مقاله کامل رودخانه هاي ايران

رودخانه ها
مقدمه
نياز انسان به آب باعث شده تا اكثر تمدن هاي بشري در كنار رودخانه ها شكل بگيرند. انسان هاي اوليه  با زندگي در كنار رودخانه ها  بطور فطري و تجربي آموخته بودند كه جهت استفاده بهينه از اين منابع خدادادي، مي بايد رودخانه ها را دوست داشت و حتي در بعضي از فرهنگ هاي كهن آب و رودخانه بعنوان موجودي مقدس و حيات بخش مورد ستايش و احترام  بود.  با توسعه شهرنشيني و اجراي طرح هاي عمراني و دور شدن انسانها از رودخانه اين دوستي گسسته شد و انسان با برداشت  بي رويه شن  و ماسه از بستر رودخانه، خانه و شهرك سازي در حريم و بستر رودخانه، احداث سازه هاي تقاطعي و غيره اقدام به تعرض  به رودخانه و بر هم زدن رژيم متعادل و پايدار آن نمود. رودخانه ها به مثابه موجودات زنده اي هستند كه در مقابل اين تعارض اقدام متقابل نموده و لذا رژيم هيدروليكي آن در يك روند براي رسيدن به تعادل مجدد قرار مي گيرد.  مهندسي رودخانه علمي است كه اين اعمال اندر كنشي را بطور سيستماتيك هماهنگ و هدايت خواهد نمود و به عبارتي ديگر مهندسي رودخانه
شامل تمام مراحل  برنامه ريزي،  طراحي، اجرا و بهره برداري از عمليات مختلفي است كه به منظور بهبود وضعيت رودخانه در جهت استفاده بهتر از آن اعمال مي گردد.
رودخانه ها شريان هاي اصلي حيات كليه سازه هاي آبي محسوب مي شوند و حفاظت و بهره برداري بهينه از آنها و همچنين حراست از  بستر و حريم آنها از مهم ترين  مسئوليت هاي وزارت نيرو مي باشد. 
استفاده بهينه از رودخانه ها به لحاظ اهميتي كه اين منابع طبيعي در برآورد نيازهاي بشري، از ديرباز تاكنون داشته اند از انگيزه هاي مهم به وجود آمدن شاخه ديگري از مهندسي آب به نام مهندسي رودخانه بوده است.  به علت نزديكي سازه هاي تغذيه كننده از آب رودخانه و زمين هاي كشاورزي اطراف رودخانه نياز به يك  برنامه ريزي  علمي جهت حفظ و حراست از اين سازه ها اجتناب ناپذير مي باشد.  علمي كه در مورد كليه مراحل  مطالعه و برنامه ريزي، طراحي، اجرا و بهره برداري  جهت بهبود و يا تغيير وضعيت موجود يك رودخانه به منظور برآورد نيازهاي عمراني بحث مي كند مهندسي رودخانه ناميده مي شود. 
 علمي كه در مورد كليه مراحل  مطالعه و برنامه ريزي، طراحي، اجرا و بهره برداري  جهت بهبود و يا تغيير وضعيت موجود يك رودخانه به منظور برآورد نيازهاي عمراني بحث مي كند مهندسي رودخانه ناميده ميشود 
رودخانه ها به مثابه موجودات زنده اي هستند كه در مقابل تعارض بشر اقدام متقابل نموده و لذا رژيم هيدروليكي آن در يك روند براي رسيدن به تعادل مجدد قرار مي گيرد
 
كليه رودخانه ها در معرض تغيير و تحول قرار دارند و كارهاي مهندسي رودخانه براي تغيير بده، مطالعه بده رسوبي،  مسير رودخانه، عمق آبراهه، پهنه سيل گير و كيفيت آب مورد نياز مي باشد. روش هاي معمول در راه رسيدن به اين اهداف استفاده از سازه هاي مختلف به تنهايي يا تركيبي از آنها مثل سد،  سيل بند خاكي يا بتني، پوشش بدنه، آبشكن  يا به كار گرفتن راه حل هاي قديمي مثل لايروبي مي باشد. از جمله مباحث مهم در مهندسي رودخانه شناخت شكل رودخانه (مرفولوژي )، تثبيت، سواحل و بستر رودخانه، كاناليزه كردن و كنترل سيلاب مي باشد.
 
 
 
مهندسي رودخانه ها
مرفولوژي رودخانه :
شناختن شكل و ساختمان رودخانه مرفولوژي رودخانه ناميده مي شود به عبارتي به كمك مرفولوژي رودخانه مي توان اطلاعاتي از شكل هندسي آبراهه، شكل بستر و پروفيل طولي رودخانه به دست آورد. مرفولوژي يك رودخانه تحت تاثير عوامل متفاوتي مثل سرعت جريان فرسايش و نحوه رسوب گذاري قرار دارد از نظر مرفولوژي رودخانه ها  به دو طريق زمين شناسي و نوع مسير تقسيم مي شوند:
 از نظر زمين شناسي: در اين تقسيم بندي با رودخانه هاي جوان، كامل، مسن مواجه هستيم.
رودخانه هاي جوان : رودخانه هايي هستند كه در شيبهاي تند جريان دارند. دره اين رودخانه ها به شكل و فرسايش در اين رودخانه ها تا هنگامي كه بستر به حالت تعادل نسبي برسد ادامه دارد.رودخانه هاي كامل : اين نوع رودخانه ها در دره هاي پهن تري جريان داشته و از شيب نسبتاً ملايمي برخوردارند. فرسايش ديواره ها در اين نوع رودخانه ها جايگزين فرسايش بستر گرديده است،  چرا كه بستر قبلاً به يك حالت تعادل نسبي رسيده است.
رودخانه هاي مسن : اين رودخانه ها در دره هاي بسيار پهن جريان داشته، بسترشان داراي شيب ملايمي است و در مسير آنها آبشاري وجود ندارد.  مسيرهاي نعل اسبي در حاشيه رودخانه حاكي از تغيير مسير پيچ هاي رودخانه در طول زمان مي باشد. رودخانه كارون در ايران مثال خوبي از اين نوع رودخانه هاست.  
 
در رودخانه هاي كامل فرسايش ديواره ها جايگزين فرسايش بستر مي‌گردد،  چرا كه بستر قبلاً به يك حالت تعادل نسبي رسيده است.
 از لحاظ نوع مسير: رودخانه ها با مسير مستقيم،  پيچان،  شرياني، از همديگر مشخص مي شوند.
رودخانه ها با مسير مستقيم : بيشتر دربازه هاي كوتاه، رودخانه ها اين شكل را پيدا مي كنند كه خود يك حالت ناپايدار و انتقالي است و پس از برخورد با مانع در مسير رودخانه اين حالت از بين مي رود.
رودخانه ها با مسير پيچان : نماي بالاي اين رودخانه ها شامل يك  رشته  پيچ هاي پي در پي   
 مي باشد كه با مسيرهاي مستقيم به يكديگر وصل شده اند. رودخانه هاي پيچان داراي شيب ملايم مي باشند و غالباً ناپايداري در مسير آنها ديده مي شود. در ساحل بيروني پيچ،  سرعت جريان زياد شده كه همين امر باعث ايجاد فرسايش در اين سمت و در نتيجه رسوبگذاري در ساحل مقابل مي گردد. اين فعل و انفعالات به مرور زمان باعث پيش روي پيچ  به سمت ساحل بيروني و هم زمان با آن به طرف پايين دست رودخانه مي گردد.
رودخانه ها با مسير شرياني : اين رودخانه ها شامل يك تعداد آبراهه مي باشند كه در طول
مسير از هم جدا شده و دو مرتبه به يكديگر مي پيوندند.
 
 
تثبيت بستر رودخانه ها:
اين نوع فرسايش بيشتر در رودخانه هاي جوان كه بستر آنها به حالت تعادل نرسيده ديده مي شود و بستر رودخانه به علت شيب تند و سرعت زياد جريان فرسايش يافته و مواد  شسته شده  به پايين رودخانه منتقل مي گردد.
راه حل معمولي براي تثبيت بستر رودخانه احداث  شيب شكن در طول بازه مورد نظر مي باشد. اين شيب شكن ها مي توانند از جنس بتني يا گابيوني ساخته شوند. ارتفاع متوسط شيب شكن ها و فاصله آنها از يكديگر پس از انجام مطالعات هيدروليكي دقيق با توجه به شرايط و جنس خاك قابل طراحي مي باشد.
 شيب شكن ها را با توجه به شرايط جريان  بر روي بستر رودخانه و يا در زير بستر رودخانه 

فایل : 53 صفحه

فرمت : Word