مقاله کامل کشت کلزا در مناطق دیم

مقدمه
گياه كلزا Brassica napus L. يك گونه آمفي ديپلوئيد حاصل از تلاقي فرم هايي از گونه كلم rassica Oleracea با شغلم Brassica Campestris در طبيعت مي باشد. اين گياه در سال هاي اخير به دليل دارا بودن ويژگي هاي زراعي متنوع و بعضاً‌ منحصر به فرد و نيز به خاطر درصد روغن بالا و كيفيت مطلوب آن مورد توجه خاص مسئولان اجرايي وزارت جهادكشاورزي قرار گرفته و اين اميد را در دل ها تابانده كه با توسعه كشت آن در كنار ساير گياهان روغني نظير سويا،‌ آفتابگردان،‌ كنجد، و گلرنگ تا حد زيادي از وابستگي كشور به خارج در زمينه واردات روغن و كنجاله گياهي كاسته شود. براساس بررسي ها و پيش بيني هاي انجام شده در قالب برنامه پنجساله سوم توسعه اقتصادي ـ اجتماعي …. كشور ـ زير بخش كشاورزي ـ تا سال آخر اجراي بنرامه افزايش سطح كشت كلزا تا ميزان 360 هزار هكتار به منظور توليد 580 هزار تن دانه با حداقل 38 درصد روغن و در نتيجه تامين حدود 222 هزار تن روغن كلزا پيش بيني شده است. در قالب برنامه سوم توسعه اقتصادي همچنين توليد 216 هزار تن روغن از طريق كشت سايرگياهان روغني پيش بيني شده كه جمعاً‌ با توليد تقريبي 428 هزار تن روغن حدود 50 درصد از روغن گياهي مورد نياز به شرط تامين پرسنل متخصص و نهاده هاي لازم در داخل كشور توليد خواهد شد.
گياه كلزا تا چند سال قبل براي جامعه كشاورزي كشور و نير برخي از مسئولان ناشناخته بود در اصل بومي ايران نيست و بحث مربوط به خاستگاه گونه زراعي كلزا و تيپ هاي متنوع روغني، علوفه اي ،‌پاييزه و بهاره آن خود مي تواند موضوع مقاله جداگانه اي باشد. بخش تحقيقات دانه هاي روغني موسسه تحقيقات اصلاح و تهيه نهال و بذر از دو دهه قبل برنامه مدوني براي دريافت نمونه هاي بذر رقم هاي اصلاح شده كلزا از مراكز تحقيقات بين المللي و نيز دانشگاه هاي معتبر آلمان،‌سوئد، كانادا و لهستان اجرا نمود و با ايجاد مزارع تحقيقاتي متعدد در مناطق گرگان، مازندران، كرج، اروميه، زرقان،
همدان، كرمانشاه، مياندوآب، داراب و غيره به بررسي سازگاري اين رقم ها با شرايط اقليمي مناطق فوق اقدام كرد. در كنار اين بررسي ها با انجام هيبريداسيون و دو رنگ گيري مواد ژنتيكي سازگار و پرمحصول در راه ايجاد رقم هاي برتر داخلي گام برداشته شده است.
به موازات انجام تحقيقات بهنژادي در مورد گياه روغني كلزا برخي از جنبه هاي بهزراعي اين گياه نظير روش هاي كاشت، تاريخ كاشت و مقايسه روش هاي برداشت، تحمل به تنش خشكي و غيره در قالب طرح هاي تحقيقاتي مورد بررسي قرار گرفته كه نتايج سودمندي ا زاين طرح‌ها بدست آمده است.
بخش تحقيقات دانه هاي روغني موسسه تحقيقات اصلاح وتهيه نهال و بذر همچنين به عنوان ستاد هماهنگ كننده تحقيقات گياهان روغني دركشور علاوه بر انجام وظايف محوله، الهام بخش اجراي شمار قابل ملاحظه اي طرح هاي تحقيقاتي و به ويژه پايان نامه هاي دانشجويي در زمينه جنبه هاي مختلف بهزراعي اين نبات در تعداد زيادي از دانشگاه هاي كشور بوده و با انجام مشاوره و راهنمايي و تامين بذر هاي اصلاح شده لازم براي اجراي اين بررسي ها، راهگشاي بسط اطلاعات علمي و تضمين امكان توسعه كشت اين نبات است.
همپاي توسعه كشت كلزا به بيشتر از 50 هزار هكتار در سال زراعي 80 – 81 در كشور مسايل زراعي جديد مطرح مي شود كه پاسخگويي به آنها نيازمند انجام تحقيقات مستمر و گسترده تر مي باشد. از جمله اين مسايل مي توان به مجموعه پرسش هايي مربوط به شرايط كاشت كلزا اشاره نمود. كشت موفقيت آميز كلزا مستلزم آماده كردن بهينه زمين، كشت صحيح و آبياري به موقع پس از كاشت است. مجموعه اين عمليات موجب مي شود كه سبز مزرعه يكنواخت بوده و گياه بتواند براي كسب آمادگي تحمل به سرما تا شروع فصل سرما به قدر كافي رشد كرده و به مرحله روزت برسد.
آماده سازي زمين
تهيه بستر مناسب بذر به عنوان يكي از شرايط اصلي در موفقيت زراعت كلزا است. بستر نرم و يكنواخت و داراي قابليت نفوذ هوا، براي جوانه زدن سريع و رشد گياهك اوليه ضروري است. براي تأمين شرايط فوق ،‌شخم با گاوآهن يا پنجه غازي و خرد كردن كلوخه ها بارتيواتور توصيه مي شود. پس از شخم و قبل از رتيواتور كودهاي موردنياز در سطح مزرعه پخش مي شود. در صورت نياز سموم علف كش قبل از كاشت را مي توان با استفاده مجدد از رتيواتور در زمين شخم خورده داراي رطوبت مناسب، مصرف نمود.
كشت با حداقل خاكورزي
با توجه به اين كه در بعضي از موارد به لحاظ شرايط زراعي و اقليمي فرصت و امكان اندكي براي آماده كردن زمين براي كشت پاييزه كلزا موجود است لذا موضوع كشت كلزا بدون خاكورزي و يا با حداقل خاكورزي و مقايسه آن با روش آماده كردن سنتي زمين مورد توجه قرار گرفته است.
باافزايش توجه كارشناسان محيط زيست و كشاورزي به محافظت از خاك، گرايش به روش آماده كردن زمين براي كاشت گياهان زراعي با حداقل عمليات زراعي افزايش يافته است.
دراين گذر، كشت گياهان زراعي برحسب شرايط زمين مورد كشت، وضعيت آب و هوايي، نوع زراعت قبلي و ماشين آلات به كشت بدون خاكورزي يا بودن عمليات زراعي و يا به كشت با حداقل خاكورزي شهرت يافته است.
از جمله علل افزايش گرايش به كشت با حداقل خاكورزي مي توان به كاهش هزينه آماده كردن زمين كه از طريق صرفه جويي در هزينه كاربرد ماشين آلات عايد مي شود،‌كاهش كوبيده شدن خاك زراعي بر اثر تردد ماشين آلات سنگين كشاورزي، تسريع در عمليات كشت و جلوگيري از فرسايش
خاك اشاره نمود. استفاده از روش كشت با حداقل خاكورزي معايبي نيز دارد كه عدم سبز يكنواخت بذرها، عدم استقرار مطلوب بوته ها در شرايط زراعي خاص از آن جمله اند.
اهميت انتخاب تاريخ كشت مناسب و انجام كشت بموقع كلزاي پاييزه به كرات از سوي كارشناسان اين زراعت تاكيد شده است. با اين حال استقرار بوته هاي پرقدرت و يكنواخت در اوايل پاييز تنها با انتخاب تاريخ كشت مناسب، ميسر نمي شود. برداشت محصول زراعت قبلي و خارج ساختن بقاياي آن از مزرعه و يا وارد كردن آن در خاك، زمان و فرصت موجود براي آماده كردن بستر كاشت را كاهش مي د هد. هر گونه عمليات زراعي لازم قبل از كاشت در شرايطي انجام مي گيرد كه ذخيره رطوبت خاك معمولاً ناچيز است . مهيا كردن زمين با حداقل خاكورزي توام با كنترل شيميايي علف هاي هرز مي تواند به حفظ رطوبت خاك و كشت بموقع ياري رساند. كشت مستقيم كلزاي پاييزه در برخي از كشورها مانند انگلستان اهميت اقتصادي كسب نموده ولي هنوز به بررسي و آزمايش بيشتري در اين زمينه نياز دارد.
زمان مناسب كاشت كلزا
شرايط آب و هوايي به ويژه بارندگي عمده ترن عامل در تعيين ميزان توليدات زراعي در ديمزارها مي باشد. استفاده بهينه از شرايط آب و هوايي موجود، با ايجاد توازن نسبي بين عوامل مديريتي قابل كنترل، امكان پذير است. در ديمزارها زمان مناسب كاشت براساس زمان وقوع بارندگي هاي مؤثر تعيين شده و تقويم زماني خاصي مورد عمل نمي باشد. لذا زمان كشت به دليل مشكلاتي كه قبلاً‌ اشاره شد و به خاطر دستيابي به شرايط مطلوب كشت، يك محدوده نسبتاً گسترده مي باشد. با توجه به اطلاعات دراز مدت آب و هوايي مناطق گرمسيري، تطبيق الگوي رشد كلزا با نزولات آسماني اين حوزه آب و هوايي و همچنين به منظور اجتناب از سرمازدگي در زمان گرده افشاني و به حداقل رساندن اثرات سو، تنش هاي گرما و خشكي در آخر دوره رشد گياه و بالاخره با توجه به شاخص حرارتي موردنياز رقم هاي
هايولا 308 و هايولا 401، كشت اين رقم ها در شرايط ديم مناطق گرمسيري از بيستم آبان ماه تا بيستم آذر ماه توصيه مي شود.
تراكم بذر و فاصله رديف هاي كاشت كلزا
استفرار تراكم مطلوبي از بوته هاي سالم در مناسب ترين الگوي آرايش بوته اي ،‌اساس يك سيستم موفق توليد زراعي است. در مراحل ابتدايي رشد گياهان زراعي، هر كوششي بايد صورت پذيرد تا براي دستيابي به محصول خوب، تعداد كافي بوته استقرار يابد. بديهي است كه اتخاذ تصميم در اين خصوص به نوع خاك‌،‌ شرايط آب وهوايي و مديريت زراعي بستگي دارد. به همين دليل است كه يك آرايش معين براساس شرايط آب و هوايي و زراعين موجود،‌ موجب افزايش عملكرد مي شود. در تراكم هاي بالاي گياهي ، رقابت بين بوته ها زودتر شروع مي شود و اين موضوع سبب كاهش سرعت رشد نسبي آنها مي شود. در تراكم هاي پايين گياهان بيشتر رشد مي كنند زيرا كه در نتيجه تعداد بوته كمتر در واحد سطح، مدت طولاني تري رشد مي كنند.در مورد بيشتر گياهان زراعيدر تراكم هاي پايين ممكن است رقابت به هيچ وجه رخ ندهد و عناصر غذايي خاك با كارايي مؤثر مورداستفاده قرار نگيرند لذا در انتخاب تراكم بوته براي يك گياه زراعي بايد مسايل تغذيه در گياه نيز مدنظر قرار گيرد. نتايج پژوهش هاي به عمل آمده در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گچساران نشان مي دهد كه ميزان هفت كيلوگرم در هكتار دانه با فاصله رديف هاي كاشت 15 تا 20 سانتي متر،‌زمينه استفاده بهينه از ظرفيت هاي موجود را فراهم مي نمايد. كاربرد اين تركيب موزون در سال هاي واجد شرايط آب و هوايي مساعد منجر به عملكرد مطلوب شده است،‌همچنين ازبهم خوردن تعادل بين رشد رويشي و زايشي در شرايط كمبود رطوبت جلوگيري مي كند.

تغذيه كلزا در ديمزارها نسبت به اراضي آبي از پيچيدگي بيشتري برخوردار بوده و بايد براساس رژيم رطوبتي قابل انتظار در منطقه تنظيم شود. در شرايط تنش رطوبتي شديد،‌مصرف كودهاي شيميايي بايد به صورتي باشد كه موجب رشد بيش از حد گياه خصوصاً‌ در مراحل اوليه رشد گياه نشود و از بهم خوردن تعادل بين رشد رويشي و زايشي جلوگيري نمايد. از سوي ديگر با توجه به اين كه بيشتر سال هاي داراي ميزبان بارندگي نسبتاً‌ مطلوب باشند، لذا ميزان مواد غذايي قابل دسترس گياهان بايد به اندازه اي باشد كه بتواند از توانمندي هاي موجود محيطي استفاده مطلوب نمايند. بنابراين در توصيه كودي بايد ضمن فراهم نمودن امكان استفاده مطلوب در شرايط مساعد، از تشديد اثرات تنش خشكي پرهيز شود. با توجه به اين كه كشت كلزا به صورت ديم در داخل كشور در سطح وسيع سابقه چنداني ندارد، هنوز توصيه ي كودي مطمئني وجود ندارد. تحقيقات انجام شده در ايستگاه تحقيقات كشاورزي گچساران نشان مي دهد كه بيشترين ميزان عملكرد دانه با مصرف 60 كيلوگرم ازت، 45 كيلوگرم فسفر و 50 كيلوگرم پتاسيم خالص در هر هكتار حاصل شده است.

فعاليت هاي بهنژادي
گزينش رقم هاي سازگار و پرمحصول كلزا در شرايط ديم نيمه گرمسيري، زمينه استفاده بهينه از ظرفيت هاي زراعي موجود را فراهم مي كند وعلاوه بر تامين بخش عمده اي از روغن موردنياز كشور، با توليد كنجاله مغذي، قسمتي از نياز تغذيه اي دام و طيور را نيز تامين مي كند.
توليد مطلوب و پايدار كلزا در محيط هاي داراي تنش، نظير مناطق گرم و خشك، مستلزم بررسي تنوع طبيعي موجود در رقم ها و شناسايي و بهره برداري از ژنوتيپ هايي است كه توليد مطلوب در شرايط مساعد و تحمل خسارت تنش ها در شرايط سخت را داشته باشند و لذا دستيابي به رقم هاي مقاوم به تنش ها هدف اصلي بسياري از پروژه هاي بهنژادي است. زيرا بذر، اگر چه تنها يكي از اجزاء‌تكنولوژي است ولي نخستين توصيه قابل پذيرش است كه با حداكثر پذيرش زارعين روبرو مي‌شود.
تلاش هاي به عمل آمده در زمينه بهنژادي كلزا در شرايط ديم در سال هاي 1373 تا 1376 منجر به شناسايي رقم ORO شد ولي به علت كيفيت نامطلوب روغن آن،‌مورد انتخاب نهايي قرار نگرفت. در ادامه همين تلاشها، دو رقم هيبريد كلزا كه از لحاظ عملكرد روغن تفاوت چشمگيري با ساير رقم هاي پيشرفته تحت بررسي نشان دادند، چشم انداز روشني را براي توصيه كشت كلزا در شرايط ديم نيمه گرمسيري فراهم آورد.

رقم هايولا ـ 308

فایل : 27 صفحه

فرمت : Word