مقاله کامل اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی

اشتراک حجاب در ادیان ابراهیمی
چکیده
پوشش زن از احکام مشترک میان همه ادیان ابراهیمی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) است که هر کدام جداگانه اهمیت و جایگاه آن را مورد تأکید قرار داده‌اند؛ تنها تفاوت در حدود حجاب و گاه فلسفه آن می‌باشد. در آیینیهود، بر استفاده از پوشش سراسری برای اندام و پوشش سر تأکید شده است؛ البته در مورد دختران مجرد، موی سر به شرط سادگی می‌تواند مشخص باشد. به عبارت دیگر در یهودیت، رعایت حجاب متلازم با تأهل است؛ حال آن که در آیین مسیحیت، تجرد مقدس شمرده می‌شود، لذا رعایت پوشش کامل و پرهیز از آرایش و جلوه‌گری برای از بین بردن زمینه تحریک در جامعه، به صورت شدیدتری دنبال شده است؛ چرا که رهبانیت و ترک لذایذ دنیوی از اصول این دین بوده و فلسفه پوشش هم به همین امر برمی‌گردد. در اسلام رعایت حجاب به منظور حفظ پاکی و قداست زن و اجتماع مورد توجه خاص قرار گرفته و حدود آن با توجه به آیات و روایات، پوشاندن همه بدن به جز وجه و کفین معرفی شده است.
کلید واژه ها: اسلام، مسیحیت، حجاب، عفاف، حدود پوشش، ادیان ابراهیمی، یهود
1)مقدمه
تحقیق در ادیان ابراهیمی[1]، نشانگر آن است که این ادیان از اشتراکات بسیاری برخوردارند. این اشتراک نظر، نه تنها در اصول کلی اعتقادی مثل ایمان به خدا، نبوت و معاد قابل ملاحظه است، بلکه در فروع و احکام دین نیز دستورات مشابهی مانند نماز، روزه، دعا، زیارت و حتیبعضی شعائر دینی وجود دارد و البته در تعالیم اخلاقی، این تشابه در مواردی به حداعلی می‌رسد. به طوری که دعوت به فضائل اخلاقی از قبیل راستی، درستکاری، صبر، گذشت،
فداکاری، خدمت به دیگران و نیز رعایت عفت در مقابل هوس‌ها و نفسانیات و به طور کلی اموری که اغلب مشترکاً گناه شمرده می‌شوند، از ارکان زندگی اخلاقی پیروان می‌باشد. در همه این ادیان، رسولان به عنوان الگوی دینی از پاک‌ترین و عفیف‌ترین انسان‌ها به حساب می‌آیند و روحانیون ایشان از مرد و زن، پارساترین پیروان می‌باشند.
از دیگر اموری که مورد توجه خاص همه ادیان الهی بوده، مسأله «پوشش زنان یا حجاب» است؛ به‌طوریکه در سیرة زنان مقدس آنها، علاوه بر عفت‌پیشگی و منزه از خطا بودن، پوشش کاملی دیده می‌شود که زنان مومن این ادیان، هنوز در زی آن می‌باشند.
بنابراین با توجه به اهمیت این موضوع در این مقاله به بررسی تطبیقی ضرورت پوشش زنان و حدود آن در سه آیین بزرگ یهود، مسیحیت و اسلام با توجه به نص تعالیم کتب مقدس آنان خواهیم پرداخت تا روشن شود که در هر کدام از این سه دین بزرگ الهی، حجاب از چه جایگاه و اهمیتی برخوردار است و حدود و ثغور آن تا کجاست.
1)حجاب در آیینیهود
1-1)ضرورت عفاف و حجاب در آیینیهود
دینیهود با قدمت حدود 3300 سال[2] از قدیمی‌ترین ادیان صاحب شریعت محسوب می‌شود. در تعالیمیهود، اعم از کتاب آسمانی و سنت و سیره پیامبران و بزرگان بنی اسرائیل، علاوه بر اشاره به رعایت عفاف و پاکدامنی و تأکید بر حجاب زنان، همواره قوانینی برای حفظ عفت عمومی وجود داشته است و اگرچه در اثر پراکندگی قوم یهود، تفاوت‌هایی در کیفیت رعایت آن مشاهده می‌شود، اما به‌هرحال می‌توان از متون مقدس این آیین، قاعده اصلی و روش کلی را به‌دست
آورد، هرچند که بعضی از پیروان کنونی بدان پایبندی کافی نشان نمی‌دهند.
اهمیت رعایت عفاف در مهم‌ترین دستورات خداوند به حضرت موسی (ع) در کوه طور که «ده فرمان» نامیده می‌شود با این عبارات بیان شده است:
فرمان هفتم: زنا مکن
فرمان دهم: و بر زن همسایه‌ات طمع نورز و… (تورات، سفرتثنیه: 5/7و10؛ سفر خروج: 20/14و17) که هر دو حکم به رعایت عفت جنسی و حریم ارتباط زنان و مردان بیگانه اشاره دارد.
در تورات نیز بر اهمیت رعایت عفت در مورد دختران تأکید شده است: «دختر خود را بی‌عصمت مساز و او را به فاحشگی وامدار. مبادا زمین مرتکب زنا شود و زمین پر از فجور گردد» (همان، سفر لاویان: 19/30).
علاوه بر این عباراتی در تورات و نیز کتب انبیاء وجود دارد که رواج استفاده از حجاب سر و اندام و حتی صورت با روبند یا برقع را در قوم حضرت ابراهیم (ع) و نیز بنی‌اسرائیل نشان می‌دهد؛ چنان‌که آمده است:
الف) در نقل ماجرای ازدواج اسحاق (پسر ابراهیم (ع) یا رفقه یا به زبان لاتین ربکا) در سفر پیدایش آمده است: «رفقه چشمان خود را بلند کرد و اسحاق را دید و از شتر فرود آمد، زیرا که از خادم پرسید، این مرد کیست که در صحرا به استقبال ما می‌آید و خادم گفت آقای من است، پس برقع خود را گرفته خود را پوشانید» (همان، سفر پیدایش: 24/65-64). قابل ذکر است خاخام اوریل داودی، مرجع پیشین مذهبییهودیان ایران، وجوب حجاب در شریعتیهود را مستند به همین قسمت تورات می‌داند.
روشن است که در این نقل تورات، استفاده از روبنده برای کسی که همسر اسحاق پسر ابراهیم (ع) است، به صراحت بیان
شده و این امر نشان دهنده رواج استفاده از روبنده در میان بانوان بنی‌اسرائیل است.
ب) تورات در مورد عروس یهودا (پسر یعقوب پسر اسحاق پسر ابراهیم (ع)) می‌گوید: «پس رخت بیوگی را از خویشتن بیرون کرده و برقعی بر روی کشیده و خود را در چادری پوشیده و به دروازه عینایم که در راه تمنه است، نشست» (همان، 38/15-14).
در این عبارات نیز از روبنده و چادر استفاده شده که نشانگر رواج آن‌ها در میان بنی‌اسرائیل است و بر سنت و سیرة خاندان انبیاء بنی‌اسرائیل در این باب دلالت دارد.
عبارت دیگری نیز در کتاب «روت» در باب استفاده از چادر وجود دارد: «و بوعز (مردی از بنی‌اسرائیل خطاب به روت عروس نعومی از زنان بنی اسرائیل) گفت: چادری که برتوست بیاور و بگیر، پس آن را بگرفت و او شش کیل جو پیموده بر آن گذاشت و به شهر رفت» (عهد عتیق، کتاب روت: 3/15).
موضوع رعایت عفاف و حجاب در دینیهود از چنان اهمیتی برخوردار است که در یکی از کتب عهد عتیق به زنانی که حدود الهی را رعایت نکرده و از قوانین شرعی سرپیچی می‌کنند، نسبت به نزول عذاب هشدار داده شده است. در کتاب اشعیای نبی که هشدارهای الهی به قوم بنی‌اسرائیل بیان شده، در مورد زنان گنهکار یهود آمده است: «خداوند می‌گوید از این جهت که دختران صهیون[3] (زنان یهود) متکبرند و با گردن افراشته و غمزات چشم راه می‌روند و به ناز می‌خرامند و به پایهای خویش خلخال‌ها را به صدا درمی‌آورند، بنابراین خداوند فرق سر دختران صهیون را کل خواهد ساخت و …» (عهد عتیق، کتاب اشعیاء: 3/18-16).
همچنین در تعالیم تلمود[4] برای حضور زن در اجتماع شرایط خاصی ذکر شده که عدم توجه به آن موجب بطلان ازدواج آنها خواهد شد: «زنانی که در موارد زیر به رفتار و
کردار آنها اشاره می‌شود، ازدواجشان باطل است و مبلغ کتوبا (مهریه) به ایشان تعلق نمی‌گیرد: زنی که از اجرای قوانینیهود سرپیچی می‌کند و فی‌المثل بدون پوشانیدن سر خود به میان مردان می‌رود، در کوچه و بازار، پشم می‌ریسد و با هر مردی از روی سبکسری به گفتگو می‌پردازد. زنی که در حضور شوهر خود به والدین او دشنام می‌دهد و زن بلند صدا که در خانه با شوهر خود به صدای بلند درباره امور زناشوئی صحبت می‌کند و همسایگان او می‌شنوند که چه می‌گوید» (تلمود، میشنا کتوبوت: 7/6).
در این متون، چند نکته در باب حدود و حریمی که زن یهودی در ارتباط با اجتماع باید مورد توجه قرار دهد، حائز اهمیت است:
ضرورت دارد زن با پوشش سر به میان مردان برود.
زن نباید از روی سبکسری با هر مرد نامحرم به گفتگو بپردازد.
زنی که با صدای بلند در حالی که همسایگان صدای او را می‌شنوند درباره امور زناشویی گفتگو کند، خلاف شرع مرتکب شده است.
2-2)حدود حجاب زنان در شریعتیهود
با توجه به مضامین بیان شده در مورد پوشش خاص زنان بنی‌اسرائیل، استفاده از چادر به عنوان پوشش سراسری که همه اندام را می‌پوشاند و نیز روبنده که صورت توسط آن مستور می‌گردد، محرز می‌باشد؛ اگرچه در سیره عملی بانوان یهود گاهی استفاده از روبنده معمول نبوده است.
دکتر مناخیم.م. بریر[5] (پرفسور ادبیات در دانشگاه یشیوا) در کتاب «زنان یهودی در ادبیات ربانی» می‌گوید: «همواره این سنت برای زنان یهودی وجود داشته که با یک پوشش سر با هر چیزی بیرون و در مجامع بروند، حتی این که
همه صورت را بپوشانند و تنها یک چشم را آزاد بگذارندM. Brayer, 1986: P.139
یکی دیگر از علماء معاصر یهود در فلسطین اشغالی به نام «هاراو یعقوویسرائل لوگاسی» در کتاب خود به نام «بت یعقوو» که به زبان عبری نگاشته است، در بخش حجاب زنان به طور مفصل در باب کیفیت پوشش و حجاب زنان بحث کرده که اهمّ آن از این قرار است:
– لباس باید به حدی گشاد و آزاد باشد تا اندام بدن به هیچ عنوان در آن برجسته نگردد و کمربند بسته نشود.
– آستین‌ها باید تا مچ دست را بپوشاند.
– گردن از طرفین تا شروع شیب کتف از پشت و در جلو تا بالای استخوان جناغ را بپوشاند (یعنی تمام دور گردن پوشانده شود)؛ حتی پاها باید پوشیده باشد و از پشت جوراب نباید پوست پا دیده شود و جوراب‌های عکس‌دار و با رنگ‌های تند ممنوع است.
– پوشش سر باید تمام موی سر را بپوشاند و آرایشی که باعث جلب توجه دیگران گردد گناه بسیار بزرگی است (یعقوویسرائل لوگاسی، 1980م: ص110).
قابل ذکر است که حدود و پوشش مذکور برای زنان متأهل است و از نظر آیینیهود، دختر یهودی تا قبل از ازدواج حدود خاصی برای پوشش دارد و آن عبارت است ‌از پوشش ساده لباس که دامن آن تا ده سانت زیر زانو و آستین آن تا آرنج است و موی سر به شرط سادگی می‌تواند مشخص باشد (البته هنگام عبادت باید پوشیده شود) و در صورتی که به شانه برسد باید جمع گردد. البته طبق توصیه‌های اکید تعالیم تلمود دختر یهودی باید حوالی بلوغ ازدواج کند و پس از ازدواج، رعایت حجاب در مقابل همه مردان به جز پدر و شوهر بر او واجب است.
3-2)سیره عملی زنان یهود در طول تاریخ
همانطور که نقل شد، سیره بانوان بنی‌اسرائیل (زنان انبیاء و بزرگان بنی‌اسرائیل) در عهد عتیق بر رعایت عفت و حریم حجاب بوده است.
در طول تاریخ نیز حجاب همواره از سوی زنان مؤمن یهود رعایت می‌شده است؛ البته در بعضی دوره‌ها حتی صورت نیز پوشانده می‌شده و در برخی تنها پوشش سر انجام می‌گرفته است. در بعضی روایات تلمود نیز پوشاندن سر با سبد (کلاه توری که زنان دوک‌های ریسندگی خود را بر روی آن می‌گذاشتند) کافی شمرده شده است.
«ویل دورانت» در «تاریخ تمدن» در مورد وضع زنان یهود در قرون وسطی می‌نویسد: «در طول قرون وسطییهودیان همچنان زنان خویش را با لباس‌های فاخر می‌آراستند؛ لکن به آنها اجازه نمی‌دادند که با سر عریان به میان مردم روند» (دورانت، 1365: ج12، ص63).
در سفرنامه فدت آفاناس، «یویچ کاتف» دربارة پوشش زنان یهودی عصر صفویه آورده است: «مردان و زنان آنها پیراهن آلبالوئی رنگ بر تن دارند که از نظر ظاهر شبیه به لباس کشیش‌های روسی است. زنان روسری زرد رنگی به سر می‌بندند و صورت خود را نمی‌پوشانند» (ر.ک. آقاحسین شیرازی، 1383).
دریکی از مقالات دانشنامه ایرانیکا در مورد پوشش کلیمی‌های ایران و عراق آمده است: «زنان روی سرشان روسری‌هایی با منگوله‌های آویزان که به روش متنوعی گره زده می‌شد، می‌بستند. هنوز هم زنان مسن‌تر آنها جامه سنتی به تن می‌کنند؛یعنی لباس‌های تیره رنگ بدون حاشیه‌دوزی و قبای سیاه مربع شکلی که روی شانه‌ها‌یشان قرار می‌گیرد. آنها دستمال بر سر می‌کنند که یک انتهایش در پشت و دومی در پیشانی گره می‌خورد» (پوشاک ایران زمین، 1382: صص284- 283).
در دوران قاجار زنان یهود از چادرمشکی و روبنده مشکی استفاده می‌کردند (روبنده بانوان مسلمان سفید بود) (فرزندان استر، 1384: ص183).
1-3-2) پوشش بانوان یهود در عصر حاضر
بانوانیهودی در اروپا تا قرن نوزده یعنی تا وقتی که با فرهنگ دنیوی غرب احاطه نشده بودند، حجاب داشتند؛ ولی بعدها با فرهنگ اطراف خود بیشتر آمیخته شده و از پوشش آنها کاسته شد. امروزه اغلب بانوان یهود موهای خود را جز در سیناگوگ (کنیسه) نمی‌پوشانند و بعضی بانوان مؤمن بر اساس فتاوای بعضی از خاخام‌های اشکنازی (کشورهای غربی) استفاده از کلاه‌گیس را از دیگر اشکال پوشش سر جهت جایگزین کردن حجاب سنتی راحت‌تر یافتند و مانند فرقه «حسیدیه» برای پوشش تنها از کلاه‌گیس استفاه می‌کنند. قابل ذکر است که عموم علماء سفارادیم (کشورهای شرقی) کلاه‌گیس را به عنوان حجاب سر قبول ندارند.
امروزه بسیاری از بانوان مؤمن یهودی ارتدکس (خصوصاً فرقه حریدیم) در فلسطین اشغالی از پوشش و لباس‌های ساده و وزین در اجتماع استفاده می‌نمایند (ماضی،1381: ص 292).
3)حجاب در آیین مسیحیت
1-3)ضرورت عفاف و حجاب در آیین مسیحیت
آیین مسیحیت نه تنها احکام شریعتیهود در مورد حجاب زنان را تغییر نداده، بلکه قوانین آن را استمرار بخشیده است و در برخی موارد قدم را فراتر نهاده و با تاکید بیشتری اهمیت رعایت عفت را مطرح ساخته است؛ چرا که در شریعتیهود تشکیل خانواده و ازدواج امری مقدس محسوب می‌شود، حال آنکه از دیدگاه مسیحیت تجرد مقدس شمرده شده است؛ لذا روشن است که برای از بین بردن زمینه تحریک و تهییج، زنان به رعایت پوشش کامل و دوری از آرایش و تزیین به صورت شدیدتری فراخوانده شده‌اند.
در انجیل متی[6] از قول حضرت عیسی (ع) آمده است: «شنیده‌اید که به اولین ]ادیان گذشته[ گفته شده است زنا مکن، لیکن من به شما می‌گویم هر کس به زنی نظر شهوت اندازد، همان دم در دل خود با او زنا کرده است. پس اگر چشم راستت تو را بلغزاند، قلعش کن و از خود دور انداز…» (انجیل متی: 5/31-27).
در رساله پطرس رسول در مورد نحوه پوشش و آرایش زنان مسیحی آمده است: «و شما را زینت ظاهری نباشد، از بافتن موی و متحلی شدن به طلا و پوشش لباس، بلکه انسانیت قلبی در لباس غیرفساد، روح تعلیم و آرام که نزد خدا گرانبهاست، زیرا بدین گونه زنان مقدس در سابق نیز که متوکل به خدا بودند، خویشتن را زینت ]باطنی[ می‌کردند و شوهران خود را اطاعت می‌کردند مانند ساره که ابراهیم را مطیع می‌بود و او را آقا می‌خواند و شما دختران او شده‌اید» (رساله پطرس:3/6-1). پطرس در این کلام به دو نکته «نداشتن زینت ظاهری» و «استفاده از لباس غیرفساد» در باب نحوه پوشش اشاره کرده که هر دو، مخصوص زنان مقدس و مؤمن است.
پولس نیز در این باره کلامی دارد: «همچنین زنان خویشتن را بیارایند به لباس مزین به حیا و پرهیز، نه به زلف‌ها و طلا و مروارید و رخت گرانبها، بلکه چنان که زنانی می‌شاید که دعوی دین‌داری کنند به اعمال صالحه» (رساله اول پولس به تیموتائوس: 2/15-9).
در آیین مسیحیت بر ضرورت عفاف و خانه‌نشینی زنان تأکید شده است، چنانکه پولس به تیطس می‌نویسد: «اما تو سخنان شایسته تعلیم صحیح را بگو که مردان هوشیار و باوقار و خرداندیش در ایمان و محبت و صبر صحیح باشند. همچنین زنان پیر در سیرت متقی باشند و نه غیبت‌گو و نه بنده شراب زیاد، بلکه معلمات تعلیم نیکو، تا زنان جوان را
خرد بیاموزند که شوهر دوست و فرزند دوست باشند و خرداندیش و عفیفه و خانه‌نشین و نیکو و مطیع شوهران خود که مبادا کلام خدا متهم شود» (رساله پولس به تیطس: 2/7-3).
از مضامین مذکور برمی‌آید که پوشش مورد نظر برای زنان، لباسی غیرتحریک‌آمیز و خالی از زینت است؛ در عین حال مطالبی در مورد ضرورت پوشش سر برای زنان هنگام نیایش نیز در رسالات پولس دیده می‌شود: «حال نظر خودتان در این‌باره چیست؟ آیا درست است که یک زن در یکجمع بدون پوشش سر دعا کند، …» (رساله پولس به قرنتیان:1/15-11).
بعضی مسیحیان از عبارت فوق، پوشش سر را تنها هنگام دعا مستند می‌دانند، ولی سیره عملی مسیحیان درصدر مسیحیت مؤید رعایت حجاب زنان مسیحی در اجتماعات می‌باشد که خواهد آمد.
در دستورات دینی پاپ‌ها و بزرگان صدر مسیحیت در باب لزوم رعایت عفاف و حجاب نکات مختلفی آمده است. در سیره بزرگان صدر مسیحیت و قرون وسطی نیز توجه به رعایت عفت و حجاب وجود داشته و لذا عموم زنان مسیحی بدان عامل بوده‌اند. تنها از قرن سیزده و سپس رنسانس است که تحولات عقیدتی و اجتماعی منجر به کاهش رعایت آن می‌شود. به طوری که ترتولین[7] (متولد160م) در رساله مشهورش به نام «درباره حجاب باکره‌ها»[8] می‌نویسد: «زنان جوان، حجاب‌هایتان را در کوچه و خیابان می‌پوشید. بنابراین شما باید آنها را در کلیسا بپوشید و شما وقتی در میان نامحرمان هستید حجاب دارید، پس در میان برادرانتان (دینی) نیز حجاب داشته باشید» (ر.ک. حکیم الهی، 1342).

فایل : 22 صفحه

فرمت : Word