مقاله کامل تحلیل فضای شهری ولی عصر

تحلیل فضای شهریمیدان ولی عصر
مشخصات جغرافیایی شهر تهران
شهر تهران در ۵۱ درجه و ۶ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۳۸ دقیقه طول شرقی و ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه تا ۳۵ درجه و ۵۱ دقیقه عرض شمالی قرار گرفته‌است و ارتفاع آن از سطح آب‌های آزاد بین ۱۸۰۰ متر در شمال تا ۱۲۰۰ متر در مرکز و ۱۰۵۰ متر در جنوب متغیّر است. تهران در بین دو وادی کوه و کویر و در دامنه‌های جنوبی رشته کوه البرز گسترده شده‌است. از جنوب به کوه‌های ری و بی بی شهربانو و دشت‌های هموار شهریار و ورامین و از شمال توسط کوهستان محصور شده ‌است.
اقلیم
سه عامل در اقلیم تهران نقش موثری دارد. رشته کوه البرز، بادهای مرطوب غربی و وسعت استان.در واقع رشته کوه البرز آب و هوای تهران را معتدل کرده‌است. در شمال تهران، آب و هوا معتدل و کوهستانی و در نقاط کم ارتفاع نیمه خشک است. بارش معمولاً در زمستانها زیاد است. فصل سرد از ماه آذر شروع می‌شود، اما در نقاط کوهستانی کمی زودتر آغاز می‌گردد. فصول سرد سه یا چهار ماه طول می‌کشد. در اسفند ماه از سرمای هوا رفته‌رفته کاسته می‌شود و در اواخر فروردین هوا با سرعت بیشتری گرم می‌شود و در اوایل خرداد هوا نسبتاً گرم است.اقلیم استان تهران در نواحی کویری و جنوب گرم و خشک، در نواحی پایکوهی سرد و نیمه مرطوب و در نواحی مرتفع سرد همراه با زمستان‌های طولانی است. گرم‌ترین ماه‌های سال در مرداد و شهریور بادمای متوسط ۲۸ تا ۳۰ درجه و سردترین ماه سال دی ماه بادمای یک درجه سانتی گراد گزارش شده‌است. دمای شهر تهران در زمستان معتدل و در تابستان گرم است.
فضای شهری
فضای شهری به عنوان یکی از زیرمجموعه‌های مفهوم فضا، از مقوله ی فضا مستثنی نیست. بدین معنی که ابعاد اجتماعی و فیزیکی شهر رابطه ای پویا با یکدیگر دارند.در واقع فضای شهری مشتمل دو فضای اجتماعی و فیزیکی میشود.
یک فضای شهری را میتوان بر مبنای رویکردهای مختلف محیطی، جغرافیایی،معماری و… مطالعه و بررسی کرد. فضای شهری،عرصه ی ایفای نقش بازیگرانی است که هریک به عنوان کنشگرانی ازجامعه ی خود محسوب میشوند.نقشهای مثبت و گاهی منفی، نقشهای پررنگ وگاهی کمرنگ، نقشهای عام و گاهی خاص. فضای شهری به مفهوم صحنه ای است که فعالیتهای عمومی زندگی شهری در آن‌ها به وقوع میپیوندند.
خیابانها،میادین وپارکهای یک شهر فعالیتهای انسانی را شکل میدهند.این فضاهای پویا در مقابل فضاهای ثابت و بی تحرک محل کارو سکونت اجزای اصلی وحیاتی یک شهر راتشکیل داده است. شبکه‌های حرکت، مراکز ارتباطی، وفضاهای عمومی بازی وتفریح را در شهر تأمین میکنند.
تقسیم بندی فضاها
فضاهای عمومی:شامل محدوده‌ها و مکانها و فضاهای شهری که در کل (عموماً) برای استفاده توام اقشار مردم آزاد و قابل استفاده اند محدودیتی برای مخاطب گزینی ندارند و عدم محدودیت در انتخاب مخاطب ندارند. مهمترینو گسترده‌ترین فضاهایی هستند که قابل طراحی و پیشنهاد میباشند. این گستردگی باعث گستردگی درطراحی وجامعیت طراحی نگاهجامعدرطراحیونگاهکلان کهدلیلآنهمانگستردگیطیفمخاطباست.
فضاهای نیمه عمومی:شامل محدوده‌ها و مکانها و فضاهایی شهری میشوند که برای اقشار نسبتاً مشخص از طیف عام طراحی و پیشنهاد میشوند. مانند مدارس، دانشگاه‌ها، ادارات و …
ویژگی این فضا دارا بودن یک شاخصه برای انتخاب قشر مخاطب عام است مانند: سن یا جنس. شاخصه کاری یا فعالیت اینشاخصه‌هاخودجزءشاخصه‌های عام اند اما دارای دسته بندی هستند. محدودیت شاخصه در قشر باید طراحی منطبق برآن ویژگی یا با تأکید برآن ویژگی باشد. سن فضاهایمحدودبرایقشرسن خاص.
فضاهای نیمه خصوصی: محدوده‌ها یا فضاهایی هستند که برا قشری خاص انتخاب و طراحی میشوند.ویژگی این فضاها بحث اختصاصی بودن فضا بیشتر از جنبة عام بودن آن است.
فضاهای خصوصی:محدوده‌ها و مکانهایی که برای قشری خاص و کاملاً اختصاصی طراحی میشود،مانند مسکن.
تاریخچه میدان و خیابانهای منتهی به آن
میدان ولی‌عصر (پیش از انقلاب ۱۳۵۷ ایران میدان ولیعهد نام داشت) یکی از میدان‌های اصلی شهر تهران است. این میدان در نقطه برخورد خیابان ولیعصر، بلوار کریمخان زند و بلوار کشاورز قرار گرفته‌است.
خیابان ولیعصر(عج) که در دوره قاجار یکی از دل‌انگیز‌ترین تفرجگاه‌های مردم دارالخلافه به حساب می‌آمد و نخستین کالسکه‌ها برای اشراف ساکن این خیابان‌ از جمله انیس‌الدوله، همسر ناصرالدین شاه ساخته شد، سال‌هاست که با زوزه ارابه‌های آهنین بلدیه و خس خس نفس‌های تنگ آمده چنار‌هایش خو گرفته است و همزیستی به ناچار مسالمت‌آمیزی را با جانوران موذی در پیش دارد. خیابان ولی‌عصر (عج) بلندترین خیابان شهر تهران و همچنین بلندترین خیابان خاورمیانه با درازای 17.9 کیلومتر است که از میدان راه‌آهن در میانه جنوبی تهران آغاز شده و به میدان تجریش در منطقه شمیرانات در شمال تهران می‌رسد. خیابان ولی‌عصر به‌همت رضا شاه ساخته شد. نام اولیه آن «جاده مخصوص پهلوی» و پس از آن تا پیش از انقلاب ۱۳۵۷، «خیابان پهلوی» نامیده می‌شد. در سال ۱۳۱۸ سرتاسر خیابان از دو سوی آن با ۶۰هزار درخت چنار پوشیده شده‌بود، اما اکنون تنها بیش از ۸هزار چنار در سرتاسر خیابان باقی‌مانده است.
این خیابان تاریخی شهر که هویتش وامدار مراکز مهم اجتماعی، اقتصادی و آموزشی از جمله تئا‌تر شهر، سینماهای قدیمی، خانه‌های تاریخی، پارک‌های ملت، ساعی، دانشجو، مراکز خرید، رستوران‌ها و…است
احداث جاده مخصوص پهلوی یا همان خیابان پهلوی سابق (ولی‌عصر فعلی) از سال ۱۳۰۰ شمسی آغاز شد. در آن زمان رضاشاه که وزیر جنگ بود تصمیم به احداث این جاده گرفت. همچنین درخت‌کاری اطراف این خیابان و کشیدن نهر برای آبیاری درختان آن نیز از سال ۱۳۰۰ آغاز شد.در سال ۱۳۰۷ خیابان پهلویِ بالا به‌دست «بلدیه تهران» سنگفرش شد و سپس با راهیابی آسفالت به پهنه خیابان سازی شهرها، در سال ۱۳۰۹ مجلس شورای ملی قانونی را برای ساخت و گسترش خیابان‌های تهران تصویب کرد و پس از آن گام‌های ساخت «جاده مخصوص پهلوی» آغاز و برای نخستین بار این خیابان قیرریزی شد. در سال ۱۳۱۱ خورشیدی، خیابان پهلوی آسفالت شد. عبدالله مستوفی انگیزه ساخت این خیابان را تصمیم رضا خان برای پیوند دادن کاخ سعدآباد به کاخ مرمر می‌داند. در دو سوی مسیر ۱۸ کیلومتری خیابان مجموعاً ۱۸ هزار چنار کاشته شد. البته برخی این تعداد را تا ۲۴ هزار اصله نیز برآورد کرده‌اند. جاده مخصوص یا جاده پهلوی تا سال ۱۳۲۰ اختصاصی بود و مردم از جاده قدیم شمیران به تجریش می‌رفتند. پس از شهریور ۱۳۲۰، این سد شکست و این جاده عمومی شد اما سال‌ها گذشت تا جاده پهلوی به صورت خیابان پهلوی درآمد. چون در آندوره منطقه شمیرانات بیش‌تر چهره‌ای ییلاقی داشت این گذرگاه نیز به گونه جاده‌ای بود که از میان تپه‌ها می‌گذشت. وجود چنارهای خیابان ولیعصر چنان زیبایی دلپذیری به این خیابان داده، که آن را جزو زیباترین خیابان‌های جهان درآورده است. پیترو دلاواله، جهانگرد ایتالیایی سده ۱۷، نوشته‌است: «اگر استانبول شهر سروهاست، تهران را باید شهر چنارها خواند.»
بلوار کشاورز: این بلوار که قبلاً به نام بلوار الیزابت دوم نامیده می‌شد، در زمان گذشته یکی از تفرجگاه‌های شهر تهران بوده است به طوری که در اواخر روز و روزهای تعطیل، تعداد زیادی از شهروندان از این بلوار به عنوان محل گذران اوقات فراغت و تفریح استفاده می‌نمودند. در میانه این بلوار نهری روان است که به نهر کرج شهرت دارد. نهر کرج در واقع رودخانه‌ای بود که از رودخانه کرج منشعب می‌گردید و به سمت اراضی بهجت آباد حرکت نموده و از این اراضی به سمت دارالخلافه تهران امتداد می‌یافت. آب این نهر برای مقاصد کشاورزی و جهت آب شرب منازلدر تهران قدیم استفاده
می‌شده‌است. تا قبل از لوله کشی تهران این نهر نقش عمده‌ای در تامین آب تهران داشت.
موقعیت جغرافیایی نهر کرج منطبق بر بلوار کشاورز کنونی است.
خیابان کریم‌خان زند یکی از خیابان‌های مهم و مرکزی تهران است. این خیابان که در جهت شرقی-غربی در میان میدان هفت تیر و میدان ولیعصر جای گرفته است.
از مراکز مهم این خیابان می‌توان به کتاب‌فروشی‌های سرشناسی که در این خیابان واقع شده‌اند و طلافروشی‌های در تقاطع خیابان ویلا اشاره کرد.
وجه تسمیه
وجه تسمیه این میدان به علت آنکه به دستور رژیم پهلوی ساخته شده است از نام ولیعهد گرفته شده و پس از پیروزی انقلاب اسلامی به نام ولیعصر که لقب امام دوازدهم شیعیان است تغیر یافته.
عوامل سیمای شهر
مطالعات لینچ
بر اساس مطالعات لینچ تصویر ذهنی از محیط مجموعه ای از عواطف اولیه ایست که از تجربه فضا به دست آمده و در مجموعه تصاویر ذهنی به عناصر مختلفی تجزیه، مرتبط یا منتزع میشوند.
مانند محلهها، مسیرها، لبهها، گره‌ها و نشانهها. به عبارت دیگر، انسان عوامل محیطی و نظم حاکم بین آنها را در ذهن خود در پنج عنصر فوق طبقه بندی کرده و برای یادآوری نیز از این مقولات ذهنی کمک میکیرد. مطالعات انجام گرفته راجع به تصویر ذهنی افراد از شهر خود حاکی از آن است که شهروندان « نقشه ذهنی » شهر یا محله خود را در پنج عنصر و روابط بین آنها خلاصه میکنند.
راه
راه عاملی است که معمولا با استفاده از آن، حرکت بالفعل یا بالقوه میسر میگردد. از این رو راه ممکن است خیابان باشد، پیاده رو باشد، جاده، خطوط زیر زمینی تراموا و یا خطوط راه آهن باشد.
برای بسیاری از مردم این اسامی ای که یاد کردیم مهمترین عوامل در تصویر شهر هستند. مردم در حالی که در شهر حرکت میکنند به مشاهده ی آن میپردازند و در امتداد راه است که عوامل محیطهای گوناگون قرار میگیرند و با یکدیگر بستگی و ارتباط مییابند.
لبه
لبه عاملی خطی است که به دیده ی ناظر با راه تفاوت دارد. مرز بین دو قسمت، شکافی، در امتداد طول و بین دو قسمت پیوسته ی شهر، بریدگی که خطوط راه آهن در شهر بوجود میآورد، حد مجموعه ای ساختمانی و یا دیوار را میتوان به عنوان مثالهایی از لبه در سیمای شهر ذکر کرد. لبه‌ها عوامل جانبی هستند و نه محورهای توازن و تقارن. ممکن است بصورت عواملی باشند که عوامل دیگری را مسدود کنند یا بر آنها حدی نهند ؛ اما تا اندازه ای میتوان در درون آنها نفوذ یافت. برای مثال، ممکن است یک ناحیه را به ناحیه ای دیگر مسدود سازند، یا ممکن است مانند بندی باشند بین دو ناحیه، خطی که در امتداد آن، دو ناحیه به یکدیگر اتصال مییابند و پیوسته اند. عامل لبه، اگرچه تاثیرش به اندازه عامل راه نیست، اما برای بسیاری از مردم عاملی است که در سیمای شهر سامانی بوجود میآورد و به خصوص در متصل داشتن اجزا قسمتهایی نظیر حدود یک شهر با عواملی مثل آب و یا دیوار، نقش موثر دارد.
نشانه
نشانه‌ها نیز عواملی در تشخیص قسمتهای مختلف شهر هستند. با این تفاوت که ناظر به درون آنها راه نمی یابد. معمولا اشیایی که ظاهری مشخص دارند، مثل ساختمانها، علائم، فروشگاه‌ها یا حتی یک کوه میتواند نشانه ای باشد. خصوصیات نشانه باید چنان باشد که بتوان آن را از میان سایر عوامل
باز شناخت. پاره ای از نشانه‌ها را که بر پاره ای عوامل کوچک قد بر افراشته اند میتوان از دور به زوایای مختلف تمیز داد و در جهت یابی، آنها را از تمام جوانب مورد استفاده قرار داد. ممکن است نشانه‌ها در داخل شهر باشند یا به اندازه ای دور که مدام جهتی خاص را مشخص دارند. تک برجها، گنبدهای طلایی و تپه‌های بزرگ مثالهایی هستند که معرف نشانه در سیمای شهر اند. حتی نقطه ای متحرک، مانند خورشید را که حرکتش منظم و آرام است میتوان به عنوان نشانهای گرفت. پاره ای از نشانه‌های دیگر صرفا جنبه ی محلی دارند و رویت آنان صرفا از محلی خاص و جهتی معین میسر است. از جمله ی این نوع نشانه‌ها، میتوان نمای فروشگاه‌ها، درختان، دستگیره‌های درها، علائم راهنمایی و رانندگی و یا جزییاتی دیگر از این قبیل را نام برد که در شهرها موجود است و معمولا به دیده ی بسیاری از ناظرین میآید. از این نشانه‌ها، اغلب در شناخت سیما و یا بافت شهر استفاده میشود و هر چقدر مسیر حرکت برای ناظر آشنا تر باشد بیشتر مورد استفاده قرار میگیرند.
گره
گره‌ها نقاطی حساس در شهر هستند که ناظر میتواند به درون آنها وارد شود و کانونهایی که مبدا و مقصد حرکت او را بوجود میآورند، ممکن است صرفا محل تقاطع دو خیابان یا دو جاده باشند، جایی باشند که خطوط حمل و نقل تغییر مسیر میدهند، نقطه ای که چند راه به یکدیگر میرسند یا از کنار یکدیگر میگذرند، لحظاتی هستند که که در آنها تغییر از یک ساختمان به ساختمانی دیگر صورت میپذیرد. یا ممکن است محل تمرکز باشند و اهمیت آنها به سبب تراکم پاره ای از امور و یا خصوصیات در نقطه ای باشد. مانند گوشه ای از یک خیابان که به اصطلاح پاتوق بچه‌های محل است یا میدانی که از چهار طرف مسدود باشد. پاره ای از این گره‌های تمرکز یافته، کانون و نقطه ی اصلی یک محله اند که از آنها تاثیر محله به تمام قسمتهای آن نفوذ مییابد و خود گره در واقع نمادی برای تمام محله است. در این صورت میتوان این نوع گره‌ها را هسته نامید. بسیاری از گره‌ها البته هم خصوصیات نخستین را دارند ؛ محل تقاطع دو راه یا دو جاده اند و هم محل تمرکز
و تراکم پاره ای از فعالیتها هستند. تصور وجود گره در شهر، از یک جانب به وجود راه‌ها وابسته است، چون عملا باید راهی وجود داشته باشد تا تقاطع آن با راهی دیگر گره ای به وجود آورد. از جانب دیگر به وجود محله‌ها، چون گفتیم گره‌ها مهمترین نقطه یا کانون یا قطب محله‌ها هستند. در هر صورت تقریبا در هر تصویری از شهر، گره‌هایی موجود است و در پاره ای موارد تاثیر آنها ممکن است بیش از سایر عوامل در سیمای شهر باشد.
محلات
محله‌ها قسمتهایی از شهر هستند که دست کم متوسط یا بزرگ باشند. باید واجد دو بعد باشند تا ناظر احساس کند وارد آن شده است. اجزا آن به سبب خصوصیات مشترکی که دارند کاملا شناختنی هستند و همواره میتوان سیمای محله‌ها را از درون آنها تمیز داد و اگر از خارج مریی باشند، در یافتن نقاط مختلف، از خارج نیز مورد استفاده قرار میگیرند. بسیاری از مردم ساختمان شهر را یا به راه‌ها و یا به محله‌های آن در ذهن مجسم میکنند، بسته به آن که کدام یک موثر تر و بارز تر به چشم آید. البته این امر هم بستگی به افراد و هم بستگی به شهرهای مختلف دارد.
در واقع میتوان محله‌ها را کوچکترین واحد شهری در نظر گرفت که از ترکیب مناسبات متنوع همسایگی و پیوندهای اجتماعی تشکیل شده است.
نفوذپذیری
الگوی خیابانها: در اطراف میدان ولیعصر با تقریب بالا تمامی خیابانها به صورت شطرنجی و منظم میباشند. پس نفوذ پذیری در سایت بالاست.
تعداد و کیفیت پیاده روها: در امتداد شمالی جنوبی خیابان ولیعصر پیاده روها با روکش سنگ فرش میباشند و از لحاظ عرض در ضلع شمالی بین 6-8 متر و در ضلع جنوبی دارای 4متر میباشد.
با توجه به جمعیت عبوری از آنها به نظر میرسد در ضلع جنوبی باید افزایش عرض داشته باشیم ولی ضله شمالی عرض مناسبی دارد.
تعداد و کیفیت پیاده روها: در امتداد شرقی غربی میدان ولیعصر پیاده روها با روکش سنگ فرش میباشند و از لحاظ عرض در ضلع شرقی(کریم خان) بین 3.5-4متر و در ضلع غربی (کشاورز) نیز به همین ترتیب میباشد.
با توجه به جمعیت عبوری از آنها به نظر میرسد در دو سمت شرقی و غربی میدان در نزدیکی آن به دلیل تجمعها و عبور زیاد باید افزایش عرض داشته باشیم در ضمن سمت شرقی در ضلع جنوبی اختلاف عرضهایی مشاهده میشود در نقاط مختلف که باید حل شود.
درشت دانگی و ریز دانگی بلوکها: در تمامی قسمتهای سایت تقریبا بلوکها به شکل مستطیلهای کشیده هستند با اندی تغییر در اندازه. در سمت شمال غربی میدان بلوکها ریز دانه تر هستند و در سمت جنوب غربی نیز به همین شکل ولی در سمت شمال شرقی بلوکها نسبت به دو قسمت گفته شده درشت تر هستند و همچنین در سمت جنوب شرقی. در کل بلوکبندیهای اطراف سایت تقریبا ریز هستند و نفوذ پذیری و دسترسی پذیری مناسبی را فراهم میکنند.
تعداد بن بستها و کوچه‌ها: در سمت شمال غربی سایت شاهد سه کوچه بن بست میباشیم که نفوذ پذیری سایت را پایین آورده ولی تعداد بالای کوچه‌ها تا حدی این مشل را بر طرف ساخته است.
در سمت جنوب غربی شاهد تعداد زیادی کوچه بن بست هستیم از طرفی تعداد کوچه‌ها نیز به نسبت کم است و مشلاتی در نفوذ پذیری نسبت به قسمتهای دیگر به وجود میآورد.
در سمت جنوب شرقی هم تعداد بن بستها بالاست و همین طور تعداد کوچه‌ها کم.
در سمت شمال غربی سایت هیچ کوچه بن بستی وجود ندارد ولی تعداد کم کوچه‌ها باعث ایجاد مشکل میشود که اگر یک کوچه
شمالی جنوبی در بین بلوکها ایجاد شود نفوذ پذیری را به صورت قابل مشاهده ای بالا برده و دسترسیها را مناسب میکند.
به طور کلی نفوذ پذیری سایت از نظر کوچه‌ها و بن بستها نسبت به دیگر مناطق تهران خوب است.
به معنای سهولت و سختی حرکت از ی نقطه سایت به نقطه دیگر است یا به عبارت دیگر بررسی توانایی یا محدودیت حرکت.
دسترسی پذیری فیزیکی (کالبدی):
الف – در مرکز شهر قرار گرفتن میدان ولیعصر باعث ایجاد طرح ترافیک برای کنترل ترافیک وسبک شدن ترافیک سایت شده است که البته این امر تاثیر زیادی بر آن نداشته و ترافیک همچنان سنگین میباشد مخصوصا در ساعتهای اوج ترافیکی. به نوعی این امر موجب سختر شدن دسترسی به سایت شده است.
ب – عرض باریک خیابان ولیعصر که به دلیل ریشه‌های تاریخی خیابان و در ختان بلند اطراف خیابان که موجب شده اند تا نتوان اصلاحی در خیابان به وجود آورد وشهرداری به همین دلیل خیابان را یک طرفه کرده است.این امرنیز موجب سختر شدن دسترسی به سایت شده است.
ج – عرض مناسب پیاده روها دسترسی مناسبی را برای عابران به وجود آورده. ولی نبود کف سازی مناسب برای راهنمایی نا بینایان یکی از مشکلات این ناحیه میباشد.
د –در بلوار کشاورز و کریم خان خیابان از عرض مناسبی برای ماشینها بهره مند است که دیگر مشکل ترافیکی خیابان ولیعصر کمتر دیده میشود.
ه –همچنین اطراف میدان از لحاظ حمل و نقل بسیار غنی بوده به نحوی که تمامی شیوه‌های مختلف حمل و نقل شهری تهران در این سایت دیده میشود که به دسترسی پذیری کمک شایانی میکند.
دسترسی پذیری

فایل : 13 صفحه

فرمت : Word