مقاله کامل اقتصاد مقاومتی؛ مطالعه مروری ابعاد و ویژگی ها

اقتصاد مقاومتی؛ مطالعه مروری ابعاد و ویژگی ها
اقتصاد مقاومتی واژه جدیدی است که به تازگی وارد ادبیات اقتصادی ایران شده است و بنا به فرموده مقام معظم رهبری به مفهوم اقتصادی که براییک ملت حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شکوفایی را فراهم می کند می باشد. اقتصاد مقاومتي یک نظام اقتصادي است كه هماهنگ با سياست هاي كلان سياسي و امنيتي كشور و براي مقاومت در مقابله با تحریمهای اقتصادی ایجاد شده است. هدف از مطالعه حاضر بررسی مفهومی اقتصاد مقاومتی است. این مطالعه با استفاده از متغیرهاي اقتصاد، مقاومت، مقاومت اقتصادی شکل گرفته است. این تحقیقیک مطالعه مروریبوده و بر اساس بررسی جامع، تحقیقات مرتبط از سال 1389 تا سال 1392 را مورد بررسی قرار داده است. مطالعه حاضر بهدلیل ارائه اطلاعات مفید درحوزه اقتصاد مقاومتی میتواند برای محققان، دانشجويان و به ويژه مديران ارزشمند باشد.
واژگان كليدي: اقتصاد، مقاومت، اقتصاد مقاومتی
مقدمه
در چند سال اخیر و با شدت یافتن تحریم های یک جانبه و غیرانسانی غرب علیه جمهوری اسلامی ایران با هدف متوقف کردن برنامه های صلح آمیز هسته ای ایران، واژه جدید «اقتصاد مقاومتی» به ادبیات اقتصادی کشور اضافه و به فراخور حال و روز اقتصاد کشورمان مورد بحث قرار گرفته است. این واژه اولین بار در دیدار کارآفرینان با مقام معظم رهبری در شهریور سال 1389 مطرح گردید. در همین دیدار، مقام معظم رهبری «اقتصاد مقاومتی» را معنا و مفهومی از کارآفرینی معرفی و برای نیاز اساسی کشور به کارآفرینی نیز دو دلیل « فشار اقتصادی دشمنان» و «آمادگی کشور برایی جهش» را معرفی نمودند.
اقتصاد مقاومتي یک نظام اقتصادي است که هماهنگ با سیاستهاي کلان سیاسي و امنیتي کشور و براي مقاومت در برابر اقدامات تخریبي شكل بگیرد تا بتواند در برابر ضربات اقتصادي تحریم هاي گوناگون اقتصادي مقاومت کرده و توسعه و پیشرفت خود را ادامه دهد و روند رو به رشد همه جانبه خود را در ابعاد ملي، منطق هاي و جهاني حفظ کند. منظور از اقتصاد مقاومتي واقعي، یک اقتصاد مقاومتي فعال و پویاست و نه یک اقتصاد منفعل و بسته به طوري که کشور ضمن مقاومت در مقابل موانع و ناملایمات مسیر خود، روند پیشرفت پایدار خود را حفظ کند.
برای مفهوم اقتصاد مقاومتی در همین مدت زمان کم، تعاریف متفاوتی ارائه شده که هر کدام از جنبه ای به این موضوع نگاه کرده اند. در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبر فرزانه انقلاب ارائه داده اند. ایشان در دیدار با دانشجویان فرمودند:« اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدیدمیتواند تعیین کننده رشد و شكوفایی کشور باشد».
اقتصاد مقاومتی اصلاحی است که در سال 1389 اولین بار از سوی مقام معظم رهبری در دیدار با جمعی از کارآفرینان کشور مطرح شد. اقتصاد مقاومتی در حقیقت اقتصادی را ترسیم می کند که توانایی مقابله با شوک های وارد شده بر اقتصاد را دارد.
اقتصاد مقاومتی واژه جدیدی است که به تازگی وارد ادبیات اقتصادی ایران شده است و بنا به فرموده مقام معظم رهبری به مفهوم اقتصادی که برای یک ملت حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شكوفایی را فراهم می کند می باشد. از آنجا که الگوی اقتصاد مقاومتی راهبردی مهم در همه شرایط و به خصوص در شرایط مقابله با تحریم های اقتصادی
است، در این اقتصاد جهت مقابله با تهدیدها و فشارهای سیاسی و اقتصادیبهطورعمده بر تولیدات داخلی یک کشور تأکید می شود. از سوی دیگر، بسیاری از محققان اقتصادی بر این باورند، از مهمترین مشكلات بسیاری از کشورهای در حال توسعه، تک محصولی بودن و وابستگی اقتصاد آنها به صادرات مواد خام اولیه و به خصوص نفت است.
مفاهيم و چارچوب نظری اقتصاد:
در ادبیات از علم اقتصاد به عنوان علم اداره منابع کمیاب و تخصیص بهینه آنها در تولید و مصرف یاد می شود. از نظر رابینز1992اقتصاد دانشی است که رفتار انسان را در رابطه با اهداف، و منابع کمیابی که قابلیت استفاده های دیگری نیز دارند، مطالعه می کند. یا در تعریف های دیگر اقتصاد بر عقلانیت رفتار فردی و جمعی در حوزه فعالیتهای اقتصادی تأکید شده است.
یكی از معانی اقتصاد در لغت، میانه روی و پرهیز از افراط و تفریط در هر کاری است. از دیدگاه ارسطو علم اقتصاد یعنی مدیریت خانه. بنا به نظر آدام اسمیت اقتصاد، علم بررسی ماهیت و علل ثروت ملل است. از نظر استوارت میل اقتصاد، عبارت است از بررسی ماهیت ثروت از طریق قوانین تولید و توزیع. بنا به گفته ریكاردو اقتصاد علم است و از نقطه نظر آلفرد مارشال اقتصاد، عبارت است از مطالعه بشر در زندگی شغلی و حرفه ای. در تعریف دیگری علم اقتصاد بررسی کردار های انسان در جریان عادی زندگی اقتصاد یعنی کسب درامد و تمتع از آن برای تربیت دادن زندگی عنوان شده است.
فرهنگ معین، اقتصاد را از نظر لغوی، میانه نگاه داشتن، به اندازه خرج کردن و تعادل در دخل و خرج تعریف می کند و نیز علم اقتصاد را یكی از شاخه های علوم اجتماعی معرفی می کند که مربوط به کیفیت دخل و خرج و چگونگی
روابط مالی افراد جامعه با یكدیگر است و همچنین اصول و قوانینی است که به موجب رعایت آنها، رفاه و سعادت جامعه بشری حاصل می گردد.همچنین اقتصاد دانان غربی(اکونومیست ها)، از علم اقتصاد به عنوان منابع محدود برای تامین نیاز ها و خواسته های نامحدود یاد می کنند.
ازدیدگاه قرآن کریم، فعالیتهای اقتصادی و بهرهگیری از مواهب طبیعی برای تأمین معاش می تواند یک عمل عبادی ومظهری از عبودیت خداوند متعال باشد. همانطور که آمده است:«هوالذّی جعل لكم الارضَ ذلولاً فامشوا فی مناکبها و کلوا من رزقه والیه النشور»؛ او کسی است که زمین را رام کرد، برشانههای آن راه بروید و از روزیهای خداوند بخورید و بازگشت واجتماع همه به سوی اوست.
انسان با توجه به تمایلی که به ارضای نیاز های خود دارد، سعی می کند که با صرف حداقل تلاش یا هزینه، حداکثر نتیجه را به دست آورد، این راه و روش، اصل اقتصاد نامیده شده، فرد تحت تأثیر هر مشرب خاص که باشد، لازم است بر مبنای این اصل رفتار کند. بنابرین، « اقتصاد » علمی است که رفتار و رابطه انسان را با اشیای مادی مورد نیاز او که به رایگان در طبیعت نمی یابد، مطالعهمیکند. مطالعه اقتصاد باید درک، بیان و تا حدی پیش بینی رفتار اقتصادی انسان را امكان پذیر سازد. این مطالعه باید به بهبود رفاه مادی فردی و اجتماعی بشر کمک کند ؛ بنابرین می توان ادعا کرد که اقتصاد، قبل از هر چیز، به تجزیه و تحلیل و توضیح شرایط و روابطی که در قلمرو رفاه مادی قرار دارد، می پردازد. و اقتصاد بر خلاف علوم طبیعی، علم محض نیست ؛ بلكه مجموعه اصول و قواعدی است که تحت تأثیر اراده بشر قرار می گیرد.
مقاومت
مقاومت کردن در فرهنگ دهخدا به معنی پایداری کردن ایستادگی کردن. در ایستادن. پای داشتن. ثبات ورزیدن. پافشاری کردن است. مقاومت به معنای پی گیری، پافشاری و مطالبه یک حق توسط مردمانی است که از نظر قدرت سیاسی در اقلیت قرار دارند. به بیان دیگر، در شرایطی که حقوق گروه هایی از یک جامعه یا کشوری از کشورهای جهان، به دلیل تطابق نداشن با منافع جریان اجتماعی و سیاسی حاکم، پایمال شود و حاکمان به پشتوانه ی قدرت سیاسی، نظامی، رسانه ای و اقتصادی خود، درصدد تضییع آن برآیند؛ به تلاش هایی که از سوی حق طلبان برای بازیابی حقوق از دست رفته خود صورت می گیرد، اصطلاحاً مقاومت یا پایداری گفته می شود.
واژه مقاومت برگرفته از فعل ثلاثی “قام” می باشد و به معنای به پاخاستن و پایدار ماندن است. فرهنگ معین، مقاومت را از نظر لغوی، ایستادگی و برابری کردن معرفی می کند و آن را از نظر اصطلاحی در مبادرت به نبرد تدافعی، وضعیتی می داند که فرماندهی آن را موضع مقاومتی معرفی کرده و بر اساس همین موضع مقاومتی با تمام قوای خود مبادرت به نبرد می کند(14).بنابراین معنای غالب مقاومت، ایستادگی و پایداری در برابر چیزیست که توازن را چه از بعد داخلی و چه خارجی بر هم زده باشد.
قرآن کریم همچنین، مقاومت را واجب شرعی و ضروری بشرمیداند که نبود آن در زمین منجر به فساد خواهد شد و خداوند متعال، یكتا پرستان پایدار بر توحید را بشارت به بهشتي مي دهد که در روز واپسین استقامت ورزان در مسیر حق از نعمتهاي آن بهره مند خواهند شد:«إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا تَتَنَزَّلُ عَلَيْهِمُ الْمَلَائِكَةُ أَلَّا تَخَافُوا وَلَا تَحْزَنُوا وَأَبْشِرُوا بِالْجَنَّةِ الَّتِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ».
قرآن کریم مقاومت را در 5 صورت ضروری و واجب شرعی اعلام می کند:
اقتصاد مقاومتی
اقتصاد مقاومتي1 اصطلاحي است که در سال 1389 اولین بار ازسوي مقام معظم رهبري در دیدار با جمعي از کارآفرینان کشور مطرح شد و پس از آن نیز در سخنراني هاي متعددي مورد تأکید ایشان قرار گرفت. اقتصاد مقاومتي در حقیقت اقتصادي را ترسیمميکند که توانایي مقابله با شو کهاي وارد شده بر اقتصاد را دارد. چنین اقتصادي باید قابلیت انعطاف در شرایط مختلف و توانایي عبور از بحران را داشته باشد. براي دستیابي به چنین اقتصادي لازم است نگاه بلندمدت به سیاست هاي اقتصادي وجود داشته باشد و زیرساختهاي اقتصاد به گونه اي طراحي شود تا چارچوب کلي اقتصاد در برابر انواع ناملایمات تقویت گردد. همچنین باید با توجه به شرایط جاري اقتصاد کشور و تحریم هاي بی نالمللي تحمیل شده، سیاست هاي خاص و گاهي متفاوت از شرایط عادي اتخاذ گردد. در این صورت اقتصاد مقاومتي دربازه زماني ک وتاهمدت نیز قابل تعریف است که به منظور عبور از شرایط بحران کوتاه مدت طراحي شده است.
اقتصاد مقاومتی روشی برای مقابله باتحریمها علیه یک منطقه یا کشور تحریم شدهمیباشد. در شرایطی که صادرات و وارداتهیچکدام برای آن کشور مجازنمیباشد. اقتصاد مقاومتی به معنی تشخیص حو زههای فشار و متعاقباً تلاش برای کنترل وبیاثر کردن آن تاثیرهامیباشد و در شرایط آرمانی تبدیل چنین فشارهایی به فرصت است همچنین برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی باید وابستگیهای خارجی کاهش یابد و بر تولید داخلی کشور و تلاش برای خوداتكایی تاکید گردد. طبق نظر دولتمردان ایران در تعریف اقتصاد مقاومتی، ضرورت مقاومت برای رد کردن فشارها و عبور از
سخ تیها برای رسیدن به نقاط مثبت ملی نیاز است. این روش اقتصادی از نظر تعریف با اقتصاد ریاضتی تفاوت دارد.
اقتصاد مقاومتی به معنای تشخیص حوزه های اعمال فشار سایر کشورها و تلاش برای کنترل و کم اثر کردن این فشارها و در شرایط آرمانی تبدیل ها به فرصتها است. اقتصاد مقاومتی کاهش وابستگی ها و تاکید بر روی مزیت های تولید داخل و تلاش برای خوداتكایی را در دستور کار قرار می دهد.
اقتصاد مقاومتی، به نظام اقتصادی ملت، یا گروه اجتماعی مقاومی اشاره دارد که در راستای احقاق حقوق خود، یا پی گیری اهداف سیاسی ای که از نظر آن ها بر حقاست، مبارزه می کنند. هر چقدر اقتصاد ملت یا گروه اجتماعی مقاوم، به آن ها را در راستای تحقق اهداف مقاومت یاری بیشتری رساند، مقاومتی تر است.اقتصاد مقاومتی یا جهاد اقتصادی تعبیر جدیدی نیست و ریشه در قرآن و سنت دارد. آموزه های دینی سرشار از آیات و روایاتی است که نشان می دهد تلاش ایثارگرانه، همراه با انگیزه های الهی، به گونه ای که موجب استقلال اقتصادی و استغنای کشور از بیگانگان گردد، نوعی جهاد در راه خدا محسوب می شود. خداوند متعال در آیه شریفه سوره مزمل “تلاش برای زندگی را در کنار جهاد فی سبیل الله قرار داده است”.
اقتصادمقاومتی هم واجد جنبه های اثباتی مثل پیشرفت علم و فناوری و تولیدات بیشتر و برتر است و هم واجد جنبه های سلبی که کاهش وابستگی به واردات و کنترل مصرف کالاهای خارجی از جمله آنها است. در اصطلاح علم سیاست و در میان سیاستمداران بزرگ و برجستهواژه سازی همواره بعنوان یكی از بهترین راههای کنش سیاسی شناخته شده است. واژه اقتصاد مقاومتی که چندی پیش توسط رهبر انقلاب مطرح شد نیز ناظر بر همین معنی است. ایشان برای بیان مقصود
خود ترکیبی جدید را ایجاد کرده و مفهوم مقاومت را با اقتصاد.
برای مفهوم اقتصاد مقاومتی در همین مدت زمان کم، تعاریف متفاوتی ارائه شده است که هر کدام از جنبه ای به این موضوع نگاه کرده اند. در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبری ارائه داده اند. ایشان در دیدار با دانشجویانفرمودهاند: اقتصاد مقاومتی اقتصادی است که برای یک ملت، حتی در شرایط فشار و تحریم، زمینه رشد و شكوفایی را فراهم می کند.
تاریخچهاقتصاد مقاومتی:
اصطلاح اقتصاد مقاومتی اولین بار در سال 2005 پس از محاصره غزه توسط رژی مصهیونستي که مواد غذایی ونهادههای اولیه برای تولید و پیشرفت اقتصادی را نیز شاملمیشد و ناتوانی غزه در صادرات، امكان صادرات و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی از جمله توت فرنگی را کاهش داده بود مورد استفاده قرار گرفت و ضوابط و معیارهای حاکم بر مفهوم اقتصاد مقاومتی شناسایی گردید. پس از تشدید تحریمها علیه ایران در سالهای اخیر این شیوه توسط حكومت ایران ترویجمیشود و در اقتصاد مقاومتی هدف استفاده از توان داخلی و مقاومت در مقابل تحریمها با ایجاد کمترین بحران است.
مفهوم و اصول اقتصاد مقاومتی در آموزه های اقتصاد اسلامی:
الگوی اقتصاد مقاومتی یک الگوی اسلامی است که کیفیت تعامل و ارتباط اقتصادی با کشورهای خارجی را تعیین میكند به گونه ای که از سویی ناظر به اوضاع داخلی اقتصاد کشور و پوشش نقاط ضعف است و از سوی دیگر با اتكا بر نقاط قوت اقتصاد داخلی، حقوق پایمال شده ملت را از کشورهای متجاوز استیفاء کند.
اصول اقتصاد مقاومتی در آموزه های اسلام
اصل وجود روابط اقتصادی با خارج از کشور و التزام به قراردادها و پیمانها
اصل برخورد محتاطانه با غیر مسلمانان
اصل عزت مداری و نفی سبیل
اصل حمایت از مظلومین
اصل استقامت در راه آرمانهای الهی
اصل مقابله به مثل برای استیفاء حقوق.
ارکان اقتصاد مقاومتی:
مقاوم بودن اقتصاد
استفاده از همهی ظرفیتهای دولتی و مردمی حمایت از تولید ملی مدیریت منابع ارزی مدیریت مصرف.
انواع اقتصاد مقاومتی:
اقتصاد مقاومتی را می توان چهار گونه برشمرد که با ترکیبی از آنها می توان در داخل برای پروژه های ملی استفاده کرد:
اقتصاد موازی
اقتصاد ترمیمی
اقتصاد دفاعی
اقتصاد الگو
در تعریف اقتصاد موازی باید گفت، آنچه تا کنون در کشوری به ثمر نشسته است و نتایج مثبتی به بار آورده است، روند آن متوقف یا کند نشود. برای مثال چنانچه راه اندازی پژوهشكده ای خاص در حوزه علوم پزشكی، نتایج علمی چشمگیری به بار آورده است، در حوزه های دیگر هم از توان علمی این پژوهشكده هابهرهبرداری شود.
اقتصاد ترمیمی به دنبال مستحكم سازی و آسیب شناسی زیرساخت های اقتصادی یک کشور است تا با شناخت خلا ها،
مقاوم سازی انجام دهد و در واقع نواقص را ترمیم کند. یعنی اگر یک سیاست مالی پاسخگوی شرایط کشور نبود، به جای کنارگذاری آن سیاست، خلل هایی که مانع شد تا آن سیاست به درستی اجرایی نشود را بازشناسیم. این نوع اقتصاد مقاومتی، نگاهی به مسیر طی شده می اندازد، نگاهی به گذشته و تعریف مسیر جدید برای حرکت.
اقتصاد دفاعی که بارزترین مشخصه اقتصاد مقاومتی است، بررسی می کند که عرصه بین المللی از چه راهكارهایی و با چه هدفی برای براندازی سیستم اقتصادی یک کشور استفاده می کنند. این استراتژی، ضربه هایی که از محیط خارجی به یک کشور وارد می شود را شناسایی می کند و بررسی می کند که مثلاً صادرات آن کشور از کدام سمت و سو مورد تحریم واقع شده و با چه هدفی و چه پدافندی برای آن باید اتخاذ شود؟
و در نهایت اقتصاد الگو، که بر خلاف سه روش قبلی که پدافندی و کوتاه مدت بودند، روشی کلان و نسبتاً بلند مدت و ایجابی دارد که به نظام جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک تمدن اسلامی و ایرانی نگاه می کند که اساساًمیبایست در وهله اول، به عنوان الگوی کشورهای اسلامی و در وهله دوم به عنوان الگوی کشورهای در حال توسعه مد نظر قرار بگیرد.
الزامات اقتصاد مقاومتی:
تحقق اقتصاد مقاومتی که ماهیتاً مردمی است را باید در ایمان مردم و مسئولین، صداقت، همراهی و ولایت پذیری آنان که رهبر معظم انقلاب اسلامی بارها از آن به عنوان روحیه جهادی و استحكام معنویت تعبیر فرموده اند را یادآور نمود. چرا که جهاد، مقاومت و پایداری تلاشی مضاعف، مقدس و هدفدار بوده که برخورد با موانع و رفع موانع را با انگیزه های ارزشی رصد می کند.

فایل : 23 صفحه

فرمت : Word