مقاله کامل بررسی جایگاه محبت و آثار آن در خانواده

بررسی جایگاه محبت و آثار آن در خانواده
چکیده
خانواده در اسلام از نقش والایی برخوردار است و در احادیث آمده است که در نزد خداوند بلند مرتبه هیچ بنایی محبوب تر و ارجمند تر از خانواده نیست. می دانیم که محبت در خانواده، یکی از شاخصه‌های مهم خانواده‌های اسلامی می باشد. در یککلام می توان محبت را میل دائمی با قلبی شیدا و شیفته نامید که وجود آن، یکی از مهمترین عوامل ثبات و پایداری نهاد خانواده می باشد؛ می دانیم که در نظام رفتاری بشر، هر مقوله شامل آثار و نتایجی می باشد و این آثار و نتایج بیانگر اهمیت و جایگاه آن رفتار خواند بود. محبت نیز به نوبه خود در صورتیکه در نهاد خانواده حاکم گردد، آنگاه می توان آثار و نتایجی در ذات وجودی اش جستجو کرد و این آثار و نتایج در فضای خانواده و در نتیجه رفتار اعضای آن آشکار می گردد. لذا، ما در این پژوهش با توجه به اهمیت وجود محبت در نهاد خانواده،برخود لازم دانستیم که به بحث و بررسیکلی و مفیدی در مورد محبت و جایگاه و آثار آن در نهاد خانواده بپردازیم.
واژگان كلیدي: بررسی، محبت، جایگاه، آثار، خانواده
مقدمه
محبت در ادبیات دینی جایگاه والایی دارد و از ارکان مهم مفاهیم اخلاقی نیز برخوردار میباشد. در تعریف محبت، بین عالمان و اخلاقپژوهان اختلافنظر وجود دارد و این اختلاف تا آن حد و اندازه است که برخی تعریف حقیقی آن را اساساً غیرممکن دانسته و بر این باورند محبت زبان حال است نه قال. عارفان مفسر مسلمان با الهام از آموزه‌های قرآنی و روایی، موضوع محبت را در آثار خود مورد بحث قرار داده و در چیستی، ابعاد و آثار آن سخن گفتهاند (قاسم پور – شناسوند، 1398). نقش محبت در تنظیم روابط انسانی و
برخورداری از یک زندگی سالم اجتماعی، موضوعی اساسی و کاربردی است که در آیات قرآن، سیره اهل بیت و سخنان اندیشمندان اسلامی بر آن تاکید فراوان شده است (کربلایی پازوکی، 1397). محبت در لغت، با مراجعه به فرهنگ لغت‌های موجود و کتب مختلف و با توجه به «الحبّ فیاللغةِ أی الوداد والمحبه والحب: نقیض البغض» (ابن منظور – محمد بن مکرم، 1414 ق) به معنای دوست داشتن می باشد‌.در اصطلاح محبت در حالتی است که در دل یک موجود ذیشعور نسبت به چیزیکه با وجود او ملایمتی و با خواسته‌های او تناسبی داشته باشد پدید میآید و آن جاذبهای ادراکی در موجودات ذیشعور است همانند جاذبه‌های غیر ادراکی طبیعیکه در موجودات مادی فاقد شعور وجود دارد) مثل جذب و انجذاب بین آهن و آه نربا)، اما جذب و انجذاب در بین موجودات ذیشعور برخلاف دسته دیگر آگاهاًنه است و ملاک آن ملایمتی است که آن موجود با محب خود دارد و محبت انسان به چیزی تعلق میگیرد که ملایمت کمال آن را با وجود خودش دریافته باشد و دارای شدت و ضعف و مراتب مختلفی است (خواجوی، 1383). بنابرای ن محبت به هر چیز عبارت از حال التذاذ و میل بدان است و چنین حالتی نسبت به هر چیز منوط به شناخت آن چیز است. باید توجه کرد که محبت، بدون معرفت و ادراک پدید نمیآید. ازای نرو محبت از ویژگیهای موجود زنده باشعور است و هرچه شناخت، عمیقتر، قویتر و با لذت بیشتر همراه باشد، محبت نیز شدیدتر و پایدارتر و مس تحکمتر خواهد بود. شناخت یک چیز گاه به وسیله حواس و گاه با قلب انجام می‌شود، ادراک قلبی و بصیرت باطن، قویتر، دقیقتر و عمیقتر از ادراک حواس ظاهری است. زیبایی معانی ادراکشده با عقل از جمال صورتهای ظاهری با چشم بیشتر است. به همین علت لذتیکه از درک معانی فراحسی نصیب قلب می‌شود بسیار کاملتر از لذت احساس است. پ س محبت انسان نسبت به امور معنوی بیشتر از
امور مادی است. هر مقوله در نظام رفتاری انسان، شامل آثاری است که نشاندهندهی اهمیت و جایگاه آن رفتار خواهد بود. هنگامیکه محبت در رفتار اعضای خانواده حاکم گردد؛ آثاریکه در ذات وجودی محبت نهفته است در فضای خانواده و رفتار تکتک افراد خانواده نمایان می‌شود. ما در این پژوهش به مقتضای بحث به بررسی جایگاه محبت و آثار آن در خانواده میپردازیم.
بیان مسأله
این پژوه ش در نظر دارد که جایگاه محبت و آثار آن در خانوادهرا بررسیکند و مشخص نماید که محبت چه تأثیراتی در روابط هر یک از اعضای خانواده با یکدیگر دارد و دارای چه جایگاهی می باشد. مهمترین مبحث بررسی راهکارهای اثربخشی محبت در خانواده می باشد که طی این پژوهش عمدتاً به صورت توصیفی – تحلیلی مورد برررسی قرار می گیرد؛ما در این پژوهش توصیفی– تحلیلی، با استفاده از منابع کتابخانه ای، مراجعه به مقالات و کتب، مصاحبه با اساتید و مشاوره با صاحبان علم به بررسی و تحلیل ای ن مسئله می پردازیم. متغیر وابسته در این تحقیق تغییر در میزان محبت در بین هر یک از اعضای خانواده با یکدیگر بوده و متغیر مستقل، شامل روابط عاطفی اعضای خانواده بایکدیگر میباشد.
اهمیت موضوع
برخورداری از محبت، یکی از اساسیترین نیازهای روانی افراد می باشد. بشر در هر دوره از زندگی به محبت نیاز دارد. این احتیاج را پدر و مادر، برادر و خواهر، همسر و فرزندانو غیره تأمین میکنند. عدم تأمین این نیاز سبب پیدایش تشویش و اضطراب در افراد می‌شود. کمبود و فقدان محبت، تأثیرات سوء و ضایعات دردناکی در روح افراد به وجود میآورد. فردیکه مورد بیمهری قرارگرفته، خودکمبین شده و در او عقده حقارت ایجاد می‌شود، حسود و کینهتوز بار
میآید یا بهتنهایی و انزوا مایل می‌شود. لذا هر کدام از اعضای خانواده اگر در کانون خانواده از محبت سیراب نشود، آن را در خارج از خانواده جستوجو میکند.
ادبیات و پیشینه
در این موضوع پژوهش‌هایی بهصورت پراکنده انجام شده است. برخی از اشاراتی هم که نویسندگان به این موضوع داشتهاند در خلال بحث اصلیشان بوده است؛ لذا تاکنون به‌صورت منسجم و منظم در قالب موضوع اصلی این بحث پرداخته نشده است. در مواردی هم که به این مبحث اشارهشده، مبنای راهکارها، از قرآن و روایات نمیباشد بلکه از علم روانشناسی استخراج نمودهاند. به‌عنوان نمونه به معرفی اجمالی برخی از کتب موجود در این زمینه اشاره میکنیم:
فرهنگ مهرورزی (استاد شیخ حسین انصاریان): در این کتاب سعی شده است تا با تحقیق در متون اصیل اسلامی به ابوابمختلف محبت از قبیل جایگاه و اهمیت آن، عوامل مهرورزی و آثارش در نظام تکوین اشاره شود. اما با مطالعه دقیق این اثر مشخص است که قصد اصلی نویسنده به اثبات رساندن جایگاه و اهمیت محبت در سیره زندگی فردی و اجتماعی میباشد.
هنر عشق ورزیدن(اریک فروم): در این اثر به هنر عشق ورزیدن بر مبنای عقل و فلسفه و روانشناسی غرب پرداختهشده است.
تربیت و بازسازیکودکان (علی قایمی): نویسنده در این نوشتار در فصل 42که حدود 10 صفحه میباشد به مباحث کلی محبت در تربیت فرزند اشارهکرده است.
اخلاق در خانواده و تربیت فرزند (سید محمد نجفییزدی): در لابهلای مطالبیکه در این کتاب آمده است بحث اهمیت محبت در خانواده به‌صورت مختصر آورده شده است.
تعلیم و تربیت در اسلام (شهید مطهری): استاد مطهری در این کتاب به محبت به‌عنوان یکی از عوامل تربیت اشارهکرده است و محبت را به دو نوع افراطی و متعادل و صحیح معرفی میکند، در حدود 5 صفحه به نوع محبت صحیح پرداخته است.
مدیریت زندگی برای مرد امروز (سید حسن موسوی): در این اثر که دارای چهار فصل میباشد، فصل سوم آن به اهمیت محبت و آثار آن نسبت به زن در 20 صفحه پرداخته است.
تربیت کودک در جهان امروز (احمد بهشتی): در این کتاب نویسنده در خلال بحثهای تربیتیاش به نقش عواطف در تربیت کودک از دیدگاه روانشناسی در حدود 15 صفحه اشاره نموده است.
خانواده در اسلام (استاد حسین مظاهری): در بخشی از این نوشتار که حدود 10 صفحه میباشد به نقش مهربانی و محبت در زندگی زناشویی اشارهشده است.
راهکارهای تربیت فرزندان (مریم احمدی): در این مقاله به راهکارهای تربیت فرزند اشارهشده است، که یکی از راهکارها را محبت معرفی میکند. اما به کلیات و اهمیت محبت به فرزندان میپردازد و به‌صورت اجمال چند مصداق را به‌عنوان نمونه ذکر میکند. قابلتوجه است که فقط از روایات برای اثبات مدعا اس تفاده کرده است.
اهداف
هدف از این پژوهش بررسی جایگاه و آثار محبت در خانواده با رویکرد اسلامی و دینی میباشد.
فرضیه‌هاي پژوهش
ما طی این پژوهش با دو فرضیه مواجه می شویم:
اول اینکه، محبت به معنای دوست داشتن است، همسو و مترادف با واژگانی همچون رأفت، مهربانی و…میباشد. هم ین محبت دارای اقسامی ازجمله محبت به خویشتن و به غیر و
یا ذاتی و عرضی است. گذشت و اغماض و تواضع و فضایل اخلاقی دیگری همچون این موارد از اسباب محبت میباشد.
دوم اینکه، اگر کانون خانواده حول محور محبت بچرخد، مقوله محبت در خانواده باعث می‌شود آثاری مانند آرامش و عزت‌نفس و احساس امنیت عاطفی در فضای خانواده و تکتک اعضای آن حاکم گردد.
روش تحقیق
ما طی این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی به بحث و بررسی در مورد جایگاه محبت و آثار آن در محیط خانوادهپرداختیم و برای جمع آوری اطلاعات نیز از شیوه‌هایکیفی و کتابخانهای و مراجعه به مقالات و منابع در دسترس و سایتهای اینترنتی معتبر بهره جستیم؛ در برخی موارد نیز با مراجه به اساتید و مشاوران متخصص در این زمینه، مبحث اصلی مورد بحث و بررسی قرار گرفت و ما نیز تحلیل‌های آنها را یادداشت کرده و اینتحلیلات را در موضوع گنجاندیم.
یافته‌ها
در ای ن مبحث ما در مورد مسائلیکه مربوط به محبت و جایگاه و آثار محبت می باشد بحث میکنیم؛ در واقع در این بخش در مورد مسائلی چون آرامش، عزت نفس، احساس امنیت عاطفی، تربیت صحیح، اعتلای صبر و تحمل، حاکمیت فضائل اخلاقی، حس اعتماد و غیره صحبت میکنیم:
آرامش
اسلام به نقش و عامل محبت در گرمیکانون خانواده توجهیکامل داشته و آن را به مسلمانان گوشزد کرده است:«و
منْ آیاتِهِ أنْ خلق لکمْ منْ أنْفسِکمْ أزْواجًاً لِتسْکنوا إِلیها و جعل بینکمْ مودّةً و رحْمةً إِّنّ فی ذلِک لآیاتٍ لِقوْمٍ یتفکرون-و از جمله نشانه‌هاى او این است که براى شما از جنس خودتان همسرانى آفرید تا در کنارشان آرامش یابید و میان شما
الفت و رحمت برقرار ساخت تا نسل بشر را تداوم بخشد. به یقین در آنچه یاد شد، براى مردمى که مى اندیشند نشانه‌هایى است بر این که تدبیر امور انسان‌ها در اختیار خداوند است»
از آنجا که ادامه پیوند ازدواج و هدف اصلی آن یعنی آرامش دو طرف نیاز به جاذبه و کشش قلبی و رحمانی دارد، خداوند میفرمایند: «و جعل بینکم مودّهً و رحمه» چراکه کانون زندگی شبیه جامعه انسانیکوچکی است که از افرادی تشکیلشده و اگر این افراد پراکنده در سایهی آرامش با هم ارتباط و پیوند پیدا نکنند جامعه یا ساختمانی به وجود نخواهد آمد. این پیوند و ارتباط به همراه آرامش در سایه محبت و مودت ایجاد می‌شودکه خداوند آن را در انسا نها و خصوصاً در میآنهمسران قرار داده، زیرا تداوم زندگی در پرتو محبت است (طباطبایی، 1374، 166)
پس برای ایجاد و تداوم آرامشیکه خداوند در هدف ازدواج قرار داده با توجه به توصیه‌های الهی نیاز ضروری به محبت و مودت بین همسران و اعضای خانواده میباشد. لذا این محبت است که باعث آرامش در میان بدنه خانواده میباشد.
عزتنفس
عزت‌نفس یکی از لوازم زندگی موفقیتآمیز است. که میخواهد در راه اهداف والای خویش، تمام مشکلات و موانع را از سر راه خود برداشته و به مراحل تعالی و تکامل برسد، ر عزت‌نفس و کرامت نفس داشته و این موهبت خدادادی را در وجود خود بارور کند.
یکی از راه‌های رسیدن به عزت‌نفس و پروراندن استعدادهای درخشان و شکوفاشدن آن در وجود خود، نوع ارتباط محبتآمیز
در بین افرادی است که بیشترین ارتباط را از زمان طفولیت تا بزرگسالی با آنها داریم. آن افراد خانواده انسان است.
محبت در بین افراد خانواده موجب به وجود آمدن کرامت و عزتنفس در بین آنها خواهد شد. وقتی پدر و مادری از همان دوران کودکی فرزند خود را بزرگ بشمارند و به او احترام کنند، در وجود کودک نهالی به نام عزت‌نفس کاشته خواهد شد که باعث رشد فضایل اخلاقی در رفتار او می‌شود.
در سیره معصومین علیهمالسلام، که ستاره راه زندگی انسانهاست، بهدرستی میبینیم ائمه علیهم‌السلام بهگونهای با فرزندان و همسران خود رفتار میکردند که عزت‌نفس در روح آنان تقویت میشد و استعدادهای آنان نمایان میگردید.
به‌عنوان نمونه در حدیثی عبدالله بن عتبه از مشاهیر فقهای اهل سنت نقل میکند که: روزی در محضر حضرت سیدالشهدا علیهالسلام بودم که فرزند آن حضرت، امام سجاد علیهالسلام که کوچک بود وارد شد و امام او را به نزد خود خوانده و به سینه چسبانید، پیشانیاش را بوسید و فرمود بابی انت ما اطیب ریحک و احسن خلقک پدرم به فدایت چقدر خوشبو و زیبایی (رازی، 1359). با توجه به نوع رفتار امام حسین و ائمه دیگر همچون امام علیعلیه‌السلام هنگامیکه برخی برای دریافت پاسخ سؤالی نزد امام میآمدند، امام آ نها را در همان مجلس جهت دریافت پاسخ به حسنین علیهم‌السلام ارجاع میداد درحالیکه سن آنان پایین بود (بن علی، 1379)، لذا برای ما مشخص می‌شود این نوع رفتارهای محبتآمیز باعث به وجود آمدن عزت‌نفس و شکوفا شدن استعدادها در وجود اعضای خانواده خواهد شد.
احساس امنیت عاطفی
محبت در روابط خانواده موجب احساس امنیت عاطفی نسبت به هر یک از اعضای خانواده میگردد، چراکه اگر هر یک از اعضا بهطور دقیق و بر اساس عقل و منطق محبت را در رفتار خود
نسبت به دیگری انجام دهند، طرف مقابل اعم از (همسر، پدر و مادر، فرزندان، برادر و خواهر) در درون خود به یک مؤلفهایکه نیازمند احساس درونی اوست خواهد رسید و آن چیزی نیست جز امنیت عاطفی (رضایی، 1394).
توضیح مطلب این است، وقتی شخص رفتار محبتآمیز اعضای خانواده را نسبت به خود میبیند، در ضمیر نفسانی و روحی خودش بههیچوجه احساس کمبود عاطفی نمیکند تا امنیت عاطفی وجودش به خطر بیافتد، به همین منوال هیچگاه این احساس به درونش خطور نمیکند که برای تأمین احتیاجات عاطفی خود دلبسته به عواطف و محبتهای افراد بیگانه باشد، چراکه اگر دلبسته به شود امنیت عاطفی او در خانواده متزلزل شده است. لذا برای تأمین امنیت عاطفی در درون خانواده باید محبت بر رفتار اعضای خانواده حاکم باشد.
ایمن شدن در برابر محبتهاي دروغین و رهزن
محبت به ملاحظه صدق و کذب به دو دسته تقسیم می‌شود. قطعاً آن محبتیکه انسان و رفتارهایش را در مسیر حفظ کرامت انسانی و خانواده مطلوب قرار میدهد، محبت صادق و راستین میباشد. چراکه غالباً محبت دروغین بر مبنای عداوت نسبت به شخص محبوب پایهگذاری شده است.
در روابط خانواده اگر هر یک از اعضای خانواده، محبت راستین و صادق را در خانواده اجرا کنند، هر کدام از اعضا وابسته به خانواده و محبتهای آنها خواهد شد. لذا هیچگاه محبتهای دروغین و رهزن افراد خارج از خانواده نمیتواند او را از مسیر کرامت و ارزش انسانی منحرف کند.
اگر افراد خانواده از محبت به همدیگر محروم شوند، فقدان و کمبود محبت باعث می‌شود بهراحتی به محبتهای دروغین و رهزن بیگانه تن بدهد. چون بر اساس فطرتش و نیاز درونیاش به محبت نیاز دارد. لذا آنگاهکه محبتی از طرف خانواده نمیبیند به محبتهای بیرون از خانه رو میآورد و موجب
می‌شود خانواده از هم گسسته شود و سست گردد (شرفی، 1364). لذا محبت صادق و عقلانی در جمع خانواده موجب میگردد که هر یک از افراد خانواده در برابر محبتهای دروغین و رهزن بیگانه ایمن باشند.
تربیت صحیح
بیشک، یکی از مهمترین و شریفتری ن خدماتیکه انسانهای تربیتیافته به جامعه بشریت کرده و میکنند، تربیت و تهذیب آنهاست. و بزرگترین رسالت انبیاء الهی نیز همین بوده است. و چه خدمتی از این بالاتر که انسانها در سایه هدایت مردان و زنان بزرگ، گوهر وجود خویش را یافته و در رشد و کمال آن بکوشند؟ و بدیهی است انگیزه این کار بزرگ، «محبت» است، که شخص مربی را به سرنوشت محبوب خود علاقهمند کرده و زحمت تربیت را بر او آسان مینماید. در جوامع غربی، تربیت عمدتاً بر اساس انگیزه‌ها و علاقه‌های شخصی صورت میپذیرد و ممکن است در مواردی نیز محبت و خدمت به نوع ن یز دخالت داشته باشد ولی اساس تربیت در اسلام «محبت الهی»است. توضیح اینکه: محبت صفتی در نفس انسان است و به چیزی تعلق میگیرد که به اعتقاد او دارای خیر و خوبی باشد. درحالیکه همه خوبیها و جهات نیک در وجود است و عدم، چیزی نیست تا خیری در آن فرض شود و بر این اساس آنچه محبوب شخص واقع می‌شود وجود و مظاهر آن است.
بس یاری از مردم از اصل وجود غافلاند و تنها به مظاهر آن توجه میکنند، یعنی تنها به موجودات و عالم کثرت مینگرند ولی از منشأ آنها و هستی صرف، که مبدأ پدیده‌هاست بیخبرند و چون در آنها صورتهایی از کمال و زیبایی میبینند، آنها را بهطور مستقل و جدای از اصل وجود، محبوب و معشوق خویش قرار میدهند. ولی مؤمنان و عارفان مقام حق، هستی حقیقی را از خدا دانسته و موجودات دیگر را، وابسته به او و در مقامی بالاتر و ظریفتر، عین وابستگی به او میدانند و بر

فایل : 27 صفحه

فرمت : Word