مقاله در مورد بررسی رابطه میزان اعتقادات مذهبی و سلامت روانی در بین دانشجویان

فصل اول:
مقدمه
بیماریهای روانی از بدو پیدایش بشر وجود داشته و هیچ فردی، از هیچ طبقه اقتصادی- اجتماعی خاص در مقابل آنها مصونیت نداشته و خطری است که بشر را مرتباً تهدید می کند. خوشبختانه نهضت بهداشت روانی در پنج قرن اخیر، افکار غلط و خرافات در مورد این بیماریها را کنار گذاشته و نشان داده اند که اولاً بیماری های روانی، قابل پیشگیری بوده و ثانیاً در صورتی که مانند سایر بیماریها به موقع تشخیص داده و تحت درمان قرار گیرند به همان نسبت از فرض شدن و عوارض آنها کاسته خواهد شد.
در راستای همین ایده، بهداشت روانی که جزئی از بهداشت عمومی محسوب می شود به پیگیری موارد زیر می پردازد.
افزایش سطح بهداشت روانی از طریق ارتقاء آگاهی های جامعه در مورد بیماری های روانی
شناسایی و تشخیص زودرس اختلالات روانی و درمان آنها
پیشگیری از عوارض و عود بیماری و توانبخش بیماران
پیشگیری از بروز بیماریهای روانی از طریق پیشگیری و درمان بیماریهای جسمی
یکی از دغدغه های مهم انسانها در همه دوره های تاریخ، سلامت روانی در کنار سلامت جسمانی بوده است، عالمان دینی، پزشکان و مربیان اخلاق بیشتر این تلاشها را برای بررسی علمی سلامت روانی و ملاکها و راه های نیل به آن مبذول نموده اند و روان شناسان و روان پزشکان در اوایل قرن بیستم سلامت و بهداشت روانی را با مبانی و روش های جدیدتری بررسی و به تعبیری نهضت جدید بهداشت روانی را پی ریزی کردند، بی تردید آموزه های دینی تاثیر مهمی در تعریف سلامت روانی و راه های نیل به آن داشت، بلکه یکی از اهداف مهم ادیان الهی تامین سلامت روانی انسانها محسوب گردیده است. از نظر روان شناسان
آرامش روانی و احساس رضایت از زندگی از ویژگیهای اساسی در افراد سالم و بهنجار است. بررسی حالات و روحیات فرد با ایمان نیز حاکی از آرامش خاطر و صفای درونیشان است و درون فرد مومن روشن از نور حقیقت و سرشار از لذت معنوی است. (مطهری، 1357)
آیات قرآن کریم نیز بر این نکته صحه می گذارند به عنوان مثال در سورهی مبارکه رعد آیه 28 آمده است که … الذین آمنوا تطمئن قلوبهم بذکر الله الّا بذکرالله تطمئن القلوب. آنها به خدا ایمان آورده و دل هایشان به یاد خدا آرام می گیرد، آگاه باشید تنها یاد خدا آرام بخش دلهاست. قرآن کریم حالت تعارض و اضطراب و افسردگی و سرگردانی و خود باختگی (که مخرب سلامت روان هستند) را که به انسان فاقد ایمان دست می دهد چنین بیان می کند.
کسی که به خدا شرکت می ورزد (در عجز و بیچارگی) بدان ماند که از آسمان در افتد و مرغان در فضا بدنش را با منقار قطعه قطعه بربایند تا تند بادی او را به مکانی (دور از هر وسیله نجات) در افکند.
ویلیام جیمز که لقب پدر روانشناسی را به خود گرفته معتقد است عشق و نیروی مذهبی به وقار و سنگینی و صبر و شکیبایی و اعتماد و اطمینان در فرد منجر می شود و احساسات مذهی در نزد هر کس که باشد نیروی روزافزونی در کار و زندگی او وارد می سازد و هنگامی که در نبرد زندگی همه امیدها به با درود و دنیا به آدمی پشت کند احساسات مذهبی دست به کار شده و در مکتب اسلام تکامل شخصیت در افزایش خودآگاهی و شناخت عقلانی است که در انتها آرامش و اطمینانی را به انسان می بخشد که این اطمینان وجه تسمیه عالی ترین مرحله تکامل شخصیت یعنی نفس مطمئنه است. (نراقی، 1376)
تمرین ایمان و شهامت را باید از جزئیات کوچک زندگی روزانه شروع کرد. اولین قدم این است که ببینیم در کجا و چه وقت ایمان مان را از دست داده ایم و دلیل تراشی های خود را برای توجیه از دست رفتنایمان خویش مورد بررسی قرار دهیم تشخیص بدهیم در چه مواردی ترسو بوده ایم و چگونه با دلیل تراشی ترس را
توجیه کرده ایم باید درک کنیم از دست دادن ایمان ضعف می آورد و ضعف وقتی زیاد شد بی ایمانی شدیدی تولید می کند و به همین ترتیب دور باطل اجتناب ناپذیری ایجاد می شود. (اریک فروم کتاب هنر عشق ورزیدن)
بیان مسئله
اصطلاح مذهب و جهت گیری مذهبی اصطلاحی است که در زندگی فرد نقش بسزایی دارد و افراد به وسیله آن به اهداف آن در زندگی دست می یابند. هدف هر جامعهی اسلامی این است که شرایطی را فراهم سازد تا افراد در زیر سایه اسلام و مذهب به اهداف خود برسند. مذهب به طور کلی سلامت اعضای جامعه و نیز سلامت روان که قسمتی از سلامت کلی است را تضمین می کند مذهب و به ویژه نوع جهت گیری که افراد به کار می گیرند تاثیر بسزایی بر باورهای مثبت بر بیماری و سلامت جسمانی و روانی انسان می گذارد و تحقیقات نشان دهندهی این واقعیت است که افرادی که دارای جهت گیری مذهبی درونی و بالایی هستند و مذهب مورد اعتماد خود را درونی می سازند و آن را در زندگی به کمال خود می رساند و بر طبق دستورهای مذهبی تلاش می کنند تا بر عوامل اضطراب زا در زندگی غلبه کنند همواره با کاهش اضطراب روبرو می شوند و اضطاب کمی را تجربه می کنند.
پژوهشگران در این زمینه بیان می کنند که اگر ادراکات و باورهای انسان از مذهب با یک مفهوم مثبت همراه باشد نه تنها در اداره جذر و مد زندگی روزانه بلکه در کنار آمدن با حوادث بسیار استرس زا و اضطراب زا و تهدید زای زندگی به افراد کمک می کنند. از سالهای پایانی سدهی نوزدهم دین به عنوان یک موضوع مهم مورد توجه رشتههای علوم اجتماعی و تا اندازهای روانشناسی قرار گرفته است. بنیامینراش Benyamin Rush بر این باور بود که دین تا آنجا برای پرورش و سلامت روحی آدمی اهمیت دارد که هوا برای تنفس، پژوهش های انجام شده در چند دههی گذشته با تمایز بین مذهبی که زندگی اسلام را به انسان عرضه می کند و دیگر مذاهب نقش موثر و جایگاه ویژه آن را در زمینهی بهداشت روانی
و نیز کارایی آن را در پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریهای روانی نشان داده اند. بررسی نشان دهندهی همبستگی مثبت بین مذهبی بودن بالا با سلامت روانی بوده اند.
بدیهی است که جهت گیری مذهبی بر سلامت روان و بهداشت روان دانشجویان تاثیر می گذارد و با توجه به آن این موضوع پیش می آید که چرا گروهی از مردم زندگی سخت و پرفشاری دارند و از اضطراب بیشتری برخوردارند.
ضرورت و اهیمت تحقیق
بنا به اهمیت و نقش بهداشت روانی در زندگی فردی و اجتماعی، سازمان جهانی بهداشت و آن را به عنوان یکی از اولویت های کاری خود قرار داده و درصدد برنامه ریزی های کلان در این زمینه بر آمده است.
امروزه بسیاری از رفتارهای فردی و اجتماعی به خصوص جنبه هایی از بزهکاری، استرس و کارکردهای خانواده با اصطلاحات بهداشت روانی مورد بحث و بررسی قرار می گیرد. این امر نشان دهنده اقبال مردم به ویژه جامعه علمی به مباحث بهداشت روانی است.
رسول خدا (ص) در کلامی کوتاه و پر معنی، فلسفه رسالت خود را پرورش و به فعلیت رسانده فضایل اخلاقی بر شمرده و پرده ای از اهمیت و نقش صفات اخلاقی در بهداشت روانی برداشته است.
دین از عوامل مهم و تاثیر گذار در سلامت روان است. دین چهره جهان را در نظر فرد دیندار دگرگون می سازد و طرز تلقی او را از خود، خلقت و رویدادهای پیرامون تغییر می دهد. فرد دیندار خود را تحت حمایت و لطف همه جانبهی خداوند، بزرگترین نیروی موجود می بیند و بدین ترتیب احساس اطمینان و آرامش و لذت معنوی عمیقی به وی دست می دهد. او خداوند را منشا خیر و برکت می داند. بنابراین در نظر چنین فردی همه رویدادها حتی بلایا و مصائب نعمت، آزمایشی از جانب خداوند تلقی می شوند. او خود را موظف می داند که سختیهایی که با قدرت عقل قابل توجیه نیستند، با ایمان تحمل نماید تا به تکامل دست یابد.
چنین فردی به واسطهی ناملایمات و ناکیهای زندگی دچار ناامیدی و اضطراب نمی گردد، زیرا خداوند را حامی خویش می داند. او اطمینان دارد که این حوادث و رویدادها هستند و او پاداش صبر خود را خواهد گرفت. فرد دیندار با همنوعات خود و اطرافیان خود رابطهی خوب و مبتنی بر احترام متقابل و محبت برقرار می کند.
سوالات تحقیق
آیا اعتقادات مذهبی در کاهش بحرانهای روحی – روانی تاثیر گذار است؟
آیا بالا بودن سن افراد و افزایش شناخت مذهبی در آرامش روحی- روانی افراد تاثیر گذار است.
فرضیه های پژوهش
بین سلامت روان و اعتقادات مذهبی رابطه وجود دارد.
بین اعتقادات مذهبی و جنسیت رابطه وجود دارد.
بین سلامت روان و جنسیت رابطه وجود دارد.
بین سن و اعتقادات مذهبی رابطه وجود دارد.
بین سن و سلامت روان رابطه وجود دارد.
تحصیلات والدین در سلامت روان کودکان تاثیر دارند.
سطح تحصیلات والدین با اعتقادات مذهبی کودکان رابطه دارد.
اهداف پژوهش (هدف کلی- هدف جزئی)
هدف کلی از تحقیق حاضر بررسی رابطه میزان اعتقادات مذهبی و سلامت روانی در بین دانشجویان
هدف جزئی:
بررسی کلی اعتقادات مذهبی و سلامت روان در بین دانشجویان دختر
بررسی کلی اعتقادات مذهبی و سلامت روانی در بین دانشجویان پسر
بررسی تفاوت اعتقادات مذهبی و سلامت روانی در بین دانشجویان دختر و پسر
تعاریف و مفاهیم
بهداشت روان در روانشناسی و روانپزشکی دو اطلاق عمده دارد، گاهی به معنای حالت روان شناختی انسان و گاه به معنای علم و رشته تخصصی دربارهی این حالت روان شناختی بحث می کند.
عبارت بهداشت و سلامت روانی معادل با mentalhealth و Sanitg در انگلیسی و گاه معادل بهداشت روانی که از mental hygiene استفاده می شود.
بهداشت روان، عبارت است از قابلیت ارتباط موزون و هماهنگ با یکدیگر، تغییر و اصلاح محیط فردی و اجتماعی و حل تضاد با تمایلات شخصی به طور منطقی، عادلانه و مناسب. نتیجه آنکه مفهوم بهداشت روانی عبارت خواهد بود از تامین رشد و سلامت روانی فردی و اجتماعی و پیشگیری از ابتلا به اختلال روانی، درمان مناسب و ناتوانی آن.
فرهنگ بزرگ روان شناسی لاروس، بهداشت روانی را چنین تعریف می کند: استعداد روان برای هماهنگ، خوشایند و موثر کار کردن، برای موقعیت های دشوار انعطاف پذیر بودن و برای بازیابی تعادل خود، توانایی داشتن سلامت روانی هنگامی وجود دارد که انسان رفتار صحیح و متناسب با جامعه خود داشته باشد. این رفتار برخاسته از اندیشه منطقی و واقع گرا، درک صحیح و عکس العمل مناسب است، لذا فرد سالم با جامعه رابطه سالمی برقرار می کند. فرد سالم نگرانی و رضایت منطقی دارد می تواند فشارهای زندگی را تحمل کند و خشم و ترس و اضطراب خویش را کنترل و تسلط داشته باشد.
فرهنگ لغت کورسینی، سلامت روانی را چنین تعریف می کند: وضعیت روانی با ویژگیهای بهزیستی عاطفی رهایی نسبی از اضطراب و علایم بیماریهای ناتوان کننده و توانایی برقراری ارتباط سازنده و کنار آمدن با مقتضیات و فشارهای معمول زندگی.
تعاریف عملیاتی
لوینسون Levinson و همکارانش (1962) سلامت روان را این طور تعریف کرده اند. سلامت روان عبارت است از این که فرد چه احساس نسبت به خود دنیای
افراد محل زندگی و اطرافیان (مخصوصاً با توجه به مسئولیتی که در مقابل دیگران دارد) چگونه سازش با درآمد خود و شناخت موقعیت مکانی و زمانی خویشتن دارد.
کارن مین جر karl Menninger می گوید: سلامت روانی عبارت است از سازش فرد با جهان اطرافش با حداکثر امکان به طوری که باعث شادی و برداشت مفید و موثر به طور کامل شود.
طبق تعریف واتسون wajson موسس مکتب رفتارگرایی رفتار عادی نمودار شخصیت سالم انسان عادی است که موجب سازگاری او با محیط و بالنتیجه رفع نیازهای اصلی و ضروری او می شود.
اصول اساسی سلامت و بهداشت روان
احترام فرد بر شخصیت خود و دیگران
شناخت محدودیتها در برخورد افرد دیگر
دانستن این حقیتق که رفتار انسان معلول عواملی است.
آشنایی با این که رفتار هر فرد تابع تمامیت وجود اوست.
شناسایی نیازها و محرکهایی که سبب ایجاد رفتار و اعمال انسان می شود.
تعریف مذهب
مذهب عبارت خواهد بود از تجربه و احساس رویدادهایی که برای هر انسان در عالم تنهایی و دور از همهی وابستگیها روی می دهد به طوری که انسان از این مجموعه در می یابد که بین او و آن چیزی که او آن را امر الهی می نامد رابطه ای برقرار کرده است. (به نقل از خدایاری فرد و همکاران، 1380)
فصل دوم
قبل این که به بحث راجع به نقش دین در سلامت روانی بپردازیم لازم است مفهوم روان و دین از دیدگاههای مختلف مورد بررسی قرار گیرد. بنابراین ابتدا سلامت روانی تعریف می شود و سپس دیدگاههای مختلفی که در این زمینه وجود دارد به اختصار مورد بحث قرار می گیرد و بعد راجع به دین و مذهب و مفهوم آن از دیدگاههای علمای دینی بحث خواهد شد. ارائهی تعریف عملیاتی از دین و دینداری همواره کاری سخت و بحث انگیز بوده است. موضوع مهم در تعریف دین، یک بعدی یا چند بعدی دانستن آن است. تحقیقات اخیر نشان دهندهی این موضوع است که اغلب پژوهشگران به سمت چند بعدی بودن دین گرایش یافته اند.
مطالعات گلاک و استارک در مورد چند بعدی بودن دین مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. از مدل دینداری گلاک و استارک به طور کامل یا نسبی در بسیاری از پژوهش های مربوط به دینداری استفاده شده است. بر اساس این مدل در همهی ادیان دنیا به رغم تفاوتهای موجود در جزئیات ابعاد مشترکی وجود دارد.
این ابعاد شامل ابعاد اعتقادی، تجربهای، پیامدی (کاربردی)، مناسکی، فکری هستند.
بعد اعتقادی یا باورهای دینی عبارت است از باورهایی که انتظار می رود پیرامون آن دین به آنها اعتقاد داشته باشند. بعد تجربه ای یا عواطف دینی ناظر بر عواطف، تصورات و احساسات مربوط به داشتن رابطه با خدا یا واقعیت غایی است. بعد مناسکی یا اعمال دینی شامل اعمال دینی مشخص شامل عبادات و اعمال مورد تاکید دین است. بعد فکری یا دانش دینی مشتمل بر اطلاعات و دانستنیهای مبنایی معتقدات هر دین است که مورد انتظار است پیروان هر دین آنها را بدانند. بعد
پیامدی یا آثار دینی شامل انعکاس چهار بعد مذکور در زندگی روزمره پیرامون آن است. (سراج زاده، 1377)
کارکرد دین و اعتقادات مذهبی به عنوان یک نیاز فطری
دین و مذهب یکی از اساسی ترین و مهمترین نهادهایی است که جامعه بشری به خود دیده است، به طوری که هیچ گاه بشر خارج از این پدیده زیست نکرده و دامن از آن بر نکشیده است. قرآن می فرماید: «اِنَّ اللهَ اصطَفی تَکُمُ الدّینَ فَلا تَمُوتُنَّ اِلَا وَ اَنتُم مُسلِمُون» (البقره/132) یعنی، خدا برای شما آیین پاک برگزید، پس (پیروی بکنید و) تا گاه جان سپردن الا تسلیم رضای خدا نباشید.
به گفته پلوتارک اگر به صحنه گیتی نظری بیافکنیم، بسیاری از محل و اماکن را خواهید که در آنجا نه آبادیست نه علم و نه دولت، اما یکجا که خدا نباشد نمی توان پیدا کرد. (الکسیس کارل)
در واقع هیچ فرهنگی در گذشته یافت نمی شود که دین در آن جایی نداشته باشد و هیچ کس فکر نمی کند که در آینده نیز فرهنگی غیر از این بتواند به وجود آید. مطالعه انسان فهم و درک این نکته را برای ما ممکن می سازد که نیاز به یک نظام مشترک جهت گیری و یک مرجع اعتقاد و ایمان دارای ریشه عمیق در شرایط زیستی انسان است. (اریک فرم)
به نظر بونگ در بررسی ریشه کلمهی دین در زبان لاتین معلوم می شود معنی آن عبارت است از «تفکر از روی وجدان پاکمال توجه»
دربارهی چیزی که رودلف اتو آن را شیء مقدسی و نورانی دانسته است. کیفیت قدسی و نورانی علتش هر چه باشد حالتی است که به انسان دست می دهد. بی آنکه اراده او در آن دخیل باشد. کیفیت قدسی و نورانی عبارت است از خاصیت چیزی که به چشم دیده می شود یا اثر یک وجود حاضر ولی نادیدنی، به رغم یونگ دین حالتی خاص از روح انسان است که بر طبق معنی اصلی کلمه دین در زبان لاتین می توان آن را به این عبارت تعریف کرد.
به نظر فروید منشاء دین ناتوانی انسان در مقابله با نیروهای طبیعت در بیرون از خود و نیروهای غریزی درون خویش است. به نظر او دین در مراحل ابتدایی و اولیه تکامل انسان به وجود آمد، یعنی زمانی که هنوز بشر از عقل خویش و دانش کافی برخوردار نبوده و قادر به استفاده از خرد خود در مقابله با این نیروهای بیرونی و درونی نبوده است. بنابراین دین به عقیده فروید تکرار تجربه کودکی است. گوردن آلپورت با بررسی دقیق و عمیق در اعتقادات و باورهای مذهبی به این نتیجه می رسد، این ادعا که مذهب انسان بالغ تکراری از تجارب دوران کودکی است مخالف نماید.
به نظر او گر چه در دیانت دوران کودکی، میل به زندگی خانوادگی، وابستگی و مقامات مقتدر همه در نظر ما بزرگ جلوه می کند، در دوره های بعدی بخصوص با رشد قوای فکری، فرد در می یابد که به نوعی اعتقاد و ایمان دینی نیاز دارد، تا از آن به عنوان یک وسیله دفاعی در مقابل نقصان عقلی خود استفاده نماید. او به خوبی در می یابد که برای پیروزی بر مشکلات این دنیای خشن و بی رحم احتیاج به عشق و ایمان دارد. بدین ترتیب مذهبی که عقل عشق و ایمان را در بر می گیرد برای فرد کم کم حقیقت پیدا می نماید، گر چه بیشتر افراد مذهبی مدعی اند که دیانت آنها با توجه به قوای طبیعت پدیدار گشته.
ارزش هر فرد مذهبی به میزان رشد آگاهی و بصیرت و دانایی وی بستگی دارد، و تا زمانی که شناخت اصولی از مذهب شکل نگرفته باشد، نمی تواند نقش تعیین کننده ای در زندگی رو به رشد فرد داشته باشد و این عقل و استدلال و بصیرت است که ارزش و چگونگی هیجان و احساسات مذهبی را تعیین نموده، به آن معنی و مفهوم داده و رشد یافته و عمیق می سازد.
به عقیده آلپورت، مذهب به عنوان یک سیستم ارزشی باعث و مدت بخشیدن به حیات انسان می شود. به نظر او بالاترین سیستم ارزشی که به انسان وحدت یکپارچگی می دهد سیستم ارزشی مذهبی است. این سیستم ارزشی روی تمام وجوه زندگی فرد انگشت گذاشته و همه چیز را شامل شده که نهایتاً زمینه لازم را جهت

فایل : 61 صفحه

فرمت : Word