مقاله در مورد نقش گردشگري شهري در توسعه پايدار شهرها

نقش گردشگري شهري در توسعه پايدار شهرها
حسين خدايي، حامد خدايي
چكيده
امروزه گردشگري يكي از پوياترين فعاليت ها در ايجاد تحول اقتصادي-اجتماعي در گستره ي جهان بوده كه به طور روزافزون اهميت يافته است. ازآنجائيكه شهرها به عنوان جذابترين فضاها براي گردشگران داراي مراكز مهم اقتصادي، علمي، تفريحي، پزشكي و غيره بوده و افزون بر اين، از جاذبه هاي طبيعي و ميراث فرهنگي نيز بهره مند هستند. بنابراين براي دستيابي به توسعه پايدار گردشگري، شهرها از تمام ابعاد اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي، زيست محيطي و كالبدي بايد مورد توجه قرار بگيرند. نتايج اين مقاله بيان كننده اين است كه توسعه گردشگري شهري در ايجاد امكانات فرهنگي، مراكز تفريحي، ورزشي، افزايش روابط اجتماعي، مبادلات فرهنگي، ايجاد آگاهي در زمينه حرفه ها، تقويت هويت فرهنگي شهر، كاهش ميزان مهاجرت، اصلاح ساختار سني، ايجاد فعاليت هاي خدماتي، تنوع اقتصادي، جلوگيري از ركود اقتصادي شهر، نقش مهم را ايفا مي كند. عوامل فوقالذكر به نوعي زمينه ساز توسعه پايدار شهرها مي باشند.
كليد واژه: گردشگري، گردشگري شهري، توسعه پايدارشهري، شهرها
مقدمه
امروزه صنعت گردشگري به اندازه اي در توسعه اقتصادي – اجتماعي كشورها اهميت دارد كه اقتصاددانان از آن به عنوان صادرات نامرئي نام مي برند(محسني، 1388:150). اين صنعت به عنوان يكي از منابع درآمد و ايجاد اشتغال در سطح ملي و منطقه اي مي تواند رهيافتي براي توسعه اقتصادي در قلمرو ملي باشد. گردشگري به خصوص در زماني كه سود فعاليت هاي ديگر بخش هاي اقتصادي در حال كاهش باشد، جايگزين مناسبي براي آنها و راهبردي براي توسعه است. بر اين مبنا دليل اصلي توسعه گردشگري غلبه بر پايين بودن سطح درآمد و ارائه فرص تهاي جديد شغلي و تحولات اجتماعي در جامعه است و مي تواند اميدهايي را براي كاهش فقر بخصوص در نواحي كه به نوعي دچار ركود اقتصادي شدهاند، فراهم آورد (پاپلي يزدي و سقايي، 1386: 82).
گردشگري شهري جنبه اي نسبتاً جديد از مطالعات گردشگري است(موحد، 1387)
در جريان گردشگري، شهرهايي مورد توجه گردشگران قرار مي گيرند كه چند جاذبه يا لااقل يكي از آنها را همچون وجود زيارتگاه، آثار علمي، فرهنگي و تاريخي، طبيعت زيبا و متنوع، امكانات تفريحي و اقامتي، تسهيلات ارتباطي و وجود بازارهاي متنوع خريد و فروش دارا باشند. با اين وجود گردشگري را نميتوان تنها در وجود جاذبه ها خلاصه نمود، به گونه اي كه به عنوان يك محصول حاصل در هم تنيدگي عوامل مختلفي مي باشد كه هريك در جريان گردشگري تاثيرات بسزايي دارند. علاوه بر آن شناخت گردشگري نيز در زمينه گردشگري شهري داراي اهميت است. شناخت گردشگري در رابطه با ماهيت و الگوي فضامندي آن كمك مي كند تا در تطبيق پذيري، جريان گردشگري با مكان مندي محلي روند رو به توسعه پايدار را بپيمايد (سقايي، 1385: 23)
نخستين شرط موفقيت هر شهر در توسعه گردشگري شهري، وجود زير ساخت هاي مناسب شهري و مديريت عاقلانه در عرصه هاي سياسي، فرهنگي و اجتماعي است. شهر نياز به مديريت آگاه، سازشپذير با معيارهاي جهاني و باخبر از سازوكار و ويژگي هاي روحي و خلقي گردشگران و خواسته هاي آن دارد، علاوه بر اين تنسيق و آمايش جاذبه هاي شهر و ايجاد تسهيلات و امكاناتي كه دسترسي به جاذبه ها را بيش از پيش ميسازد، در كنار بهداشتي بودن شرايط زندگي در مهمانسراها، رستوران ها، معابر عمومي و نيز پاكي هوا از ديگر شرايط لازم براي موفقيت شهرها در عرصه گردشگري شهري محسوب ميشود(شيخ كاظم، 1386: 364).
بطور كلي توسعه شهري زماني مي تواند در جهت پايداري قرار گيرد كه بتواند راهكارهايي مشخص را براي تامين مطلوب نيازهاي خدماتي ساكنان ارائه نمايد(2005، Varaz Moradie Masihi).
در سالهاي كنوني، توسعه پايدار به عنوان روشي تازه مطرح است كه جوامع مي توانند بدان وسيله درباره سطح زندگي، عدالت اجتماعي و حفظ منابع بيانديشد (2000، (English Tourist Board در واقع انديشه توسعه پايدار بر اين اساس شكل گرفت كه رشد اقتصادي و توسعه اجتماعي به گونه اي صورت گيرد كه سرمايه هاي زيست محيطي و منابع توسعه را براي نسل هاي بعد دچار نقصان نسازد. در اواخر دهه 1990 مشخص شد كه براي شناسايي بهتر توسعه پايدار لازم است مباحث اقتصادی، اجتماعی، سياسي و زيست محيطي به طور همزمان مورد توجه قرار گيرند. گردشگري پايدار به مفهوم اهداف پايدار كه ضرورت شناخت بر آينده توليدات گردشگري را ملزم مي كند، مي باشد به عبارت
ديگر گردشگري پايدار مي بايد اهداف كارا و موثر را منتقل كند (اتخاد تصميمات راهبردي و اجرايي كردن آنها) و برخورد دقيق و استادانه و امكان پذير با فرآيند توسعه گردشگري و ضمانت تكميلي اهداف مورد نظر را داشته باشد.
گردشگري پايدار در سطح شهرها مي تواند سطح زندگي و رفاه عمومي مردم را بالا ببرد و به عنوان منبع پايدار اقتصادي با گردشگري مالي بالا ظاهر شود واين بدان معناست كه بخش اقتصاد گردشگري شهري داراي منافعي براي عموم جامعه بوده و سرمايه گذاري جهت ارتقاء كمي و كيفي عناصر وابسته به اقتصادي گردشگري شهري داراي توجيه اقتصادي، اجتماعي و كالبدي است.
به دليل تأثير فرصت هاي شغلي ناشي از گردشگري بر جمعيت پذيري مناطق و افزايش تقاضاي كاربريهاي مسكوني، مقولة اشتغال جايگاه ويژهاي در برنامه ريزي كاربري اراضي شهري دارد، چرا كه به واسطة ايجاد مشاغل اصلي، مشاغل تبعي نيز شكل مي گيرند؛ كه البته هر يك از آنها در استقرارشان به اراضي معيني براي فعاليت نياز دارند (پورمحمدي، 1382: 23) در نتيجه، بافت كالبدي فضايي شهرها به اين شيوه تحت تأثير گردشگري قرار خواهد گرفت من جمله تأثيرات فضايي، تاثيرات فضايي تأثيراتي است كه گردشگري بر بافت كالبدي شهرها بر جاي ميگذارد . تغييرات فضايي بخش هاي مختلف شهرها ازجمله شبكة خيابان ها، بافت هاي مسكوني و ساير بخشهاي تشكيل دهندة شهر را در بر مي گيرند. گردشگري ميتواند با ايجاد تغيير در مؤلفه هاي مختلفي مانند اقتصادي، جمعيت و فرهنگ و خصوصيات ديگر اجتماعي، در تغييرات فضايي شهرها موثر باشد( حاجي نژاد، و همكاران: .(1388
گردشگري شهري:
همانگونه كه بيان گرديد گردشگري در چارچوب الگوهاي فضايي خاصي عمل مي كند. يكي از اين الگوهاي فضايي، گردشگري شهري است. نواحي شهري به علت آنكه جاذبه هاي تاريخي و فرهنگي بسيار زيادي دارند غالباً مقاصد گردشگري مهمي محسوب مي گردند. شهرها معمولاً جاذبه هاي متنوع و بزرگي شامل موزه ها، بناهاي يادبود، تئاترها، استاديوم هاي ورزشي، پارك ها، شهربازي، مراكز خريد، مناطقي با معماري تاريخي و مكان هايي مربوط به حوادث مهم با افراد مشهور دارا بوده كه اين خود گردشگران بسياري را جذب مي كند.
علاوه بر اين حتي در صورتي كه جاذبه هاي گردشگري در مناطق غير شهري واقع باشند از آنجا كه شهرها در عينيت يافتگي مكاني، تبلور فضايي را در رابطه با پيرامون خود شكل مي دهند، در اين
فضاي شهري كاركرد تنگاتنگ شهر و پيرامون از اهميت اساسي در بركنش هاي فضايي برخودار مي باشد، باز هم حجم زيادي از گردشگري در شهرها متمركز مي شوند. زيرا محل سكونت، سرويس غذا، ارتباطات، حمل و نقل ساير خدمات گردشگري در شهرها واقع اند كه بازديدكنندگان از مناطق اطراف شهر و خود شهر از آنها استفاده مي كنند.
به علاوه دراين بين رشد فزآينده ميل به تمايززدايي در پسامدرنيته، مرزهاي بين كار و اوقات فراغت را درهم ريخته و كار به جزيي از زندگي معاصر بدل گشته است. با از بين رفتن تمايز ميان كار و اوقات فراغت، اين دو در كليتي يكسان ذوب شده و به شكل گيري سبكي از زندگي، كه سبك اكسپرسيونيستي ناميده مي شود، منتهي گرديده است. در اين سبك از زندگي، انسان سعي مي كند چيزي را به وجود آورد كه زندگي اش را مهيج و لذت بخش نمايد. از مشخصه هاي اين سبك زندگي، پويايي و انعطاف پذيري زياد آن است(پاپلي يزدي،72:1382). اين سبك زندگي در همپوشي با شهرنشيني گستره وسيعي مييابد و ميل به گذران اوقات فراغت را در پيرامون اين گونه از سبكمندي زندگي در شهرها افزايش مي دهد.از اين رو شهرنشيني نيز امر گردشگري را تسهيل نموده است به گونه اي كه فشردگي فضا ـ زمان در بسترسازي پسامدرن، درصد بالايي از شهرنشيني را شكل داده و تبيين عليت انباشت سرمايه را در كلان شهرها سبب گرديده است و همراه با آن برآورد فضاهاي گذران اوقات فراغت را در رابطه با مكان گذران اوقات فراغت در شعاع هاي متفاوت براي پاسخگويي به نيازهاي اين گونه از سبك زندگي و همچنين تدارك كسب سود را در روندي از سرمايه گذاري در مكان به دنبال دارد.
همگام با توسعه گردشگري در نواحي شهري، براي برآوردن نيازهاي گردشگران، خدمات حمايتي بيشتري نظير رستوران و محل اقامت ساخته مي شود. اگر چه اين نكته قابل ذكر است كه بازديدكنندگاني كه از خارج شهر مي آيند تنها كساني نيستند كه از اين امكانات استفاده مي كنند. توسعه زير بناهاي گردشگري سهم زيادي در تغييرات شكل و كاركرد نواحي شهر داشته و تصوير شهر تحت تاثير انواع هتلها و خدمات جنبي ارائه شده، قرار ميگيرد.
چهار ويژگي قابل قبول و متداول شهرها كه شامل تراكم زياد فيزيكي ساختار مردم و نقش ها و گوناگوني فرهنگي ـ اجتماعي، چند نقشگرايي اقتصادي و مركزيت عيني در شبكه داخل شهري و منطقه اي را در برمي گيرد. وقتي شهرها به عنوان شهري گردشگر پذير عمل كرده وتوسعه مييابند، اين پيچيدگيها با فشردگي بيشتري در ساختار و ماهيت گردشگري حل مي شود(2001.927Pearce, ) و تمايزي را
در پردازش فضاي شهري پيرامون گردشگري شكل ميدهد و آثاري را بر جاي مي نهد كه در كنشگري دوسويه گردشگرـ ميزبان نماد مي يابد.
در اين ميان كنشگري گردشگران درفضاهاي شهري پيرامون جاذبه ها، بافت شهر، خريد، اسكان و فعاليت هاي جنبي است كه در رويكرد به موزه ها، تئاترها، نمايشگاه ها، مراكز تفريحي و نظير اين ها تبلور مي يابد. اين گونه از كنشگري گردشگري در فضاي شهري در راستاي انگيزه هاي متفاوتي شكل مي گيرد كه شامل موارد زير ميباشد (1999.167 Hall,).
ديدار دوستان و خويشاوندان
مسافرت هاي تجاري
حضور در نمايشگاه ها و كنفرانس ها
بازديد از ميراث فرهنگي
سفرهاي مذهبي (زيارت)
به منظور حضور در حوادث
خريدهاي تفريحي
سفرهاي روزانه
دلايل شخصي
بر مبناي اين انگيزه ها كنشگري در فضاي شهري چند بعدي مي باشد كه برآوردكننده يك رويكرد به درون در پاسخگويي به نيازهاي اقتصادي و يك رويكرد به بيرون در كنش متقابل فرهنگي يا در بعضي موارد تضادهاي ناشي از آن است. از اين رو در راستاي پردازش يك الگوي فضايي در شهر، گردشگري شهري را مي توان به صورت زير تعريف كرد:
«گردشگري شهري ،كنش متقابل گردشگران ـ ميزبان و توليد فضاي گردشگري پيرامون سفر به مناطق شهري با انگيزه هاي متفاوت وبازديد از جاذبه ها و استفاده از تسهيلات و خدمات مربوط به گردشگري است كه آثار متفاوتي را در فضاي شهري برجاي مي نهد». اين تعريف خود به خوبي پيوستگي بين پارامترهاي مختلف جريان گردشگري شهري را بيان مي كند كه در فراگرد ديگر نقشهاي شهرها، كاركردي چند بعدي دارد.
گردشگري و توسعه پايدار شهري:

فایل : 12 صفحه

فرمت : Word