مقاله کامل رابطه سبک زندگی و الگوهای تغذیه ای با عزت نفس و سلامت روان در دانش آموزان دختر دوره متوسطه دوم

رابطه سبک زندگی و الگوهای تغذیه ای با عزت نفس و سلامت روان در دانش آموزان دختر دوره متوسطه دوم
چکیده
زمینه و هدف:سلامت رواني و عزت نفس پدیده های روانشناختي هستند که از دیرباز مورد توجه روانشناسان، پزشکان و عالمان دیني بوده و متاثر از مجموعه ای از عوامل اجتماعي و شناختي است.هدف کلي این پژوهش تعیین رابطه بین متغیرهای سبک زندگي و الگوهای تغذیه ای با عزت نفس و سلامت روان در دانش آموزان دختر دوره متوسطه شهر تهران درسال 1396 بود. روش در این مطالعه توصیفي- تحلیلي که با ر وش نمونه گیری چندمرحله ای ، با همکاری140 دانشآموز دختر مقطع دبیرستان شهر تهران که در سال تحصیلي 96-9۵ شاغل به تحصیل بودند، انجام شد، از پرسشنامه های سبک زندگي میلر و اسمیت، مقیاس عزتنفس روزنبرگ، پرسشنامه بسامد خوراک و مقیاس سلامت عمومي گلدبرگ( GHQ) استفاده شد. پژوهش حاضر توصیفي از نوع همبستگي است که با روشهای آماری تحلیل همبستگي پیرسون، تحلیل رگرسیون چندگانهو آزمونz فیشر، تحلیل داده ها انجام شده است. یافته ها: بین متغیرهای عزت نفس و الگوهای تغذیهای در سطح 0۵/0 به لحاظ آماریرابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین عزت نفس وسبک زندگي و سلامت روان در سطح 01/0 به لحاظ آماریرابطه معنادار وجود دارد. بین سبک زندگي و سلامت روان به لحاظ آماریرابطه معنادار وجود دارد. متغیرهای سبک زندگي و الگوهای تغذیهای به لحاظ آماری ميتوانند، متغیر عزت نفس را پیشبیني کنند. با توجه به اینکه ضریب بتای متغیر سبک زندگي( ۵06/0-) بیشتر است، بنابراین سبک زندگي بیشتر از الگوهای تغذیهای، عزت نفس را پیشبیني ميکند. نتیجه
گیری: تغذیه مناسب و متنوع و انجام رفتارهای بهداشتي سالم از اساسي ترین پایه های سلامت دانش آموزان مي باشد. طراحي وبرنامه ریزی صحیح آموزشي ومناسب درجهت شیوه زندگي سالم وبهداشت فردی برای دانش آموزان ضروری به نظر میرسد.
کلیدواژه ها : سبک زندگي، الگوهای تغذیه، عزت نفس، سلامت روان.
مقدمه
سلامت رواني و عزت نفس پدیده های روانشناختي هستند که از دیرباز مورد توجه روانشناسان، پزشکان و عالمان دیني بوده، متاثر از مجموعه ای از عوامل اجتماعي و شناختي است(احمدی،1393). عزتنفس به معنای قضاوت شخصي از ازرشمندی خود است و به نگرش فرد از خود دلالت دارد. عزتنفس چگونگي احساس فرد درباره خود است و بر همه افکار، ادراکات، هیجانات، ارزشها و اهداف شخصي نفوذ دارد و رفتار اصلي او را تشکیل ميدهد (لارنس، 2006). در این زمینه هارتر(2003) مقدار ارزشي است که اشخاص به خود به عنوان یک فرد نسبت ميدهند .
سلامت رواني در واقع جنبهای از مفهوم کلي سلامتي است. هدف هر جامعه این است که شرایطي را که سلامت اعضای جامعه را تضمین ميکند آماده نماید. بسیاری از پژوهشهای اخیر مشخص کردهاند که یک سری اختلالهای جسمي به شرایط خاص رواني مرتبط هستند (نجات، 1378؛ به نقل از کامراني، 1390). مطابق با اولویت هدفگزیني جامعه به سوی سلامتي، سلامت رواني به عنوان زیرمجموعه سلامت نیز یکي از هدفهای مهم
هر جامعهای محسوب ميشود .سلامت روان نقش برجسته ای در رشد و تکامل اجتماعيرواني دوره های مختلف زندگي به ویژه دوره نوجواني ایفا مي کند. اختلالات رواني نوجوانان مي تواند با گستره وسیعي از ویژگي های آموزشي و غیرآموزشي در ارتباط باشد(شکیب و نوروزی، 139۵). سلامتي روان از اصلي ترین عوامل تعیین کننده وضعیت سلامتي است که مي تواند تمامي جنبه های زندگي افراد جامعه را متاثر سازد (نجف وهمکاران، 139۵). با توجه به تاثیر سلامت روان بر عملکرد دانش آموزان و نقش مهمي که در پیشبرد وضعیت تحصیلي و جلوگیری از افت و ترک تحصیلي آنها دارد، لازم است در جهت تامین و بسترسازی مناسب آن تدابیر ویژه ای اندیشیده شود(گیلاوند و برکت، 139۵).
تغذیه مناسب و متنوع و انجام رفتارهای بهداشتي سالم از اساسي ترین پایه های سلامت دانش آموزان مي باشد.
برنامه ریزی صحیح و طراحي برنامه های آموزشي مناسب در جهت پرهیز از غذاهای آماده، بي کیفیت و سرشار از چربي و نمک و بطور کلي شیوه زندگي سالم و بهداشت فردی برای دانش آموزان ضروری به نظر مي رسد(شهبازی وهمکاران، 1392). کوشکي و همکاران( 1393) اذعان داشتند که تغذیه مناسب در دانش آموزان نوجوان، مي تواند کیفیت و کمیت رشد آن ها را تحت تاثیر قراردهد. همچنین در بین مواد مغذی مورد بررسي، تنها آهن دریافتي با معدل کل و نمرات دروس اختصاصي دختران ارتباط آماری معناداری نشان داد. پاسدار وهمکاران( 1390) نیز در پژوهش خود بیان کردند که تغذیه و عادات غذایي ناصحیح مي تواند منجر به اختلال در رشد جسمي، افت تحصیلي و کاهش میزان یادگیری دانش آموزان گردد. نتایج این مطالعه نشان داد که بالا بودن میزان سوء تغذیه و الگوی غذایي نادرست در انتخاب و مصرف مواد
غذایي به ویژه کم توجهي به مصرف لبنیات، گوشت ها و عدم مصرف صبحانه عوامل تهدید کننده سلامتي بوده و مي توانند بر عملکرددانش آموزانبه ویژه پیشرفت تحصیلي آنها اثر منفي داشته باشند. توجه بیشتربه تغذیه صحیح وافزایش آگاهي تغذیه ای دانش آموزان و خانواده ها مي تواند در موفقیت تحصیلي آنان موثر باشد.
گلابي و همکاران( 139۵) با توجه به اهمیت شگرف تغذیه و الگوی غذایي در سلامتي؛ بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش خود نشان دادند که بیشترین میانگین الگوی سالم غذایي در بین نسل بزرگسال و کمترین میانگین در بین نسل جوان است. همچنین از نظر متغیرهای زمینه ای نیز میانگین الگوهای غذایي پاسخگویان از لحاظ متغیر محل تولد در نسل میانسال، از لحاظ متغیر سطح تحصیلات نیز در نسل میانسال و از نظر متغیر طبقه اقتصادی در نسل جوان و میانسال متفاوت و معني دار است. با توجه به نتایج فوق مي توان گفت، میزان گذار تغذیه ای با بالا رفتن سن کاهش پیدا مي کند. طبق یافته ها، الگوی غذایي نسل جوان از سایر گروه های سني مورد بررسي به طور متوسط بیشتر در معرض گذار تغذیه ای قرار داشت و با بالابردن آگاهي های تغذیه ای و ارائه الگوی صحیح مصرف مواد غذایي مي توان راهکارهای مناسبي جهت ارتقای سطح سلامت جامعه ارائه کرد. تغذیه نامناسب از عوامل افزایش خطر ابتلا به بیماری ها است برنامه ریزی صحیح و طراحي برنامه های آموزشي مناسب در جهت پرهیز از غذاهای آماده،بي کیفیت و سرشار از چربي و نمک و بطور کلي شیوه زندگي سالم و بهداشت فردی برای دانش آموزان ضروری به نظر مي رسد. یکي از حیطه های مهم خودمراقبتي سبک زندگي است. سبک زندگي الگوی منحصر به فرد از ویژگي ها، رفتارها و عادت هایي است که هر فرد از خود نشان مي دهد و در صورت معیوب بودن آن، فرد در معرض
خطر بیماری ها یا حوادث قرار مي گیرد(حشمتي وهمکاران، 1392).ظهور جامعه مصرفي به واسطه فزوني کالاهای مادی از یک سو و دموکراتیزه شدن مصرف و عمومیت یافتن آن از سوی دیگر،به انتخابي شدن زندگي روزمره مي انجامد.همین امر نشان دهنده ی سبک زندگي در جامعه ی مصرفي امروز است . سبک زندگي در واقع طیف وسیعي از عملکردها و نگرش ها و رفتارها و بینش ها و سلایق و ترجیحات و فعالیت ها را دربرمي گیرد. سبک زندگي به روش زندگي مردم و بازتابي کامل ازارزش های اجتماعي، طرز برخورد و فعالیت ها اشاره دارد و همچنین ترکیبي از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگي است که در پي فرآیند جامعه پذیری به وجود آمده است(نظری لمر و همکاران، 1393).
همچنین برای یافتن بهترین نوع سبک زندگي، الگویي لازم است که همه مؤلفه های شناختي و رفتاری انسان را به بهترین شکل در نظر بگیرد و از طرف دیگر، با یافته های مسلم علمي مخالف نباشد و همچنین دنیا و آخرت را، در کنار هم ببیند و از هیچ یک از ابعاد مادی و معنوی انسان غافل نشود.مي توان ادعا کرد که سبک زندگي اسلامي این گونه است (کاویاني، 1388). از آنجا که سلامت روان و عزت نفس در موفقیت تحصیلي و شغلي بسیار حائز اهمیت است لذا در این پژوهش ما نیز بدنبال آن هستیم که نشان دهیم چه عواملي از جمله سبک زندگي و الگوهای تغذیه ای بر سلامت روان وعزت نفس دانش آموزان تاثیر گذار است ؟
روش
جامعه کل آماری پژوهش حاضر شامل کلیه دانشآموزان دختر دوره دوم متوسطه شهر تهران که در سال تحصیلي 96-9۵شاغل به تحصیل بودند،است. برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری چندمرحله ای و جدول کوکران استفاده شد .سه منطقه
آموزشي در تهران انتخاب شد و از هر منطقه 3دبیرستان بصورت تصادفي انتخاب شد. به نسبت موجود در جامعه، تعداد 140 نفر از دانشآموزان از سه پایه اول، دوم و سوم انتخاب شدند .ابزارهای گردآوری اطلاعات در این پژوهش عبارت بودند از: پرسشنامه سبک زندگي میلر و اسمیت،مقیاس عزتنفس روزنبرگ،پرسشنامه بسامد خوراک،مقیاس سلامت عمومي گلدبرگ( GHQ). پایایي هریک از پرسشنامه های مورد استفاده در پژوهش حاضر به روش آلفای کرونباخ برآورد گردید : پرسشنامه سبک زندگي 7۵/0،پایایي پرسشنامه الگوهای تغذیهای 66/0،پایایي پرسشنامه عزت نفس 74/0 و در نهایت پایایي پرسشنامه سلامت عمومي91/0 .
یافته ها
برای پاسخگویي به سوالات پژوهش از روشهای آمار استنباطي شامل تحلیل همبستگي پیرسون، تحلیل رگرسیون چندگانه، و آزمونz فیشر برای مقایسه رابطه متغیرها بر حسب پایه تحصیلي استفاده شد.بین متغیرهای عزت نفس و الگوهای تغذیهای در سطح 0۵/0 به لحاظ آماریرابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین عزت نفس وسبک زندگي و سلامت روان در سطح 01/0 به لحاظ آماریرابطه معنادار وجود دارد. همچنین بین سبک زندگي و سلامت روان به لحاظ آماریرابطه معنادار وجود دارد. این یافته با پژوهش های کوباتاوهمکاران، 2002؛ هرشن سن و پاور،1988؛ اختیاریامیری، 1383؛ لطافتي بریس،1388؛ جورج البي؛ مصطفوی و رضوی، 1394 ؛جعفری و همکاران، 1393و اکثریت پژوهش ها در این زمینه همخوان وبا یافته های وان باتمر و فیریدلاند، 200۵ناهمخوان است . مقایسه همبستگي بین سبک زندگي و الگوهای تغذیه ای با
عزت نفس و سلامت روان در دانش آموزان دختر دوره متوسطه در پایه های تحصیلي یازدهم و دوازدهم به لحاظ آماری معنادار نیست. بنابراین ميتوان چنین نتیجهگیری کرد که رابطه بینسبک زندگي و الگوهای تغذیه ای با عزت نفس و سلامت روان در دانش آموزان دختر دوره متوسطه تابع پایه تحصیلي نیست. به عبارت دقیق تر رابطه بین سبک زندگي و الگوهای تغذیه ای با عزت نفس و سلامت روان در دانش آموزان دختر دوره متوسطه در پایههای تحصیلي متفاوت نیست .
ضرایب استاندارد یا بتا به لحاظ آماری معنادار هستند، بنابراین یافتهها نشان ميدهند که متغیرهای سبک زندگي و الگوهای تغذیهای به لحاظ آماری ميتوانند، متغیر عزت نفس را پیشبیني کنند. با توجه به اینکه ضریب بتای متغیر سبک زندگي( ۵06/0-) بیشتر است، بنابراین سبک زندگي بیشتر از الگوهای تغذیهای، عزت نفس را پیشبیني ميکند.هم چنین یافتهها نشان ميدهند که متغیرهای سبک زندگي و الگوهای تغذیهای به لحاظ آماری ميتوانند، متغیر سلامت روان را پیشبیني کنند. با توجه به اینکه ضریب بتای متغیر سبک زندگي( 618/0) بیشتر است، بنابراین سبک زندگي بیشتر از الگوهای تغذیهای، سلامت روان را پیشبیني ميکند. در مجموع ميتوان چنین نتیجهگیری کرد که متغیر سبک زندگي بیشتر از متغیر الگوهای تغذیهای، به ترتیب سلامت روان و عزت نفس را پیشبیني ميکند.
تغذیه مناسب و متنوع و انجام رفتارهای بهداشتي سالم از اساسي ترین پایه های سلامت دانش آموزان مي باشد.
برنامه ریزی صحیح و طراحي برنامه های آموزشي مناسب در جهت پرهیز از غذاهای آماده، بي کیفیت و سرشار از چربي و نمک و بطور کلي شیوه زندگي سالم و بهداشت فردی برای دانش آموزان ضروری به نظر مي رسد(شهبازی وهمکاران،
1392). کوشکي و همکاران( 1393) اذعان داشتند که تغذیه مناسب در دانش آموزان نوجوان، مي تواند کیفیت و کمیت رشد آنها را تحت تاثیر قراردهد. همچنین در بین مواد مغذی مورد بررسي، تنها آهن دریافتي با معدل کل و نمرات دروس اختصاصي دختران ارتباط آماری معناداری نشان داد. پاسدار وهمکاران( 1390) نیز در پژوهش خود بیان کردند که تغذیه و عادات غذایي ناصحیح مي تواند منجر به اختلال در رشد جسمي، افت تحصیلي و کاهش میزان یادگیری دانش آموزان گردد. نتایج این مطالعه نشان داد که بالا بودن میزان سوء تغذیه و الگوی غذایي نادرست در انتخاب و مصرف مواد غذایي به ویژه کم توجهي به مصرف لبنیات، گوشت ها و عدم مصرف صبحانه عوامل تهدید کننده سلامتي بوده و مي توانند بر عملکرددانش آموزان به ویژه پیشرفت تحصیلي آنها اثر منفي داشته باشند. توجه بیشتر به تغذیه صحیح و افزایش آگاهي تغذیه ای دانش آموزان و خانواده ها مي تواند در موفقیت تحصیلي آنان موثر باشد.
گلابي و همکاران( 139۵) با توجه به اهمیت شگرف تغذیه و الگوی غذایي در سلامتي ؛ بر اساس نتایج به دست آمده از پژوهش خود نشان دادند که بیشترین میانگین الگوی سالم غذایي در بین نسل بزرگسال وکمترین میانگین در بین نسل جوان است. همچنین از نظر متغیرهای زمینه ای نیز میانگین الگوهای غذایي پاسخگویان از لحاظ متغیر محل تولد در نسل میانسال، از لحاظ متغیر سطح تحصیلات نیز در نسل میانسال و از نظر متغیر طبقه اقتصادی در نسل جوان و میانسال متفاوت و معني دار است. با توجه به نتایج فوق مي توان گفت، میزان گذار تغذیه ای با بالا رفتن سن کاهش پیدا مي کند. طبق یافته ها الگوی غذایي نسل جوان از سایر گروه های سني مورد بررسي به طور متوسط بیشتر در معرض گذار
تغذیه ای قرار داشت و با بالابردن آگاهي های تغذیه ای و ارائه الگوی صحیح مصرف مواد غذایي مي توان راهکارهای مناسبي جهت ارتقای سطح سلامت جامعه ارائه کرد.
پژوهش های مختلف در گروه های سني مختلف نظیر مقطع ابتدایي، متوسطه، دانشجویان.. همگي مبتني بر وجود رابطه معنادار بین سبک زندگي با عزت نفس و سلامت روان و هم چنین الگوهای تغذیه ای با سلامت روان بوده است(دیزوکتو و همکاران، 2007؛ لي، 200۵ ؛ نقیبي، 1392). سلامت رواني و عزت نفس پدیده های روانشناختي هستند که از دیرباز مورد توجه روانشناسان، پزشکان و عالمان دیني بوده، متاثر از مجموعه ای از عوامل اجتماعي و شناختي است ؛ از طرفي سبک زندگي ترکیبي ازالگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگي است که در پي فرایند اجتماعي شدن بوجود آمده است .(پارک، 2009).سبک زندگي ابعاد مختلفي دارد که برخي از آنها شامل تغذیه، روابط اجتماعي، فعالیت جسمي وتنش است. تنش از طریق جسمي و رواني فرد را درگیر میکند.؛ کنار آمدن موثر با تنش یکي دیگر از ابعاد سبک زندگي سالم است (گلایزر وهمکاران 2004) هم چنین رژیم غذایي مناسب و فعالیت جسمي منظم و کافي، عوامل عمده ارتقا و حفظ سلامت در تمام دوران زندگي هستند. رژیم های عذایي نامناسب و عدم فعالیت فیزیکي از عوامل خطر انواع بیماریهای قلبي- عروقي و دیابت … است(هو، 2010) که این موضوع در سرتاسر عمر انسان بر روی سلامت جسم و روان موثر خواهد بود.
سبک زندگي ابعاد مختلفي دارد که برخي از آنها شامل تغذیه، روابط اجتماعي، فعالیت جسمي وتنش است که در سرتاسر عمر بشر بر روی شیوه زندگي وسلامت او موثر است. سبک زندگي در واقع طیف وسیعي از عملکردها و نگرش ها و رفتارها و بینش ها و سلایق و ترجیحات و فعالیت ها را در
بر مي گیرد. سبک زندگي به روش زندگي مردم و بازتابي کامل از ارزش های اجتماعي طرز برخورد و فعالیت ها اشاره دارد و همچنین ترکیبي از الگوهای رفتاری و عادات فردی در سراسر زندگي است که در پي فرآیند جامعه پذیری به وجود آمده است.(نظری لمر و همکاران، 1393). بنابراین سبک زندگي از آنجایي که در هر لحظه زندگي بشری موثر است، بي تردید بر روی جنبه های سلامتي نقش بسزایي دارد.
نتیجه گیری
با توجه به اینکه متغیر سبک زندگي بیشتر از متغیر الگوهای تغذیهای، به ترتیب سلامت روان و عزت نفس را پیشبیني ميکند؛ پیشنهاد ميشود کارگاههای آموزشي به منظور ارتقاءو پربار کردن سطح سبک زندگي در دانشآموزان برگزار شود.همچنین با توجه به نقش موثر سلامت روان در پیشرفت تحصیلي دانش آموزان، لازم است در جهت تامین و بسترسازی مناسب محیط آموزشي، تدابیر ویژه ای نظیر افزایش آگاهي در زمینه سلامت روان اندیشیده شود.الگوی غذایي نسل جوان از سایر گروه های سني مورد بررسي به طور متوسط بیشتر در معرض گذار تغذیه ای قرار داشت و با بالابردن آگاهیهای تغذیه ای و ارائه الگوی صحیح مصرف مواد غذایي مي توان راهکارهای مناسبي جهت ارتقای سطح سلامت جامعه ارائه کرد. برطیق پژوهش های مختلف که تغذیه و عادات غذایي ناصحیح مي تواند منجر به اختلال در رشد جسمي، افت تحصیلي و کاهش میزان یادگیری دانش آموزان گردد، توجه بیش تر به تغذیه صحیح و افزایش آگاهي تغذیه ای دانش آموزان و خانواده ها مي تواند در موفقیت تحصیلي آنان موثر باشد.
منابع

فایل : 13 صفحه

فرمت : Word