مقاله فارسی زنبور عسل و كرم ابريشم

مقدمه
زنبور عسل شايد تنها حشره اهلي جهان باشد که انسان نتواسته است در نوع زندگي آن تغييري ايجاد کند زنبور عسل به صورت اجتماعي زندگي مي کند. هر يک از اجتماعات زنبور عسل در محيطي بسته به نام کندو به سر مي برند و افراد ساکن در هر کندو همچون جوامع بشري به طبقاتي تقسيم مي شوند و هر طبقه انجام وظايف خاصي را به عهده دارد.
کارگران زنبوران ماده اي هستند که در اثر تغذيه خاص در مراحل نوزادي و شفيره اي که به وسيله کارگران بالغ اعمال مي شود داراي دستگاه توليد مثل با رشد ناقص هستند. کارگران تمامي کارهاي داخل و خارج کندو را بر عهده دارند از قبيل جمع آوري غذا، پرورش نوزاد، محافظت و نگهباني کندو در مقابل مهاجمين، نظافت، ساختن شان و …
زنبوران نر تنها افراد ذکور کلني هستند وکاري جز بارور کردن ملکه ندارند. غذاي اين زنبوران بوسيله کارگران داده مي شود.
ملکه زنبور ماده اي است با دستگاه تناسي کاملا تکامل يافته که به عنوان يک ماشين تخم گذاري انجام وظيفه مي کند و ژنوتيپ او ژنوتيپ همه افراد کلني را تا حد زيادي مشخص مي کند. ملکه ها به تنهايي قادر به تشکيل کلني و حتي تغذيه خود نيستند. زنبوران عسل در تغليظ شهد مهارت زيادي دارند و اين عمل را به قدري دقيق انجام مي دهند که شهد تغليظ شده (عسل) غير قابل فساد مي شود، زنبوران عسل حجره هاي پر شده از شهد تغليظ شده را بالايه اي از موم مي پوشانند تا از هر نوع آلودگي
درامان بمانند و در زمان نياز بتوانند ازعسل ذخيره شده استفاده کنند. البته برخلاف تصور عموم که سودآوري اقتصادي زنبور عسل را فقط در توليدات مستقيم آ ن جستجو مي کنند، بايد اذعان نمود که توليداتي نظير عسل، موم، ژله شاهانه و گرده در مقايسه باسود آوري زنبور عسل از جنبه گرده افشاني قابل مقايسه نبوده و توليدات ذکر شده حداکثر 20% ارزش اقتصادي زنبور را شامل مي شوند و 80% درصد سودآوري زنبور عسل مربوط به گرده افشاني گياهان گلدار براي بدست آوردن محصولي خوب و مرغوب از محصولاتي نظير درختان ميوه، آفتابگردان، سويا، کلزا و … است. همچنين در بذرگيري از گياهان علوفه اي دگرگشن مانند يونجه، اسپرس وانواع شبدرها وجود زنبور عسل کاملا ضروري است.
بالاخره ضروري است که بدانيم پرداختن به زنبور عسل بدون توجه به اعضاي زيادي آن يعني مادرهاي خوب و متناسب با شرايط محيطي و اب و هوايي آن، کار بيهوده اي خواهد بود. اصلاح نژاد زنبور عسل از قدم هاي مهم در اقتصادي کردن اين ضعف مي باشد. براي اصلاح نژاد هر توده زنبور عسل داشتن برنامه هاي به نژادي بر اساس پارامترهاي ژنتيکي از مهمترين ابزار مي باشد.
معرفي ملکه زنبور عسل و خصوصيات رفتاري آن
ملکه قلب کلني است زنبورداران حرفه اي معتقدند که تهيه ملکه هاي خوب و نگهداري از آنها کار مشکلي است. اين موضوع به ويژه به دليل ضرورت داشتن کلني هاي پرجمعيت و قوي و کوتاه بودن فصل استحصال عسل اهميت دارد. همچنين
زنبورداران معتقدند که ملکه هاي پرورش يافته محلي بهتر از ملکه هاي وارداتي هستند.
ملکه انواع مختلفي دارد و اختلاف بين انها از چگونگي تغذيه و رفتار با آنها در دوره لاروي ناشي مي شود. در حاليکه زنبورداران تفاوت اندازه ملکه را مد نظر قرار مي دهند، محققين تعداد تخم هاي يک ملکه را ملاک قرار مي دهند. در کلني زنبور عسل ملکه علاوه بر وظيفه تخم گذاري، ترشح فرمون هايي را به عهده دارد که با پخش اين مواد نظم اجتماعي در کندو را سبب مي شود. دانش ما هنوز از ماهيت و نوع مواد مترشحه از ملکه که باعث ايجاد يک سلسله رفتارهاي خاص در بين زنبورهاي يک کلني مي شود، ناقص است و در اين مورد نياز به تحقيقات بيشتري است. اما مي دانيم که ترشح برخي مواد شيميايي توسط ملکه عامل نظم اجتماعي در درون کندو مي باشد. هر کلني زنبور عسل داراي يک ملکه است وغير از اين حالت، يعني حالات دو ملکه اي و سه ملکه اي حالت استثنا هستند. ملکه معمولا عمري طولاني تر نسبت به ساير اعضاي کلني دارد و مي تواند دو تا پنج سال زندگي کند ولي طول عمر ملکه بيشتر از پنج سال نادر است.
در زنبورداري تجارتي معمولا ملکه ها هر يک تا دو سال يکبار عوض مي شوند. طولاني تر بودن عمر ملکه در مقايسه با زنبوران کارگر مزرعه رو، به احتمال بسيار قوي به دليل تغذيه ملکه از مواد مغذي تر کندو، داشتن يک زندگي آرام و پراستراحت در مقايسه با فعاليت شديد زنبوران کارگر است.
نکته ديگر اينکه زنبوران کارگر و ملکه از لحاظ جنسي همگي ماده اند واز لحاظ ژنتيکي بين آنها هيچ تفاوتي وجود ندارد. قرارگرفتن هر يک از لاروهاي ماده در حجره
مخصوص ملکه و پرورش خاص آن لارو با غذاي مخصوص (ژله شاهانه يا ژله سلطنتي) سبب تبديل آن لارو به ملکه مي شود. اين وضعيت به زنبورداران اجازه مي دهد تا با انتقال لارو يا تخم هايي که در حجره هاي کارگري وجود دارند به حجره اي که مصنوعا براي ملکه مي سازند و بعدا در کندوهاي بدون ملکه قرار مي دهند، ملکه هاي زيادي پرورش دهند.
در عمل پيوند زدن Grafting ، از لاروهاي ماده باسن کمتر از 3 روز استفاده مي شود. هر چه سن نوزادي که براي ملکه شدن انتخاب مي شود کمتر باشد بهتر است. معمولا نوزاداني که سن آنها بيشتر است، وقتي تبديل به ملکه شدند، ممکن است صفات کارگري بروز دهند و پس از يکي دو ماه تخم گذاري آن ها قطع شود.
تاريخچه پرورش ملکه
در حدود دو قرن پيش در سال 1761 شيراچ اعلام کرد که زنبوران عسل مي توانند از نوزاد کارگر، ملکه بوجود آورند. يک قرن بعد، دو زنبور دار ديگرديويس در 1874 و لارچ در 1876هر کدام اعلام کردند که در پيوندزدن حجرات ملکه موفق شده اند. لارچ کلمه پيوند را به معني جابجا کردن نوزاد کارگر به حجره هاي فنجاني شکل ملکه به کار برد.
مدتي بعد در 1887 هنري الي و دولتيل اولين روش تجاري تکثير و پرورش ملکه را ابداع نمودند. اين دو محقق اولين کساني بودند که تکنيک هاي پرورش و ابزار کار را توسعه دادند و زنبوران کارگر را بر آن داشتند که حجرات کارگري را بزرگ کرده و
تعدادي از نوزادان کارگر منتخب را با دادن غذاي کافي به ملکه تبديل کنند. بعدها پرورش ملکه توسط افراد ديگر مورد تجديد نظر کلي قرار گرفت و تکميل شد.
هدف از پرورش ملکه
عملکرد کلني هاي زنبور عسل بيش از هر چند وابسته به نژاد و ترکيب ژنتيکي ملکه آنها است و بديهي است براي دست يابي به نژاد مناسب منطقه بايد برنامه هاي انتخاب و اصلاح نژاد و حفظ نژاد از بين توده هاي هر منطقه انجام گيرد. با عنايت به اين مطلب وجود واحدهاي توليدي ملکه زنبور عسل که هدف اصلاح نژاد و انتخاب و تکثير لاين هاي بدست امده را دنبال مي کند ضروري است.
اين تحقيق اهداف زير را دنبال مي کند:
ايجاد زنبورستاني براي توليد و تکثير ملکه هاي اصلاح شده که برخوردار از پتانسيل ژنتيکي قابل قبول در شرايط آب و هوايي مناطق کوهپايه اي و کوهستاني کشور باشند.
افزايش توليد محصولات زنبور عسل و جلوگيري از برخي بيماريها و آفات بدليل سازگار بودن ملکه هاي توليدي با شرايط آب و هوايي کشور
بهره گيري از استعدادهاي بالقوه عرصه هاي منابع طبيعي و کشاورزي به منظور توليد عسل.
ايجاد انگيزه و ترغيب کشاورزان منطقه براي روي آوردن به پرورش زنبور عسل و اشتغالزايي.
پرورش ملکه:
در طبيعت ملکه تحت يکي از شرايط بچه دادن کندو، تعويض ملکه يا بدون ملکه بودن کندو توليد مي شود.
پرورش دهندگان ملکه از حالت سوم يعني بدون ملکه بودن کندو استفاده کرده و با تغذيه کلني هاي خود آنها را به توليد تعداد زيادي ملکه وادار مي کنند.
براي يک زنبوردار مبتدي که قصد پرورش چند ملکه را دارد و مي خواهد در يکبار کمتر از 20 ملکه و در سال کمتر از 50 ملکه توليد کند، معمولا روش زير پيشنهاد مي شود. ابتدا بايد براي تشکيل حجره (شاخون) ملکه بهترين کلني را از نظر نژاد و خصوصيات انتخاب کرد. بايد توجه داشت که اين کار در بهار و در زمان فراواني شهد صورت گيرد. بنابر اين ملکه را با يک قاب نوزاد و دوشان عسل و زنبورهايي که به آن چسبيده اند، به جاي ديگر منتقل مي کنند. کلني باقي مانده که بدون ملکه است در عرض 24 ساعت، در حدود 12 شاخون يا بيشتر توليد مي کند. اين شاخون ها در محل نوزادان جوان کارگر توليد مي شوند. بزرگترين، خوش ترکيب ترين و سالم ترين شاخون ها را انتخاب کرده و بقيه رااز بين مي بريم. سپس ملکه و قاب ها به کندوي مادر بر مي گردانيم. سپس براي ملکه هايي که به زودي خارج مي شوند از کندوهاي قوي. کلني هاي کوچکي تشکيل مي دهيم يعني با برداشتن دوشان نوزاد کارگر و
زنبوران وابسته يک کندوي کوچک آميزش درست مي کنيم. حفره اي به ابعاد 4*2 سانتيمتر در بالاي شان وسطي کنده و به آرامي شاخون ملکه رابه داخل آن فشار مي دهيم بطوريکه ملکه براي خارج شدن از نوک حجره جا داشته باشد. کندوي جديد را بسته و به حال خودمي گذاريم تا دو هفته. براي هر تعداد ملکه پرورشي مي توان اين کار را انجام داد.البته بايدتوجه داشت که پرورش دهندگان عمده از اين روش استفاده نمي کنند. بلکه نوزاد يکروزه کارگر را از حجرات کارگري به حجرات فنجاني شکل مومي يا پلاستيکي منتقل مي کنند و براي پرورش آن ها از کلني هاي حجره ساز با ملکه يا بدون ملکه استفاده مي کنند. با اين روش مي توان صدها حجره ملکه تهيه نمود.
كرم ابريشم
وقتى سخن از جانوران تغيير يافته ژنتيكى به ميان مى آيد، تنها عده كمى ممكن است به فكر حشرات بيفتند. اما در عمل، دستكارى ژنتيكى اين گروه از جانوران، موضوع بخش عمده اى از پژوهش ها است. با اين هدف كه در وضع بهداشت انسان و دام و نيز توليد محصولات گياهى بهبود حاصل شود.
دستكارى حشرات به منظور ناتوان ساختن آنها از انتقال بيمارى، دستكارى در آفت هاى گياهان زراعى يا دشمنان طبيعى آنها با هدف كاهش جمعيت آفت ها و نيز دستكارى
حشرات مفيد (مانند زنبور عسل و يا كرم ابريشم) با هدف توليد پروتئين هاى دارويى، از برجسته ترين نمونه هاى اين گروه از پژوهش ها به شمار مى روند.از سويى، اين پژوهش ها توجه زيادى را به سمت جنبه هاى ايمنى اين موضوع معطوف كرده است. يكى از تفاوت هاى مهم اين گروه توليدات با ساير محصولات تغيير يافته ژنتيكى اين است كه حشرات با هدف زنده ماندن، تكثير انتقال ژن هايشان به گونه هاى وحشى، به عمد در طبيعت رها خواهند شد. از آنجا كه اكوسيستم ها توانايى سازگارى خود با تغييرات را دارند پيش بينى نتايج رهاسازى ها دشوار است. در كنار تغييرات پيش بينى شده، حشرات تغيير يافته ژنتيكى مى توانند باعث دگرگونى الگوهاى جمعيتى و نيز روابط صيد و صيادى و يا انتقال ژن ها به گونه هايى شوند كه مورد نظر پژوهشگران نبوده است.پيتر جنكينز، حقوقدان و تحليلگر سياسى مركز ايمنى مواد غذايى در واشينگتن مى گويد: «خطرات زيستى رها سازى حشرات و ماهى ها بسيار بالا است. مشكل اساسى در اين است كه اين گونه ها بعد از رها سازى ديگر قابل كنترل نخواهند بود.»از سوى ديگر مزاياى احتمالى اين كار مورد توجه بسيارى از كشور هاى پيشرفته و در حال توسعه قرار گرفته است، چرا كه حشرات تاثير چشمگيرى بر بهداشت و كشاورزى مى گذارند.«توماس ميلر» استاد حشره شناسى دانشگاه ريورسايد كاليفرنيا
بر اين باور است كه حشرات تغيير يافته ژنتيكى كمك شايانى به رونق كشاورزى كاليفرنيا خواهند كرد. وى توضيح مى دهد: مشكلاتى كه ما از سوى حشرات داريم بيش از اندازه است. برآوردها حاكى از اين است كه در كاليفرنيا در هر ۶۰ روز يك آفت جديد ظهور مى كند. اين يك تهديد جدى است و به دليل گسترش ميزان حمل و نقل مواد رو به افزايش نيز هست. اكنون از ما توقع معجزه دارند و براى اين كار ناگزير از بهره گيرى از راهكار هاى فناورى زيستى هستيم.كرم سرخ غوزه پنبه با خوردن گل پنبه يا سوراخ كردن غوزه و خوردن بذر، به اين محصول خسارت مى زند. ميلر درصدد است گونه اى از كرم سرخ تغيير يافته ژنتيكى توليد كند كه حامل ژن هاى كشنده نتايج خود است. اگر همه چيز طبق پيش بينى جلو برود، از جمله اين آفت و نيز خسارتى كه مى زند كاسته خواهد شد. به گفته ميلر برآورد اقتصادى خسارت وارد شده بسيار آسان است، چرا كه داده هاى فراوانى از توليد پنبه بدون خسارت كرم غوزه پنبه يا با خسارت آن در دست است.
قبل از آزمون اثر اين حشرات در مقياس وسيع، ميلر و همكارانش بايد بدانند كه حشرات تغيير يافته ژنتيكى چگونگى در طبيعت پراكنده مى شوند. براى اين منظور آنها با وارد كردن ژنى از توتيا به اين حشره، پراكندگى اين حشره را مطالعه كردند. از
آنجايى كه ژن توتيا منجر به توليد نوعى پروتئين فلورسنت مى شد، رديابى ژن بيگانه در طبيعت ميسر مى شود.دو سال پيش، عمل رها سازى در قفس هايى واقع در مركز تحقيقات وزارت كشاورزى ايالات متحده در شهر فونيكس انجام شد. بناست كه سال آينده علم رها سازى در يك مزرعه باز در شرق ايالت آريزونا انجام شود. با اين آزمون گروه پژوهشى اميدوار است نحوه پراكندگى ژن مزبور در طبيعت را روشن كند. مرحله بعدى كار اخذ مجوز براى رها سازى پروانه كرم سرخ غوزه پنبه حامل ژن كشنده نتاج است. ميلر مى گويد: «موافقان اين پژوهش كه عمدتاً كشاورزان آن را تشكيل مى دهند، مايل هستند كه اين روش به عنوان مهم ترين راه مهار كرم سرخ پنبه مورد استفاده واقع شود.»حشرات تغيير يافته ژنتيكى همچنين مى توانند به عنوان كارخانه هاى توليد مواد دارويى مورد استفاده واقع شوند. با روشى كما بيش مشابه آنچه از باكترى هاى تغيير يافته ژنتيكى انسولين انسانى به دست مى آيد، در ژاپن از كرم ابريشم تراريخت براى توليد پروتئين هاى انسانى استفاده مى شود. اين نوع كرم ابريشم علاوه بر توليد ابريشم مى تواند كلاژن (پروتئين لازم براى ترميم زخم ها) يا آلبومين (براى درمان كم خونى هاى شديد ناشى از خونريزى) نيز توليد كند. در حال حاضر اين مواد از خون هاى اهدا شده استحصال مى شود.«فلورين وورم»، استاد زيست
فناورى موسسه دولتى فناورى در لوزان سوئيس مى گويد: «در روش هاى سنتى اين پروتئين ها از بافت يا خون به دست مى آيد كه روشى بسيار كند و پرهزينه است، ضمن اينكه خطر انتقال بيمارى ها نيز وجود دارد.» وورم مزيت كرم ابريشم را در توانايى آن براى توليد مقدار زياد پروتئين و نيز كم خطر بودن آن مى داند: «اگر من بين محصول به دست آمده از خون ۱۰۰۰ نفر انسان و مشابه آن از كرم ابريشم حق انتخاب داشته باشم فكر مى كنم بدانم كدام را انتخاب مى كنم. محصول به دست آمده از كرم ابريشم خالص تر بوده و خطر انتقال بيمارى هاى ويروسى يا انگلى نيز در آن وجود ندارد.
توليد پروتئين از كرم ابريشم ظرف يك يا دو سال ديگر در آزمايشگاه هاى كوچك شروع مى شود و طى ۱۰ تا ۲۰ سال بعد به سطح توليد تجارى مى رسد.دستكارى ژنتيك حشرات علاوه بر توليد مواد دارويى، مى تواند ابزارى براى جلوگيرى از انتشار بيمارى هاى انسانى و دامى نيز باشد. بيمارى هايى كه توسط عواملى نظير پشه ها، مگس تسه تسه، ساس، كنه، كك، شپش و حشرات ديگر منتقل مى شود.«راوى دورواسولا» استاد دانشگاه پزشكى ييل، پژوهشى از اين نوع را سرپرستى مى كند تا بتواند بيمارى را كه توسط نوعى كنه منتقل مى شود، مهار كند. اين بيمارى در
آمريكاى لاتين سالانه بيش از ۵۰۰۰۰ نفر قربانى مى گيرد. عامل اين بيمارى نوعى پروتوزوا است كه با گزيدن فرد آلوده به ساس مبتلا و سپس گزيدن فرد سالم به وى منتقل مى شود. گروه «دورواسولا» اقدام به دستكارى ژنتيك نوعى باكترى كرده اند كه معده ساس را ميزبان نامناسبى براى پروتوزوا مى كند و مانع انتقال بيمارى مى شود. با وجودى كه دورواسولا نسبت به اين روش مهار بيمارى خوش بين است، معتقد است كه مطالعات بسيارى براى كاربردى كردن اين روش لازم است. اين مطالعات بررسى مهاجرت ژنى را هم در بر مى گيرد.او مى گويد: «مطالعه در آزمايشگاه يا گلخانه يك بخش مسئله است. اما رهاسازى يك باكترى تغيير يافته ژنتيكى در طبيعت عملى بحث برانگيز است. اگر باكترى تغيير يافته ژنتيك علاوه بر ساس ها، حشراتى نظير مگس خانگى و مورچه را آلوده كند كه در زيستگاه انسانى يافت مى شود، چه اتفاقى خواهد افتاد؟»وى ادامه مى دهد: «دخالت در فرآيند هاى طبيعى كه منجر به تغيير محيط زيست مى شود، مسئوليت بالايى را طلب مى كند. ما مجبور هستيم كه اثرات جانبى اين كار را بشناسيم.»«توماس اسكات» استاد حشره شناس دانشگاه ديويس كاليفرنيا نيز با اين امر موافق است. پژوهش هاى وى بر روى تب هاى ويروسى و نحوه گسترش مالاريا متمركز است. به نظر وى دستكارى ژنتيك در پشه ها به طورى
كه ديگر باعث انتقال مالاريا و بيمارى هاى ويروسى نشوند كارى جالب توجه است، اما در عين حال به دليل اثرات جانبى احتمالى ممكن است روش مناسبى نباشد. به عنوان مثال، ممكن است ژن ها علاوه بر ناتوان كردن پشه از انتقال عامل بيمارى، با انتقال به حشرات ديگر منجر به اتفاقات غير قابل پيش بينى شوند. حتى اين امكان وجود دارد كه اين تغييرات ژنتيك پايدار نباشد، به اين معنى كه انتقال بيمارى به دليل اين دستكارى ژنتيك براى مدتى متوقف شود و سپس عامل بيمارى راهى براى «دور زدن» اين مانع پيدا كند و بيمارى به طور غير منتظره مجدداً ظاهر شود.اسكات مى گويد: «بايد دقيقاً روشن كنيم چه چيزى را داريم در طبيعت رها مى كنيم. بايد ماهيت همه گير شدن بيمارى را بشناسيم و بدانيم رها سازى پشه تغيير يافته ژنتيكى چه اثرات قابل سنجشى بر طبيعت مى گذارد و عامل بيمارى چه واكنشى نسبت به محدوديت ايجاد شده نشان مى دهد. مقاومت عامل بيمارى مالاريا هميشه رو به افزايش بوده به طورى كه نسبت به گستره وسيعى از دارو ها مقاوم شده، پس هنوز اين امكان وجود دارد كه بتواند اين مانع را هم پشت سر بگذارد. چنين نتيجه اى مى تواند كار ما را بيش از پيش مشكل كند.»سازمان بهداشت جهانى موارد گزارش شده ابتلا به مالاريا را بين ۳۰۰ تا ۵۰۰ ميليون مورد در سال برآورد مى كند تلفات ناشى از اين بيمارى را بيش از يك ميليون
نفر _ كه بيشتر آن را كودكان زير ۵ سال تشكيل مى دهند- مى داند. اسكات ارتباط تنگاتنگى بين اين بيمارى و فقر مى بيند. فراوانى اين بيمارى در جنوب صحراى بزرگ آفريقا از همه جا بيشتر است: كودكان در اين منطقه در هر فصل ۳۰۰ الى ۱۰۰۰ بار گزيده مى شوند.روش هاى متعارف كنترل بيمارى نظير استفاده از تورى و حشره كش نمى تواند گسترش اين بيمارى را كنترل كند. اما ناقل بيمارى به طور پيوسته به حشره كش ها مقاوم مى شوند و بسيارى از كشور هاى جهان سوم توانايى مالى خريد حشره كش ها و تورى ها را ندارند.اسكات مى گويد: «مطالعات زير بنايى به قدر كافى انجام شده. ما ظرف ۵ سال آينده ارزيابى مى كنيم آيا پشه هاى تغيير يافته ژنتيكى راه مناسبى براى مهار بيمارى هستند يا نه. اگر پاسخ منفى بود، به دنبال روش هاى ديگر مى گرديم اگر پاسخ مثبت بود بايد قاطعانه آن را پياده كنيم.»جنكينز شفاف نبودن قوانين دولت ايالات متحده درباره ارزيابى خطرات حشرات تغيير يافته ژنتيكى را مانع بزرگى قلمداد مى كند: «پژوهشگران به دستور العمل هاى روشنى نياز دارند تا بدانند كدام ارزيابى ها لازم هستند و كدام لازم نيست. سازمان ها در راهنمايى پژوهشگران وضعيت نامطلوبى دارند. هر كدام از آنها سعى دارد از خود رفع تكليف كند.» وى تاكيد مى كند كه نبود دستور العمل روشن منجر به سردرگمى مى
شود، «نظارت رسمى بر اين پژوهش ها بسيار كم است. مانند اين است كه وقايع متعددى در درون يك اتاق تاريك روى مى دهد ما سعى مى كنيم همه آن را با تاباندن باريكه اى از نور بشناسيم.
فهرست مطالب
مقدمه 1
معرفي ملکه زنبور عسل و خصوصيات رفتاري آن 2
تاريخچه پرورش ملکه 4
هدف از پرورش ملکه 5
پرورش ملکه: 6
كرم ابريشم 7

فایل : 17 صفحه

فرمت : Word