مقاله فارسی مرکبات

مقدمه:
مرکبات یکی از محصولات درختی دنیا محسوب می شود ، مرکبات منبع بزرگی برای تأمین ویتامین و انرژی بشر میباشد.
از لذیذ ترین میوه ها محسوب میشود تازه و یا آب دار آنها بقدار خیلی زیاد در دنیا مصرف میشود. از پوست آن اسانس میگیرند همچنین پوست و گل آن در تهیه مرباجات بکار میرود. نگهداری آنها در طول زمستان و حتی بهار نسبتاً آسان است همین امر باعث میشود که امروزه در نقاط مرکبات خیز دنیا مصرف تازه میوه آنها 8-9 ماه در طول سال امکان پذیر است و در نقاطی که برای نگهداری میوه بهتر مجهزند در تمام سال تازه آن مصرف میشود .
شمال ایران مهمترین مرکز تولید مرکبات ایران میباشد و قسمت اعظم مرکبات ایران در این منطقه تولید میشود.
با وجود قدمت این زراعت هنوز کاشت و نگهداری باغات مرکبات بطریق سنتی انجام میشود و اکثر باغداران اطلاعات لازم نسبت به پرورش این درخت ندارند .
در آمریکا باغی که 15 تن محصول در هکتار تولید نمایند، جزو باغهای بد محسوب میشوند ولی باغهایی که از سی تن به بالا محصول داشته باشند جزو باغهای اقتصادی و خوب به حساب میایند. در صورتیکه در شمال باغهایی که بیست تن محصول داشته باشند جزو باغهای خوب و باغهایی که ده تن محصول داشته باشند جزو باغهای متوسط بشمار میروند.
گیاهشناسی :
مرکبات گیاهی بوته ای ، درخچه ای با شاخ و برگ یا درختی با گلهای سفید مایل به ارغوانی میباشد. گلها با داشتن 8-4 گلبرگ کلفت سفید قرمز یا ارغوانی و 4-5 کاسبرگ و 16-32 پرچم و بوی عطر و شهد فراوان ، توجه حشرات را بویژه زنبور عسل را به خود جلب مینماید . مرکبات ازخانواده Rutaceae و زیر خانواده Aurantioideae بوده و طبقه بندی گیاهان این خانواده بر اساس سیستم های متفاوتی از حدود یک صد سال قبل تا کنون انجام شده است .
تيره سداب داراي سه جنس مهم به نام سيتروس، پونسيروس و فورچونلا مي باشد. گونه هاي جنس سيتروس داراي ميوه هاي خوراكي بوده ودر ضمن بعنوان پايه نيز مورد استفاده قرار مي گيرند. گونه هاي پونسيروس كه خزان پذيرنيز مي باشند بعنوان پايه براي مركبات به كار برده مي شوند.گونه هاي موجود در جنس فورچونلا بعنوان گياه زينتي مورد استفاده قرار مي گيرند.مركبات علارغم اينكه منشاء گرمسيري دارند اما گسترش آنها در مناطق نيمه گرمسيري بيشتر مي باشد. مركبات درختان و يا درختچه هاي دايم سبز بوده و برخي از گونه هاي آن در شمال و جنوب كشورمان پرورش داده مي شوند.
وضعیت گل و لقاح:
گلهای مرکبات بر حسب گونه ممکن است به سه نوع کامل ، نر و ماده وجود داشته باشد . تعداد گلهای نر به شرایط محیطی و رقم بستگی دارد . کم برگی ، دمای پایین در زمان تشکیل گل ، کمبود مواد غذایی و بالاخره گلهای آخر فصل سبب بروز افزایش گلهای نر می گردد . پرچم ها در مقایسه با مادگی کمتر در طول نمو از بین می روند . تخمدان دارای 6-14 برچه بیضوی و متصل به خامه خیلی باریک و گاهی متورم و پهن بوده که منتهی به کلاله کروی میشود . سطح کلاله پوشیده از موهای ضخیم است و با فرا رسیدن زمان لقاح مواد چسبنده ای ترشح مینماید که به اتصال دانه گرده در سطح کلاله کمک کرده و جوانه زدن آنرا موجب میشود . بساک پرچم ها در مرحله بلوغ به رنگ زرد روشن است و چنانچه بساک گرده ناقص و غیر فعال داشته باشد کرم یا سفید رنگ خواهد بود .
تشکیل گل در مناطق نیمه گرمسیری به لحاظ سرمای زمستان یک نوبت در سال و در مناطق نیمه گرمسیری در تمام طول سال و یا به عبارت دیگر چندین نوبت میباشد . در مناطق نیمه گرمسیری گل انگیزی در اواخر دی ماه صورت میگرد . لکن عواملی مثل بیماری ، بارندگی ، آبیاری سنگین بعد از خشکی ، سبب به گل نشستن بی موقع درخت میشود . نوع گرده افشانی مرکبات بر حسب نوع گونه متفاوت بوده و خودگشن ، خودگشن – دگرگشن ، یا پانتوکارپ میباشد .
لیمو ترش عموماً خودگشن ، لیمو شیرین خودگشن و پارتنوکارپ ، پرتقال بر حسب رقم دگرگشن و پارتنوکارپ بوده و نارنگی ها اکثراً دگر گشن گزارش شده است .
علل پانتوکارپی شامل :
1- عامل ژنتیکی 2- عامل بافتی 3- عامل محیطی

عوامل مؤثر در دگرگشنی :
وجود ارقام گرده دهنده قوی در افزایش درصد دگرگشنی مؤثر میباشد . تشکیل میو ه در برخی از ارقام مرکبات از جنبه ژنتیکی دگر گشنی است . مثلاً تعدادی از ارقام نارنگی فقط دگر گشن میباشند . و در غیاب گرده دهنده میوه پارتنوکارپ بوجود نمی آید. ازطرف دیگر عواملی مثل زنبور و دمای زمان گرده افشانی حائز اهمیت است . فقدان زنبور ویا پایین بودن دما که موجب کاهش فعالیت زنبور ها میشود مانع دگر گشنی میشود و در بعضی مواقع منجر به سال آوری شود.
گلها معمولاً بین ساعات 9صبح تا 4 بعد از ظهر و بویژه در ظهر آماده گرده افشانی می باشد . گلها پس از باز شدن هرگز بسته نشده و گلبرگها چند روز بعد از لقاح چروکیده شده و ریزش می کنند. پرچم ها چند ساعات پس از باز شدن کامل شکو فه های گرده خود را آزاد می نمایند. آزمایشات متعدد پژوهشگران ضرورت پرواز زنبور را برای گرده افشانی تأیید می نماید . با قرار دادن گلهای نارنگی در قفس با زنبور و بی زنبور مشاهده شد که میوه از گلهایی که زنبور آنرا بازدید نموده به دست آمده است .
برای لقاح مصنوعی ، گلهای اولیه که نسبتاً بزرگتر از گلهای مراحل بعدی همان درخت میباشد ، انتخاب می شود . پرچم ها ، گلبرگها ، و کاسبرگها قبل باز شدن طبیعی حذف می شوند و تا زمان رسیدن کلاله ، گل مورد نظر در لقاح داخل کیسه پارچه ای یا کاغذی قرار داده می شود . پرچم های ناقص اگر 12-24 ساعت در دمای اتاق قرار گیرد شکوفا میشود . نگهداری گرده ها در انبارخشک و در ظرف سربسته و در دمای 4درجه سانتیگراد یا کمتر به مدت 5 هفته قابل نگهداری می باشد . در صورت ضرورت به نگهداری طو لانی تر ، کنترل رطوبت و انتخاب دماهای پایین مناسب خواهد بود . پس از لقاح مصنوعی ، گلها ، باید از بازدید حشرات بویژه زنبور عسل ، بوسیله سر پوشهای پارچه ای نازک و یا پاکتهای کاغذی محفوظ بماند. یک درخت سالم از مرکبات تعداد کثیری گل تولید می کند که اگر همه آنها به میوه تبدیل شود از جهت فیزیکی ، درخت تحمل نگهداری آنها را نخواهد داشت .
اصلاح مرکبات و روشهای متداول :
1-روش جنسی :
الف) تلاقی بین واریته
ب) تلاقی بین گونه
ج) تلاقی بین جنسی
د) تلاقی مرکب
2- روش غیر جنسی:
این روشها شامل تهیه نهالهای نوسلار ، کشت بافت ، جهش و پیوند میباشد .
گونه ها و ارقام مرکبات :

پرتقال Citrus sinensis (L.) :
پرتقال بعد از سیب دومین میوهای است که در جهان مورد استفاده عموم قرار می گیرد. این گیاه بومی شمال شرقی هند و نواحی مرکزی چین بوده است و شکل عمومی درختان آنها بزرگ و عمودی با شاخه های افقی است . پرتقال از لحاظ مقاومت به سرما نسبت به گونه های دیگر متوسط بوده و با داشتن ارقام متعدد ، در مناطق زیادی از دنیا پراکنده شده است . از طرف دیگر بر حسب مشخصات میوه و شکل شاخ و برگ و همچنین صفات کمی از قبیل مقاومت و حساسیت ، میزان محصول و غیره ، ارقام این گونه در کشور ما وجود دارد . ارقام پرتقال بر حسب مشخصات ظاهری ، ترکیبات شیمیای به چهار دسته تقصیم می شود : پرتقال گرد ، پرتقال نافدار ، پرتقال رنگدانه دار (خونی) و پرتقال غیر اسیدی تقسیم می شوند. از بین چهار گروه نامبرده شده پرتقال گرد اهمیت تجاری بیشتری دارد. و سطح کشت قابل ملاحضه ای را در جهان به خود اختصاص داده است . پرتقال نافدار در مرتبه دوم اهمیت قرار دارد . در حالی که پرتقال خونی فقط درشرایط آب و هوای مدیترانه ای کشت میشود.
ارقام پرتقال بر حسب شرایط رسیدن به سه گروه زودرس، میان رس ، و دیر رس طبقه بندی میشوند. در مناطق نیمه گرمسیر ارقام زود رس بیشتر مورد استفاده قرار می گیرندو دوره رسیدن میوه آنها بین 6-9 ماه بوده در حالی که دوره رسیده ارقام میان رس 9-12 ماه وارقام دیر رس بیش از 12 ماه از زمان شکوفا شدن گلها میباشد . همچنین ارقام پرتقال برحسب تعداد بذر آنها نیز دسته بندی می شوند .
1- پرتقال واشنگتن ناول Washington navel :
این رقم امروزه بطور گسترده در اکثر کشور های مرکبات خیز مورد بهره برداری قرار دارد. پرتقال ناول در اوایل زمستان رسیده و خوش خوراکی آن موجب بازار پسندی خوب آن می شود . منشأ این رقم ، پرتقال باهیا بوده که از یک شاخه انتخاب شده آن در دهه 1860 در برزیل ازدیاد یافت . تعداد 12 درخت آن به کشور آمریکا انتقال داده شد که 6 درخت در فلوریدا و 6 درخت در کالیفرنیا کشت گردید . این درختان همه از بین رفتند . مجدداً در 1870 تعداد 12 درخت ازهمان درختان موجود
در برزیل ، به آمریکا منتقل شد . ازدرختان مرحله دوم تنها سه درخت در کالیفرنیا زنده ماند که منشأ درختان فعلی واشنگتن ناول را از آنها گزارش کرده اند . پرتقال واشنگتن ناول دارای میوه درشتی بوده و وزن میوه آن به حدود 200 تا 500 گرم می رسد و دارای پوست کلفت می باشد . رقمی است زود رس و بهترین پایه برای آن ترویر سیترنج می باشد. ارقام مهم و معروفی از آن مثل فراست ناول ، پارنت ناول ، و تامسون ناول در شمال کشور وجود دارد . این ازقام زود رس بوده و نسبت به سرمای سالهای 42 و 50 مقاومت نشان داده اند . تامسون در شمال به پرتقال فلسطینی معروف میباشد . درختان آنها پا کوتاه ، بسیار پر محصول و میون آنها خاصیت انباری خوبی دارند . میوه دارای بافت لطیف با آب متوسط ، پوست میوه صاف تر از واشنگتن ناول بوده و داری ناف کوچک می باشد .
2-پرتقال لبنانی (شاموتی یا یافا) (Shamouti Jafa – ( :
موطن پرتقال یافا فلسطین اشغالی است که این پرتقال در سال 1844 در اثر جهش پرتقال بلادی بدست آمده است . برخی از پژوهشگران مرکبات پرتقال شاموتی و یافا را دو رقم جدا دانسته و معتقدند برگهای پرتقال شاموتی از حیث ظاهری با یافا متفاوت می باشد و درختان آن تمایل به رشد عمودی دارند . این رقم در بین سالهای 1309 1313 وارد ایران شد و فقط در شمال ایران کشت گردید . کیفیت میوه تولیدی در ایران به خوبی فلسطین ، لبنان ، مصر ، مراکش نمیباشد . از آنجاییکه در شمال ایران نور و دمای کافی تأمین نمی گردد میوه این گیاه دارای پوست کلفت ، گوشت خیلی کوچک و بسیار خوش عطرو طعم است . رقم یافا خاصیت سال آوری داشته و از آن دو نوع درشت و پوست کلفت و کوچک و تخم مرغی در شمال وجود دارد .
3- پرتقال خونی) ( Blood orang :
پرتقال خونی که دارای رنگدانه صورتی و قرمز می باشد منشأ مدیترنه ای داشته و در مناطقی نظیر ایتالیا ، اسپانیا ، مراکش، الجزیره ، تونس پرورش می یابد . رنگدانه آنتوسیانین در گوشت ، آب و پوست در ادامه رشد میوه گشترش می یابد . وجود این رنگدانه ها با طعم ، مزه مطبوع و نیز ذائقه پسندی بالای آن مورد توجه مردم خیلی از کشورها است . شرایط مورد نیاز برای گسترش رنگدانه ها در پوست و گوشت یکسان نیست لکن قدر مسلم است که میزان معینی گرما برای رنگ گیری مناسب نیاز دارد . در مناطق مرطوب توسعه رنگدانه ها در گوشت کمتر بوده ولی در مناطق گرمسیری و خشک رنگ خونی ، بهتر ظاهر می شود . در شرایط خنک رنگ پوست میوه قرمزتر می گردد. مقدار توسعه رنگ به رقم بستگی دارد و یا تا حدودی پایه مورد استفاده نیز مؤثر می باشد. تنوع ارقام خونی زیاد بوده و از بین آنها چهار رقم معرفی می شوند.
پرتقال مورو
پرتقال گراس سانگوئی
پرتقال سانگونلا
پرتقال تارکو
انواع دیگر از پرتقال وجود دارد بنامهای پرتقال هاملین (hamline) ، پرتقال پارسون بران (parson Brown) ، پرتقال سالوسیتانا(salustiana) ، پرتقال والنسیا (Valencia) .
نارنگی : (Citrus reticulate Blanco)
در سال 1837 بلانکو به کلیه مرکبات با میوه های کوچکتر از پرتقال ، به سهولت قابل جدا شدن پوست از گوشت و دارای لپه های سبز رنگ در بذر ، نام Citrus reticulata blanco را اتلاق نمود درختان ارقام این گونه عموماً دارای جثه کوچک با شاخه های باریک، برگهای پهن یا باریک نیزه ای و گلهای منفرد یا خوشه ای می باشد . از حیث پوست و صافی ، کیفیت گوشت میوه و آب ، رشد رشد عمومی درخت به دو گروه مندارین و تانجرین که تقریباٌ مشابه هم هستند تقسیم می شود . گروه مندارین به نارنگی های متداول در ژاپن ، چین ، اسپانیا ، ایتالیا ، و آفریقای جنوبی اتلاق می شود . در حالیکه نارنگی های آمریکا و همچنین استرالیا یا چین که دارای مواد رنگی بالایی هستند اصتلاحاٌ تانجرین نامیده می شود . بعلاوه به آن دسته از دورگهای بین گونه ای یا بین جنسی که نارنگی یکی از والدین است و برخی مشخصات نارنگی ها را دارد اصطلاح ماندرین برای آنها بکار برده می شود . میوه ارقام نارنگی با توجه به ویژگی های رقم و شرایط محیطی از اواخر پاییز تا اوائل بهار می رسد . درختان آنها مقاوم به سرما بودخ اما میوه آنها بدلیل کوچک بودن و نازکی پوست به سرعت از سرما آسیب می بیند . بهترین عطر میوه از درختانی که در مناطق با گرمای کافی و رطوبت مناسب در زمان رسیدن رشد کرده اند مشاهده می شود . به همین حهت کشت نارنگی را در مانطق سرد توصیه نمی کنند .
انواع نارنگی عبارتند از :
1- نارنگی ساتسموما 2- رقم کینگ 3- نارنگی پونکن 4- نارنگی محلی ایران
5- نارنگی کلمانتین 6- نارنگی دنسی 7- نارنگی اتابکی 8- نارنگی کلئوپاترا
نارنگی های دیگر وجود دارند که از دو رگیریهای دیگر به وجود می آیند.
گریپ فروت (Citrus papradisi Marf) :
گریپ فروت گونه ای است که دو رگ شدک یا پوملو وپرتقال بوده و در سال 1830 در غرب هند شناخته شده است . این گونه برخلاف پوملو که فقط تک جنین حاصل از زیگوت تولید می نماید دارای توانایی چند جنینی است و بذور آن دارای جنین های نوسلار و حاصل از زیگوت می باشد . گریپ فروت بصورت تازه خوری یا آب میوه همراه صبحانه و یا به صورت مارمالات بمصرف میرسد . کیفیت خوب میوه گریپ فروت از مناطق گرمسیر و از نواحی مرطوب نیمه گرمسیری گزارش شده است . برعکس گریپ فروت های مناطق مدیترانه ای ، آب میوه آن دارای اسدیته بالا ، پوست آن کلفت و مقدار آب آن کم می باشد . مصرف این میوه در آمریکا شمالی ، اروپا و ژاپن خیلی رایج است . درختان گریپ فروت دارای رشد زیاد وپر شاخه برگ هستند و با اسکلت قوی خوشه های سنگین میوه را تحمل می کنند . همچنین شکل برگها یکنواخت تر و بزرگتر از برگهای پرتقال ، نارنگی ، لیمو و یا لایم بوده است و از فیلو تاکسی 5/2 تبعیت می نمایند . در حالیکه پرتقال دارای فیلو تاکسی 8/3 می باشد . گلهای خوشه این گونه کامل بوده و از لحاظ ساختمانی شبیه سایر گونه های مرکبات بنظر می رسد . قطر میوه بین 14 – 8 سانتیمتر است که البته به رقم ، پایه و شرایط رشد درختان بستگی دارد . برداشت میوه از اواخر مهر ماه تا تیر ماه در نیم کره شمالی صورت می گیرد . در میوه هایی که دیر برداشت میشوند بذر ها معمولاٌ جوانه می زنند و این امر موجب کاهش بازار پسندی میوه می شود . در گونه گریپ فروت ارقام مختلفی از بذر دار تا بی بذر وجود دارد . و بهترین کیفیت میوه آنرا در ایران در جیرفت می توان یافت . با آنکه در دنیا میوه آن بسیار مورد توجه است لیکن در ایران به جهت تلخی کمتر مورد توجه مردم قرار گرفته است .
انواع گریپ فروت :
الف)گریپ فروتهای گوشت سفید : 1-گریپ فروت دانکن
2- گریپ فروت مارش
ب) گریپ فروت گوشت قرمز : 1- رقم تامسون
2 – رقم ردبلاش
3 – رقم شامبرگ
لیمو ترش (Citrus limon Burm.f) :
درختان لیمو بومی شرق هیمالیا و هند هستند و عقیده بر این است که لیمو دورگی ناشی از تلاقی لایم و گونه بالنگ است و شباهت نزدیک به گونه بالنگ و بادرنگ دارد . پراکندگی این گونه در مناطق خشک و نیمه خشک در نواحی نیمه گرمسیری با
دمای زمستان بالاتر از 4- در جه سانتیگراد مشاهده می شود . در ختان این گونه نسبت به سایر گونه های مرکبات بسیار حساستر به دمای پایین میباشد . به لحاظ حساسیتی که به امراز قارچی و بیماریهای جلبکی دارد در مناطق نیمه گرمسیری و یاگرمسیری مرطوب رشد خوبی ندارد. بعلاوه کیفیت میوه خصوصاً بافت داخلی پوست در مناطق مرطوب ضعیف است . درختان این گونه قوی ، در مناطق گرمسیر دارای رشد عمودی خصوصاٌ در دوران جوانی هستند و شاخه ها نیز اغلب پر تیغ و دارای رشد گل های قرمز کامل می باشد . پر تیغی به نوع رقم ، شرایط رشد و سن درخت دارد . میوه در سراسر سال در بیشتر مناطقی که لیمو کشت میشود مشاهده می شود که البته این باردهی بستگی به رقم و عوامل محیطی دارد . میوه بیشتر لیمو ها هم در تابستان و هم پاییز یا زمستان قابل برداشت است .غیر از آنهایی که به عنوان پایه استفاده میشود سه گروه بزرگ لیمو شناخته شده است . این گروها شامل دسته های 1- فیمنولا 2- ورما 3- سیسیلی ین می باشد .
لایم(Citrus aurantifolia L.):
یکی از گونه های حساس به گرما لایم است که دارای دو نوع میوه اسیدی وغیراسیدی می باشد. این گونه توسط عربها به ایران، اروپاوآفریقاوتوسط سربازان جنگهای صلیبی به ایتالیاوآمریکارفته است.
1-Femminelo 2-Verma 3- Sicillian
4 – Eureka 5- Lisbon 6- Rough lemon
گونه لایم چون بومی مناطق گرمسیری است لذا کشت آن نیزبه مناطق گرم ونیمه گرمسیری مرطوبی که دمای پائین تراز2- تا3- درجه سانتیگراد نباشدمحدود می شود.این گونه به دو دسته اسیدی وغیر اسیدی تقسیم می گردد. ارقام اسیدی به دو گروه با میوه های نسبتاً بزرگ (شامل تاهیتی لایم1 لایم های پرشی ین2 و بی رس3 ) و گروه با میوه های کوچک یاوست ایندین4 شامل(مکزیکن لایم5 کی لایم 6 ) می شود. درطبقه بندی تاناکا ارقام اسیدی با میوه های بزرگ را تحت گونه C.Latifalia نامگذاری کرد.درختان لایم بسیار قوی وپررشد،عادت به رشد عمودی و نیز ایجاد شاخه های پخش شده دارد. پرتیغی ازمشخصه های مهم آنهااست واز حیث وضع ظاهری، برگ ارقام تاهیتی دارای پهنک بزرگ با حاشیه بریده ای درنوک می باشد. در صورتی که ارقام وست ایندین با برگهای کوچکتروگردونیز میوه های بسیارکوچک و گوشت متمایل به سبزقابل تشخیص می باشد. گلهای ارقام تاهیتی متمایل به صورتی بوده واز کی لایم با گلهای سفیدقابل شناسایی است. از گروه غیر اسیدی لیمو شیرین را میتوان نام بردکه جنبه دارویی دارد.
بالنگ وبادرنگ(Citrus medica L.):
بالنگ وبادرنگ در 1300 سال قبل از میلاد مسیح شناخته شد و در ایران نیزدر نا حیه شوش باستان وجود داشته است. پوست بالنگ صاف درحالیکه پوست بادرنگ ناصاف ودارای تضاریس میباشد. میوه این گیاه به مصارف مربا ومارمالات می رسد.
پومولو( grandis L Osb Citrus ) :
گیاهان گونه پومولو را شدک، سلطان مرکبات،ته بشقابی ودارابی مینامند. این گونه بومهی نواحی جنوبی چین وهند بوده وبرگها،گلها ومیوه های این گونه از تمام گونه های مرکبات بزرگترمی باشد. از ارقام معروف گونه فوق سه رقم معروف ذیل در ایران دیده می شود.
نارنج (Citrus aurantium L.):
گونه نارنج پایه گونه های دیگر مرکبات کاربرد دارد. نارنج ازگونه های قدیمی بوده ودر ایران درخت 150 ساله آن در کازرون وجود دارد. گیاهان مقاوم به پوسیدگی طوقه و خاک سنگین ولی به بیماری ویروسی تریستزا حساسیت دارد. از سال 1937 مصرف این گونه به عنوان پایه در آمریکا منسوخ شده است ولی در ایران همچنان رایج است. اوایل آذرماه زمان آبگیری نارنج است ودر این ایام پوست میوه هنوز زرد نشده است. نارنج دارای ارقام مختلفی است که اغلب آنها ازگیاهان زینتی محسوب می شوند از بین آنها می توان نارنج شیرین، عطری ورقم خوشه ای را نام برد.
نارنج سه برگ(poncirus trifoliate L. Raf. ):
جنس نارنج سه برگ یاپونسیروس تنها دارای یک گونه بنام تریفولیاتا می باشد.
این گیاه خیلی مقاوم به سرما ( تا20- درجه سانتی گراد در زمستان) وخزان کننده است درختان آن پرخار، کوتاه جثه بابرگهای سه قسمتی ومیوه این گونه خیلی زودرس است وفاقد ارزش خوراکی می باشد. از بهترین پایه های مرکبات است ودورگهای متعددتجارتی ازآن تهیه شده که حایزاهمیت است.دورگهای
Poncirus trifoliata x Citrus sinensis به نام Citrange خوانده می شودودارای ارقام مختلفی می باشد.مشخصات عمومی این دورگها سه برگه ای بودن ومقاومت به سرما می باشد.این ارقام دورگ بعنوان پایه استفاده می شوندودرمطالعات وپژوهشهای مربوط به تهیه پایه های مقاوم به سرما ازسال 1898 توسط سویینگل وهمکارانش معرفی گردیدند.بذوراین ارقام دورگ دارای درصدچندجنینی بالایی هستند.
الف- دورگ ترویرسیترنج
دورگ ترویرنسبت به پونسیروس نیمه خزان کننده بوده ومیوه ان با پوست صاف ،درشت ترارپونسیروس بامزه تلخ وترش وزودرس می باشد.
ب- کاریزاسیترنج
رقم کاریزا ،رقم خواهری ترویراست ولی مقاوم ترازآن نسبت به نماتود می باشد.
ج- موروتون
میوه مورتون از نظر مشخصات نزدیک به پرتقال است.
ه- ساویج
رقم ساویج شبیه به موروتون بوده و کمتر به عنوان پایه استفاده می شود
و- راسک
رقم راسک در نتیجه تلاقی پرتقال خونی با پونسیروس در سال 1897 به وجود آمد.رقم راسک با داشتن درختان خوش فرم،میوه های پوست نازک، صاف و چسبیده به گوشت قابل تشخیص است. این دورگ به عنوان پایه استفاده می شود.
کامکوات ها (Fortunella spp. Sweing.):
کامکوات ها بومی مناطق شمالی چین بوده و دارای چندین گونه میباشند. میوه آنها بصورت تازه همراه با پوست ویا کنسرو شده و مارمالات قابل مصرف است. ارقام جنس فورچونلا اکثراً بعنوان گیاه زینتی ویا گلدانی به جهت پاکوتاهی استفاده می شود. درختان پا کوتاه، برگهای ریز، میوه های کوچک با دو تیپ گرد و کشیده و محتوی 3 – 5 پره و تعداد کمی بذر با لپه های سبز از مشخصه هایی هستند که برای شناسایی گیاهان این جنس استفاده می شود. در جنس Fortunella گونه های F. hindsii،F. gaponica،
Crassifolia F. ،F. margarita را می توان نام برد.
عوامل محیطی موثردر پرورش مرکبات:
مرکبات تجارتی دنیا در عرض 40 درجه شمالی و جنوبی در مناطقی که درجه حرارت بالای 7- درجه سانتیگرد باشد مشاهده می شود. تعدادی از عوامل محیطی نقش محدودکننده در پرورش مرکبات داشته که روی توانایی کامل رشدو تولید درختان تاثیر می گذارد.تاثیر این عوامل تاحدی است که اگر میزان محصول در هکتار مناطق مساعد 100 تن در هکتار می باشد در مناطق با شرایط محیطی نامناسب به کمتراز 15 تن در هکتارمی رسد.
در مناطق گرمسیری دنیا با توجه به ارتفاعات 0-500 ،500 -1500 و1500 – 2500 متر از سطح دریا ، کیفیت میوه و تولید آن درمناطق پست تا کم ارتفاع به علت شدت حرارت و مجموعه واحد حرارتی سالیانه تا 5000 ساعت ، نامطلوب بوده در حالیکه در مناطق باارتفاع 500-1500 متر با مجموعه حرارتی حدود 3500 ساعت بهترین محصول مرکبات رادارد. مجموعه حرارتی سالیانه شاخصی است که درگلدهی مرکبات حائز اهمیت می باشد. حداقل حرارتی که رشد مرکبات آغاز می شود 5/12 درجه سانتیگراد و حرارت متوسط مناسب 5/18 درجه می باشد. ماهیانه 180 ساعت مجموعه حرارتی ، مورد نیازمی باشد(180=30 x 6 ،6=5/12 -5/18 ). طبیعی است در ارتفاعات مناطق گرمسیربا مجموعه حرارتی 1000 ساعت ، کافی برای پرورش مرکبات نخواهد بود.
مناطق نیمه گرمسیری واقع در بین عرض جغرافیایی 5/23 – 40 درجه شمالی وجنوبی قرارداشته که بزرگترین سطح زیر کشت به این مناطق اختصاص دارد. مجموعه حرارتی این دامنه جغرافیایی از 1600 در اسپانیا تا 3900 ساعت در کالیفرنیا وتگزاس متغییر است. بعضی ازاین مناطق با دمای صفرتا 7- درجه و گاهی 10- درجه در برخی سالها مواجه هستند که عامل محدود کننده ای بر پرورش مرکبات وبا صدمات سرمازدگی در برخی سالها برروی مرکبات می باشد. در مناطق نیمه گرمسیری ، آب و هوای مرطوب ونیمه خشک وجود دارد که در مناطق با رطوبت بالا همراه با بارندگی نظیر برزیل ، فلوریدا نوسانات حرارت کمتر از دو منطقه دیگر است و مرکبات مطلوبی را تولید می کند.
حرارت :
حرارت بین 9 تا 38 درجه ،نقش موثر درجوانه زنی بذورمرکبات دارد.بذورپونسیروس به لحاظ منشاء نیمه گرمسیری در 9 درجه سانیگراد جوانه زنی را آغاز می کند.درحالیکه بذوررافلمون با منشا گرمسیری در15 درجه سانتی گراد شروع به جوانه زدن مینماید.متوسط روزهایی که برای جوانه زنی نیاز میباشددر15-20 درجه سانتی گراد حدود80 روز،درصورتیکه 30-35 درجه فقط 14-30 روزکفایت می کند.دوره جوانی درختان مرکبات درمناطقی که رطوبت وحرارت بالا داشته ودارای مجموعه حرارتی نسبتا زیاد هستند مثل مناطق پست گرمسیری بسیارکوتاهتر ازمناطق نیمه گرمسیری خشک با ابیاری متوسط می باشد.ازطرف دیگررشدونمونهالهای پیوندی نیز درمجموعه حرارتی بالا سریعتر ازنهالهایی خواهد بودکه در مجموعه حرارتی پایین تر قرار دارند.از آنجاییکه افزایش حرارت موجب می شود که فرایندساخت مواد قندی تحت تاثیر قرار گیرد،بویژه انکه همواره درجه حرارت برگها 7-10درجه سانتی گراد بالاتر ازدرجه حرارت محیط می باشد،بنظر می رسد حرارت متوسط برای فعالیتهای فتوسنتز در مناطق مرطوب بین 28تا30 درجه سانتی گراد و در مناطق خشک 15-22درجه باشد.به لحاظ تاثیری که حرارت دررشد شاخه ها دارد،در مناطق نیمه گرمسیری سالیانه وضعیت رویشی شاخه تابع یک چرخه دو مرحله ای بوده در صورتیکه در مناطق گرمسیری این رشد در طی سال بطور مستمر ادامه دارد.بعلاوه حرارت در رشد ریشه و جذب اب و مواد غذایی نقش موثر دارد.در صورتیکه رشد ریشه در حرارتهای 10-30 درجه سانتی گراد صورت می گیرد.فعالیتهای جذب نیز بطور طبیعی ادامه می یابد.زردی برگها در زمستان در برخی مناطق نیمه گرمسیری به علت کاهش درجه حرارت خاک و توقف جذب آب و مواد غذایی می با شد حرارت وآب بطور چشمگیری در تنظیم زمان ودوره گلدهی درختان مرکبات تاثیر دارد.بنا بر این شدت گلدهی و دوره ان بر حسب مناطق اب وهوایی مختلف متغیر است.بعلاوه عوامل محیطی در تنظیم شکل گلها،توزیع انها روی درخت و درصد تشکیل میوه تاثیر می گذارد.تشکیل جوانه گل با توقف رشد در ایام استراحت زمستانه در مناطق نیمه گرمسیری صورت گرفته ودر مناطق گرمسیری این
استراحت دریک دوره زمانی خشکی میباشد.دراین صورت جوانه رویشی این توانایی را پیدا می کند که به جوانه گل تبدیل شود.
سرما وتنش کم آبی برای تشکیل جوانه گل ضروری است منتها سرما در مناطق نیمه گرمسیری و تنش آبی در مناطق گرمسیری نقش لازم را ایفا می نماید .هر چند برای گلدهی عوامل فیزیولوژیک مثل کربو هیدراتها ،هورمونها(بویژه جیبرلین)،درجه حرارت،ارتباط آب و مواد غذایی دخالت مستقیم دارد.
دماهای بالا در وضعیت نمو میوه وریزش آن به طور مستقیم تاثیر دارد،مثلا ریزش میوه بین ماههای خرداد تا تیر ماه به علت رقابت میوه برای کربو هیدراتها،آب،هورمونها وسایر مواد متابولیکی ظاهر می شود.در حرارتهای بین 35-40 درجه سانتی گراد این ریزش تسریع وافزون تر می گردد.در مراحل نمو و رسیدن میوه ،مرکبات هوای گرم ومرطوب نظیر انچه در مناطق شمال ،فارس ویا میناب دیده می شود،می پسندد.
بعضی گونه ها نظیر لیمو ها،کامکواتها،بعضی پرتقالها،گریپ فروت و لایم در مناطق خنک به شرط عدم یخبندان می توانند رشد کنند.
باد :
بادهای سرد رشد مرکبات را متوقف می سازد .بادهای شدید موجب خسارتهای فیزیکی به درخت شده و می تواند منجر به شکستن شاخه ها،پاره شدن برگها ،صدمه به قسمتهای انتهایی شاخه ها و آسیب جدی به پوست میوه ها می گردد.در حالیکه بادهای سرد در گلدهی و تشکیل میوه اثر میگذارد ،بادهای گرم بویژه همراه با رطوبت پایین خاک موجب ریزش میوه های نارس می شود.بسیاری از بیماری های قارچی که هوای گرم ومرطوب را برای رشد می پسندد در بادهای گرم و شدید پخش می شوند و در نقاط مناسب شروع به فعالیت گسترده می نمایند.
یخبندان :
درختان مرکبات مقاوم به یخبندان نیستند و بعضی از گونه ها و ارقام نسبت به برخی دیگر به یخبندان حساس تر می باشند.جدول شماره 1-3 میزان مقاومت به سرمای زیر صفر رادر گونه های مختلف مرکبات نشان می دهد.مساله یخبندان هر چند سال یکبار در بسیاری از کشورهای مرکبات خیز آسیب سنگین به باغهای مرکبات وارد میکند.به همین جهت یخبندان برای مرکبات یکی از بزرگترین مسایل محیطی است که موجب خسارتهای سنگین به کشاورزان می شود.در ایران مشابه سایر کشورهای مرکبات خیز دیگر،در دو دهه گذشته با فواصل هر 4-5 سال باغهای شمال وجنوب دچار صدمات سرمازدگی شده اند.مثلا در امریکا طی سالهای 1977،1981،1982،1983،1985،1989،خسارت سرما زدگی گزارش شده است.همچنین در ژاپن یخبندانهای شدید در سالهای 1963،1977،1981،وجود داشته است .چنانچه 1-2 درجه سانتی گراد
بر مقاومت درختان مرکبات در برابر سرما افزوده شود آسیب اقتصادی 10-20 درصد کاهش خواهد یافت.بافتها و اندامهای مختلف مرکبات در مواجه با یخبندان مقاومت یا حساسیت یکسانی نشان نمی دهند .در شرایط کنترل شده گلها حساس ترین عضو محسوب شده و بافتهای چوبی مقاوم ترین اندامها به یخبندان می باشند.در بین مرکبات نارنگی ها جزو مقاومترین ارقام تجارتی هستند،سپس به ترتیب از حیث مقاومت به سرما پرتقال ،گریپ فروت،لیموها و لایم ها خواهند بود.
در اثر یخبندان تغییراتی در گیاه مثل بی رنگی برگها یا شاخه ها ،در مراحل اولیه متمایل به قهوه ای تا تیره شدن برگها همراه با خیس شدن ،مرگ سر شاخه ها و خشکیدگی انها ،افزایش گلهای نر ویا تاخیر در عوامل نمو گلها بوجود خواهد امد.عوامل متعددی در مقاومت به یخبندان در گیاه تاثیر دارد که برخی از انها ژنتیکی وبعضی جنبه فیزیو لوژیک داشته است.
در بین پایه های مرکبات رافلمون ،حساس ترین پایه در برابر سرما است.پرتقال مقاومت متوسط دارد،در حالیکه پایه های نارنج و پو نسیروس مقاومت زیادی در برابر سرما از خود نشان می دهند.پایه های پونسیروس و نارنگی در برابرسرما وارد دوره خواب می شوند ولذا کمتر مواجه با سرما می شوند.با توجه به معضل سرمازدگی برخی از سالهادرایران،استفاده از پایه پونسیروس ویا دو رگهای پونسیروس جهت پایه در مناطقی که خطر سرما جدی تر است توصیه می شود.از طرف دیگر بهره گیری از ارقام زودرس بویژه در شمال ایران از گونه های پر تقال ونارنگی ،جهت فراهم کردن فرصت کافی که گیاه مکانیسم های فیزیولوژیک خود را در برابر سرما افزایش دهد پیشنهاد می گردد.
خاک مناسب :
انتخاب مناسب ترین خاک موجب فراهم کردن بهترین شرایط جذب ،مواد غذایی و وضعیت فیزیکی مرکبات خواهد شد.امکان کاشت در خاکهای شنی ،شنی لومی ،ولوم(معمولا دارای مواد آلی کافی بوده ونیز امکان زهکشی را میسر می سازد) وجود دارد .در خاکهای نامبرده تهویه خوبی صورت می گیرد،حاصلخیزی نسبتا خوب داشته و بندرت از آب اشباع می گردند.خاکهای شنی که معمولا عمیق می باشند شرایطی را برای ریشه درخت فراهم ساخته که متجاوز از دو متر سیستم ریشه انها در خاک پراکنده می شود.حجم خاک نفوذپذیر که ریشه درآن گسترده می شود در خاکهای شنی لومی و لوم کاسته می شود. خاکهای لوم در معرض اشباع آب ومحدودیت تهویه قرار می گیرند. لذا مدیریت آبیاری وبرنامه زهکشی باید موردتوجه قراربگیرد. خاکهای سنگین ورسی بطور کلی برای مرکبات مناسب نبوده وسیستم ریشه در یک فضای بسیار محدود پراکنده می شود. زهکشی این خاکها بسیار ضعیف و تهویه صورت نمی گیردوخاک اشباع از آب باقی می ماند. در چنین خاک هایی باید حداقل حجمی حدودیک متر مکعب از خاک اصلاح شود و برای خروج آبهای اضافی ازخاک تدابیر لازم را بکارگرفته شود.
pH خاک:
pH خاک به عنوان شاخصی است که وضعیت خاک را از حیث اسیدی یا قلیایی مشخص می سازد.هر واحد pH که کم یا زیاد می شود به آن معنی است که خاک معادل ده مرتبه اسیدی یا قلیایی می شود مثلاً خاک با pH حدود 1 باین معنا است که ده مرتبه از خاک با2=pH و یکصد مرتبه از خاک با3=pH اسیدی تر می باشد. درختان مرکبات در خاک های با pH بین 6 تا5/7 بخوبی رشد می کنند. بالاتر یا پایین تر ازحدود pH نامبرده به سلامت درخت و توانایی رشد درخت آسیب می رساند. pH خاک برروی میزان قابل دسترس شدن مواد غذایی خاک تاثیر می گذارد. در خاک های قلیایی علایم کمبود مواد غذایی روی ،منگنز،منیزیم مشاهده می شود. در حالیکه ممکن است نمک های این عناصربه حد کافی در خاک وجود داشته باشند. در خاک های اسیدی نیز ممکن است برخی عناصر نتوانند جذب گیاه شوند که استفاده ازآهک برای ایجاد تعادل درخاک توصیه می شودمصرف نمک خنثی یاسولفات کلسیم برای اصلاح ساختمان خاک های سنگین مفید خواهد بود. خاک های رسی در حالت مرطوب چسبندگی زیادی داشته در صورتیکه با خشک شدن بسیار سخت می شوند. با مصرف سولفات کلسیم یون سدیم موجوددر ذرات رس این خاک ها باکلسیم تعویض می گرددو ذرات چسبنده رس بصورت توده های کوچک مجزااز یک دیگردرمی آیند.
در خاک هایی که ذرات خاک میتوانندازهم جداشوندعناصرمضری مثل سدیم،بروکلریدرا به سمت بیرون می فرستند. تشکیل عناصر سولفوروکلسیم برای رشد گیاه ضروری است. معمولاَ یک کیلوگرم سولفات کلسیم درهر مترمربع، خاک را اصلاح می کند. وجود سنگ آهک طبیعی دربعضی خاک ها اثراتی را روی درختان مرکبات برحسب غلظت آن ایجاد می کند. این مساله در برخی اراضی جنوبی در PH تا9 ویا حتی 10 دیده می شود در بیشتر اراضی آهک در قسمت عمیقی تر خاک قراردارد، در این قبیل خاکها کمبود آهن عارضه ایست که همواره مشاهده می شود.
موادآلی:
در خاکهای رسی همواره میزان مواد آلی ناچیزمی باشد. با مصرف گچ(سولفات کلسیم) خاک سطحی تا حدودی اصلاح می گردد، اما با استفاده از مواد آلی میتوان وضعیت خاک رابهبود بخشید. بهترین ماده آلی پایدار برای این خاکها کود حیوانی همراه با کاه می باشد. بر حسب نوع خاک بین 25- 35 کیلوگرم در هر مترمربع خاک ،کود حیوانی ضروری است. محلی که برای غرس نهال مرکبات در نظر گرفته می شود چند ماه قبل این موادآلی با خاک گودال حفر(زراعی)شده مخلوط می گردد.افزایش مواد آلی خاک بطور دائمی در یکنوبت مقدور نبوده بلکه بطور تدریجی مصرف خواهدشدتاهمواره موادآلی خاک درحد متوسط باقی بماند. مصرف موادآلی بصورت کمپوست درابتدای بهار هنگامی که خاک رویی آماده سازی می شود، ساختمان خاک رابهبود بخشیده ونگهداری آب ومواد غذایی خاک را موجب می شود. باافزودن گچ وموادآلی به خاکهای رسی به حدکافی خلل وفرج جهت تهویه فراهم می شود.
درحین تجزیه کامپوست دی اکسید کربن آزاد می شود و آب وخاک رااسیدی می کند که این خود نقش مهمی درحل نمودن عناصردرخاک داردوآنها راقابل استفاده گیاه می نماید. بعلاوه بالابودن موادآلی موجب افزایش حرارت خاک شده که قابلیت جذب عناصرتوسط ریشه هارابالامی برد. هنگامی که موادآلی خاک توسط میکروارگانیسمهای خاک شکسته می شودنیتروژن وعناصردیگرآزادمی گردند که برای درخت سودمندخواهند بود. درخاکهایی که ازت پایین می باشد باید حتماً کود مصرف گردد.
گلدهی وتشکیل میوه:
اگرچه دوره طبیعی گلدهی دردرختان مرکبات در بهارمی باشداما درلیموها دوره گلدهی درتابستان وپاییز صورت می گیرددرکامکواتهادرتابستان گلدهی انجام می شود. گل انگیزی دراوایل زمستان رخ می دهد وتابهارنموگلها استمرارمی یابد. برحسب شرایط فصلی دوران شکوفایی گلها تاشش هفته بطول می انجامد. باتشکیل میوه رسیدن آنهابرحسب شرایط محیطی مناطق ورقم ازاواخر پاییزتا بهارمتفاوت خواهد بود.
تشکیل میوه:
ایجاد میوه تحت تاثیرچندین عامل محیطی وفیزیولوژیکی می باشد. بسیاری از ارقام مرکبات بین 100000 تا200000 گل روی درخت بالغ تولیدمی کنند.کمتراز1-2 درصد به میوه تبدیل می شود. هورمونها در میزان میوه ها وتوانایی درخت به تولید میوه نقش موثردارند. کاربرداسیدجیبرلیک بصورت محلول پاشی، تشکیل میوه رادردرختان مرکبات نظیراورلاندوتانجلو افزایش می دهد. همچنین مصرف BA ( به میزان 25 الی 50 قسمت در میلیون ) که یک سایتوکنین می باشدتشکیل میوه رادر پرتقالهای نافداربهبودبخشیده است. گرده افشانی نیزدردرصدتشکیل میوه نقش دارد. گلهای اول فصل نسبت به گلهای آخرفصل کمتر به میوه تبدیل می شوند. احتمالاً پایین بودن دما درابتدای فصل فعالیت زنبورهایارشدلوله گرده رامحدود می سازد.بعلاوه نمو میوه در اوایل فصل روی شاخه های کم برگ کندترازمیوه هایی است که روی شاخه های برگداربوجود می آید.
رشد میوه:
ازموقعیکه گلها میوه های اولیه را تشکیل می دهند تااواخر پاییز مراحلی از تقسیم سلولی راپشت سر می گذارند وسپس تارسیدن کامل میوه ،بزرگ شدن سلولی در میوه ها صورت می گیرد. طی مراحل تقسیم ،تمام سلولهابجزسلولهای ناحیه مرکزی افزایش پیدامی کنند. تشکیل کیسه های آب در داخل پره هاوپوست میوه از جداره تخمدان منشاء گرفته وتوسعه می یابد. اندازه حداکثر میوه در طی ایامی که سلولها بزرگ می شوند و کیسه های آب میوه زیاد می شوندبوقوع می پیوندد. رسیدن میوه و هنگامی که رنگ میوه تغییر می کندبرحسب رقم متفاوتست در این زمان مواد محلول بویژه قندها افزایش می یابد واسیدیته
کاهش پیدامی کند. رشد میوه بیشترارقام مرکبات دارای چهارمرحله می باشد. در مرحله اول تقسیمات سلولی شدید می باشد واین دوره بین 1-5/1 ماه بعدازگلدهی بطول می انجامدکه بستگی به شرایط محیطی ورقم دارد. طی مرحله دوم تمایز سلولها به بافتهای مختلف ازجمله تشکیل بافت کیسه ترشحی مخصوص عصاره وجود دارد. در مرحله سوم سلولها بزرگ می باشند،اندازه میوه بسرعت بزرگ می شودودرصدکل موادجامدمحلول ( TSS ) افزایش می یابد. طی این مرحله سلولها ممکن است تا 1000 مرتبه بزرگ شوند. طول این مرحله برحسب رقم بین 2-3 ماه برای ارقام لیمو و لایم، تا 6 ماه برای ارقام پرتقال وگریپ فروت اززمان ریزش گلبرگها برآورد می شود. بر حسب شرایط محیطی منطقه ، یک رقم در مناطق پست گرمسری 3-4 ماه ودر مناطق سردونیمه گرمسیری تا 10 ماه از گلدهی نیازداردکه مرحله سوم رابه اتمام رساند. درمرحله چهارم تغییر رنگ پوست از سبز به زرد یا نارنجی مشاهده می شود.در این مرحله رسیدن میوه به انتها می رسد و افزایش تدریجی Tss همراه باکاهش اسید کل (TA) همراه می باشد. نسبت مناسب TSS/TA درخصوص ارقامیکه در مناطق مدیترانه ای برای رقم مثلاً والنسیا بعداز 14-16 ماه خواهدبود. نرخ رشد میوه در هر شرایط محیطی به وضعیت درجه حرارت ورطوبت خاک بویژه در مراحل 3و4 بستگی دارد.
ازدیاد مرکبات:
نهال تمام مرکبات در خزانه و نهالستان تولید می شوند وسپس به زمین اصلی انتقال می یابند .ازدیاد درختان مرکبات از طریق بذر (نهالهای بذری )امروزه منسوخ است.دلایل متعددی برای این تغییر رویه مثل طولانی شدن دوره جوانی وبروز پر خاری و…..وجود دارد.لذا در ازدیاد تجارتی مرکبات اقدام به تهیه پایه مناسب از طریق کاشت بذر شده و سپس نهالها در سال دوم رشد بوسیله پیوندک رقم تجارتی خاص،پیوند می شوند.بنابراین از مزیت هایی که پیوند به دنبال دارد مثل کوتاه کردن دوره جوانی درخت ویا بهره مندی از ویژگیهای مطلوب پایه،روش ازدیاد بوسیله پیوند رایج ترین طریقه در بین باغ داران مرکبات می باشد.تکثیر مرکبات با قلمه کمتر متداول است لیکن بهره گیری از روشهای کشت بافت در برخی کشورها رایج شده است.
پیوند:
درختانی که تقریبا میوه قابل قبول و بازار پسندی را تولید می کنند از نمو یک جوانه بوجود می ایند .بنا براین انتخاب پیوندک یکی از مهمترین نکاتی است که صاحبان نهالستان به ان توجه می کنند .درختان مادری پیوندک که در واقع از ارقام تجارتی مطلوب می باشند در قسمتی مجزا از تردد مردم،و به
دور از عوامل انتقال دهنده ویروس ،امراض قارچی وباکتریایی ونیز مصون از تغییرات ژنتیکی نگهداری می شوند.درختان مادری باید رشد خوبی داشته باشند و قبل از بهار هرس شوند تا تحریک به رشد رویشی بیشتری شوند.بدینوسیله جهت پیوند بهاره وپاییزه بحد کافی پیوندک تامین می گردد.قطر شاخه های پیوندک حدود5 میلی متر پیشنهاد شده و بهترین جوانه ها انهایی هستند که در وسط شاخه های پیوندک قرار دارند .
پیوند جوانه در مرکبات گیرایی بسیار خوبی دارد و به سرعت ناحیه پیوند التیام می یابد .در پیوند جوانه یک جوانه در شکاف پوست و چوب پایه قرار می گیرد.در اینجا سلولهای کامبیوم پیوندک و پایه با هم در تماس قرار گرفته و شروع به رشد می نمایند .هنگامی که پیوند به خوبی گرفت از جوانه پیوند شده شاخه ای تولید می شود که در واقع اسکلت درخت را تشکیل داده و کاملا از لحاظ صفات و مشخصه ها شبیه درختی است که از ان پیوندک تهیه شده بود.برای اجرائ پیوند پایه با حدود 8-10 میلی متر قطر از حدود 80-10سانتی متر از سطح زمین (در مناطق کم ارتفاع گرمسیری جهت جلوگیری از افتاب سوختگی محل پیوند بالاتر از سطح زمین )پیوند زده می شود به عقیده برخی محققین بلندی ارتفاع پیوند سبب کاهش رشد خواهد شد.برای ایجاد شکاف از نوع T یا در مناطق پر باران و مرطوب T معکوس انتخاب می شود.
پیوندک از نوع جوانه بدون چوب و یا جوانه با اندکی چوب (Shield )در محل شکاف استقرار می یابد.چنانچه قطر پایه کمتر باشد پیوند ان به مهارت بیشتری احتیاج دارد .پیوند شیلد در مراکز تولید نهال در ایستگاههای پژوهشی ایران رایج تر است وبازده ان به جهت سرعت جوانه گیری و استفاده از شاخه های گوشه دار خیلی بالاتر از جوانه بدون چوب میباشد.
زمان پیوند در شمال از نیمه اردیبهشت تا نیمه خردادو نیز از اواخر شهریور تا اواسط مهرماه توصیه می شود در حالیکه در جنوب از اواخر فروردین تا اواسط اردیبهشت واز اواسط مهر ماه تا نیمه ابان ماه پیشنهاد می گردد.بعد از انجام پیوند باید با نوار پلاستیکی محل پیوند بسته شود تاپیوندک در جای خود بدون حرکت ثابت بماند.شاخه مربوط به پایه در بالای محل پیوندک ممکن است به سه روش تیمار گردد: 1-قطع کامل شاخه ،2-قطع نیمی از شاخه و سپس خم کردن آن ،3- فقط خم کردن شاخه .هر یک از تیمارها دارای محاسن ومعایبی می باشد .اگر این تیمارها صورت نگیرد پیوندک پس از گیرایی،به علت وجود رقابت شاخه مربوط به پایه به کندی رشد خواهد کرد .خم کردن شاخه بالای پیوندک در رشد شاخه حاصل از پیوندک تاثیر بیشتری نسبت به دو روش دیگر داشته است.
به منظور نگهداری پیوندک جهت یک دوره طولانی ،پیوندکها را در شرایط مرطوب(مثلا پارچه تمیز و مرطوب)قرار داده و سپس داخل یخچال نگهداری می کنند.به محض آنکه زمان پیوند فرا رسید(زمانیکه پوست از پایه به سهولت جدا شود)،بمدت 2-3 روز پیوندکها در آب خیس می شوند وسپس پیوند انجام می شود.جوانه های جدا شده (شیلد)پس از ضد عفونی در دمای 5-10
درجه سانتی گراد برای جابجایی پیوندک توصیه می شود.در این روش جوانه ها به تعداد انبوه در بسته بندیهای کوچک با درج مشخصات رقم ،معرفی پایه مناسب و ناحیه قابل توصیه برای استفاده ، قابل عرضه است.
کاشت درختان مرکبات :
دقت کافی در انتخاب رقم ،پایه،محل کاشت،نحوه کاشت و فواصلی که در نظر گرفته می شود در کیفیت و کمیت محصول اینده درخت تاثیر بسزا دارد .در بسیاری از مناطق ایران به لحاظ نا مناسب بودن ساختمان خاک گودالهایی با عمق و قطر یک متر قبل از کاشت حفر می گردد.این گودالها با مخلوط خاکی 1 قسمت ماسه،1 قسمت کود حیوانی پوسیده و1 قسمت خاک باغچه پر می شود و سپس نهال کاشته می شود.فواصل کاشت درختان بر حسب رشد رقم های پایه و پیوندک متفاوت می باشد .در نقاط گرمسیری کم ارتفاع از. در 7×7متر(205 درخت درهکتار) تا 9 x 9 متر(125 درخت در هکتار) متغییر می باشد. در صورتیکه در مناطق نیمه گرمسیری برحسب درجه حرارت ،توپوگرافی زمین درختان مرکبات در فواصل 8×8 متر در فلوریداو 3×3 در ژاپن که معمولاً کوهستانی است کاشته می شوند. در بیشترمناطق مرکبات خیز، کاشت درختان بجای مربعی شکل بصورت لوزی صورت می گیرد. دراین حالت تراکم درختان در ردیف ها نسبت به مربعی بیشتر خواهدشد، بعلاوه امکان نورگیری را افزایش می دهد. از طرف دیگر ارتفاع درختان نبایداز 2 برابر طول سایه تاج درخت بیشتر نباشدمثلاً اگر شعاع درخت 2 متراست ارتفاع 4 مترمناسب می باشد.
آبیاری:
درختان خزان کننده در طی خواب درخت به آب کمتری نیاز دارند . در حالیکه در ختان مرکبات بعلت همیشه سبز بودن در تمام سال به آب احتیاج دارند تا سالم بمانند و برای بازدهی مهیا شوند . ضمناً قسمت اعظم عصاره میوه آب است . موضوع تأمین آب ازنکات قابل بررسی است ، لذا باید دانست که پراکندگی باران چگونه است؟ آبیاری قطره ای یا بارانی کدام قابل توصیه است ؟ در هر صورت کوششهای لازم باید معمول شود تا درخت دچار تنش آبی نگردد .
نیاز آبی درختان مرکبات با حدود 75-50 میلیمتر بارن در هر نوبت بارندگی می باشد تا بتواند خاک را بخوبی خیس نماید .
شیوه آبیاری در نقاطی که بارندگی کافی وجود ندارد بستگی به امکانات و شرایط آب و هوایی و منابع آبی دارد . در صورت فراوانی منبع آب ، آبیاری کانالی و یا بارانی که نازلهای آن در زیر تاج درخت قرار می گیرد مورد استفاده خواهد بود . در هر نوبت آبیاری ضروریست که حدود دو سوم خاک منطقه ریشه خیس شود .
نکته حائز اهمیت دیگر جذب نمک (کلرو سدیم ) در مرکبات است. چنانچه درخت سالم و قوی بوده و با سیستم ریشه مطلوب در خاک داری زهکشی مناسب استقرار داشته باشد نمک راکمتر جذب می
کند . در صورتیکه اگر خاک دارای آب زیاد یا در حد اشباع باشد ریشه گیاه به سهولت نمک را جذب خواهد نمود . نمک در مراحل اولیه بکندی جذب شده اما با استمرار این حالت نمک در برگها انباشته می شود که موجب زردی و سوختگی نوک برگها و ریزش آنها خواهد شد .در صورتیکه انباشته شدن نمک در برگها ادامه یابد ممکن است تمام برگها درخت از نوک به پایین ریزش نماید .
برگهای مرکبات ده مرتبه از ریشه بیشتر نمک جذب می کند . بنابراین چنانچه آب آبیاری دارای نمک باشد بهتر است شاخ و برگ درخت خیس نگردد . در صورت افزایش نمک در برگها نه تنها زردی برگها را موجب می شود بلکه فتوسنتز که در واقع غذای گیاه را تأمین می کند دچار توقف یا تأخیر می کند.
نیاز غذایی :
مرکبات مثل سایر درختان به آب و عناصر غذایی از خاک و دی اکسید کربن از هوا احتیاج داشته تا چوب، برگ . گل . میوه تولید کند . اگر هر کدام از موارد نامبرده فراهم نباشد اعمالی را باید انجام دهد متوقف شده و در نتیجه گیاه قادر به رشد و تولید محصول نخواهد بود . با بهره گیری از انرژی خورشید و کلروقیل موجود در برگها ترکیبات آلی پیچیده از مواد موجود در خاک وهوا ساخته می شود . در فرایند فتوسنتز ، گیاه با اکسیژن و دی اکسید کربن کربوهیدرات ها را می سازد و کربوهیراتها بعنوان غذا مورد استفاده قرار گرفته تا انرژی مورد نیاز رشد گیاه را فراهم نماید . طی همین فرایند درخت مقادیر زیادی اکسیژن در اختیار اتمسفر قرار می دهد . بعضی خاکها بطور طبیعی خیلی حاصلخیز هستند در حالیکه بعضی دیگر از این حیث ضعیف می باشد ، مثلاٌ خاکهای شنی فاقد مواد آلی هستند و بسیاری از مواد غذایی از دسترس آن خارج می گردد . در حالیکه در خاکهای سنگین تر شستشو کمتر است ولی بعضی مواد غذایی نمی تواند در دسترس گیاه قرار بگیرد و در یک خاک حاصلخیز تقریباً تمام عناصر مورد نیاز گیاه در خاک فراهم است و از لحاظ ساختمانی نیز ریشه در خت بخوبی در خاک در خاک می تواند توسعه توسعه پیدا کند .
الف ) عناصر پر مصرف
نیتروژن
فسفر
پتاسیم
منیزیوم
ب) عناصر کم مصرف
1- روی
2- مس
3- منگنز
4- بر
آفات مرکبات :
شپشک ها :
سپردار قهوه ای مرکبات
سپردار قرمز مرکبات
سپردار زرد
سپردار شرقی
سپردار واوی
بالشتک مرکبات
شپشک استرالیایی
شته های مهم مرکبات :
شته سبز مرکبات یا شته اسپیره
شته سیاه مرکبات
کنه های مرکبات :
کنه قرمز مرکبات
کنه زنگار یا نقره ای مرکبات
بیماریهای قارچی مهم :
بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه مرکبات
پوسیدگی قهوه ای یا Brown rot
پوسیدگی آرملاریا
قارچ دوده
ملانوز
پوسیدگی انتهای ساقه
لکه قهوه ای
آنتراکنوز
بیماریهای ویروسی مهم :
1- بیماری تریستزا
2- پسروز
3- زایلوپروز
4- اگزوکورتیس
5- وین انیشین
6- ایم پی یتراتورا
7- استاببورن
در اینجا لازم به ذکر است که در مورد نحوه مبارزه با مینوز مرکبات که مشکل بزرگی در مناطق مرکبات خیز کشور است توضیح داده شود :
بررسي تکميلي بيولوژي پروانه مينوز مرکبات و جمع آوري دشمنان طبيعي بومي آن
نتايج بازديد و نمونه برداريهاي هفتگي از باغات مرکبات حومه شهرستان نشان داد که در برگها و سر شاخه هاي جوان بهاري آلودگي و خسارت اين آفت ديده نشده است اولين آلودگي و خسارت آفت در طول دهه سوم خرداد جاري در برگها و سرشاخه هاي جوان درخنان مرکبات 1 تا 5 ساله و خزانه ها در طول ماههاي تير ، مرداد ، شهريور و مهر بيشتر از ديگر ماهها بوده است . بدليل بارندگيهاي مناسب در مهر و آبان ميزان آلودگي و تراکم آفت در مقايسه با سالهاي گذشته کمتر بوده است و در اواسط مهر ماه در يکي از ايستگاههاي نمونه برداري هفتگي ( باغ موقر ) به نمونه هايي از پيش شفيره و شفيره پارازيته شده طبيعي ( بومي ) برخورد شده است که نمونه هاي زنبور پارازيت خارج شده جهت شناسايي به موسسه تحقيقات آفات و بيماريهاي گياهي ارسال شده است .
بررسي و مقايسه تاثير چند حشره کش عليه پروانه مينوز مرکبات در خزانه و درختان جوان مرکبات
اولين آلودگي و خسارت پروانه مينوز مرکبات در سال 1378 در طول خرداد مشاهده شد ولي تا مهرماه آلودگي مناسب و يکنواخت براي اجراي آزمايش فراهم نگرديد . با پيدايش سر شاخه جديد پائيزه ، در برگهاي جوان آلودگي مناسب براي اجراي طرح در اواخر مهر فراهم گرديده شد . آزمايش با 9 تيمار و در چهار تکرار انجام گرفت و از هر در خت قبل از سمپاشي با سموم آزمايشي و سپس 3 ، 7 و 10 روز بعد و در ادامه بعد از سمپاشي دوم 3، 7 و 10 روز بعد نمونه برداريهاي منظم انجام گرفته است . بازديدهاي بعدي تا رشد کامل برگها و ظهور حداکثر آلودگي در برگهاي خسارت ديده ادامه يافت و نتايج اوليه از اعداد بدست آمده بعد از آمار برداري نشان داد که سموم حشره کش آزمايشي از نظر کاهش جمعيت پروانه مينوز مرکبات در روي هر يک از نهالهاي تيمار شده و نهايتا جلوگيري از پيشرفت آلودگي در برگها و سر شاخه هاي جوان اختلاف قابل ملاحظه اي را داشته اند .

فایل : 24 صفحه

فرمت : Word