مقاله کامل شيوع، دلايل مصرف و منابع كسب اطلاعات در مورد مکمل‌هاي غذايي – ورزشي در ورزشكاران رشته‌های مختلف شهر تبريز ( 1389)

شيوع، دلايل مصرف و منابع كسب اطلاعات در مورد مکمل‌هاي غذايي – ورزشي درورزشكاران رشته‌های مختلف شهر تبريز ( 1389)
چكيده
اين پژوهش با هدف تعيين شيوع مصرف مکمل‌هاي غذايي و ديگر عوامل مؤثر بر مصرف مکمل‌ها در ورزشكاران شهر تبريز انجام گرفت.به اين منظور، 150 ورزشكار رشته‌های مختلف ورزشي در پژوهش حاضر شدند. پرسشنامهاي با 17 سؤال براي بررسي رشته و سابقة ورزشي، دلايل مصرف و منبع اطلاعات و مراكز تهيه مکمل‌ها بهكار برده شد.در زمان اجراي پژوهش 45 درصد ورزشكاران حداقل يك مكمل مصرف ميكردند و 21 درصد آنان سابقة مصرف مکمل‌هاي غذايي را داشتند. رايجترين مکمل‌هاي مصرفي، كراتين، مکمل‌هاي پروتئيني و مولتي ويتامين بود. تأمين نيازهاي تغذيهاي اصليترين دليل مصرف مكمل ذكر شد. مصرف مكمل در رشته‌های مختلف ورزشي بهطور معناداري متفاوت بود. 34 درصد آزمودنيها، مربيان را بهترين منبع كسب اطلاعات در مورد مکمل‌ها دانستهاند. اغلب اين ورزشكاران داروخانه را مركز تهية مکمل‌هاي مورد نياز خويش عنوان كردند.
يافتههاي اين پژوهش با نتايج ديگر پژوهشها همسوست و بيانگر شيوع زياد مصرف مکمل‌هاي غذايي در ورزشكاران است.
واژههاي كليدي : مكمل غذايي، اطلاعات تغذيهاي، مربي، ورزشكار.
مقدمه
از زمانيكه بشر به فعاليتهاي ورزشي پرداخت، تغذيه بهعنوان يك عامل مهم و ضروري در عملكرد ورزشكاران مطرح
بوده است (7). امروزه تغذيه جايگاه خاصي در برنامة تمرينات روزانة ورزشكاران دارد (6). با گسترش و افزايش دانستههاي ما در مورد سوختوساز بدن و فيزيولوژي ورزش، مشخص شد كه تغذيه و مواد مغذي تأثير و نقش مثبتي در عملكرد عضلات دارند و بهتدريج دانستههاي ما در مورد نقشهاي انحصاري برخي مواد مغذي در فعاليتهاي ورزشي، موجب گسترش روزافزون محصولات و فراوردههايي به نام مکمل‌ها شد (7).
امروزه ورزشكاران براي كسب موفقيتهاي ورزشي راهكارهاي متعددي را بهكار ميگيرند كه از آن جمله به استفاده از فراوردههاي دارويي يا تغذيهاي كه بهصورت مكمل عرضه ميشوند، ميتوان اشاره كرد. ورزشكاران دلايل متعددي را براي مصرف اين محصولات ذكر ميكنند كه برخي از آنها عبارتند از: افزايش عملكرد و توان ورزشي، تسريع در بازتواني و كاهش آسيب هاي عضلاني (12).
ورزشكاران از تركيبات مختلف و گوناگوني با هدف بهرهگيري از تأثيرات كارافزاييآنها استفاده ميكنند.
باوجود دانستههاي اندك ما در مورد آثار مفيد مکمل‌ها در ورزشكاران، بررسيها بيانگر آن است كه تنها در ايالات متحده در سال 1998 فروش اين محصولات به 9/13 ميليارد دلار رسيد. بررسيها دلالت بر رشد 300 درصدي اين صنعت در سال 2005 دارند (8).
مكمل غذايي واژهاي است كه محصولاتي متنوع از ويتامينها، مواد معدني، تركيبات گياهي و بسياري از تركيبات كارافزا را دربرميگيرد (9). در يك دستهبندي ميتوان مکمل‌هاي
تغذيهايرا به سه زير گروه تقسيم كرد:1. مکمل‌هاي رژيمي؛2. مكمل هاي كارافزا؛3. غذاهاي ورزشي (13).
امروزه ورزشكاران مصرف مکمل‌ها را بهعنوان بخشي از برنامة تمريني و رقابتي خود در نظر دارند (7).
بررسيهاي انجام گرفته مصرف مکمل‌هاي غذايي را در بين گروههاي مختلف ورزشي از 40 تا 100 درصد گزارش كردهاند (13)، البته برخي بررسيها نشان ميدهد كه حدود 85 درصد ورزشكاران حرفهاي مکمل‌هاي غذايي مصرف ميكنند (5). اين در حالي است كه بررسيها نشان ميدهد كه در اغلب موارد اين تركيبات بدون داشتن آگاهي و درك صحيح از مزايا و مضرات آن مصرف ميشود و در بسياري از موارد با هيچ فرد متخصصي در اين عرصه مشورتي دربارة انتخاب، نحوة مصرف يا عوارض آنها صورت نميگيرد (5).
طي ساليان اخير بررسي مزايا و تأثيرات مصرف مکمل‌هاي تغذيهاي در كانون توجه قرار گرفته و شيوع مصرف اين فراوردهها از اقبال كمتري برخوردار بوده است (9). از طرف ديگر، با توجه به سختگيريهاي آژانس بينالمللي ضد دوپينگ در مورد مصرف مواد و تركيبات ممنوعه، توجه محققان و ورزشكاران به مکمل‌هاي غذايي و تركيبات گياهي جلب شده است تا شايد به كمك آنها بتوانند عملكرد ورزشكاران را بهبود بخشند و در رقابتهاي ورزشي نتيجة بهتري كسب كنند (9).
اسكافيلد در سال 2006 در تحقيق روي 139 ورزشكار جوان دبيرستاني در ايالت Nebraska آمريكا كه از رشته‌های مختلف ورزشي انتخاب شده بودند، به كمك پرسشنامهاي 16 سؤالي، وضعيت مصرف مکمل‌هاي غذايي ورزشي را در اين گروه ارزيابي كرد. نتايج گواه آن بود كه 22 درصد افراد مصرف مكمل را در زمان مطالعه گزارش كردند. بيشتر مصرفكنندگان مکمل‌ها آقايان بودند. 38 درصد ورزشكاران مربيانشان را مهمترين منبع تأمين اطلاعات مورد نياز در مورد مکمل‌ها اعلام كردند (11).
براساس يك بررسي در سال 2008 بر روي ورزشكاران ميانسال انگليسي، 62 درصد افراد مصرفكنندة مكمل بودند (10). در بررسي روي ورزشكاران جوان انگليسي مشخص شد 48 درصد افراد، مصرفكنندة مكمل ميباشند (9). در مطالعهاي توسط Tian در سال 2009 بر روي ورزشكاران دانشجوي كشور سنگاپور، 8/76 درصد افراد مصرف مكمل را گزارش كرده و مهمترين منبع كسب اطلاعات در آنها رسانهها، اينترنت، مربيان و دوستان ورزشكار عنوان شده بود (13).
در ساليان اخير بررسيهاي متعددي در مورد مصرف مکمل‌ها در ورزشكاران به ثبت رسيده است، اما اغلب اين بررسيها مربوط به كشورهاي غربي بوده و مطالعات در كشورهاي آسيايي بهتازگي گزارش شدهاند (13).
در سال 2010 نتايج تحقيقي در ايران روي 207 ورزشكار دانشجو در دو رشتة ورزشي بسكتبال و فوتبال كه به كمك
پرسشنامه صورت گرفت، نشان داد كه مربيان بهعنوان اصليترين منبع تأمين اطلاعات تغذيهاي توسط 84 درصد ورزشكاران مورد آزمون معرفي شدند. بررسي نتايج اين پژوهش، بيانگر ناكافي بودن اطلاعات تغذيهاي ورزشكاران است و بهنظر ميرسد با اجراي برنامههاي آموزشي، اين افراد رفتارهاي تغذيهاي بهتري خواهند داشت. شايان توجه آنكه در بين سؤالات آگاهي تغذيهاي، كمترين امتياز در حوزة سؤالات مربوط به مکمل‌ها مشاهده شد (2).
با توجه به شيوع مصرف مکمل‌ها در بين ورزشكاران و روند رو به رشد آن (9)، تعيين عوامل مؤثر بر انتخاب مکمل‌ها در ورزشكاران، منبع تهية مکمل‌هاي مورد نياز، منبع اطلاعاتي در مورد مکمل‌ها و ديگر عوامل مؤثر بر مصرف اين فراوردهها را ميتوان از اولويتهاي بهداشتي در عرصة تغذية ورزشي برشمرد.
مطالعات قبلي در اين زمينه محدوديتهايي دارند كه به ارزيابي مصرف مكمل در يك يا تعداد محدودي رشتة ورزشي (2) يا بررسي در گروه سني خاص (9، 13) ميتوان اشاره داشت. علاوهبر اين بهنظر ميرسد با توجه به تأثير چشمگير عوامل فرهنگي و اجتماعي در رويكرد ورزشكاران به مصرف مكمل، انجام اين بررسي در بين جوامع مختلف لازم و ضروري باشد. بديهي است با ارزيابي دلايل مصرف، تعيين منابع كسب اطلاعات در مورد مکمل‌ها و نوع مراكز مورد نظر تهية اين فراوردهها، ميتوان الگويي برنامهريزيشده براي آموزش و نحوة دسترسي ورزشكاران به اين فراوردهها تعيين كرد.
از ديگر محدوديتهاي برخي تحقيقات قبلي، استفاده از پرسشهاي بسته براي تعيين نوع مکمل‌هاي مصرفشده توسط ورزشكاران است. در واقع آزمودنيها ميبايست مكمل مصرفي
خود را از بين تعدادي ازگزينههاي ذكرشده در پرسشنامه انتخاب ميكردند.
بر اين اساس، تحقيق حاضر با هدف بررسي شيوع مصرف و عوامل مؤثر در انتخاب و مصرف مکمل‌هاي غذايي- ورزشي در ورزشكاران مرد شهر تبريز با استفاده از پرسشنامهاي كه ذكر نام در آن اختياري بود و براي كسب اطلاعات جانبي از سؤالات باز بيشتري استفاده شده بود، طراحي و اجرا شد.
روش تحقيق
اين پژوهش از نوع مطالعات توصيفي است كه با هدف تعيين وضعيت مصرف مکمل‌هاي تغذيهاي و برخي عوامل مؤثر بر آن در شهر تبريز و در بهار 1389 انجام گرفت. به اين منظور پرسشنامهاي با 17 سؤال طراحي شد كه علاوهبر اطلاعات فردي، شامل سؤالاتي پيرامون سابقة ورزشي، تعداد ساعات تمرين، سابقة حضور در رقابتهاي ورزشي، سابقة مصرف مكمل، دلايل مصرف مکمل‌ها، منبع تهية اين فراوردهها و منابع تأمين اطلاعات مورد نياز توسط فرد بود. سؤالات شامل مجموعهاي از سؤالات بسته، بلي- خير و سؤالات باز بود. ذكر نام براي پاسخدهندگان اختياري بود و با استفاده از يك رضايتنامه، تمايل آنها براي حضور در تحقيق پرسش شده و به شركتكنندگان در تحقيق اطمينان داده شد كه اطلاعات هر يك از آنها بهطور محرمانه بررسي خواهد شد.
جامعة مورد بررسي
در بين باشگاههاي ورزشي استان، باشگاه ورزشي تختي بهعنوان باشگاه ورزشي زير نظر فدراسيون كه محل تمرين ورزشكاران نخبة استاني است و دورههاي آموزشي، تمريني و فضاي ورزشي مورد نياز براي تمرينات اغلب رشته‌های ورزشي مطرح استان را دارد، بهعنوان محل انجام بررسي انتخاب
شد. براي اجراي اين تحقيق، پس از جلب همكاري مسؤلان باشگاه و مربيان تيمهاي ورزشي، پرسشنامه‌ها براي تكميل به ورزشكاران ارايه شد. از 180 پرسشنامة توزيعشده، 150 پرسشنامه تكميل (نسبت پاسخگويي 84 درصد) و در آناليز آماري استفاده شد.
شكل 1 تعداد شركتكنندگان در تحقيق را به تفكيك رشتة ورزشي را نشان ميدهد.
/
شكل 1 – تعداد ورزشكاران رشتههاي مختلف ورزشي شركتكننده در تحقيق
نتايج و يافته هاي تحقيق
دادههاي مربوط به متغيرهاي مستقل و خصوصيات فردي ورزشكاران در جدول 1 ذكر شده است. 62 درصد ورزشكاران حاضر در تحقيق داراي تحصيلات ديپلم يا كمتر و 38 درصد آنها شاغل بودند.
جدول 1 – مشخصات فردي و متغيرهاي مستقل مطالعه
از ورزشكاران حاضر در تحقيق در زمان اجراي بررسي، 45 درصد افراد حداقل يك مكمل غذايي مصرف ميكردند (شكل 2). زمانيكه از سابقة مصرف مكمل توسط اين افراد پرسش شد، 21 درصد آنان مصرف مكمل را در گذشته گزارش كردند (شكل 3).
/
شكل2 – مصرف مكمل در ورزشكاران تحت آزمون در زمان تحقيق
/
شكل 3 – سابقة مصرف مكمل در ورزشكاران تحت آزمون
جداول 3 و 4 بيانگر شيوع مصرف مکمل‌ها در ورزشكاران رشته‌های مختلف ورزشي در زمان تحقيق و يا قبل از آن، است. در جدول 4، مکمل‌هاي مورد مصرف آزمودنيها بهصورت تعداد و درصد ارائه شده است.
جدول 2 – شيوع مصرف مکمل‌هاي غذايي در ورزشكاران به تفكيك رشته‌های مختلف ورزشي
جدول 3 – سابقة مصرف مکمل‌هاي غذايي در ورزشكاران به تفكيك رشته‌های مختلف ورزشي
جدول 4 – مکمل‌هايي كه مصرف آنها توسط ورزشكاران گزارش شده است
از ورزشكاران مورد آزمون، 121 نفر (81 درصد) در رقابتهاي ورزشي در سطوح باشگاهي، استاني يا ملي، شركت كرده بودند كه در اين بين حضور در رقابتهاي باشگاهي 24 درصد، رقابتهاي استاني، 48 درصد و شركت در رقابتهاي ملي، 28 درصد گزارش شد. البته هيچ ارتباطي بين شركت در رقابتهاي ورزشي و مصرف مکمل‌هاي غذايي مشاهده نشد. دلايل اين ورزشكاران براي مصرف مکمل‌ها در جدول 5 ذكر شده است.
جدول5 – دلايل مصرف مکمل‌ها توسط ورزشكاران
بهترين منابع تأمين اطلاعات مورد نياز در مورد مکمل‌ها كه توسط ورزشكاران گزارش شده، در جدول 6 آمده است.
جدول 6- بهترين منابع تأمين اطلاعات مورد نياز در مورد مکمل‌ها
در يكي از سؤالات اين تحقيق، در مورد محل يا مركزي كه ورزشكاران فراوردههاي مورد نياز خويش را تهيهميكنند، پرسش شده بود. نتايج اين پرسش در جدول 7 ذكر شده است.
جدول7 – مركز يا منبع خريد و تهية مکمل‌ها
بحث و نتيجهگيري
نتايج اين تحقيق با نتايجتحقيقاتمشابهانجامگرفتهدرديگركشورها و نيز ديگر نقاط كشور،مشابه بوده و بيانگر شيوع زياد مصرف مکمل‌هاي غذايي – ورزشي در بين رشته‌های مختلف ورزشي است. البته در مقايسه با تحقيقات ديگر كشورها، تفاوتهايي در الگوي مکمل‌هاي مصرفي ورزشكاران مشاهده ميشود.
در مقايسه با نتايج پژوهش دكتر كارگر فرد در سال 1387 در استان لرستان كه بيانگر شيوع مصرف مکمل‌هاي غذايي در بين 32 درصد از ورزشكاران است، شيوع مصرف در ورزشكاران اين تحقيق است (3). دليل اين مسئله را ميتوان به توزيع رشته‌های مختلف ورزشي در دو تحقيق مربوط دانست، زيرا براساس يافتههاي اين پژوهش (جداول 2 و 3) و بسياري از تحقيقات قبلي، بين رشته‌های مختلف ورزشي و مصرف مکمل‌هاي غذايي ارتباط معناداري وجود دارد و در برخي رشته‌های ورزشي تمايل بيشتري براي مصرف مکمل‌ها مشاهده ميشود. علاوهبر اين، براساس پژوهش مذكور (3)، بين درآمد خانوار و مقدار مصرف مکمل‌ها در بين ورزشكاران ارتباط معناداري وجود دارد. بر اين اساس ممكن است تفاوت مشاهدهشده در مصرف مکمل‌هاي غذايي در اين تحقيق، بهدليل تفاوتهاي درآمدي خانوارها در شهرستان تبريز با شهرستان لرستان باشد. البته نبايد از نظر دور
داشت كه عدم گزارش مصرف اين فراوردهها بهدليل برخي نگرشهاي منفي نسبت به مصرف اين فراوردهها دركشور موضوع تازهاي نيست.
يافتههاي اين پژوهش در جدول 4 بيانگر مکمل‌هاي غذايي مورد استفادة ورزشكاران است. براساس اين يافتهها، كراتين با 43 درصد و مکمل‌هاي پروتئيني با 17 درصد، اصليترين مکمل‌هاي مصرفشده توسط اين ورزشكاران هستند. اين يافتهها با يافتههاي تحقيق Petroczi مشابه است. البته در اين بين نگراني مربوط به كمبود آگاهيهاي لازم در مورد نحوه و مقدار مصرف مکمل‌ها به قوت خويش باقي است (9). بايد توجه داشت كه اگرچه آثار مفيد مصرف برخي تركيبات مانند

فایل : 18 صفحه

فرمت : Word