مقاله فارسی خصوصيات گياه شناسي كلزا

خصوصيات گياه شناسي كلزا
كلزا با نام علمي Brassica napus L. گياهي از تيره شب بو و از جنس كلم است . اين گياه از تلاقي هاي متعدد بين جنس هاي sinapis , brassica حاصل گرديده است. (عزيزي و همكاران ، 1378)
اين گياه داراي دو رقم بهاره و پاييزه است كه رقم بهاره نسبت به پاييزه است كه رقم بهاره نسبت به پاييزه كم محصولتر و كم ارتفاع تر و با مقاومت كمتر است . اين گياه يكي از گياهان زراعي روغني است كه مي توان آن را درمناطق معتدله و ارتفاعات بالا و تحت شرايط نسبتا خنك كشت كرد و تعداد كروموزمهاي آن 2n=38 مي باشد . (عزيزي و همكاران ، 1378)
ويژگي مورفولوژيكي گياه كلزا
كلزا داراي يك ريشه اصلي و ضخيم و قوي با تعداد زيادي ريشه فرعي است . ارتفاع ريشه اصلي به cm 80 مي رسد در مرحله روزت قد گياه بسيار كوتاه است ارتفاع نهايي گياه cm 180-160 بسته به نوع رقم مي رسد . برگها در مرحله ابتدايي روزت طويل ، عريض با حاشيه گرد در مرحله ايستاده از تضاريس زيادي برخوردار است . گلهاي كلزا عمدتا به رنگ زرد مي باشند و داراي 4 كاسبرگ ، 4 گلبرگ و 6 پرچم است .
خورجين ها پس از تلقيح از پايين به بالا تشكيل شده و همزمان با توسعه گل تكامل مي يابند . دانه ها به رنگ قهوه اي تيره يا سياه بوده و هرچه نارس تر باشند روشن تر هستند. وزن هر دانه بين 5-5/3 گرم متغير است . (شهيدي و فروزان ، 1376)
مراحل رشد ظاهري كلزا
كلزا گياهي است يكساله كه همانند ساير گياهان داراي مراحل خاص فنولوژيكي است .
مراحل رشدي گياه كلزا را مي توان به 7 مرحله تقسيم نمود .
مرحله A : جوانه زدن – گياهان 2 برگ ابتدايي قلبي در اين مرحله دارد .
مرحله B : مرحله روزت – اين مرحله با توجه به تعداد برگ ظاهر شده به چند مرحله B1,B2,…,Bn تقسيم مي شود .
مرحله C : مرحله رشد رويشي- در اين مرحله گياه شروع به ساقه دهي مي نمايد و ميان گره ها قابل ديدن مي باشند .
مرحله D : مرحله ظهور غنچه هاي گل
مراحل F,E (مرحله گلدهي): در اين مرحله ابتدا غنچه هاي گل از هم جدا شده و اولين گلها باز شده و به تدريج به تعداد گلهاي باز شده افزوده مي شود .
مرحله G : مرحله شكل گيري خورجين (شهيدي و فروزان ، 1376)
خصوصيات گونه هاي مهم متعلق به جنس Brassica
كلزاي معمولي همان brassica nopus L. است كه در اروپا و كانادا كشت مي شود . ارقام بهاره و زمستانه اين گونه بعنوان منبع روغن گياهي كشت مي شود ولي ارقام زمستانه در شرايط مساعد معمولا پر محصولتر است . بذر اين گونه به رنگ سياه و در حالت طبيعي اشكالي با بذرهاي زردرنگ وجود ندارند . (عزيزي و همكاران ، 1378)
تقسيم بندي ارقام كلزا
كلزاي صنعتي : حاوي 60-22 % اسيد اروسيك در روغن و 205-100 گلوكوزينولات در هر گرم كنجاله .
رقم دو صفر : نوع تكامل يافته رقم يك صفر است و حاوي كمتر از 2% اسيد اروسيك در روغن است .
رقم سه صفر : نوع اصلاح شده ارقام B.campeastris است و اصطلاحا به آن canoia گويند . (شهيدي و فروزان ، 1376)
تاريخچه توليد كلزا در ايران و جهان
كلزا 2000 سال قبل از ميلاد در هندوستان كشت مي شد اين گياه حدود 35 سال قبل از ميلاد از چين به ژاپن انتقال يافت و تا قرن 13 ميلادي تنها اراضي كمي از كشورهاي اروپايي به كشت آن اختصاص داشت . اولين سري از روغنهاي خوراكي از كلزا در سال 1956 در كانادا به بازار عرضه شد . (شهيدي و فروزان ، 1376)
در 15 سال اخير بيشترين افزايش در سطح كشت كلزا مربوط به كشورهاي چين وهند است . از آنجايي كه عملكرد در اروپا نسبت به مناطق ديگر بيشتر است اكنون يك سوم توليد كل جهان را به خود اختصاص داده است . (شهيدي و فروزان ، 1376)
توليد كلزا در ايران از بدو شروع فعاليت شركت توسعه كشت دانه هاي روغني آغاز گرديد . در آن زمان بررسي هاي ترويجي به رقم سوئد كه كلزايي از گروه يك صفر محسوب مي شود در زراعت بهاره صورت گرفت . ولي بدليل عدم موفقيت زراعي از يك سو و بالا بودن استاندارد روغن ايران از سوي ديگرگسترش آن بسيار محدود گرديد باتوليد ارقام جديد از گروه دو صفر مطالعاتي در مورد موسسه تحقيقاتي اصلاح و تهيه بذر و نهال در ايستگاههاي مختلف كشور به ويژه در دو ايستگاه تحقيقاتي دشت ناز ساري و عراقي محله گرگان صورت گرفت كه نتايج حاصله نشانگر توان قابل ملاحظه كلزا در زراعت پاييزه در مناطق شمالي كشور بود . (شهيدي و فروزان ، 1376)
موارد كاربرد فراورده هاي كلزاي روغني
از آنجايي كه دانه كلزا در درجه اول به خاطر روغن آن كشت مي گردد اطلاعات مربوط به عملكرد دانه ممكن است با ارائه درصد روغن دانه تكميل گردد و يا اين كه بجاي عملكرد دانه اساسا عملكرد روغن بعنوان واقعي ذكر گردد . محصول ثانويه مهمي كه بعد از استخراج روغن باقي مي ماند كنجاله كلزا است كه جهت تغذيه دام مورد استفاده قرار مي گيرد. (احمدي وجاويدفر، 1377)
دلايل برتري كلزا و توجه كشاورزي به آن
تطابق كلزا با شرايط مختلف جوي
افزايش افزوده روغن و كنجاله در مقابل ساير محصولات و ارائه علوفه قابل ملاحظه
امكان نگهداري محصولات به مدت طولاني
ريشه بندي قوي و توان جذب رطوبت از اعماق خاك
امكان افزايش راندمان در واحد سطح
مقاومت گياه در شرايط مرطوب در طول دوره بهره برداري
هزينه توليد كم با توجه به زراعتهاي مشابه
بازگشت مشابه سرمايه در شرايط مقايسه با ساير محصولات زراعي
بررسي هاي وسيع تحقيقاتي در كليه موارد به ويژه در اصلاح و توليد ارقام جديد و مناسب
حمايتهاي بازرگاني لازم
آستانه حرارتي پايين و امكان رشد آن در درجه حرارتهاي پايين
امكان استفاده از گل كلزا براي زنبورداري هزينه هاي كشاورزان را تقليل مي دهد
كلزا در تناوب زراعي با گندم مي تواند در تكميل توليد گندم از نظر حذف علفهاي هرز ، كاهش بيماريها ، صرفه جويي در مصرف امكانات و توزيع خدمات مساعدت نمايد . (احمدي وجاويدفر، 1377)
شرايط رشد و نمو كلزا
اصولا خاكي كه براي كشت كلزا مناسب است بايد Ph آن بين 7-2/6 باشد . كشت كلزا براي گرگان ، مازندران و گيلان 20 مهر تا 10 آبان و براي منطقه غرب ايران 30-15 شهريور و براي منطقه سردسير آذربايجان 20-10 شهريور و براي مناطق گرم نظير جيرفت اوايل آبان و اوايل آذر مناسب است . زراعت كلزا با ايجاد وقفه دركشت متوالي غلات به كنترل بيماري ها ، آفات و علفهاي هرز كمك كرده است . (احمدي وجاويدفر، 1377)
سطح زير كشت كلزا در ايران
كشور ايران با 17240 هكتار اراضي زير كشت كلزا 06/0 درصد از كل زمينهاي زير كشت كلزاي جهان را در اختيار دارد .
جدول 1-1-9- سطح زير كشت كلزا به هكتار (1999-1993)
سطح زير كشت كلزا در سال زراعي 79-78 در ايران 17240 هكتار بوده كه نسبت به سال قبل 4/2 برابر و نسبت به سال زراعي 73-72 ، 5/180 برابر افزايش دارد .(عزيزي و همكاران، 1378)
تنظيم كننده هاي رشد كلزا
مواد تنظيم كننده رشد براي غلات ، جهت كاهش ارتفاع و بهبود توان استقرار گياه ساخته شدند . چنين اثراتي براي كلزا هم در نظر گرفته شده است . دو نوع از مواد شيميايي آزمايش شده اند . آنتي جيبرلينها و آنتي اكسين ها كه در اين قسمت مورد توجه و بررسي قرار گرفته اند . در گياه كلزا اصولا جيبرلين در زمان شروع طويل شدن ساقه و اكسين به هنگام توسعه بعدي ساقه و با ظهور جوانه هاي گل توليد مي شوند . مواد تنظيم كننده رشد را مي تون در زراعت كلزاي پاييزه استفاده كرد تا از بلندي ساقه گياه در زمستان ممانعت شده و مقاومت آن به يخ زدگي افزايش يابد . لذا كاربرد مواد تنظيم كننده رشد براي محصولات زودكاشت و يا محصول پاييزه اي كه اندكي رشد كرده است مي تواند مفيد باشد . مصرف اين مواد در مرحله چهار برگي مي تواند رشد رويشي را كاهش دهد . اما هزينه مصرف پاييزه و مواد شيميايي تنظيم كننده رشد معمولا اقتصادي نيست . تصميم گيري براي مصرف اين مواد در كلزاي بهاره بويژه از جهت زمان مصرف آن ، كه پيش از س اقه رفتن يا در مراحل بعدي رشد باشد اندكي مشكل است . (عاشوري ، 1380)
مشخصات گياه شناسي گياه كلزا
جدول 1-1 : مشخصات گياه شناسي كلزا

كلزا با نام علمي brassica napus L. و نام انگليسي Rapessed و نام فرانسه cloza كه در ايران نيز به همين نام معروف است . يك هيبريد آمفي ديپلوئيد طبيعي ، روز بلند ، با مسير فتوسنتز C3 مي باشد .اين گياه حاصل تلاقي شلغم روغني و كلم به شرح زير مي باشد .(آلياژي و همكاران ، 1379)

ويژگي هاي مروفولوژيك كلزا
ريشه
كلزا داراي يك ريشه اصلي ضخيم و نسبتا طولاني با انشعابات فرعي افقي است كه مي تواند تا عمق 80 سانتي متر در خاك فرو رود و گياه رادر مقابل بادهاي شديد محافظت كند . هنگامي كه گياه به صورت چند ساله كاشته مي شود سيستم ريشه بيشتر در خاك گسترش مي يابد . (عاشوري ، 1380)
ساقه
پس از جوانه زدن ، نخستين برگهاي واقعي به شكل روزت ظاهر مي شوند . طول مدت اين مرحله يكي از ويژگيهاي مربوط به واريته است و تا حد زيادي تحت تاثير زمان كاشت بهاره يا پاييزه قرار مي گيرد . اولين و گاه دومين برگ هايي كه تشكيل مي شوند به صورت جزئي رشد كرده و به سرعت شادابي خود را از دست ميدهند . در مرحله روزت قد گياه بسيار كوتاه ، فاصله بندها به هم نزديك و در حدود 5/1-1 سانتي متر است
2 الي 6 هفته پس از آغاز گل دهي ساقه شروع به بلند شدن كرده و از آن پس به سرعت رشد مي كند . ارتفاع ساقه بين 60 تا 80 سانتيمتر ، بسته به رقم ، نوع كشت(بهاره و پاييزه ) حاصلخيزي خاك و مقدار كود ازت به كار رفته متغير است . ساقه مقطعي تقريبا مدور دارد . قائم و سبز كم رنگ است كه به مرور زمان به زردي گرايش پيدا مي كند.(حجازي، 1379، عاشوري، 1380)
برگها
برگها در مرحله ابتدايي طويل، عريض با حاشيه گرد و در مرحله رويشي دندانه هاي زيادي در آن ايجاد مي شود . كرك دار و متناوب هستند و با سه نوع دمبرگ چسبيده ، معمولي و ساقه آغوش به ساقه متصل مي باشند . برگهاي پائيني رشد كمي داشته و كوچك باقي مي مانند ، و برگهاي مياني به سرعت رشد كرده و تقريبا 65 درصد سطح
گياه را تشكيل مي دهند . برگهاي قسمت فوقاني نيز كه قبل از گلدهي رشد كمي داشته اند در زمان گلدهي به حداكثر خود مي رسند . (حجازي، 1379)
گل
گل دو جنسي و كامل است كه در گل آذين هاي خوشه اي قرار مي گيرد و فرمول عمومي ان شامل 4ك+4گ+6پ+2ب است. كاسبرگ ها جدا از هم و به حالت قائم يا گسترده قرار دارند و گلبرگ ها با پهنك پهن و دنباله باريك به حالت دو به دو متقابل و به صورت متناوب با كاسبرگ ها واقع شده اند . علت نامگذاري تيره ، توجه به وضع قرار گرفتن گلبرگها و كاسبرگهاي آنها مي باشد. نافه شامل 6 پرچم است كه دوتاي بيروني كوتاه ترند كه اصطلاحا تترادينام ناميده مي شود كه يكي از صفات كلي گياهان اين تيره را نشان مي دهد .
مادگي شامل 2 برچه و محوطه تخمدان در نتيجه پيدايش يك ديواره ثانويه به دو خانه تقسيم مي شود . تخمدان فوقاني و از رويش آن ميوه خورجين حاصل مي شود. مادگي چند شكلي و تخمدانها از برچه هاي زايا و نازا تشكيل شده اند . كيسه هاي گرده در روي سطح كلاله و روبه بيرون گرده را توزيع مي كنند . درصد دگر لقاحي در ارقام مختلف و با روش هاي متفاوت بررسي و بين 22 تا 33 درصد گزارش شده است . بساك ها در قاعده خود به ميله اتصال دارند . در آغاز پيدايش دانه گرده تك هسته اي است ولي بعدا
رويش يافته و سه هسته اي مي گردد . دانه گرده معمولا كروي شكل ، سه شياري و داراي اگزين با پوشش مشبك است . (قهرمان ، 1379؛ حجازي، 1379)
مراجع :
احمدي ، م .ر.و.، جاويدفر ، ف.13773 تغذيه گياه روغني كلزا. ترجمه كميته دانه هاي روغني ، ص 294.
خواجه پور،م.،1375. توليد نباتات صنعتي . انتشارات جهاددانشگاهي دانشگاه اصفهان.
شهيدي ، ا،و.فروزان ، ك.،1378. كلزا. انتشارات شركت توسعه كشت دانه هاي روغني ، ص 51.
شهيدي ، ا، و. فروزان ، ك.،1378. روش اجرايي طرح تامين منابع روغن نباتي(جلد سوم )
فاطمي ، حسن ، 1384. شيمي مواد غذايي ، دانشكده فني دانشگاه تهران ، ص 281-289
عاشوري ، م.،1380. كشت دوم كلزا ، انتشارات افراز تهران .
عزيزي ، م. سلطاني وخاور خراساني . 1378. كلزا(فيزيولوژي ، زراعت ، به نژادي ، تكنولوژي زيستي ) . ترجمه . انتشارات جهاد دانشگاهي مشهد ، ص230.

فایل : 12 صفحه

فرمت : Word