مقاله کامل تأثير آموزش ايمني بر ارتقاء رفتارهاي ايمن كارگران از طريق كاربرد تلفيق الگوي پرسيد- پروسيد

تأثيرآموزش ايمني بر ارتقاء رفتارهاي ايمن كارگران از طريق كاربرد تلفيق الگوي پرسيد- پروسيد با نظريه‌هاي شناختي اجتماعي و يادگيري بزرگسالان
چكيده
مقدمه: مطالعات نشان ميدهد كه حدود90 درصد حوادث ناشي از كار به علت رفتارهاي غيرايمن و خطاهاي انسان، روي ميدهدو حتي با وجود محيط و شرايط ايمن ممكن است كارگران، قوانين را زير پا گذاشته و بهطور غيرايمن عمل كنند. مهمترينواساسيترين راه افزايش رفتارهاي ايمن و كاهش رفتارهاي غيرايمن، آموزش كارگران در زمينه ايمني و بهداشت كار ميباشد.
هدف از اين مطالعه، تعيين ميزان تأثير آموزش ايمني از طريق كاربرد تلفيق الگوي پرسيد پروسيد با نظري ه‌هاي شناختياجتماعي ويادگيري بزرگسالان بر ارتقاء رفتارهاي ايمن كارگران است.
مواد و روشها: اين پژوهش يك مطالعه تجربي از نوعRCTشاهددار است كهدرروي191 نفر از كارگران شركتهايپيمانكاري مجتمع پتروشيمي رازي ماهشهر در دوگروه(گروه آزمون69نفر و گروه شاهد59نفر) انجام شده است. پس از رواييو پاياييپرسشنامه محقق ساخته و بر اساسبر اساس اطلاعات بهدستآمده از مرحلهپيش آزمون، مداخله آموزشي با استفاده ازروش هاي مختلف انجام شد. دو ماه بعد از انجام مداخله، آزمون ثانويهانجام گرفت، سپس اطلاعات جمع آوري شده باتوجه به نوع متغيرها و نحوه توزيع آنها در گروه‌ها با استفاده از آزمونهاي آماري پارامتريك(تي مستقل و تي زوج) و ناپارامتريك(كاياسكوير، ويلكاكسون و منويتني) مورد تجزيه و تحليل قرار گرفت.
يافته‌ها: پس از مداخله آموزشي، ميانگين امتيازات آگاهي، نگرش و رفتارهاي ايمن گروه آزمون به طور معناداري
افزايش پيدا كرد(005/P0<)، در صورتي كه اين تغييرات در گروه شاهد معنادار نبود. همچنين نتايج نشان داد كه پس از مداخله آموزشي، كاهشرفتارهاي غير ايمن در گروه آزمون معنادار مي باشد (000/P=0)، در صورتي كه در گروه شاهد اين اختلاف معنادار نيست.
بحث: نتايج تحقيق نشان ميدهد كه كاربرد تلفيق الگوي پرسيد پروسيد با نظريه‌هاي شناختي اجتماعي و يادگيري بزرگسالان برارتقاء رفتارهاي ايمن كارگران مجتمع پتروشيمي رازي ماهشهر، مثبت و قابل قبول ميباشد، بنابراين پيشنهاد ميشود براي انجامبرنامه‌هاي مداخلهاي براي افزايش رفتارهاي ايمن در صنايع مشابه مورد استفاده قرار گيرد.
كليدواژه‌ها: آموزش كارگران، الگوي پرسيد پروسيد، نظريه شناختي اجتماعي، نظريه يادگيري بزرگسالان، كارگران پتروشيمي.
مقدمه
در سراسر دنيا، بسياري از افراد بزرگسال و حتي برخياز كودكان، زمان زيادي از وقت خود را در محل كارسپري ميكنند و در زمان حضور در محل كار با انواعمخاطرات مواجه هستند كه تعداد آنها تقريباً معادل انواعمشاغل است. از جمله اين مخاطرات ميتوان به موادشيميايي، فيزيكي، شرايط نامطلوب محيطي، مواد حساسيتزا، خطرات ايمني و عوامل رواني و اجتماعياشاره كرد. عوامل منجر به آسيب در تمام محيطهاي كاري وجود دارند كه كارگران صنعتي و كشاورزيداراي بيشترين مواجهه هستند. سقوط از بلندي، كار باماشينآلات، مسموميت، سوختگي و. . . . موجب مرگسالانه 310 هزار نفر از كارگران در جهان ميشود كهبيشتراين مرگها قابل پيشگيري است. مرگهاي ناشي ازكار 9/0 درصد كل داليها1 در جهان (1/13 ميليون دالي) و 16
درصد داليهاي غيرعمدي را در گروه كاري96-15 سال تشكيل ميدهد و اگر بيماريهاي ناشي از كار و ناتوانيهاي مربوط به آن اضافه شود حدود5/1 درصد دالي را در كل جهان به خود اختصاص ميدهد.
در ايران به علل عدم ثبت دقيق حوادث و بيمه نبودنكل كارگران، آمار دقيقي از كل حوادث ناشي از كار دردست نميباشد. در ايران در سال 1379، 000/810/2 حادثه منجر به سقوط يا پرت شدن گزارش شده است. به گزارش دفتر آمار و محاسبات اقتصادي سازمانتأمين اجتماعي در سال 1382، هزينه خسارتهاي ناشياز حوادث شغلي از 5/4 ميليارد ريال در سال 1370 به5/42 ميليارد ريال در سال 1380 افزايش پيدا كرده است.
در صورتي كه اگر هزينههاي غيرمستقيم نيز در نظر گرفتهشود اين هزينه، چهار برابر خواهد بود. همچنين بررسيميزان وقوع حوادث ناشي از كار در ايران نشان ميدهدكه بخش فلزات، صنايع الكتريكي و صنايع شيمياييداراي بيشترين حوادث بودهاند و از نظر جمعيت درمعرض خطر، بيش از 90 درصد مرد بودهاند و مردانكم سواد و گروه سني 92-25 سال بيشتر دچار حادثهشدهاند و سه دليل اصلي بروز حوادث ناشي از كار، رفتارهاي غير ايمن كارگران، شرايط ناايمن و شانس ثبتشده است.
بسياري از شركتها تلاش زيادي براي ايجاد ايمنيدر محيط كار از طريق نصب سيستمهاي ايمني وبازرسيهاي ايمني ميكنند كه اين تلاشها منجر بهكاهش حوادث شده است ولي هنوز حوادث زيادي رويميدهد كه بسياري از آنها ناشي از بيدقتي، نگرش غلطو عدم انجام رفتارهاي ايمن است. بررسيهايانجام شده در كشورهاي صنعتي، به خصوص در صنايعنظامي آمريكا نشان ميدهد كه علت حدود 90 درصدحوادث شغلي، عامل انساني است و شرايط نامطلوبمحيطي و تجهيزات، تنها موجب بروز 10 درصد اينحوادث ميشوند. عوامل انساني
بروز حوادث درمحيط كار شامل عدم آگاهي، عدم وجود انگيزه كافي، نگرش منفي، باورهاي غلط، رفتارهاي غير ايمن و عدمصلاحيت كاري، عدم وجود قوانين ودستورالعملهايدالي (Disability Adjusted Life Years : DALY): سال هاي زندگي با ناتواني در اثر يك بيماري يا آسيب ها و حوادث بوده، شاخصي است كه براي سنجش بار جهاني هر بيماري سنجيده مي شود.
مناسب و تقويت رفتارهاي غير ايمن توسط مديراني كهمسير كوتاه و ميا نبر را براي توليد بيشتر تأييد ميكنندميباشد.
بهطوركلي در رابطه با مخاطراتمتعددي كه تندرستي و زندگي انسانها ر ا تهديد ميكند رفتارها، عادات وشيوه زندگي از اهميت بالايي برخوردارند. بنابراين برايپيشگيري و كاهش حوادث بايد روي رفتارهاي كارگرانمتمركزشد (10). مسأله تغيير رفتار با موضوعاتي مانندآگاهي و آموزش، نگرش و انگيزش همراه است و وجودمشكلات در اين زمينه براي مديريت رفتارهاي ايمنمانعي جدي محسوب ميشود. ريبر و همكاران(سال 1983) در ارتباط با همبستگي بين رفتارهاي ايمنو ميزان ايمني محيط كار نتيجه گرفتند كه با افزايشدرصد رفتارهاي ايمن، آسيبهاكمتر ميشود.
رويكرد رفتار ايمن از جمله برنامه‌هايي است كه درصنايع براي كاهش رفتارهاي غيرايمن و خطرناك ازطريق ايجاد تعادل پاداش تأكيد ميكند. در اين رويكردبه انگيز ه‌ها و پاداشهايي كه موجب تقويت رفتارهايايمن ميشود توجه شده است و براي دستيابي به اينهدف بر آموزش افراد در محيط كار درباره رفتارهايايمن و غيرايمن، تفكيك رفتارهاي هدف، استفاده ازهمكاران و سرپرستان براي مشاهده فعاليتهاي كاركنان و بازخورد تأكيد مينمايد و براي ايجاد موفقيت، مشاركت كاركنان را در طراحي و اجراي برنامه ضروريميداند.
توسعه موفقيتآميز برنامه‌هاي آموزش ايمني وبهداشت كار بستگي به آگاهيو درك يكساني از نيازهايكارگران دارد. بهعلاوه، تعيين نيازها بصورت يكسان، نيازمند طراحي دقيق با توجه به منابع و ارزشيابيهايمداوم ميباشد. يكي از الگوهايي كه داراي ويژگ يهايخاص بوده و يك الگوي جامع ميباشد الگوي برنامه-ريزي پرسيد- پروسيد ميباشد كه توسط گرين و كروت ر براي برنامه‌هاي آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت طراحيشده است. اين الگو در سالهاي اخير در مورد سايربرنامه‌ها از جمله برنامه‌هاي ايمني و بهداشت در مراكزكاري برا ي حل مشكلات رفتاري در صنعت نيز بهكاررفته است و يك چارچوب مناسبي را براي تعيينابزارهاي كليدي در برنامهريزي تأثير مداخلات ايمني وبهداشتي فراهم مينمايد. اين الگو داراي هشت مرحلهاست كه چهار مرحله اول آن تشخيصي هستند و جزءپرسيد را تشكيل ميدهند و بر كسب اطلاعات مورد نيازقبل از انجام مداخله متمركز بوده كه شامل: 1- ارزيابياجتماعي، 2- ارزيابي اپيدميولوژيكي رفتاري و محيطي، 3- ارزيابي آموزشي واكولوژيكي و 4- ارزيابي اجرايي و سياسي و طراحي مداخله ميباشند. چهار مرحله بعديكه بخش پروسيد را تشكيل ميدهند شامل: 1- مراحلبرنامه ريزي و اجرا، 2- ارزشيابي فرآيند، 3- ارزشيابياثر و-4ارزشيابي نتايج ميباشند كه در نتيجه مرحلهاول يعني نيازسنجي به وقوع ميپيوندند.
همچنين در اين مطالعه از سازه يادگيري مشاهدهاي نظريهشناختي اجتماعي كه بر بخش بزرگي از يادگيري انساناز راه مشاهده رفتار و اعما ل ديگران تأكيد دارد و نظريهيادگيري بزرگسالان كه بر يادگيري در افراد بزرگسال ازطريق تجارب، غني ساختن دانش و تواناييهاي آن ها وافزايش صلاحيتهاي فني وحرفهاي آنها براي تغيير دررفتار و گرايش تأكيد ميكند استفاده شدهاست.
بنابراين با توجه به اين كه مجتمع پتروشيمي رازيماهشهر داراي قدمت زيادي در توليد مواد شيميايي وپتروشيمي ميباشد و تصميم گرفته است با اجرايبرنامه‌هاي ايمني و بهداشت كار، ميزان حوادث ناشي ازكار را از طريق افزايش رفتارهاي ايمن و كاهشرفتارهاي غيرايمن، كاهش دهد و اين امر مستلزم يكبرنامه مناسب ميباشد و بايد براساس اطلاعات دقيقانجام شود به همين دليل از الگوي پرسيد-پروسيد كهچارچوب مناسبي براي طراحي برنامه‌هاي آموزشي درمحيط كار فراهم ميكند و تلفيق الگو با نظريه‌هايشناختي اجتماعي و يادگيري بزرگسالان در اجرايبرنامه‌هاي آموزشي ميتواند موفق باشد اين مطالعه انجامگرديد.
مواد وروشهااين مطالعه از نوع مطالعات تجربي تصادفيشده شاهددار (RCT) ميباشد كه در دو گروه شامل يك گروه آزمون ويك گروه شاهد انجام شده است. گروه آزمون، با الگويپرسيد- پروسيد تلفيق شده با نظريه‌هاي شناختياجتماعي و يادگيري بزرگسالان بررسي گرديده است و درگروه شاهد هيچگونه مداخل هاي غير از برنامه‌هاي جاريشركت در زمينه ايمني صورت نگرفت. تعداد نمونه‌ها دراين مطالعه 191 نفر بود كه بهصورت تصادفي سادهانتخاب شدند و بهطور تصادفي به دو گروه آزمون (69 نفر) و گروه شاهد (95 نفر) انتساب يافتند. حجم نمونه دراين تحقيق با استفاده از نتايج مطالعه رابرت و مايكل(سال 2001) در خصوص تأثير برنامه‌هاي مبتني بر رفتارو براساس فرمول ذيل، با اطمينان59 درصد و توانآزمون 90 درصد، 105 نفر براي هرگروه تعيين گرديد.
𝑛=
(
𝑍
𝑖−𝑎2
−
𝑍
1−𝛽
)
2
(1−
𝑃
1
)+
𝑃
2
1−
𝑃
2
)
(
𝑃
1
−
𝑃
2
)
2
معيارهاي ورود به مطالعه شامل تمايل كارگران براي شركت در مطالعه، مذكر بودن، عدم معلوليت يا ناتوانيبراي
انجام رفتارهاي ايمن و يكسال سابقه كار درشركت بود. ذكر اين نكته ضروري است كه در طولمراحل مختلف پژوهش، تعداد 10 كارگر از گروه شاهد و9 كارگر از گروه آزمون بهدليل تغيير محل كار، اخراجتوسط شركت، بيماري و. . . از مطالعه خارج شدند و درمجموع 96 و 95 نفر ب هترتيب در گروه‌هاي آزمون و شاهدمورد بررسي قرار گرفتند. روش جمعآوري اطلاعاتشامل پرسشنامه، مقياس و چكليست مشاهده رفتارهايكارگران بود. ابزار حاوي 15 سؤال مربوط به عواملجمعيت شناختي، 19 سؤال آگاهي بهصورت باز و بسته، 38 سؤال نگرش به صورت طيف ليكرت پنجگزينهاي بود.
تعداد موارد چكليست مشاهده رفتارهاي ايمن و غيرايمن بر حسب نوع شغل كارگران از چهار تا ده متغيربود. اعتبار علمي پرسشنامه محققساخته با روش اعتبارصوري و محتوا و استفاده از پانل 12 نفره متخصصان وپايايي آن با روشهاي آزمون- آزمون مجدد( برايپرسشنامه آگاهي) و همساني دروني (براي مقياسنگرش) بااستفاده از 30 نفر از كارگران انجام شد. پايايي پرسشنامه آگاهي با 73/0r= و مقياس نگرش با ضريب آلفاي كرونباخ58/0 تأييد گرديد. ابزار مربوط پس ازروايي و پايايي، قبل و بعد از مداخله براي هر يك ازنمونه هاي مورد مطالعه در دو گروه آزمون و شاهدتكميل گرديد. با توجه به نوع متغيرها و نحوه توزيع آ نها در گرو ه‌ها و نيز در هر دو مرحله از آزمونهاي آماريپارامتريك (تي مستقل و تي زوج) و ناپارامتريك (كاياسكوئر، ويلكاكسون و من ويتني) استفاده گرديده است.
روش كار به اين صورت بود كه ابتدا محققان ازطريق پيگيري چهار مرحله اول الگوي پرسيد- پروسيد، بخش هاي اساسي اطلاعات مورد نياز براي برنامهريزيمداخلات آموزشيرا بهدست آوردند. در ارزيابي اجتماعي، اطلاعات مربوط به تأثير رفتارهاي غيرايمن درايجاد حوادث ناشي از كار از طريق
مطالعه مقالات، منابع، بازديد از كارخانه و تبادل نظر با مسؤولان بخشايمني و بهداشت مجتمع بهدست آمد. در ارزيابياپيدميولوژيكي، رفتاري و محيطي مشخص شد كهمهمترين عامل بروز حادثه در اين مجتمع، رفتارهايغيرايمن ميباشد و كارگران شركتهاي پيمانكاريبيشترين درصد حوادث را داشتند. همچنين در اين مرحلهطبقه بندی عوامل رفتاري و محيطي و ارزشيابي ميزانتأثير و تغييرپذيري آنها انجام شد. بر اين اساس درارتباط با عوامل رفتاري، عدم يا استفاده ناصحيح ازوسايل حفاظت فردي، وضعيت نامناسب بدني و ريختو پاش در محيط كار و در ارتباط با عوامل محيطي، نورنامناسب، تهويه ناكافي و عدم وجود ابزارهاي سالم وميزهاي كار مناسب و ضبط و ربط واحدها به عنوان هدفبرنامه مداخله تعيين گرديد. در ارزيابي آموزشي، عواملمستعدكننده شامل آگاهي و نگرش مربوط به انجام فعاليتايمن، عوامل قادركننده شامل مهارتهاي فردي، دسترسيبه تسهيلات، مقررات و قوانين و عوامل تقويتكنندهشامل نگرش مديريت نسبت به فعاليتهاي ايمن، نگرشهمكاران، نگرش كاركنان بخش ايمني، نگرش خانوادهكارگران و شرايط ايمن محيط كار تعيين شدند. در ارزيابي مديريتي و اجرايي زمان مورد نياز، نيروي انساني، استراتژي هاي آموزشي تأثيرگذار بر عوامل مستعدكننده، قادركننده، تقويتكننده، سياستها و تعهدات شركت درمورد اجراي قوانين و مقررات تعيين گرديد . بعد از انجامارزيابي ها، اقدام به طراحي برنامه و محتواي آموزشيگرديد و برنامه آموزشي در گروه مداخله به صورت ذيل اجرا شد:
آموزش مستقيم: روش مورد استفاده براي آموزشمستقيم كارگران، بحث گروهي و استفاده از اصول نظريهآموزش بزرگسالان بود. در اين روش، كارگران گروهمداخله به 9
گروه 12 -10 نفر تقسيم شدند و با هماهنگيمسئولان شركت براي هر گروه 3 جلسه آموزشي60 دقيقه اي و در كل براي 9 گروه جمعاً 27 جلسه تعيين وبرگزار شد. در جلسه اول، حوادث ناشي از كار و علل آنو تجارب كارگران در اين زمينه و همچنين نقش عواملانساني و محيطي مؤثر بر بروز حوادث مورد بحث وبررسي قرار گرفت. در جلسه دوم، رفتارهاي ايمن وغيرايمن و عوامل مؤثر بر افزايش رفتارهاي ايمن وكاهش رفتارهاي غيرايمن بررسي گرديد. در جلسه سوم، عوامل قادركننده و تقويتكننده مؤثر بر رفتارهاي ايمن وهمچنين راه‌هاي شاهدبعضي از عوامل و شرايط محيطيخطرناك مورد بحث قرار گرفت. در طول برگزاريجلسات آموزشي سعي گرديد با برقراري ارتباط مناسببا كارگران و با توجه به نيازها و مسايل جامعه موردمطالعه، زمينه مشاركت فعالانه آ نها در بحثها ايجادشود تا انگيزه كافي در آنها براي يادگيري و تجديدنظردر افكار، نگرش و اعمال گذشته و در نهايت تغيير رفتارايجاد گردد.
آموزش غيرمستقيم: براي انجام اين آموزش، دو جزوهآموزشي، يكي در زمينه ايمني و بهداشت كار و دومي درزمينه وسايل حفاظت فردي تهيه گرديد تا كارگران بامطالعه آنها، اطلاعات و دانش خود را در زمينه رفتارهاي ايمن افزايش دهند (ذكراين نكته ضروري است كه جزوات آموزشي به عنوان روش مكمل و متناسب باسطح تحصيلات و يادگيري افراد تهيه گرديد). همچنينباتوجه به نقش خانواده‌ها، جزوات تهيهشده از طريقكارگران گروه آزمون در اختيار يك نفر از اعضاي خانواده قرار ميگرفت تا آنها نيز اطلاعات لازم راكسب كرده و با نمونه‌ها به تبادل اطلاعات بپردازند. در اين راستا براي افزايش مشاركت خانواده‌ها، ده سؤالطراحي گرديد و به ده نفر از
آ نها كه پاسخهاي صحيحبيشتري داده بودندجوايزي داده شد. همچنين با هماهنگی مسئولان مجتمع، برنامهريزي براي بازديدخانواده‌هاي كارگران گروه آزمون از بخشهاي مختلفمجتمع انجام شد تا خانواده‌هاي كارگران گروه آزمون ازنزديك با محل كار و شرايط آن و مسايل و مشكلاتكارگران آشنا شوند و با كسب اطلاعات لازم براي تأمينشرايط روحي و رواني در محيط خانواده و تقويت روحيهكارگران براي ايجاد انگيزه لازم براي انجام رفتارهايايمن تلاش كنند.
آموزش از طريق الگوها در محيط كار: 5 نفر از سرپرستان و كارگران كه از نظر انجام رفتارهاي ايمن، دانش، تخصص و شخصيت براي ساير كارگران مقبول ومحبوب بودند به عنوان الگو انتخاب شدند. الگوهايمنتخب در ابتدا تحت 5 جلسه آموزشي و توجيهي توسطپژوهشگر و بخش ايمني مجتمع و شركت قرار گرفتند تابتوانند براساس اهداف رفتاري تعيينشده، رفتارهاي ايمنرا به كارگران آموزش داده، نظارت كرده و به ناظر اصليبهصورت هفتگي گزارش نمايند. بهعبارتي، الگوها پس ازمشاهده مستقيم و مستمر رفتارهاي كارگران بهصورتروزانه، رفتارهاي ايمن را مورد تشويق كلامي و سپسمعرفي به واحد ايمني براي دريافت پاداش قرار ميدادند.
در خصوص رفتارهاي غيرايمن، آموزشهاي لازم دربارهنحوه انجام صحيح رفتارها ارايه ميشد و رفتار كارگرانمجدداًمورد ارزيابي و در صورت نياز بازخورد و تقويتانجام ميشد.
مداخلاتمحيطي: براساساطلاعاتبهدستآمده ازپيش آزمون و جلسات برگزارشده با كارگران، سرپرستانو مسئولان بخشهاي مختلف و همچنين بازديدهايانجام شده، عوامل و شرايط محيطي غيرايمن، طبقهبندي وسپس براساس فراواني

فایل : 19 صفحه

فرمت : Word