مقاله فارسی آویشن باغی

آویشن باغی
مقدمه
آویشن باغی یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی و ادویه ای است .« تیموس» کلمه ای است یونانی و به معنای شجاع می باشد. این گیاه را نماد شجاعت می دانسته اند. به طوری که در تاریخ آمده است ، زنان یوتان باستان این گیاه را به لباس شوهرانشان که عازم جنگ بودند می دوختند. آنها معتقد بودند که آویشن سبب شجاعت و در نتیجه پیروزی آنها در جنگ می شود. آویشن باغی از قرن شانزدهم رسماً به عنوان یک گیاه دارویی معرفی شد. در تمام فارماکوپه های معتبر از پیکر رویشی آویشن به عنوان داور یاد شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است.
اسانس آویشن باغی خاصیت ضد باکتریایی و ضدقارچی دارد. از این اسانس در صنایع داروسازی، صنایع غذایی ، کنسروسازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می شود.
مواد مؤثر آویشن باغی خلط آور است و از آن برای معالجه سرفه استفاده می شود. از عصاره الکلی و تنتور تهیه شده از پیکر رویشی آویشن باغی برای معالجه سرفه و گلودرد استفاده می شود. در حال حاضر صنایع داروسازی تعدادی از کشورهای غربی از مواد مؤثر این گیاه داروهای متعددی ساخته و به بازار دارویی عرضه می کنند.
مهمترین این داروها عبارتند از : کنپ ، برونشیکوم ، تیمیان کوراینا ، اسپکتون و …
آویشن باغی همه ساله در سطوح وسیعی در کشورهای اسپانیا ، آلمان ، فرانسه ، پرتغال، آمریکا ، چک ، اسلواک ، مجارستان و شمال آفریقا کشت می شود.
مشخصات گیاه
آویشن گیاهی خشبی و چند ساله است. منشأ آن نواحی مدیترانه گزارش شده و در جنوب اروپا در سطوح وسیعی می روید. این گیاه در نواحی نیمه خشک زلاندنو مناطق وسیعی را به وجود می آورد. جنس «تیموس» شامل گونه های متعددی است که از نظر تیپ شیمیایی (کمیت و کیفیت مواد مؤثره) بسیار متفاوتند.
ریشه مستقیم ، کم و بیش چوبی و انشعاب های فراوانی دارد. ساقه مستقیم و چهار گوش و ارتفاع آن متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش بستگی دارد و بین 20 تا 50 سانتی متر می باشد. پای ساقه چوبی است ، در حالی که قسمت های فوقانی آن سبز رنگ است و انشعاب های فراوانی دارد. با گذشت سن گیاه ، بر تعداد انشعاب های ساقه اضافه می شود و گیاه بسیار انبوه و پر پشت به نظر می رسد.
برگ ها کوچک ، متقابل و کم و بیش نیزه ای شکل و بدون نوک و بدون دمبرگ هستند. برگ ها پوشیده از کرک های خاکستری رنگ و حاوی اسانس است. گل ها کوچک ، نر ماده و به رنگ های سفید ، صوری یا ارغوانی مشاهده می شوند. گل ها به صورت مجتمع در قسمت فوقانی ساقه هایی که از بغل برگ ها خارج می شوند، روی چرخه هایی مجتمع پدیدار می شوند. کاسه گل دارای دو لبه کاملاً مشخص است. لبه بالایی دارای سه دندانه کوتاه و نسبتاً پهن و لبه پایینی از دو دندانه بلند و باریک کاملاً مشخص تشکیل شده است. کاسه گل پوشیده از کرک های غده ای حاوی اسانس است ، گلها از سال دوم رویش اواسط اردیبهشت ظاهر می شوند.
میوه فندقه به رنگ قهوه ای تیره و طول آن یک میلی متر است . داخل میوه چهار بذر به رنگ قهوه ای تیره وجود دارد. بذر آویشن بسیار ریز است . وزن هزار دانه 25/0 تا 28/0 گرم است.
پیکر رویشی آویشن از بوی مطبوعی برخوردار است که ناشی از وجود اسانس می باشد. اسانس در کرک های غده ای ساخته و ذخیره می شود. اندام های هوایی این گیاه ( غیر از ساقه های چوبی) حاوی اسانس هستند. مقدار اسانس در شرایط اقلیمی مختلف متفاوت و بین 1 تا 5/2 درصد است. در پیکر رویشی آویشن غیر از اسانس ترکیباتی مانند تانن (8 تا 10 درصد) ، فلاو نوئید ، ساپونین و مواد تلخ وجود دارد.
اسانس آویشن مایعی زرد رنگ ، سبکتر از آب ، معطر ، قوی و تندمزه است. تاکنون 38 ترکیب در اسانس این گیاه شناسایی شده است. مهمترین ترکیبات اسانس آویشن باغی یک ترکیب فنلی به نام « تیمول» است، مقدار این ماده به شدت به شرای اقلیمی محل رویش و نوع گیاه بستگی داشته و بین 20 تا 55 درصد است. از ترکیبات دیگر اسانس می توان از « کررواکرول» ، « پاراسیمول» ، « لینالول» ، «سینئول » و … نام برد.
بذرها دو الی سه سال از قوه رویشی مناسبی برخوردارند. در شرایط اقلیمی مناسب 14 تا 20 روز پس از کاشت سبز می شوند. رشد اولیه این گیاه بسیار کند و بطئی است آویشن باغی در اوایل رویش به سایه بسیار حساس است و به تابش نور کافی نیاز دارد . با گذشت سن ( گیاهان چند ساله ) اوایل بهار ( فروردین) رویش گیاهان آغاز می شود و از اواسط اردیبهشت اولین گلها ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر خرداد همچنان ادامه می یابد. چنانچه گیاهان در تابستان برداشت شوند ،تحت شرایط اقلیمی مناسب با تشکیل ساقه های گل دهنده مجدداً به گل می روند.
نیازهای اکولوژیکی
آویشن باغی گیاهی مدیترانه ای است و در طول رویش به هوای گرم و نور کافی نیاز دارد. این گیاه خشکی دوست است و به سهولت قادر به تحمل کم آبی و خشکی می باشد. کشت این گیاه در زمین های گود و زمین های که سبب آب ایستایی شود مناسب نیست ، زیرا به غرقابی بودن زمین به شدت حساس است. در فصول سرد و در زمستان چنانچه روی گیاهان را برف نپوشاند ممکن است تحت تأثیر سرما قرار گرفته و خشک شوند. چون نور نقش عمده ای در افزایش کمیت و کیفیت اسانس آویشن باغی دارد. توصیه می شود برای کشت آن از مناطق آفتابی و از دامن های جنوبی تپه ها استفاده شود.
خاک های سبک حاوی ترکیبات کلسیم و با ضخامت زیاد سطح الارض خاک های مناسبی برای کشت آویشن باغی هستند. خاک های سنگین برای کشت این گیاه مناسب نیست. و سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس آن می شود. تهویه خاک نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد. رطوبت و آبیاری زیاد نه تنها برای رویش این گیاه مناسب نیست بلکه سبب کاهش کمیت و کیفیت اسانس آویشن می گردد.
« پی اچ » خاک برای کشت آویشن باغی بین 5/4 تا 8 متناسب است.
تناوب کاشت
آویشن حداقل چهار تا شش سال در یک مکان باقی می ماند. از این رو ، تناوب کشت مناسب برای این گیاه مهم است. آویشن را باید با گیاهانی به تناوب کشت کرد که دوره رویشی کوتاهی داشته باشند و مدت
کوتاهی پس از کشت برداشت شوند. گیاهان وجینی گیاهان مناسبی برای این کار هستند. تناوب کشت آویشن با گیاهان ریشه ای چند ساله مناسب نیست و سبب گسترش و شیوع بیماری ها می شود.
سه تا چهار سال پس از برداشت آویشن آن را مجدداً می توان در همان زمین کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
افزودن مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه به خاک باید با دقت انجام گیرد. زیرا ، مواد غذایی فراوان یا کمبود این مواد در خاک هایی که آویشن کشت می شود مناسب نیست و در هر دو حالت سبب کاهش عملکرد پیکر رویشی و اسانس می شود.
قبل از کشت ، خاک باید مورد تجزیه و آزمایش قرار گیرد و مقادیر ازت ، فسفر و پتاس آن اندازه گیری و با در نظر گرفتن مقدار آنها اقدام به کود دهی شود.
به زمین های تهی از مواد و عناصر غذایی ، در فصل پاییز هنگام آماده ساختن خاک 20 تا 30 تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده باید اضافه شود. فصل بهار قبل از کشت گیاه 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و همین مقدار اکسید پتاس به همراه 40 تا 60 کیلوگرم در هکتار ازت ، باید در اختیار گیاهان قرار گیرد. از سال دوم رویش قبل از وجین علف های هرز همه ساله فصل بهار باید 30 تا 50 کیلوگرم در هکتار ازت در اختیار گیاهان قرار گیرد.
از آن جا که آویشن گیاهی چند ساله است لذا خاک مزرعه در طول رویش گیاه ، باید تجزیه شود و در صورت لزوم مواد و عناصر غذایی مورد نیاز گیاه ( مانند فسفر ، پتاسیم ، کلسیم و ازت ) به خاک اضافه شود.
آماده سازی خاک
پس از برداشت گیاهانی که با آویشن به تناوب کشت شده اند در فصل پاییز کودهای حیوانی مورد نیاز به خاک اضافه می شود و با شخم مناسبی به عمق 20 تا 25 سانتی متری خاک فرستاده می شود. اوایل بهار پس از شکستن سله ها و خرد کردن کلوخ ها زمین را باید برای کشت آویشن تسطیح کرد.
تاریخ و فواصل کاشت
زمان کاشت آویشن به روش کشت و شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. عده ای از محققان زمان مناسب برای کشت مستقیم بذز را در زمین اصلی اواسط پاییز می دانند در حالی که عده ای دیگر اوایل بهار را زمان مناسبی برای کشت مستقیم بذر پیشنهاد کرده اند. در هر حالت بذرها در ردیف هایی به فاصله 4 تا 50 سانتی متر به طور مستقیم در زمین اصلی کشت می شوند عمق بذر نباید از 5/0 سانتی متر بیشتر باشد.
زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم ( کاشت در خزانه هوای آزاد ) اوایل بهار ( اواخر اسفند) می باشد. در کشت غیر مستقیم بذرها در ردیف هایی به فاصله 25 تا 30 سانتی متر در خزانه هوای آزاد باید کشت شوند. هنگامی که ارتفاع نشاء ها به 10 تا 15 سانتی متر رسید در ردیف هایی به فاصله 50 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 25 سانتی متر به زمین اصلی باید منتقل شوند.
فصل پاییز یا اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر رویشی آویشن است . گیاهان در ردیف هایی به فاصله 50 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 25 سانتی متر باید کشت شوند.
روش کاشت
آویشن را توسط بذر یا از طریق رویشی می توان تکثیر کرد. کشت توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد.
کشت مستقیم :
بذر را در زمان مناسب به صورت ردیفی در زمین اصلی کشت می کنند. مقدار بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین پنج تا شش کیلوگرم است. به لحاظ کوچک بودن بذر و همچنین از آن جا که گیاهان رویش یافته از بذر رشد و نمو کندی دارند، لذا کشت مستقیم در سطوح کوچک توصیه می شود. در کشت مستقیم بهتر است بذرها در طول ردیف به صورت متراکم کاشته شوند و پس از رویش بوته ها را به تعداد مناسب تنگ کرد.
کشت غیر مستقیم
در این روش بذرها را در فواصل مناسب در خزانه هوای آزاد که بستر آن برای کشت آماده شده است کشت می کنند. بذر مورد نیاز برای هر مترمربع خزانه 8/0 تا 1 گرم است. چون بذر آویشن بسیار کوچک است لذا ، جهت تسریع در کاشت و همچنین یک نواختی تراکم بذرها در ردیف ها بهتر است به نسبت یک به سه با ماسه نرم ( یک قسمت بذر و سه قسمت ماسه ) مخلوط شود. عمق بذر در خزانه 5/0 سانتی متر مناسب است. پس از آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه ، اواخر بهار و اوایل تابستان (تیر) زمان مناسبی برای انتقال نشاء ها به زمین اصلی است. در این مرحله نشاء ها از ریشه های مناسبی به طول پنج تا هفت سانتی متر برخوردار بوده و به سهولت قادر شوک حاصل از انتقال را تحمل کنند. در هر چاله دو یا سه نشاء می توان کشت کرد.
در سطوح کوچک کشت عمل انتقال نشاء به زمین اصلی را می توان با دست انجام داد. در حالی که در مقیاس وسیع این عمل فقط با ماشین امکان پذیر است.
برای هر هکتار زمین به 160 تا 240 هزار نشاء نیاز است. با کشت 500 تا 600 گرم بذر با کیفیت مطلوب در خزانه هوای آزاد می توان به این تعداد نشاء دست یافت.
تکثیر رویشی :
تکثیر رویشی با تقسیم بوته انجام می گیرد . پس از خارج کردن گیاهان دو یا سه ساله سالم و عاری از هر گونه آلودگی قارچی از خاک هر بوته را به چند قطعه تقسیم کرده و در زمین اصلی کشت می کنند.
مراقبت و نگهداری
آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه ضرورت دارد. در طول رویش گیاهان ، مبارزه با علف های هرز نیز ضروری است. وجین مکانیکی علف های هرز به تنهایی کافی نیست و باید با استفاده از علف کش های مناسب به مبارزه با آنها پرداخت. قبل از انتقال گیاهان از علف کش رونستار به مقدار هفت تا هشت لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی می توان استفاده کرد. زمان مناسب برای استفاده از این علف کش اواسط بهار (اردیبهشت) است.
وجین مکانیکی علف های هرز چند ساله ای که به علف کش ها مقاوم شده اند ضرورت دارد.
برای مبارزه شیمیایی با علف های هرز آویشن های چند ساله در فصل پاییز ( مهر – آبان) می توان از علف کش سینبار به مقدار 2 تا 5/2 کیلوگرم در هکتار استفاده نمود. پس از استفاده از این علف کش در صورت باقیماندن علف های هرز ، با استفاده از کولتیواتور باید به جمع آوری آنها اقدام نمود.
در طول رویش آویشن می توان بدون هیچ خطری از علف کش رونستار به مقدار شش تا هشت لیتر در هکتار استفاده کرد. بر گردان کردن خاک بین ردیف ها به منظور تهویه نقش عمده ای در افزایش عملکرد پیکر رویشی دارد.
برداشت محصول
در سال اول رویش فقط یک بار محصول را می توان برداشت کرد. در حالی که در سال های بعد دو و یا حتی سه مرتبه می توان اقدام به برداشت پیکر رویشی آویشن نمود.
زمان مناسب برای اولین بار برداشت. محصول آغاز گلدهی یعنی اواسط بهار ( اردیبهشت) می باشد. دومین برداشت در آغاز دومین مرحله گلدهی و اواسط تابستان (مرداد) انجام می گیرد. سومین و آخرین برداشت را اواسط پاییز ( آبان ) می توان انجام داد.
برداشت پیکر رویشی آویشن در ساعات مختلف شبانه روز نقش عمده ای در کمیت و کیفیت اسانس آویشن دارد. در این مورد تحقیقات نشان می دهد .چنانچه پیکر رویشی ظهر هنگام تابش آفتاب برداشت شوند در مقایسه با برداشت در روزهای غیر آفتابی از مقادیر بیشتری اسانس برخوردار می باشند.
گیاهان از فاصله 10 تا 15 سانتی متری سطح زمین باید برداشت شوند. ساقه های چوبی ضخیم در کیفیت اسانس تأثیر بسیار نامطلوبی می گذارد.
از آن جا که عملکرد آویشن در مراحل مختلف رویش متفاوت است . از این رو تحقیق در مورد زمان یا زمان های مناسب برداشت. به منظور افزایش عملکرد در اقلیم های مختلف ضرورت دارد.
چنانچه هوا آفتابی باشد بهتر است گیاهان پس از برداشت برای مدتی روی زمین قرار گیرند تا پس از کاهش رطوبت به خشک کن منتقل شوند. دمای مناسب برای خشک کردن آویشن با استفاده از خشک کن های الکتریکی 40 درجه سانتی گراد است.
عملکرد پیکر رویشی و اسانس در سنین مختلف گیاه متفاوت است . تحقیقات انجام شده در ایران نشان می دهد که در سال اول رویش ، عملکرد پیکر رویشی کم و در حالی که در سال دوم رویش عملکرد به طور قابل ملاحظه ای افزایش می یابد.
جمع آوری بذر
اگر هدف از کاشت آویشن جمع آوری بذر آنها باشد. محصول را سالی یک بار و آن هم در آغاز مرحله رسیدن بذر باید برداشت کرد. تأخیر در برداشت مناسب نیست. زیرا بذرها پس از رسیدن به اطراف ریزش می کنند. اندام های برداشت شده را باید در سایه خشک ، سپس بذرها را بوجاری ، تمیز و بسته بندی کرد.
عملکرد بذر 50 تا 80 کیلوگرم در هکتار می باشد.
زیره سبز
مقدمه
زیره سبز به عنوان یک گیاه دارویی و ارزشمند توسط مردم مصر و هند مورد استفاده قرار می گرفت و برای اولین بار در این کشورها کشت شده است . میوه زیره سبز خاصیت دارویی دارد. در اکثر فارماکوپه ها از این گیاه به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آن مورد بررسی قرار گرفته است. مواد مؤثره میوه زیره سبز معالجه کننده دل درد ، ضدنفخ شکم و اشتهاآور است و به عنوان مسکن درد نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
اسانس میوه این گیاه خاصیت ضدباکتریایی دارد. از این اسانس در صنایع آرایشی و بهداشتی (تولید عطر و ادوکلن ) و صنایع غذایی استفاده می شود. در برخی کشورها برای ضدعفونی کردن نخ بخیه از اسانس زیره سبز استفاده می شده است.
از میوه های این گیاه به عنوان طعم دهنده استفاده می شود و در تهیه سوپ ، ترشی، پنیر، سس و شیرینی مورد استفاده قرار می گیرد.
زیره سبز در سطوح وسیعی در کشورهای هند ، پاکستان ، ایران ، عراق ، مراکش ، ترکیه ، سوریه ، و چین کشت می شود.
مشخصات گیاه
زیره سبز گیاهی علفی و یک ساله است . این گیاه با کومینوم اودورم نیز هم نام است. منشأ زیره سبز مناطق شرقی مدیترانه گزارش شده است و در شمال مصر به طور خودرو می روید.
ریشه این گیاه دوکی شکل کم و بیش منشعب و به طول 10 تا 20 سانتی متر است. ارتفاع گیاه بسته به شرایط اقلیمی محل رویش متفاوت و بین 30 تا 45 سانتی متر است. ساقه، انشعاب های ظریف و فراوانی دارد. این انشعاب ها در قسمت فوقانی انبوه تر هستند. برگ ها ظریف و به صورت رشته های نخ مانند دو تا سه تایی مشاهده می شوند. قاعده برگ ها کم و بیش پهن است. رنگ برگ ها سبز تیره است . گل ها در چترهای مرکب در انتهای ساقه های اصلی و فرعی پدیدار می شوند. چترها انشعاب های کمی (3 تا 5 ) دارند و دارای تعدادی براکته و براکتئولهای باریک و نخ مانند می باشند. رنگ گل ها سفید یا ارغوانی است.
گل ها دارای پنج گلبرگ ظریف تخم مرغی شکل هستند. پرچم ها پنج عددند که روی تخمدان قرار می گیرند. میوه فندقه به رنگ قهوه ای روشن ، استوانه ای شکل است که طرفین آن باریک می شود. طول میوه 3 تا 7 میلی متر و وزن هزار دانه آن 2/1 تا 3 گرم است.
دوره رویشی این گیاه کوتاه و بین 100 تا 110 روز است . یکی از محققان معقتد است. گرده افشانی توسط باد صورت می گیرد و حشرات در گرده افشانی نقشی ندارند.
بذرهای زیره سبز به لحاظ وجود اسانس معطر است. مقدار اسانس متفاوت و بین 5/2 تا 5 درصد است . مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس عبارتند از : « کومین آلدئید » ، « دی هیدروکومین آلدئید» ، « پ – سیمن» ، « بتا – پینن» ، « دی پنتن» و « کومین الکل » است.
نیازهای اکولوژیکی
چون زیره سبز گیاهی است مدیترانه ای ، لذا در طول رویش به حرارت مناسب و نور کافی نیاز دارد. مقدار اسانس گیاهان که در مناطق گرم با نور فراوان می رویند بیش از مناطق دیگر است.
این گیاه در مرحله گلدهی و تشکیل میوه به رطوبت کمتری نیاز دارد.
خاک های با بافت متوسط و خاک های لوم شنی ، خاک های مناسبی برای تولید زیره سبز هستند. کشت این گیاه در خاک های سبک شنی و تهی از مواد و عناصر غذایی مناسب نیست . و این خاک ها شرایط را برای ابتلای گیاهان به بیماری های قارچی آماده می کنند.
« پی اچ » خاک برای کشت زیر سبزه 5/4 تا 2/8 مناسب است.
تناوب کاشت
چون زیره سبز به بیماری های قارچی بسیار حساس است و بیماری های گیاهان تیره چتریان کم و بیش مشابه هستند لذا نباید آن را با گیاهان این تیره به تناوب کشت کرد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
کشت این گیاه در خاک های غنی از مواد و عناصر غذایی ، نه تنها سبب افزایش عملکرد می شود، بلکه مقاومت گیاهان را به بیماری های قارچی افزایش می دهد. کودهای حیوانی نقش عمده ای در افزایش
عملکرد دارند. از این رو، افزودن 15 تا 20تن در هکتار کودهای حیوانی کاملاً پوسیده به زمین های که این گیاه کشت می شود در افزایش عملکرد مؤثر است . اضافه کردن 20 تا 30 کیلوگرم در هکتار ازت ، 40 تا 50 روز پس از کشت به همراه آبیاری سبب افزایش عملکرد می شود.
آماده سازی خاک
در اوایل پاییز پس از افزودن کودهای حیوانی مورد نیاز ، شخم مناسبی زده می شود، پس از آن زمین را باید تسطیح کرد. خاک زمین هایی که زیره سبز کشت می شود باید نرم باشد و سله تولید نکند. قبل از کشت ، زمین را باید کاملاً آماده و آن را کرت بندی و سپس به کشت اقدام نمود.
تاریخ و فواصل کاشت
تکثیر زیره سبز توسط بذر صورت می گیرد . تاریخ کشت این گیاه متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد. به طوری که در مناطق معتدل یک محصول پاییزه و در مناطق سرد به صورت یک محصول بهاره کشت می شود. اواسط پاییز (آبان) زمان مناسبی برای کشت پاییز زیره سبز است . در حالی که زمان مناسب برای کشت بهاره اسفند ماه می باشد. تأخیر در کاشت بهاره سبب کاهش شدید عملکرد می شود. بعضی از محققان کشت زیره سبز را در طول زمستان ( دی ماه) مناسب تر می دانند. در این حالت بذرها در اوایل بهار سبز می شوند.
اگر زیره سبز ردیفی کشت شود فاصله ردیف ها 15 تا 20 سانتی متر مناسب است. هر هکتار زمین به 12 تا 15 کیلوگرم بذر با کیفیت مناسب نیاز دارد. عمق بذر متفاوت است و به بافت خاک بستگی دارد و بین 5/1 تا 2 سانتی متر مناسب می باشد.کشت بذر در اعماق بیشتر ( به خصوص در خاک های سنگین) گیاه را با مشکل سبز شدن مواجه می سازد. پس از کشت ، از انجام هر گونه عملی که سبب جا به جایی بذر شود باید خودداری کرد.
روش کاشت
کشت زیره سبز توسط بذر و مستقیماً در زمین اصلی صورت می گیرد. مدتی قبل از کاشت زمین را باید آبیاری نمود. آبیاری سبب تسریع در جوانه زدن بذر می شود. بذرها را می توان پس از مخلوط کردن با ماسه
نرم به صورت دستپاش در سطح زمین پاشید. در برخی کشورها زیره سبز را به صورت ردیفی در فواصل ذکر شده کشت می کنند.
توصیه می شود برای افزایش قوه رویشی بذرها را باید به مدت 24 تا 36 ساعت در آب خیس کرد.
پس از کاشت بلافاصله زمین را باید آبیاری نمود. آبیاری نباید شدید باشد تا بذرها شسته شده و در مرز کرتها متراکم شوند. دومین آبیاری باید 8 تا 10 روز پس از اولین آبیاری انجام گیرد. رویش بذرها پس از دومین آبیاری آغاز می شود. چنانچه منطقه کشت از دمای بالایی برخوردار باشد باید پنج تا شش روز پس از دومین آبیاری ، مجدداً گیاهان را آبیاری کرد. این آبیاری سبب می شود تا رویش بذرها تکمیل شود. گیاهان را باید هر 12 تا 20 روز (بسته به شرایط اقلیمی) آبیاری کرد.
مراقبت و نگهداری
چون زیره سبز ارتفاعی کمی دارد و اگر امکان رویش به علف های هرز داده شود، نه تنها می توانند بر زیره سبز غلبه کنند و جذب آب و کسب نور را دچار اشکال سازند بلکه سبب انتشار و گسترش آفت ها و بیماری ها نیز می شوند. از این رو ، وجین علف های هرز ضروری است . هنگامی که ارتفاع بوته ها به پنج سانتی متر رسید باید وجین علف های هرز را آغاز و در طول رویش زیره سبز علف های هرز را باید دو تا سه مرتبه وجین کرد . برگرداندن خاک بین ردیف ها نیز نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد.
آبیاری باید با دقت انجام گیرد، هنگامی گلدهی و تشکیل میوه ، گیاهان به حداقل آبیاری نیاز دارند. آبیاری زیاد نه تنها سبب کاهش عملکرد می شود ، بلکه شرایط را جهت ابتلا به بیماری های قارچی آماده می کند.
زیره سبز به عوامل بیماری زای قارچی بسیار حساس است و این گیاه در تمام مراحل رویش ممکن است تحت تأثیر آنها قرار گیرد.
سفیدک سطحی از مهمترین بیماری های این گیاه است. عامل این بیماری قارچی است به نام اریزیف پلی گونی از علائم این بیماری وجود لکه های سفید رنگ در برگ ها و ساقه های گیاه است. چنانچه با این بیماری مبارزه نشود پس از مدت کوتاهی گسترش می یابد. گیاهانی که به سفیدک سطحی مبتلا می شوند یا میوه تولید نمی کنند یا میوه های ریز و چروکیده ای تولید می کنند که در این صورت ماده مؤثره کمیت
و کیفیت بسیار نامناسبی خواهد داشت. برای مبارزه با این قارچ باید از قارچ کش های سولفوره و تابل به مقدار یک کیلوگرم در هکتار یا از کاراتان به مقدار 5/0 لیتر در هکتار ، به صورت محلول پاشی استفاده کرد.
از بیماری های قارچی دیگر می توان از بلابت زیره نام برد. عامل این بیماری قارچی است به نام آنزناریابرنسی این قارچ عمدتاً در مرحله گلدهی به گیاهان آسیب می رساند. وجود لکه های قهوه ای رنگ بر روی ساقه یا برگ ها از علائم این بیماری است. چنانچه این بیماری توسعه یابد تمام گیاهان را نابود خواهد کرد. برای مبارزه با این قارچ از قارچ کش های حاوی ترکیبات مس نظیر دیتان ، بلیتوکس یا کوپرومار به مقدار 6/0 تا 1 کیلوگرم در هکتار می توان استفاده کرد. استفاده از مخلوط کاراتان و دیتان سبب کنترل سفیدک و پوسیدگی زیره می شود.
پوسیدگی ریشه نیز از بیماری های دیگری است که در تمام مراحل رویشی ، زیره سبز را تهدید می کند. علت این بیماری قارچی است به نام فوزاریوم اکزیسپورم فرم کومینی گیاهان مبتلا به این بیماری در حالی که سبز هستند خشک می شوند.
آلودگی معمولاً از ریشه آغاز می شود سپس گسترش می یابد. مبارزه با بیماری پوسیدگی ریشه بسیار مشکل است و باید از ابتلای گیاهان به این بیماری جلوگیری نمود. برای جلوگیری از ابتلای گیاهان به این قارچ رعایت نکات زیر ضروری است :
الف) برای کشت از بذرهای کاملاً سالم و عاری از هر گونه بیماری استفاده شود.
ب) بذرها قبل از کاشت یا سموم قارچ کش مناسب مانند تی . ام .تی .دی یا سایر قارچ کش های مناسب ( دو گرم به ازای هر کیلوگرم بذر) تیمار شوند.
ج) تا سه سال باید از کشت زیره سبز در زمین های که گیاهان به این بیماری آلوده شده اند خودداری نمود.
د) انجام شخم عمیق در فصل تابستان به زمین هایی که زیره سبز کشت می شود مناسب است و به مقدار قابل توجهی ابتلا به این بیماری را کاهش می دهد.
در طول رویش گیاهان ، آفت ها نیز می توانند خسارات سنگینی به محصول وارد آورند. برای مبارزه با آفت های زیره سبز می توان ، از محلول روگور ، به مقدار 6/0 لیتر یا دیمکرون به مقدار 2/0 لیتر در هکتار استفاده نمود.
برداشت محصول
محصول معمولاً 100 تا 120 روز پس از کاشت آماده برداشت می شود. در اواسط بهار ( اردیبهشت تا اوایل خرداد) می توان زیره های سبز را برداشت کرد. عمل برداشت معمولاً با دست انجام می گیرد. گیاهان را با دست از ریشه بیرون کشیده یا با داش برداشت می کنند. سپس باید آنها را خشک کرد. پس از بوجاری باید بذرها را از سایر اندام ها جدا و با استفاده از جریان هوا آنها را تمیز و بسته بندی و انبار کرد. عملکرد بذر بسیار متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاهان بستگی دارد. گیاهانی که به بیماری های قارچی مبتلا نشده باشند8/0 تا 1 تن در هکتار بذر تولید می کنند.
ختمی دارویی
مقدمه
مردم برخی کشورها از مدتها پیش خواص درمانی ختمی دارویی را می شناختند و از آن برای درمان بعضی بیماری ها استفاده می کردند. ختمی دارویی در تعدادی از فارماکوپه های معتبر به عنوان گیاه دارویی معرفی شده و خواص درمانی آن مورد تأکید قرار گرفته است. برگ ها و ریشه ختمی دارویی خاصیت دارویی دارند و از دم کرده آنها به عنوان ضدسرفه ، خلط آور و نرم کننده مجاری تنفسی استفاده می شود. موسیلاژ موجود در برگ ها و ریشه این گیاه سوزش غشاء مخاطی را تسکین و التهاب را کاهش می دهد. از گل ها و پیکر رویشی ختمی دارویی به ندرت استفاده می شود.
مردم بعضی سرزمین ها از دم کرده گل های این گیاه برای رفع ورم ملتحمه چشم استفاده می کنند.
از مواد مؤثره این گیاه در صنایع دارویی ، داروهای مختلفی به اشکال شربت ، قطره و قرص برای مداوای بیماری های مربوط به نای و نایژه و همچنین تسکین سرفه های ناشی از ناهنجاری های ریه تهیه می شود.
ختمی دارویی در سطوح مختلفی در بعضی از کشورها کشت می شود.
مشخصات گیاه
ختمی دارویی گیاهی علفی و چند ساله است . منشأ اصلی این گیاه منطقه مدیترانه گزارش شده است و در مناطقی که خاک از رطوبت کافی برخوردار باشد می روید. این گیاه در اروپا ، آسیا و شمال آفریقا گسترش دارد.
از ریزوم ، ریشه ای ساده و یا کم و بیش منشعب به طول 10 تا 30 سانتی متر و به ضخامت دو تا سه سانتی متر خارج می شود. رنگ قسمت خارجی ریشه قهوه ای تیره و لایه داخلی آن سفید رنگ است. ساقه استوانه ای شکل و ارتفاع آن 80 تا 120 سانتی متر است. پای ساقه معمولاً چربی است . برگ ها سه تا پنج لبی به قطر 5 تا 10 سانتی متر و رنگ آن سبزه تیره است. برگ ها به طور متناوب روی ساقه قرار می گیرد. برگ های قسمت فوقانی ساقم کم و بیش تخم مرغی شکل است، ولی برگ های پایینی ساقه قلبی شکل هستند. حاشیه برگها دندانه دارند. سطح برگ ها از کرک های انبوه و فراوانی پوشیده شده است. گل ها کوچک و به
رنگ سفید یا صورتی کم رنگ و گاهی در سطح گلبرگ ها لکه های زرشکی یا ارغوانی مشاهده می شود. گل ها از زاویه برگ ها و به صورت مجتمع و از اوایل تابستان ( تیر) ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر تابستان (شهریور) ادامه می یابد. گلها برای مدت نسبتاً طولانی روی گیاه مشاهده می شوند.
میوه این گیاه قهوه ای رنگ ، مدور، مسطح و چند لایه ای است و چین هایی در اطراف آن وجود دارد. وزن هزار دانه 2/2 تا 2/3 گرم است.
ریشه ختمی دارویی حاوی مواد موسیلاژی (پلی ساکارید) به مقدار 33 درصد ، نشاسته (33 درصد)، ترکیبات قندی (10 درصدی) ، پکتین (10 درصدی) ، آسپاراژین ( دو درصد ) و مقدار کمی روغن است.
مواد مؤثره عمده برگ ها و گل های این گیاه را ترکیبات موسیلاژی (5 تا 10 درصد) و مقادیر بسیار کمی اسانس ( 02/0 درصد ) تشکیل می دهد.
نیازهای اکولوژیکی
بذر ختمی دارویی 10 تا 15 روز پس از کاشت در دمای مناسب و وجود رطوبت کافی سبز می شود. خاک های سبک ، عمیق و حاوی ترکیبات هوموسی خاک های مناسبی برای کشت این گیاه هستند.
هوای گرم و رطوبت کافی نه تنها برای رویش این گیاه مناسب است بلکه در افزایش کمیت و کیفیت مواد مؤثره آن تأثیر مطلوبی دارد.
تناوب کاشت
اگر چه ختمی دارویی را با هر گیاهی می توان به تناوب کشت کرد، ولی بهتر است با گیاهانی که دوره رویشی کوتاهی دارند و به تناوب کشت کرد تا پس از برداشت ، زمان کافی برای آماده ساختن زمین وجود داشته باشد.
مواد و عناصر غذایی مورد نیاز
تحقیقات نشان می دهد کودهای حیوانی پوسیده نقش عمده ای در افزایش عملکرد برگ ، ریشه و مواد مؤثره این گیاه دارد. از این رو توصیه می شود در فصل پاییز هنگام آماده سازی زمین 20 تا 30 تن کود حیوانی پوسیده به زمین اضافه شود.
چنانچه زمین از مواد و عناصر غذایی تهی باشد و در صورت عدم استفاده از کود حیوانی توصیه می شود 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت ، 50 تا 60 کیلوگرم در هکتار اکسید فسفر و 80 تا 100 کیلوگرم در هکتار اکسید پتاس به عنوان مقادیر پایه در اختیار گیاهان قرار گیرد. اضافه کردن 30 تا 40 کیلوگرم در هکتار ازت در مرحله ساقه دهی نقش عمده ای در افزایش عملکرد دارد.
آماده سازی خاک
ریشه های ضخیم از مقدار بیشتری مواد مؤثره برخوردارند. از آن جا که آماده سازی خاک تأثیر عمده ای در وضعیت ریشه و رشد گیاه دارد ،لذا قبل از کاشت آماده ساختن خاک ضرورت دارد.
پس از افزودن کودهای حیوانی یا شیمیایی مورد نیاز گیاه انجام شخم عمیق در فصل پاییز ( به عمق 40 تا 60 سانتی متر ) ضروری است. جمع آوری سنگ ها و قلوه سنگ های خاک نه تنها سبب گسترش ریشه و افزایش عملکرد آن می شود بلکه در رویش گیاه مؤثر است و سبب افزایش عملکرد برگ و گل نیز می شود . در اوایل بهار زمین را تسطیح و بستر خاک را برای کشت گیاه باید آماده کرد.
تاریخ و فواصل کاشت
فصل بهار ( نیمه اول فروردین) یا اواخر پاییز ( آذر ) زمان مناسبی برای کشت مستقیم ختمی دارویی است . فاصله ردیف ها از یکدیگر 60 تا 70 سانتی متر مناسب است . در کشت مستقیم برای هر هکتار زمین به پنج تا شش کیلوگرم بذر نیاز است.
در کشت غیر مستقیم در اواخر بهار و اوایل تابستان ( خرداد – تیر) زمان مناسبی برای کشت بذر ختمی دارویی در خزانه هوای آزاد است. بذرها را در ردیف های به فاصله 15 سانتی متر کشت می کنند. بذر مورد نیاز برای هر هکتار زمین یک کیلوگرم است. 5/2 تا 3 ماه پس از سبز شدن در فصل پاییز ( مهر – آبان) یا اوایل بهار سال بعد نشاء ها را می توان به زمین اصلی منتقل کرد. اگر چه اوایل بهار نشاء ها را می توان منتقل کرد ولی فصل پاییز زمان مناسبی برای انتقال آنها به زمین اصلی است . زیرا شوک حاصل از عمل انتقال در فصل پاییز به مراتب کمتر از بهار است.
نشاء ها را در ردیف های به فاصله 60 تا 70 سانتی متر در زمین اصلی باید کشت کرد. فاصله دو بوته روی ردیف کاشت 40 تا 50 سانتی متر مناسب است.
اوایل پاییز ( مهر) زمان مناسبی برای تکثیر رویشی ختمی دارویی است . در تکثیر رویشی فاصله ردیف ها از یکدیگر 60 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف 50 سانتی متر مناسب می باشد.
روش کاشت
ختمی دارویی را توسط بذر یا از طریق رویشی می توان تکثیر کرد. تکثیر با بذر مناسب تر است و همواره از این روش برای تکثیر ختمی دارویی استفاده می شود. بذرهای تازه این گیاه قوه رویشی نامناسبی دارند، از این رو برای کاشت باید از بذرهای دو تا سه ساله استفاده کرد.
تکثیر توسط بذر به دو روش مستقیم و غیر مستقیم انجام می گیرد.
کشت مستقیم : بذرهای ختمی دارویی را در زمان مناسب به صورت ردیفی در فواصل ذکر شده کشت می کنند. عمق بذر متفاوت است و به بافت خاک و رطوبت آن بستگی دارد و بین یک تا دو سانتی متر مناسب است. پس از کشت ، آبیاری مناسب ضرورت دارد و سبب تسریع و هماهنگی در سبز شدن بذرها می شود.
کشت غیر مستقیم : در زمان یاد شده بذرهای ختمی دارویی را در خزانه هوای آزاد که بستر آن به همین منظور تهیه شده کشت می کنند پس از کاشت به منظور ایجاد تراکم در بستر سطحی خاک ، غلتک مناسبی زده می شود. آبیاری منظم و وجین علف های هرز در طول رویش گیاهان نقش عمده ای در سرعت رشد گیاه و افزایش عملکرد ( اعم از ریشه ، برگ و گل ) دارد.
بذرهای ختمی دارویی با تأخیر و پس از سه تا چهار هفته سبز می شوند. ازین رو بهتر است بذر این گیاه را با بذرهای گیاهان سریع الرشدی مانند خردل مخلوط کرد تا با مشاهده فاصله ردیف ها بهتر بتوان به وجین علف های هرز پرداخت.
تکثیر رویشی : تکثیر رویشی با تقسیم ریشه انجام می گیرد. اوایل پاییز پس از خارج کردن ریشه گیاهان دو تا سه ساله ریشه را به چند قطعه تقسیم کرده و در ردیف هایی به فاصله 60 سانتی متر و فاصله دو بوته در طول ردیف کاشت 50 سانتی متر کشت می شوند.
چون تکثیر رویشی هزینه زیادی را در بردارد فقط در سطوح کوچک از این روش استفاده می شود.
مراقبت و نگهداری
اگر از کشت مستقیم بذر در زمین اصلی استفاده شده باشد و گیاهان در طول ردیف ها متراکم باشند آنها را در مرحله دو تا سه برگی طوری باید تنک کرد که فاصله دو بوته در طول ردیف 20 تا 25 سانتی متر گردد.
در طول رویش گیاهان ، باید دو تا سه با رعلف های هرز را وجین کرد. چون ختمی دارویی به اکثر علف کش ها حساس است، وجین مکانیکی علف های هرز ضرورت دارد. تاکنون علف کش انتخابی مناسبی برای این گیاه شناخته نشده است.
ختمی دارویی در طول رویش ممکن است توسط بیماری های قارچی مانند زنگ ختمی آسیب ببیند. برای مبارزه با این بیماری می توان از سموم مناسبی مانند تیلت به مقدار 8/0 تا 1لیتر در هکتار ، ویژیل و یا ایمپاکت به مقدار 1 تا 2/1 لیتر در هکتار به صورت محلول پاشی استفاده کرد. دو تا سه هفته پس از استفاده از سموم مذکور مجدداً استفاده از آنها را می توان تکرار کرد. برای کنترل این بیماری بذرهایی را که از بوته های سالم به دست آمده اند باید کشت کرد. برای ضدعفونی کردن بذرهای ختمی دارویی، می توان آنها را در محلول دو در هزار سولفات مس به مدت یک و نیم ساعت خیساند.
از بیماری های دیگر ختمی دارویی می توان از قارچ عامل بوته میری نام برد. این قارچ از راه ریشه ، آوندهای چوبی را مورد حمله قرار می دهد و در نهایت باعث پژمردگی گیاه می شود. قارچ معمولاً بعد از سرما و یخبندان زمستان ، در فصل بهار گیاهان را تهدید می کند. سرعت پیشرفت فعالیت قارچ بسته به شرایط محیط و موقعیت گیاه فرق می کند. چنانچه در مراحل اولیه رشد یعنی موقعی که میزبان حساس است گیاهان آلوده شوند. در مدت کمتر از ده روز بوته ها خشک می شوند اما در سال هایی با زمستان طولانی و
سرما و یخبندان که حمله قارچ مصادف با قوی شدن بوته ها و نزدیک شدن به فصل برداشت است گیاهان کمتر آسیب می بینند. علاوه بر ضدعفونی بذرهای ختمی دارویی توسط تی . دم .تی . دی ، بنومیل و مانکوزب ، با توصیه های به زراعی زیر می توان این بیماری را کنترل کرد :
– از کاشت متوالی ختمی دارویی در یک مزرعه خودداری شود و تناوب صحیح کشت رعایت گردد.
– پس از برداشت محصول ، بقایای گیاه (ریشه ، ساقه و برگ ) جمع آوری و در خارج مزرعه سوزانده شوند تا از شدت آلودگی سال بعد کاسته شود.
– با مشاهده اولین بوته های آلوده ، آنها را باید از مزرعه خارج کرد و سوزاند تا از شدت آلودگی سال بعد کاسته شود.
– ادوات کشاورزی که در تماس با مزارع آلوده بوده اند را نباید در مزارع غیر آلوده به کار برد ، مگر آن که گل و لای ماشین آلات و دنباله بندها با آب شسته سپس با آب آهک غلیظ ضدعفونی شوند.
در طول رویش ختمی دارویی، برخی آفات می توانند صدمه هایی زیادی به محصول وارد کنند. با استفاده از آفت کش های مناسب مانند متیل پاراتیون ، وفاتوکس سوین و راویون آنها را می توان کنترل کرد.
برداشت محصول
به علت وجود مواد مؤثره در اندام های مختلف مانند گل ها ، برگ ها ، شاخه های جوان و ریشه ها در زمان مناسب نسبت به برداشت هر یک باید اقدام کرد.
برگ ها را در طول تابستان باید برداشت کرد . پس از برداشت آنها را خشک و بسته بندی می نمایند. از هر چهار تا شش کیلوگرم برگ تازه یک کیلوگرم برگ خشک به دست می آید.
در تیر ماه هنگامی که گیاه در مرحله گلدهی است پیکر رویشی گیاه را از فاصله 10 تا 20 سانتی متری از سطح زمین باید برداشت کرد.با آبیاری منظم و به موقع ، گیاهان مجدداً شاخ و برگ های جدید تولید می کنند، به طوری که فصل پاییز ( شهریور – مهر که به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد) محصول را برای دومین بار می توان برداشت کرد. پس از برداشت اندام های یاد شده ، آنها را باید خشک کرد. برای خشک کردن گل ها ، شاخه های جوان و برگ ها می توان از سایه و نسیم ملایم باد یا از
خشک کن های الکتریکی استفاده نمود. درجه حرارت مناسب برای خشک کردن آنها توسط خشک کن های الکتریکی 40 تا 50 درجه سانتی گراد است. از هر هفت کیلوگرم گل تازه یک کیلوگرم گل خشک به دست می آید. برداشت ریشه ها – در صورت مساعد بودن هوا – در فصل پاییز سال دوم رویش انجام می گیرد. چنانچه هوا نامساعد باشد در اوایل بهار نیز می توان ریشه ها را برداشت کرد. پس از خارج کردن ریشه ها از خاک ، آنها را باید تمیز و ریشه های فرعی و سایر قسمت های پوسیده را از آن جدا کرد. ریشه های ضخیم ، نرم و ریشه هایی که مقدار کمتری ریشه های فرعی دارند از نظر کیفیت و کمیت مواد مؤثره مطلوب هستند و در صنایع دارویی از اهمیت خاصی برخوردارند. پس از شستن ریشه ها با آب جاری ، پوست آنها را باید جدا کرد، سپس آنها را قطعه قطعه ( به قطعات 15 تا 20 سانتی متری و به ضخامت 5/1 سانتی متری ) و خشک نمود. رطوبت مجاز در ریشه های خشک شده 12 درصد است.
برای خشک کردن ریشه ها می توان از خشک کن های الکتریکی با دمای 35 تا 40 درجه سانتی گراد استفاده کرد. از هر چهار تا پنج کیلوگرم ریشه تازه یک کیلوگرم ریشه خشک به دست می آید.
عملکرد سالانه ریشه خشک 1 تا 5/1 تن در هکتار ، عملکرد برگ خشک 4/0 تا 5/0 تن در هکتار و مقدار محصول گل خشک 08/0 تا 1/0 تن در هکتار است.
جمع آوری بذر
بذر از گیاهان دو ساله جمع آوری می شود. در صورت بذر گیری باید از برداشت برگ ، گل و پیکر رویشی ختمی دارویی خودداری کرد. هنگامی که 80 درصد میوه های این گیاه خاکستری رنگ شدند میوه ها را باید برداشت و سپس خشک کرد. پس از خشک کردن انجام بوجاری سبک ، تمیز کردن و بسته بندی آنها ضروری است. هنگام تمیز کردن بذر باید توجه داشت که بر اثر اصطکاک با ماشین ، دچار شکستگی نشوند چون بر اثر شکستگی از قوه رویشی آنها کاسته می شود.
علمکرد بذر 2/0 تا 5/0 تن در هکتار است.

فایل : 24 صفحه

فرمت : Word