مقاله لعاب و سفال و رنگ آميزي آن

مقدمه
رنگ آميزي در ميان مردم فلات ايران سابقه اي دراز دارد. اگر اينك زمان شروع آن را (در گذشته‌ي دور) ندانيم و نتوانيم نخستين جماعتي از اين فلات را كه بكار رنگ آميزي پرداخته اند بشناسيم. باري به اين مي توانيم توجه داشته باشيم كه «گل اخرا»‌ي سرخ و زردي كه در باستان كه در باستان بكار تهيه‌ي ظروف سفالين مي رفته، و يا گل تيره‌اي كه از آن ظرف سفالي يكپارچه سياه مي ساخته اند چشم جماعات اوليه را با ظروف يكپارچه رنگين طبيعي آشنا كرده بوده است.
خاصه كه با استفاده از آتش، ظروف گلي پخته به صورت سفال در مي آمده و در مجاورت درجات مختلف حرارت آفتاب و آتش، كم رنگ و پررنگ مي شده است و رنگ آميزي نويي در برابر چشمان مردم قرار مي گرفته و الهام بخش سليقه ها مي گرديده است.
شايد برخورد به گياهاني كه داراي مواد و مايعات رنگين بوده اند، يكي از وسائل رنگ آميزي پاره اي از لوازم زندگاني (چون رنگين كردن بافته هاي اوليه) بوده باشد.
برخورد به خاك هاي معدني «گچ و آهك» و همچنين گل اخرا قرمز كه با آنها ديوار كومه ها را مي آلودند، و آنها را سفيد يا
قرمز مي‌نمودند، شايد كه شروع رنگ آميزي اي بوده باشد كه ديرتر زمينه‌ي وسيعي يافته است.
چند زمان طول كشيده تا توفيقي در اين راه حاصل شده معلوم نيست زيرا برخورد تصادفي به ماده‌ي رنگين گياهي يا معدني و دانستن اينكه عصاره‌ي گياه «اوسكوتي» زرد ليمويي خوشرنگ به دست مي دهد يا از برگ درخت «كول» رنگ مشكي روشن و از پوست تنه‌ي درخت گردو، رنگ مشكلي خوشرنگ به دست مي آيد، يا گياهاني كه بر سر خود قرمز دانه دارند و رنگ قرمز آنها در مجاورت هوا و آفتاب تيره مي شود، و يا برخورد به سنگ منگنز و دريافت خاصيت رنگين آن كه مخلوطش با آب و رسيدن گرما به آن، رنگ تيره اي به دست مي دهد، قاعدتاً با دنياي آنروز وقت زيادي براي تجربه اندوختن لازم داشته است.
در فلات ايران، همه‌ي ظروف سفالين مكشوفه از نقاط باستاني (كه داراي نقوش تيره هستند) با كمك سنگ منگنز منقش و مزين شده اند.
نقش بندي بر روي ظروف سفالين هنوز در بلوچستان معمول است و كوزه گران روستاي «كلپوركان» از همين سنگ منگنز استفاده مي‌كنند. تماس دائم با طبيعت اطراف و
مدافعه بر روي مواد و امكاناتي كه در حوالي محل سكناي جماعات بدوي وجود داشته، آدمي را براي توجه به خاصيت مواد، كنجكاو مي كرده است.
برخورد آنان به براده هاي فلزات (كه احياناً در دسترس آنان بوده) چون مس، قلع و سرب، يا «كوبالت» (سنگ لاجورد) و سنگ چخماق و گوگرد، و انديشمندي در اينكه براده ها را مي توان با سنگ به صورت نرمي سائيد و آنها را خمير مايه كرده بكار برد، شايد برداشتهايي اوليه براي تهيه رنگ هاي لعابي باشد كه در هزاره‌ي سوم پيش از ميلاد در ايران زمين به ثمر رسيده است.
زنگار مس، رنگ سبز فيروزه اي ميداده، سنگ چخماق و سرب، رنگي در زمينه‌ي زرد ايجاد مي كرده، سرب و منگنز و سنگ چخماق،‌ رنگي قهوه اي ساخته است. اين گياه «اوشنان» كه گياه سرزمين هاي شوره‌زار و كويري است و به «زاج سياه» يا سود معروف است از چه زماني در كار لعاب سازي براي ظروف سفالي بكار گرفته شده است، معلوم نيست.
ظروف لعابي رنگين
در شروع به لعابكاري، و در مراحل ابتدائي گرچه قشري از لعاب روي سفال ها را مي پوشانده است ولي بديهي است كه
آشنايي به مراتب كم رنگي و پر رنگي رنگ هاي لعابي يا نتيجه‌ي تركيب آنها (به كمك رنگ هاي معدني) به تدريج و در طي زمانه‌ها دست داده است و بعلاوه، توجه به ميزان حرارت لازم، خود عملي است كه در گذشته معياري نداشت و لعاب‌كاري روي تجزيه‌ي شخصي به آن توجه يافته و چه بسا كه حرارت اندكي بيش از حد لزوم، سبب پر رنگ شدن، يا حرارت كمتري باعث خامي رنگ مي شده است. بنابراين، رنگ هاي لعابي در آن زمان برحسب ميزان تابش آتشي كه اغلب، اختيار آن از عهده خارج مي شد به دست مي آمد و فقط توجه و مهارت لعابكار مي‌توانست تا حدي از روي پيش‌بيني‌هاي به دست آمده از تجربه، رنگ‌هاي لعابي نزديك به دلخوه را باعث شود.
بنابراين، مي توان دريافت چه بسا كه با در نظر داشتن نسبت اختلاط رنگ ها، بر اثر غفلت از ميزان تابش آتش و توجه نداشتن به افزايش و يا كاهش هيمه‌هاي كوره، نتيجه‌ي كار، رضايت بخش نمي‌شده و چه بسا كه بر حسب تصادف، رنگ هاي لعابي از كار، خوب در مي آمده است.
علاوه بر پاره سفال هايي كه در كشور ما يافت شده است مي توان به پاره سفال هاي
يافت شده در چين كه توسط كوره ي Qionglai پخت شده اند اشاره كرد. (3)
مطالعة لعاب مات فاز جداي چين باستان از كوره‌Qionglai
كورة‌ Q كه يك كورة‌محلي مشهور در منطقة‌Q در راستاي سيچوان (جنوب غرب چين) مي باشد داراي سبك منحصر به فرد ملي و ويژگي هاي خاص محلي است. اين كوره در زمان سلسلة جنوب (420-589 A.D) بنا شد و در سلسلة‌تانگ (618-907 A.D) رونق يافت ، در اواسط و اواخر سلسلة سانگ جنوبي (1127-1279A.D) [1-2] تنزل يافت. مجموعه هاي اين كوره شامل سايت كورة‌ وايااشان، سايت كورة‌جيانيرشان ، سايت كورة راياكان وسايت شيفانگتانگ ميباشد كه كورة‌شيفانگتانگ بزرگترين كوره است كه ويژگيهاي خاص سلسلة تانگ ‍]2] را دارد. محصولات اصلي كورة Q شامل اشياء تزئيني و ظروف سفالي خانگي مي باشد كه از ميان آنها نوعي ظروف سفالي لعابي سبز مات وجود دارد كه مات و كمي براق هستند شش مورد از خرده سفال هاي ما سبز رنگ (Q1-Q6) از سايت يا محل كور‌‌ة شيفانگتانگ در بخش مربوط به سلسلة‌تانگ كشف شدند و بعنوان نمونه هاي آزمايشي انتخاب شدند تا ارتباط دروني ميان تركيبات، ساختارهاي ريز و كوچك

فایل : 113 صفحه

فرمت : Word