و کیفیت خواب ارتباط معنی داری وجود نداشت (05/0<p)(جدول 1).
جدول 1- ویژگی‌های دموگرافیك زنان شرکت کننده در مطالعه و رابطه آن‌ها با کیفیت کلی خواب
*حاملگی ناخواسته به حالتی از بارداری که از پیش قصدی برای بارداری وجود نداشته باشد، گفته می‌شود.
میانگین نمره کل کیفیت خواب در سه ماهه اول 33/2±11/12، در سه ماهه دوم 02/3±55/12 و درسه ماهه سوم بارداری 65/2±32/12 بود (جدول 2).
جدول 2- توصیف نمره کل کیفیت خواب و حیطه‌های آن به تفكیك سه دوره حاملگی
بر اساس نتایج آنالیز واریانس یک طرفه، اختلاف معنی داری بین زنان باردار در سه ماهه اول، دوم و سوم بارداری از نظر نمره کل کیفیت خواب و حیطه‌های مختلف کیفیت خواب وجود نداشت (05/0<p).
توزیع فراوانی شرکت کنندگان بر حسب نمره کیفیت خواب و حیطه‌های آن در جدول 3 گزارش شده است که بر اساس نتایج، تمامی مشارکت کنندگان از نظر کیفیت خواب در سطح ضعیف بودند.بر اساس حیطه‌های مختلف نیز نتایج نشان داد که کیفیت خواب در حیطه‌های تأخیر در به خواب رفتن و اختلالات خواب از همه ضعیف تر بود؛ به طوری که 111 نفر) 9/38%( در حیطه تأخیر در به خواب رفتن و 99 نفر)8/34%( در حیطه اختلالات خواب، مشکلات جدی و بسیار جدی داشتند، همچنین 6 نفر) 11/2%( از مشارکت کنندگان نیز گزارش کرده بودند که از داروی خواب آور استفاده می‌کردند.
جدول 3- توزیع فراوانی شرکت کنندگان در مطالعه بر حسب نمره کیفیت خواب و حیطه‌های آن
بحث
بر اساس نتایج مطالعه حاضر میزان کلی اختلالات خواب در زنان باردار مراجعه کننده به مراکز بهداشتی-درمانی شهر مشهد 100% بود که این موضوع یکی از نکات قابل توجه و از جنبه‌های جدید و مهم این مطالعه بود، زیرا علی رغم این که در مطالعات قبلی اختلال خواب درصدهای بالایی را شامل می‌شد، اما وجود اختلال خواب در 100% موارد، نتیجه ای بود که صرفاً در این مطالعه حاصل شد؛ به طوری که در مطالعه جهدی و همکاران (2013) که بر روی 312 زن باردار انجام شد
،این میزان 2/87%، در مطالعه سید احمدی نژاد و همکاران(2014)88/%89 و در مطالعه تاسکران (2011)89%گزارش شده است (6، 13، 24).علی رغم این موضوع که به طورکلی درصد بالای اختلال خواب طی بارداری در مطالعات مختلف با مطالعه اخیر همسو است، علت تفاوت مطالعه اخیر و 100% بودن اختلال خواب می‌تواند این مسئله باشد که مطالعات دیگر اختلالات خواب را زمان‌های متفاوت از بارداری بررسی نموده اند؛ به طوری که در مطالعه جهدی و همکاران(2013) در سه ماهه دوم بارداری و مطالعه سیداحمدی نژاد و همکاران (2014) در سه ماهه سوم بارداری به بررسی این اختلال پرداخته اند، اما در مطالعه حاضر اختلال خواب در دوره زمانی طولانی تری در بارداری یعنی از ابتدا تا انتهای بارداری بررسی شد.هم چنین در این دو مطالعه معیارهای ورودمتفاوت بوده اند؛ به طوری که در مطالعه سیداحمدی نژاد وهمکاران (2014) زنان با بارداری اول، تک قلو و شاخص تودهبدنی طبیعی وارد مطالعه شدند و در مطالعه جهدی و همکاران (2013) زنان بین سن 40-20 سال مورد بررسی قرار گرفتند، در حالی که در مطالعه حاضر نخست زا بودن، شاخص توده بدنی، تک قلو بودن و محدود کردن سن، جزء معیار ورود و خروج نبوده و از این رو جمعیت مادران باردار در طیف‌های سنی و وزنی و تعداد بارداری مختلف و هم چنین بررسی اختلال خواب از ابتدا تا انتهای بارداری باعث شد تا میزان اختلال نیز بیشتر از دو مطالعه فوق گزارش شود (6، 13).
در مطالعه علی اکبری و همکاران (2007) اختلالات خواب در مادران باردار 5/61% ذکر شد که با توجه بهاین که زنان باردار در سن بارداری 39-37 هفته مورد بررسی قرار
گرفتند و نیز حجم نمونه کم بود (85 نفر)، این تفاوت قابل توجیه است (26).
در مطالعه حاضر بین اختلال خواب و سن مادر ارتباط معناداری یافت نشد.مشابه با مطالعه حاضر، در مطالعه جهدی و همکاران (2013) و علی اکبری و همکاران (2007) ارتباط بین سن و کیفیت خواب معنادار نبود، اما مغایر با مطالعه حاضر، برخی مطالعات بیانگر این مسئله بودند که کیفیت خواب با افزایش سن، کاهش می‌یابد.در مطالعه سید احمدی نژاد و همکاران (2014)، پارسایی و همکاران (2011)، بویس و همکاران(1989) و تاسکران (2011) افزایش سن مادر با کیفیت خواب نامطلوب تری همراه بود (6، 13، 18، 21، 24، 26).با توجه به حجم نمونه بالاتر در این مطالعه نسبت به مطالعات با نتایج مغایر، می‌توان این یافته را توجیه نمود.مطالعه اسپیریتو (2008) نیز نشان داد که با افزایش سن، کیفیت خواب کمتر می‌شود، اما در مطالعه حاضربهعلت پایین تر بودن میانگین سنی زنان نسبت به مطالعه اپسترین، این رابطه معنادار نبود (25).
در مطالعه حاضر بین متغیرهای دموگرافیک دیگر مانند شغل، تحصیلات و زایمان قبلی با کیفیت خواب ارتباط معنی داری وجود نداشت.مشابه با این مطالعه ،در مطالعه پارسایی راد و همکاران (2011) و علی اکبری و همکاران (2007) بین تحصیلات و اختلال خواب ارتباطی مشاهده نشد، در صورتی که در مطالعه جهدی و همکاران) 2013( اختلال خواب در افراد با تحصیلات بالا کمتر بود، ولی بین شغل و سن و اختلال خواب ارتباط معناداری مشاهده نشد (13، 18، 26).
در مطالعه حاضر، در بین 5 حیطه مشخص شده در پرسشنامه، بیشترین درصد اختلال خواب مربوط به حیطه تأخیر

فایل : 18 صفحه

فرمت : Word