مقاله در مورد تقدس و تناسخ در معماری مذهبی

تقدس و تناسخ در معماری مذهبی
مرحوم محمد معین در فرهنگ خود ذیل کلمه تناسخ اورده است. ((یکیدیگر را نسخ کردن باطل ساختن ابطال.زایل کردن.انتقالروح بعد از موت از بدن به بدن انسانی دیگر )).
شادروان حسن عمید در ذیل همین کلمه چنین میاورد.((یکی دیگر را نسخ کردن . باطل کردن. زایل کردن)) ونیز اضافه ی کند((عبارت است از خارج شدن روح از کالبدی و داخل شدن آن به کالبد دیگر. یا انتقال نفس ناطقه از بدنیبه بدن دیگر)) این قسمت از قول فرقه تناسخیه است .
اگر این رای اخیر را پذیرا باشیم به کار بردن کلمه تناسخ برای معماری که غیر ذیروح است ظاهرا پذیرفتنی نیست ولی از انجا که در فرهنگ شرق به خصوص در بین متصو فه همه چیز در جهان پدیده ای است از ذات خداوندی . نتیجتا هیچ عنصر غیر ذیروح وجود ندارد. برهمین اساس و تفکر است که در مکاتب گوناگون نقاشی ایرانی می بینیم که نقاشی برای نشان دادن روح در کالبد جمادات همچون کوه یا امواج در یا بدون انکه به دید اید و جلب توجه کند چهره های انسانی . جانوری. پرنده ها یا یروحی را نقش کرده است که بیان کننده روح جاودان و ازلی و ابدی در ان اثر و اثار است.
بحث ما در این است که در فرهنگ ما و در معماری سرزمین ما ، اگر چه بناها پدیده ای انسانی اند و مخلوق دست بشر ولی با این حلول و تحول یا تناسخ بر خورد می شود . این
امر اگر نگویم در همه بناها و اثار بر جای مانده معماری لااقل در مورد بناهای مذهبی که تعبیر معبد، مسجد، اتشکده یا اتشگاه از انها داریم مصداق می یابد.
پزوهش های باستان شناسی نشان می دهد که توجه به مبدأ غیب، صانع وسازنده و اینکه انسان مخلوق است و مبرا وپس این جهان فانی ، جهانی است پایدار و باقی ، از دیر باز ذهن بشر را به خود مشغول داشته است. این که چه زمانی انسان به این مسائل می اندیشیده است .
2-4. مسجد نظام مافی
در این مسجد مناره از چهار مکعب مستطیل چر خیده بر یکدیگر تشکیل شده است و صحن و رواق نیز با بیانی جدید مطرح شده اند به گونه ای که سلسه مراتب معنوی در رسید به فضای اصلی شبستان حفظ شود و شکستگی های سقف با تکرار خاص ایجاد شده جایگزین گنبد گردیده است . محراب در این مسجد با یک شکستگی در فضای شبستان تعریف شده و نمای سفید سنگی با شیشه های تیره، بیانی نو از یک فضای عابدی با ظهور مصالح جدید را به نمایش گذاشته است.
5. مسجد دانشگاه تهران
در این مسجد سلسه مراتب دسترسی از صحن و رواق ها به ایوان و شبستان مسجد خشم می شود اما این وضعیت مخصوصا در رواق ها جهت گیری های حر کتی در اطراف مسجد کمتر متناسب شده است و بیشتر صرف وجود این عناصر عامل پیدایش ان است .
عناصر شاخص کننده این مسجد دو مناره استوانه ای منفک شده از پیکر مسجد و یک گنبد فیروزهای است . گنبد به علت کوتاهی در دید ناظر قرار ندارد و مناره های به علت دئر افتادن از پیکره اصلی مسجد بر چیزی تا کید نمی کنند . درون مسجد هشت جفت ستون مورب بر گنبد تاکید می کنند و خطوط ثلث ایات قرآن کریم با کاشی های سربز رنگ در روی ستون ها که از زمین بر خاسته و به گنبد می رسد تلاشی در جهت القا ، روح معنویت در یک بیان انتزاعی جدید در فضای شبستان است و به نوعی تقدس و عروج ایات الهی و توجه از عالم کثرت به عالم وحدت را به نمایش می گذارد . انچه که بیشتر خود نمایی می کند انحراف موجود در قبله و محراب است که اصل اساسی جهت گیری شبستان مسجد را تسکیل می دهد ودر اجرای این مسجد به فراموشی سپرده شد ه است . نمای بیرونی مسجد از سنگ سفید است که در اطراف صحن و رواق ها با کاشی کاری سبز رنگ با خطوطی از ایات قرآنی ترکیب شده است . نما های جنوبی و غربی از هر گونه ویژگی حاکی از مسجد بودن عاری است .
2-6. مسجد دانشگاه کرمان
این مسجد از یک مکعب کامل که بر تلی از خاک چمن کاری شده قرار گرفته ، تشکیل شده است و شاخصه ای با مفهوم نو و ساده نگری خاصی دنبال گردیده است . صحن مسجد وجود دارد اما نقشی در سلسله مراتب رسیدن به مسجد ایفا نمی کند و صحن که باید مقدماتی برای ورود به مسجد باشد خود را کنار کشیده است که البته در حفظ حرمت
فضای پشت محراب وجود صحن موئثر است . در این مسجد محراب با صفهای ز سنگ مرمر مفهوم می یابد وبا عبور هاله ای از نور تأکید زیبایی بر قبله در فضای شبستان دیده می شود و بیانی انتزاعی از نور الهی با خود دارد.
با نگرش کلی به نمونه های برسی شده تعدادی از انها را در یافتن بیانی نو موفق و بعضی را نا موفق می بینیم اما انچه که غالبا حس می شود هدف واقع شدن خود انتزاع و فراموشی اصل هدف یعنی وسیله قرار دادن انتزاع به منظور رسیدن به روح معنویت در فضای عبادی مسجد است.
3. نتیجه گیری
3-1. دیدگاه های مو جب در ایجاد مساجد معاصر ایران دو گونه است :
اول: حفظ الگو های سنتی عناصر انتزاعی
دوم: نو اوری در طرح عتصر انتزاعی
3-2. نو اوری در طرح عناصر انتزاعی تو جیه پذیر است به دودلیل:
اول: عناصر مسجد مشمول هنر و خلاقیت و تنوع از ماهیت هنر است.
دوم:امکانات فن اوری در هر زمان نیاز های جدید را ایجاد می کنند.
حریم استفاده از بیان انتزاعی نو تا جایی است که قداست مسجد به عنوان شعائر اسلامی حفظ شود. انتزاع نگری درمسجد خود هدف نیست بلکه وسیله ای برای رسیدن به روح معنویت در فضای عبادی مسجد است.
یادداشت ها:
01 قرآن کریم، سورۀ مبارکه نور، آیۀ 36:
« الله نورالسموات و الارض مثل نوره کمشکوه فیها مصباح فی زجاجه الزجاجه کانها کوکب دری یوقد من شجره مبارکه زیتونه لا شرقیه و لاغربیه یکاد زیتها تضیء و لو لک تمسسه نار نور علی نور یهدی الله لنوره من یشاء و یضرب الله الامثال للناس و الله بکل شیء علیم. »
معنی: خداوند نور آسمان و زمین است مثل نورش چون چراغدانی است که در آن باشد چراغی که آن چراغ باشد در آبگینه که آن آبگینه گویا باشد ستارۀ درخشان که برافروخته می شود و از درخت بابرکت زیتون که نه شرقی است و نه غربی نزدیک باشد. روغنش که روشنایی بخشد و اگر چه مس نکرده باشد آن را آتش نوری است برنور، هدایت می کند خدا برای نورش کسی را که می خواهد و می زند خدا مثال ها را برای مردمان و خدا به همه چیز داناست.
02 مقرنس، سیستم انعطاف پذیری را برای زیباسازی سطوح فراهم می آورد که می تواند در هر گونه ترکیب شکل ها گنجانده شود و سطوح را از نظر دیداری معنویت می بخشد و تقسیم بندی کند و در محل هایی همچون نقاط اتصال کنید به دیوار، طاق به دیوار و ستون به سقف مطرح می شود. همچنین از نظر ویژگی های تزئینی و تکامل این ویژگی ها از لحاظ مفهومی می تواند به عنوان یک عنصر انتزاعی مطرح شود.
03 اکبر مجدالدین (ترجمه و نگارش)، تاثیر اسلام برهنرهای تجسمی مصر، انتشارات کانون آموزشی علم و فرهنگ دانشگاه فارابی، شماره 6 خرداد 1385، ص 2.
04 کارل، جی.دوری، هنر اسلامی ترجمۀ رضا بصری، تهران 1363، ص 6.
05 اکبر مجدالدین، پیشین، ص 1 و 2.
06 تیتوس بورکهارت، هنراسلامی، زبان و بیان، ترجمۀ مسعود رجب نیا، تهران، چاپ اول 1356.
07 ج.هواگ، هنر معماری درسرزمین های اسلامی، ترجمۀ پرویز ورجاوند، تهران چاپ 2535، ص 12.
08 این نوع تقسیم بندی به دلیل جلوگیری از دورشدن اصل موضوع بسیار اجمالی و کلی است.
در این رابطه تعدادی از تحلیل گران معماری و معاصر اقدام به تقسیم بندی دقیق تری کرده اند از جمله « حسن الدین خان » در مقالۀ « مساجد معاصر »، معتقد به چهارنوع گرایش در معماری منطقه ای مساجد است که عبارتند از:
01 گرایش به خصوصیات محلی، معماری بومی و سنتی بناها و الگوهای تاریخی که بازتاب سبک های کلاسیک اسلامی است و از قرن نهم تا قرن شانزدهم کماکان حفظ شده اند و به کار می روند.
02 استفاده از سبک معماری برای اعتبار بخشیدن به دیدگاه های خاص
03 گرایش به تعبید الگوهای مختلف به عنوان تجلی نوعی تاثیر متقابل فرهنگی، قرض گیری سبک ها و روش های ساخت و تزئیین و تلفیق آن با الگوهای محلی و یا اقتباس از سبک های دیگران
04 گروه بناهای مدرن که از الگوهای قرن بیستمی پیروی می کند و در عرصه طراحی، ایماژ و تکنولوژی نوعی گسست از گذشته دارد.
همچنین « حسن فتحی » در مقالۀ خود با عنوان « مسجد در عصر حاضر» پنج شیوه کلی در طراحی مساجدی که در 4 یا 5 دهۀ اخیر ساخته شده اند مطرح می کند که عبارتند از:
سنتی / محلی
سنتی/ مرسوم
کلاسیک نوین اسلامی
معاصر/ مدرن
التقاطی/ هزار و یک شبی
وی در تحقیقی که در مورد 455 طرح چاپ شده مرکز فرهنگ اسلامی مادرید در 1980 انجام داده به این نتیجه رسیده است که 76 % مهندسان طرح به شیوۀ مدرن اعتقاد دارند و 13 % پیرو شیوۀ سنتی هستند که البته بررسی این موضوع در ایران نیاز به یک تحقیق جامع دارد…
09البته در این مثال ارزش فرعی و محتوایی قوس به جای خود محفوظ است.
منابع و مآخذ:
در تدوین این مقاله از مطالب یا تصاویری منابع زیر به شکل غیرمستقیم بهره گرفته شده است:
تفسیرالمیزان، علامه طباطبایی
لغتنامه دهخدا، علی اکبر دهخدا
سیمای مساجد، رحیم نوبهار
مساجد معاصر ایران، مهندس زمرشیدی
« نقدی برمساجد جدید تهران» عباس امت علی و محسن فیضی، جزوه آرشیو دانشکده معماری دانشگاه علم و صنعت ایران
مساجد معاصر، سید محمدصادق شارمی، محمدسلیمی، مسعود ملک زاده، مهدی قاضی نسب از دانشگاه معماری، دانشگاه علم و صنعت ایران.
« تطهیردر مسجد »
آداب طهارت در آیین ها و ادیان مختلف
فرهنگ های ابتدایی:
در نزد امت های بدوی اگر کسی برخلاف قاعده رسم تابو را بشکند آلوده و نجس شمرده می شود. تولد، مرگ، ریختن خون، آلایش به خون همه موجب نجاست و پلیدی است و باید عملیاتی انجام داد تا آن روان پلید از آن شخص یا مکان به خارج رانده شود. این
عمل تطیر یا تصفیه نام دارد که در نزد اقوام و ملل بدوی به رسوم و آداب مختلف انجام می گیرد.
از آن جمله است روزه گرفتن، تراشیدن مو ،گرفتن ناخن، بدن را روی خاک افکندن یا در معرض دود قرار دادن و در همان حال اوار خاص و دویدن در میان آتش مشتعل یا جستن از روی آن و بالاخره شستن بدن با خون یا زخم کردن عضوی از بدن و جاری کردن خون از آن (فصد) برای آنکه روح پلید همراه آن خارج شود. خلاصه، در نزد اقوام و امت ها برای تطهیر و تصفیه هزاران وسیله گوناگون از عهد باستانی باقی مانده است که به حد شمار در نمی آید.
هندوییسم:
از آنجا که پایه مذهب هندو برچند خدایی قراردارد، به مرور زمان اماکن مقدس بیشماری متعلق به این مذهب در گوشه و کنار معروف و مشهود شده است. در آن میان نزد هندوان رودخانه های عظیم به تقدس و برکت نام بردارند و سراسر آنها از منبع تا مصب، مقدس و قابل پرستش اند.
از این رو یکی از اعمال صالح و عبادات پسندیده نزد هندو دیندار آن است که همراه رودخانه بزرگ، از ساحل راست آن، از سرچشمه تا دهانه رفته و آن گاه دوباره در ساحل چپ به نقطه مبدأ باز گردد تا به سرچشمه برسد. این سفر به قصد تقرب و استحقاق استفاده می شود.
درستی آشکار نیست ولی در گزارش کاوش های باستان شناسی، نشانه هایی دال بر اینکه انسان های نئاندرتال (حدود 000/100 سال پیش) به گاه دفن مردگان خود، وسایل و ابزار زیست همچون تیغه ها و نیز تبرسنگی را با آنان به خاک می سپردند (ویت، 19) به چشم می خورد. این نشانه های ظاهراً ناچیز خود دلیل بزرگی است براینکه ازهمان دوره اندیشۀ زندگی پس از مرگ و جهان باقی یا مینوی در ذهن بشر وجود داشته است. درک چنین تصوری خود می تواند این اندیشه را تداعی کند که مطمئناً لااقل از همین زمان و حتی پیش از آن توجه به قوای ماوراء طبیعه وعنایت به مباید و مبدا غیب را در خود بپروراند. در این صورت است که در می یابیم انسان ناگزیر است برای خود جایگاه ویژه ای پدید آورد که با خود و خدای خود به راز و نیاز یا نیایش بپردازد، و این آن جایگاهی است که امروزه با مفاهیم معبد، مسجد، یا نیایشگاه یا هر واژه دیگری وجود دارد.
بحث در این است که در بررسی های انجام شده بدین امر می رسیم که هر مکان که در هر زمان یا هر دین و آئینی برای نیایشگاه (به طور اعم) برگزیده شد، با بروز تغییر در آن فرهنگ و دین و آئین، همان جایگاه با پذیرش تغییراتی متناسب با آیین جدید، دگرگونی هایی هرچند جزئی را پذیرا شده است و به ادامۀ حیات مادی و یا معنوی، اعتبار و تقدس خود را حفظ کرده است. در این رهگذر ما این دگرگونی کالبدی یا معنوی را با ذکر مثال ها و نمونه هایی به چند دسته تقسیم و طبقه بندی می کنیم:
01 معابدی که یک باره به وجود آمده اند با بروز دگرگونی های اجتماعی و فرهنگی یا تمدن برای همیشه به فراموشی سپرده شده اند، مانند معبد لایۀ D گنج دره هرسین که شاید کهن ترین بنای مذهبی باشد که تاکنون در سرزمین ایران در کاوش های باستان شناسی کشف شده است.
نمونه ای دیگر از معابد پیش از تاریخ معبد منقوش تپه زاغه در دشت قزوین است. این اثر معماری مذهبی نیز وضعیتی مشابه معبد گنج دره هرسین دارد، یعنی با بروز دگرگونی های پیش آمده، در زیرلایه های فرهنگی جدید تر دفن شده است.
02 دستۀ دوم معابدی است که به منظور عبادت و نیایش ساخته شده اند و مدتی هم مورد مراجعه بوده اند، پس از آنکه شهر به هر دلیل اعم از تغییر فرهنگ یا سیاست یا رویدادی طبیعی متروک شده است با این مکان صرفاً مذهبی، به دوگونه برخورد شده است:
الف) براساس گزارش کاوش های باستان شناسی، اونتاش گال پادشاه عیلامی (1245- 1265 ق.م) در صدد برآمد دگرگونی هایی در امر کشورداری و بالطبع در دین و آیین پدید آورد یا بالعکس، از این روی شهر جدیدی به نام دوراونتاش را طرح ریزی کرد(نقشه 1) و پایتخت خویش را به آن منتقل ساخت. این شهر پیش از آنکه مرکز سیاسی باشد شهری مذهبی بود.
او معبد اصلی را برای خدای بزرگ عیلام برپا داشت که امروزه
خاص دارند و تقریباً مراسم خود اعم از مراسم تولد، جشن ها، عروسی ها، وحتی مرگ را در داخل آب برگزار می کنند. صائبین که اروپاییان آنها را « منداییان» می نامند، به شستن تمام چیزها اعتقاد دارند حتی خوراکی های خود را نیز می شویند. یکی از دعاهایی که تعمید شونده مندایی می خواند بدین مضون است: « من در آب جاری پاک و مقدس فرورفته، … تعمیدم مرا از اهریمنان و بدی ها حفاظت کرده، دور خواهد داشت». از دیگر مراسم صائبین بعد از غسل تعمید، تطهیر تمام ظروف مسی است که در طول سال در آنها گوشت پخته شده است. در غیراینصورت در سال نو قابل استفاده نخواهند بود و نباید به آنها دست زد. این اعتقاد شاید بی شباهت به مراسم ایران باستان نباشد که در آخر هر سال تمام ظروف سفالین خود را می شکستند و برای آشامیدن از ظروف سفالی نو استفاده می کرده اند.
در یکی دیگر از پوشه ها (آیات) که بعد از غسل تعمید می خوانند، هدف از این کار به این صورت بیان شده است:
« به نام خدا، من با روانی پاک و آرام، آزاد از آب جاری و منزه و پاک رودخانه بیرون آمده و رسوم تعمیدم را به پا داشتم، همانگونه که حضرت شیتل- فرزند آدم ابوالبشر به این راه و روش الهی اقتدا نمود و ما مندانی ها نیز امروزه طبق وصیت الهی او این اعمال را به جا می آوریم و با این کارمان خدا را ستایش و عبادت کرده و در این باره با وی پیمان
می بندیم که هرچه غیر از حضرت را نفی کنیم و این اعمال را که انجام می دهیم خدایی بوده و طبق خواست پروردگار تواناست … »
در کتاب « تحقیق در احوال و مذاهب صائبین » آمده:
نباید تصور شود که مراسم تعمید کار آسان وساده ای است؛ بلکه انجام تعمید، کار طاقت فرسا و پرمشقتی است که باید بدون توجه به سردی و گرمی هوا در زمستان، بهار، تابستان و پاییز با تشریفات خاص مذهبی انجام شود. تعمید کننده مکلف است سه ساعت در آب بماند و کمال خضوع و خشوع را با خواندن اوراد و دعاهای مخصوص به جا آورد.
تطهیر در اسلام:
طهارت به معنای پاکی و دوری از آلودگی هایی است که در شرع معین شده: طهارت یکی از اصول پراهمیت اسلام است و بسیاری از اعمال و عبادات بدان بستگی دارد. در کتب فقهی طهارت را به دو نوع تقسیم کرده اند: طهارتی که نیازمند به قصد ونیت است و طهارتی که به نیت محتاج نیست. نوع اول یا به آب است (غسل و وضو) یا به خاک (در مواردی که استفاده از آب ممکن نباشد) که تیمم نام دارد. نوع دوم که احتیاج به قصد ونیت دارد، آن است که در فقه ازالۀ نجاست خوانده می شود. ازالۀ نجاست به چند چیز است، از جمله آب (جاری یا کر)، زمین(که پا و ته کفش را پاک می کند)، آفتاب (که زمین نجس را پاک می کند)، استحاله و چند امر دیگر. در باب طهارت در کتب فقه به تفصیل گفته شده است.
طهارت در اصطلاح عرفان مفهوم دیگری دارد که علمای الهی آن را به چهار مرحله تقسیم کرده اند:
پاک کردن بدن از آلودگی های مادی و ظاهری، دوری از گناه، دور کردن اندیشه های شیطانی از دل و زدودن دل از هرچه غیر از خداست.
تعمق و تامل در کلمات مشتق از واژۀ « تطهیر» در قرآن کریم می رساند که طهارت ظاهری راهی برای تطهیر باطنی و نزدیکی به معبود است. خداوند خطاب به پیامبرش در سوره مدثر می فرماید: « جامه ات را پاکیزه گردان و از ناپاکی دوری گزین. » در آیه دیگری پس از ذکر جزئیات آداب وضو که شامل شستن صورت و دست ها و مسح سر و پاهاست وهمچنین دستور غسل و تیمم، آمده: « خداوند نمی خواهد هیچ گونه سختی برای شما قرار دهد و لکن می خواهد شما را پاکیزه کند و نعمت را برشما تمام گرداند که شکر او را به جا آورید. »
از طرفی کسانی که در کفر اصرار می ورزند، خداوند اسباب تطهیر قلوبشان را فراهم نمی سازد: « آنها (کفار) کسانی هستند که خداوند نخواسته دلهایشان را پاک گرداند، آنها را در دنیا ذلت و خواری نصیب است و در آخرت عذاب بزرگ »
و در نهایت برای انسان های برگزیده که قابلیت تطهیر از جانب پروردگار را یافته اند، این تطهیر راهگشای آنان به سوی غایت کمال است. چنانچه خداوند خطاب به حضرت مریم (س) می فرماید: « ای مریم خدا تو را برگزید و طاهر کرد و بر زنان عالم برتری داد »
و در آیه دیگر در مورد اهل بیت (ع) آمده: « همانا خدا اراده فرموده که پلیدی را از شما خاندان بزداید و شما را پاک گرداند، پاک گرداندنی کامل» و الله یحب المطهرین.
آب در مسجد:
« و انزلنا من السماء ماء طهورا »
« ینزل من السماء ماء لیطهرکم به »
آب همواره در ذهن بشر مظهر پاکیزگی و قداست بوده است. همانطور که در ابتدای مقاله اشاره شد در اکثر ادیان الهی و غیرالهی از آب به عنوان وسیله ای برای طهارت و نزدیکی به خدا یاد شده است. وجود آب در مسجد علاوه بر تاکید بر این جنبه، شاید به قول مرحوم دکترپیرنیا یادآور زیبایی های بهشت نیز باشد:
« میانسرا و پیشگاه درونی مسجد با استخر بزرگ و پرآب و گهگاه جوی آب روان و باغچه هایی با درختان کشن و سایه افکن، نمازگزاران و مسجدیان را به یاد بهشت می انداخت، گاهی در پیش درگاه مسجد نیز آب نما می ساختند مثل مسجد جامع ورامین … »
به طورکلی آب در دو وضعیت در مساجد به کار گرفته شده است:
01 بعد نمادین آن که در این حالت برای وضو – آخرین تطهیر قبل ازنماز – نیز از آن
02 برای سایر مسائل طهارت:
در بعد نمادین آب به صورت جاری، قنات و حوض یا آب نما با ابعاد مناسب برای آب کر در مساجد مختلف وجود دارد. در برخی از مساجد حتی در کنار حوض، سکویی برای نماز مهیاست مثل مسجد مهاباد و مسجد جامع سنندج.
تطهیرگاه در مسجد:
سیر تحول تطهیرگاه در مسجد بسیار قابل تامل است در مساجد قدیمی تطهیرگاه جزو بناهای پیرامونی مسجد بوده و وجود حمام و آب انبار به خصوص در جوار مساجد بزرگ از ملزومات بوده است. کم کم تطهیرگاه با معماری مسجد تلفیق شده و در آن جای گرفت. در مساجد قدیمی تر و بنا بر مقتضیات اقلیمی آن را در طبقات زیرین مسجد می ساختند. قول مرحوم دکتر پیرنیا در این مورد شایان توجه است.
در ایران زمین از دیرین روزگار در پیش نیایشگاه و بیرون از آن جایی برای شست و شو فراهم می کردند که نیایشگر و نمازگزار پیش از آن که به نیایشگاه در آید، پلیدی ها را زا خود بزداید و با شستن اندام و سروتن و پوشیدن جامۀ پاکیزه آمادۀ نیایش شود.
با تاکیدی که دین اسلام برپاکیزگی دارد، در چنین آئینی بودن پادیاو (یا وضوخانه) و گرمابه در کنار و نزدیک خانه خدا در بایست بود. در نیایشگاه های کهن پادیاو را در پیش درگاه اما در ژرفا می ساختند تا نمای درگاه به خوبی آشکار شود و پیش دید را بگیرد، شاید همچون در بیشتر شهرها آب روان روبگذر کمیاب بود و ناچار از آب
کاریزها و پایاب ها بهره می گرفتند، سرای پادیاو را در زمین می کندند تا همتراز کاریز شود و آب آن آفتابی شود.
این گونه گودال باغچه ها در یزد، نائین، اردستان، زواره، کاشان و بسیاری دیگر از شهرها دیده می شود. نمازگزار یا کسی که می خواسته به درون مسجد پای گذارد، می بایست پاک شود و مردم دیندار تا بدانجا بدین آیین پایبند بوده اند که هیچ ساختمانی را به مسجد نمی چسباندند. پیرامون مسجد همیشه گذر و بازار و کوچۀ سرپوشیده (ساباط) بود تا آلوده ای نتواند در کنار آن درنگ کند.
محل قرارگیری تطهیرگاه در مساجد، چه آنهایی که نزدیک ووردی است و یا بدون ارتباط با ورودی در محلی است که در دید نباشد و به خاطر نیاز به تهویه و عدم انتقال بو به فضاهای اصلی مسجد از گنبدخانه یا شبستان فاصله گیرد. در این بخش نمونه هایی از مساجد ایران و سایر کشورها با تاکید بر مسئله تطهیرگاه و نحوۀ دسترسی به آنها ارائه می شود.
یادداشت ها:
01 جان بن نانس، تاریخ جوامع ایران، ترجمه علی اصغر حکمت ،انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی، ص 18
02 همان کتاب، ص 286
03 نقشه از: مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی
04 جان بن نانس، ص 373 و 481
05 Robert Hilenbrand , Islamic Architeure
06 مساجد مصر، جلد چهارم
07 نقشه از: مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی
08 نقشه از شیوه های معماری ایرانی، تدوین غلامحسن معماریان
09 نقشه از: نشریه صفه، سال اول، شماره دوم، تابستان 70
010 همان کتاب
011 مهدی رهبر، مجموعه مقالات کنگره تاریخ معماری و شهرسازی ایران، ارگ بم، کرمان جلد نخست، ص 96 تا 101
012 نقشه از: کتاب شیوه های معماری ایران
013 نقشه از: مرکز اسناد سازمان میراث فرهنگی
014 غلامحسین مصاحب، دایره المعارف فارسی، جلد دوم، بخش اول
015 قران کریم، سوره مائده، آیه 6
016 سوره مائده، آیه 41
017 سورۀ آل عمران، آیه 42
018 نقشه از: کتاب مسجد در معماری ایران، حسین زمرشیدی
019 سوره احزاب، آیه 33
020 سوره توبه، آیه 108

فایل : 19 صفحه

فرمت : Word