مقاله کامل پیامدهاي زیست مجازي ایرانیان

پیامدهاي زیست مجازي ایرانیان
‌‌‌ چکیده
شبکه‌هاي اجتماعی عامل مهمی براي تغییرات اجتماعی و ابزار مناسبی براي فرهنگ سازي هستند. ارتباطات مجازي با ایجاد استقلال ارتباطی از رسانه‌هاي جریان اصلی، روابط سیاسی، اجتماعی و فرهنگی کاربران را تسهیل می‌کنند و به تبع آن، افزایش انعطاف و انطباق فرهنگی ارتباط گران را سبب می‌شوند. این شبکه‌ها به علت تعدد و تنوع، شرایط لازم براي ارتقاء سواد رسانه‌‌ای کاربر به عنوان شهروند هوشمند را محقق می‌سازند. این پژوهش کیفی باهدف بررسی پیامدهاي زیست مجازي ایرانیان با استفاده از روش تحلیل مضمون انجام شد. یافته‌هاي تحقیق با بهره گیري از مطالعات اسنادي و انجام 25 مصاحبه با خبرگان و کاربران فعال بدست آمد. براي انتخاب مصاحبه شوندگان، در ابتدا از روش نمونه گیري هدفمند و سپس از نمونه گیري گلوله برفی استفاده شد. براي تحلیل مصاحبه‌ها و ترسیم مدل شبکه مضامین از پیامدهاي مثبت زیست مجازي ایرانیان توانمندي ارتباطی، خودکاوي جمعی و اصلاح برخط اجتماعی و سیاسی، شکل گیري و تقویت حوزه عمومی، نوآوري، کارآفرینی و توانمندي اقتصادي است. پیامدهاي منفی زیست مجازي ایرانیان آسیب‌هاي روانی و اجتماعی، بی سازمانی اجتماعی، تولید و توزیع محتواي سطحی و عامه پسند، سبک زندگی سیال و ناپایدار و تعارض هویتی است. زیست مجازي ایرانیان دوره گذار خود را طی می‌کند و در شرایط گذار، دستیابی به پیامدهاي مثبت دور از انتظار است. بنابراین ارتقاء سواد رسانه‌‌ای کاربران و رفع محدودیت‌هاي عمومی و خصوصی راهبرد اصلاح و ارتقاء زیست مجازي ایرانیان است.‌‌‌
واژه‌هاي کلیدي: زیست مجازي، کاربران ایرانی، پیامدها، فضاي مجازي، تحلیل مضمون
مقدمه‌‌‌
شبکه‌هاي اجتماعی مجازي، علاوه بر اینکه مرجع تأمین بسیاري از نیازهاي فرهنگی و اجتماعی اعضاي خود هستند، این امکان را براي اعضا فراهم می‌کنند که هم زمان، سایر فعالیت‌هاي اجتماعی را در این جوامع مجازي پیگیري کنند (ابراهیمی فر و یعقوبی فر، 1393: 71). این شبکه‌ها به مردم قدرتی می‌دهند تا دانسته‌ها و مطالب دلخواهشان را به اشتراك بگذارند و ارتباطات را در جهان افزایش دهند (مهدي زاده طالشی و همکاران، 1396: 4). درمجموع می‌توان از لحاظ نوع استفاده (آموزشی، تجاري، سرگرمی، سیاسی و غیره)، تمرکز (پوشش موضوعی و جهت گیري خاص/عمومی) و همچنین، نوع دسترسی (محدود/نامحدود) این شبکه‌ها را طبقه‌بندي کرد (بصیریان جهرمی، 1392: 55).‌‌‌
بعد از انقلاب ارتباطات و اطلاعات و ظهور رسانه‌هاي نوین، انحصار رسانه‌هاي جریان اصلی از دست رفت و مردم با ابزارهاي بسیار متنوع تري روبه رو شدند (باستانی و همکاران، 1397: 1). در سال‌هاي اخیر با توجه به افزایش استفاده از شبکه‌هاي اجتماعی در کشورمان شاهد تغییر در مجموعه‌‌ای از رفتار، عادات و عقاید مردم کشورمان می‌باشیم (فرقانی و مهاجري، 1397: 261). کاربران جامعه مجازي به موازات جامعه واقعی به بازتولید فرهنگ روزمره در قالب فرهنگ مجازي، می‌پردازند. زیست مجازي در چارچوب بازتعریف ساختار اجتماعی نوین شکل می‌گیرد که موجب تغییرات و دگرگونی در نظام ارزش، هویت و ارتباطات اجتماعی فرد خواهد شد. پیامدهاي زیست کنشگران اجتماعی که نقش‌هاي تولید، گزینش و توزیع محتوا را بر عهده دارند؛ امري غیرقابل انکار است. غفلت از شناخت، بررسی و تحلیل این پیامدها، می‌تواند تأثیرات جبران ناپذیر اجتماعی، سیاسی
و فرهنگی براي جامعه داشته باشد. هدف این تحقیق، شناسایی پیامدهاي زیست مجازي کاربران ایرانی است.‌‌‌
مبانی نظري و مروري بر مطالعات گذشته‌‌‌
– تعریف مفاهیم‌‌‌
رسانه اجتماعی: گونه‌‌ای از رسانه‌ها هستند که بعد از رسانه‌هاي جمعی ظهور یافته و امکان تعامل میان تولیدکننده پیام و دریافت کننده آن را فراهم می‌آورند (1 :2000 ,Putnam).‌‌‌
شبکه‌هاي اجتماعی مجازي: گونه‌‌ای از رسانه‌هاي اجتماعی هستند که بیشترین شباهت را به جامعه انسانی داشته و به فرد امکان برقراري ارتباط با شمار فراوانی از افراد دیگر فارغ از محدودیت‌هاي زمانی، مکانی، سیاسی، فرهنگی و اقتصادي را می‌دهند (2 :2001 ,Kraut). یک شبکه اجتماعی، مجموعه‌‌ای از سرویس‌هاي مبتنی بر وب است که این امکان را براي اشخاص فراهم می‌کند تا خود را با آن‌ها به اشتراك بگذارند و از میان توصیفات عمومی دیگر افراد، براي یافتن اتصالات جدید استفاده کنند (&Boyd 2012 :2007 ,Ellison). در نگاه فنی، این شبکه‌ها محصول برنامه‌هاي کاربردي مبتنی بر اینترنت هستند که بر بنیادهاي فناورانه وب نسل دوم ساخته شده اند (‌‌‌,Berthon .(et.al,2012:263
فضاي مجازي: دنیاي وسیع و پیچیده‌‌ای است که گروه‌ها و افراد مختلف با گرایش‌ها، باورها و اعتقادات گوناگون در آن زندگی می‌کنند (منتظر قائم، 1381: 231).‌‌‌
زیست مجازي: اجتماع مجازي به عنوان گروه‌هایی از مردم با علایق و اعمال مشترك که براي مدتی به شیوه سازمان یافته در فضاي مجازي با یک مکانیزم شبیه به هم ارتباط برقرار می‌کنند، تعریف می‌شود (273 :2002 ,Ridings, Gefen & Arinze).
زیست مجازي حاوي هنجارها و قواعد رواج یافته هستند که از طریق تکرار و تکثیر کنش کاربران، الگوهاي نوین با خرده فرهنگ‌هاي جدید را شکل می‌دهند.‌‌‌
–ادبیات نظري تحقیق‌‌‌
در این بخش، نظریه‌ها در سه بخش رویکردهاي خوش بینانه،بدبینانه و واقع بینانه دسته بندي شده است.‌‌‌
رویکرد خوش بینانه‌‌‌
طبق نظریه «اجتماع مجازي» هوارد رینگولد (1993) اجتماعات مجازي در حال رشد در اینترنت می‌توانند در احیاي ابعاد ازدست رفته دموکراسی و ایفاي نقش جدي‌‌‌تر مردم در فرایند سیاسی به شهروندان کمک کنند. در اجتماعات مجازي، مردم همه چیز را درست مانند زندگی واقعی انجام می‌دهند. او می‌گوید: «وقتی در فضاي مجازي، افراد به حد کفایت بااحساسی بسنده و به جا، براي مدت کافی به این نوع ارتباطات تکیه می‌کنند، جوامع مجازي ظهور می‌نمایند» (به نقل از اسلوین، خدایاري و همکاران، 1393: 175).‌‌‌
تورکل معتقد است که فضاي مجازي در حال سوق دادن ما به فرهنگی پست مدرن بر مبناي تمایز و پراکندگی است، ویژگی‌هایی نظیر امکان گمنامی و حذف نشانه‌هاي فیزیکی به کاربر اجازه می‌دهد که به آسانی نقش‌هاي متعدد و متفاوتی را در زمان‌هاي مختلف و با تنظیمات مختلف مورد دلخواه و پسند خود بازي کند. فضاي مجازي از نظر وي تا حدودي فضایی رهایی بخش است. صفحه نمایش رایانه در حقیقت، موقعیتی جدید براي تحقق خیال‌ها و تمایلات عقلانی یا نیازهاي غریزي کاربران است (1996 ,Turkle).‌‌‌
رویکرد بدبینانه‌‌‌
طبق تحلیل فضاي مجازي بر اساس نظریه مبادله، کاربر با صرف زمان به روابط اجتماعی بیشتر و کشف مفاهیم و فضاهاي جدید نائل می‌شود که پاداش فضاي مجازي محسوب می‌شود و هرچه این ناشناختگی و پاداش بیشتر باشد کاربر گرایش بیشتري به سمت آن خواهد داشت. افزایش مدت زمان استفاده از فضاي مجازي با انزوا گزینی کاربر همراه است (وزیري ستا، 1394: 100). اوزراك (1999)، اعتیاد به اینترنت را به عنوان اختلال در نظر می‌گیرد؛ نوعی اختلال که مردم صفحه رایانه را جذاب‌‌‌تر از واقعیت زندگی روزمره می‌بینند. (احمدي و همکاران، 1395: 5).‌‌‌
بوید و الیسون معتقدند که شبکه‌هاي اجتماعی مجازي عموماٌ به تقلیل سرمایه اجتماعی، انزوا و بریدگی از مشارکت‌هاي محسوس و عینی، تغییر روابط از اجتماعات و گروه‌هاي آشنا به اجتماعات شبکه اي، سوگیري جوانان به سوي آموزش موزاییکی و نیز قطعه قطعه شدن افراطی سلیقه‌ها و خرده فرهنگ‌ها و درنتیجه توده وار سازي می‌انجامند(Boyd & Ellison,2007: 212)
رویکرد واقع بینانه‌‌‌
جامعه شبکه‌‌ای جهانی، جامعه‌‌ای است که ساختارهاي اجتماعی آن پیرامون شبکه‌هاي فعال شده اطلاعاتی و ارتباطی و پردازش شده دیجیتالی و مبتنی بر میکروالکترونیک شکل گرفته است (کاستلز، 1393: 83). کاستلز، ویژگی‌هاي این شبکه‌ها را انعطاف پذیري، به معناي توانایی بازسازي، مطابق تغییرات محیطی و توجه به اهداف، در عین تغییر اجزا و یافتن اتصال‌هاي جدید؛ مقیاس پذیري، قابلیت انبساط یا انقباض اندازه شبکه می‌داند که احتمال اختلال در شبکه را کاهش می‌دهد و قابلیت تداوم حیات آن را در
نظر دارد که نشانه توانایی شبکه‌ها است (23-20 :2009 ,Castells به نقل از خانیکی و بابایی، 1390: 82).‌‌‌
به گفته گیدنز، ارتباطات سریع الکترونیکی که حتی بر ساکنان مناطق بسیار فقیر کره زمین اثر می‌گذارد، نهادهاي محلی و شکل زندگی روزمره را به شدت دگرگون می‌سازد (خانیکی، 1392: 25). گیدنز، بحث جدایی زمان و مکان را مطرح می‌کند: «در جوامع پیشامدرن، زمان همیشهدر پیوند با فضا بوده است و در اندازه گیري زمان دقت وجود نداشت و با ظهور مدرنیته زمان به معیار تبدیل شد و پیوند تنگاتنگ بین زمان و فضا از هم گسیخت.» (ریتزر و گودمن، 1393: 630). وي بر این باور است که «همین جدایی شرط وقوع فراگردهاي ازجاکندگی است. نهادهاي از جاکنده، پهنه فاصله گیري زمانی- مکانی را گسترش می‌دهند.» (گیدنز، 1392: 25). نظریه هکت (1993) به طور مستقیم تأثیر اینترنت را بر سبک زندگی و دوست یابی نشان می‌دهد. بر اساس این نظریه، کاربران اینترنت می‌توانند تأثیرات مهمی بر تغییرات هویتی یکدیگر داشته باشند. او می‌گوید هویت‌ها در تعامل با دیگران به منصه ظهور می‌رسند و معتقد است هویت‌ها برخاسته از گروه‌ها و شبکه‌ها هستند (ایزدي، 1385: 67).‌‌‌
از نظر ولمن، نداشتن شناخت اولیه از کسانی که در فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعی مجازي حضور دارند، احتمال ایجاد رابطه بین افراد بسیار متفاوت را فراهم می‌کند. چنین رابطه‌‌ای که تنوع بیشتري نسبت به روابط موجود در زندگی واقعی دارد، توان شخص را براي دستیابی به منابع بیشتر فراهم می‌کند؛ هرچند ممکن است این پیوندها ضعیف تلقی شوند. در جوامع شبکه اي، برعکس جوامع صنعتی – که روابط بین افراد سلسله مراتبی است – روابط افقی گسترش می‌یابد و مرزها نفوذپذیر می‌شوند (1990 ,Wellman & Wortley).
زمانی که اینترنت مردم را با فعالیت‌هاي غیراجتماعی درگیر می‌کند، حتی بیش از تلویزیون می‌تواند آنان را از اجتماع، سازمان‌ها، مشارکت سیاسی و زندگی خانوادگی دور کند. در مقابل زمانی که مردم از اینترنت براي ارتباط با دوستان، خویشان و سازمان‌ها (دور یا نزدیک) استفاده می‌کنند، آنگاه اینترنت ابزاري براي ساختن و حفظ سرمایه اجتماعی خواهد بود. تحقیقات او نشان داده اند که تأثیرات اینترنت یکسان نیست (2001 ,Wellman & Frank به نقل از محسنی و همکاران، 1385: 84).‌‌‌
با توجه به آنچه که در ادبیات نظري مطرح شد، چارچوب مفهومی تحقیق حاضر با سه رویکرد خوش بینانه (رینگولد، تورکل)، بدبینانه (نظریه مبادله، بوید و الیسون) و واقع بینانه (کاستلز، گیدنز، هکت و ولمن) سامان یافت.‌‌‌
مطالعات پیشین‌‌‌
نتایج مقاله چیت ساز و سالک (1395)، حاکی از آن است که شبکه‌هاي مجازي با روابط خانوادگی، تغییر شکل گروه‌هاي دوستی، احساس انسان، مشارکت‌هاي اجتماعی، سلامت اجتماعی و خلق وخوي افراد ارتباط دارند؛ اما با نحوه گذران اوقات فراغت رابطه‌‌ای ندارند.‌‌‌
نتایج مطالعه اکبري تبار و هزارجریبی (1392)، نشان می‌دهد که گونه‌هاي جدید از تعامل و ارتباط و شیوه‌هاي جدید از زندگی، تحت تأثیر حضور در فضاي مجازي براي جوانان ایجادشده است. همچنین شبکه‌هاي مجازي، تأثیرات عدیده و چندوجهی بر زندگی جوانان و چگونگی گذراندن اوقات فراغت آنان دارند.‌‌‌
گوندوز (2017)، بیان می‌کند که سیستم‌هاي رسانه‌هاي اجتماعی اهمیت فزاینده‌‌ای در زندگی ما دارند، زیرا
مکان‌هایی هستند که «تجربیات زندگی ما» را نمایش می‌دهند. این مطالعه دلایل احتمالی را که افراد نیاز به ایجاد یک هویت مجازي براي خود و همچنین «مارپیچی از تحول» می‌دانند، تحلیل می‌کند.‌‌‌
گاك (2016)، در پژوهش خود نشان داده که فناور يهاي دیجیتالی و شبکه‌هاي اجتماعی، تأثیر منفی بر تحصیل و عادات دانشجویان دارند.‌‌‌
در مقاله سین و همکاران (2016) همه جنبه‌هاي رسانه‌هاي اجتماعی با تأثیر مثبت و منفی آن بررسی شد و تمرکز آن بر روي زمینه‌هاي خاص مانند کسب وکار، آموزش، جامعه و جوانان است.‌‌‌
مطالعه عزیزي و همکاران (2015) بر چهار عامل تنهایی، اضطراب اجتماعی، تأثیرات اجتماعی و اعتیاد تمرکز دارد. متغیرهاي وابسته این مطالعه، اعتمادبه نفس، مهارت‌هاي اجتماعی و رفتار یادگیري هستند. نتایج نشان می‌دهد که تأثیر اجتماعی عامل اصلی است و اثر غالب آن، عزت نفس است.
انجورگ (2013) معتقد است مردم از طریق تکنولوژي قدرتمندتر می‌شوند، زیرا تکنولوژي توانایی متحد کردن آن‌ها را دارد. این ابزار، عنصري ارزشمند در زندگی جوانان کنیایی است زیرا توانسته بسیاري از درها را به روي جوانان باز کند.‌‌‌
روش پژوهش
تحقیق حاضر از نوع کیفی است. داده‌ها از طریق مشاهده و مصاحبه گردآوري شده و متمرکز بر معانی و تفسیرهاي مشارکت کنندگان در آن است. این نوع تحقیق، اطلاعات خود
را با ارجاع به عقاید، ارزش‌ها و رفتارها در بستر متنی و اجتماعی به دست می‌آورد (محمد پور، 1392: 58).‌‌‌
در این تحقیق، از روش تحلیل مضمون (تم) استفاده شد. تحلیلمضمون،ابزارتحقیقاتی منعطفومفیدياستکهبرايتحلیلحجمزیاديازداده‌هايپیچیدهومفصل،‌‌‌ میتوان از آن استفاده کرد (2006 ,Braun & Clarke).‌‌‌ روشهاي بسیار متنوعی از دیدگاه تحلیل مضمون وجود دارد (&Alhojailan, 2012; Boyatzis,1998; Javadi 2016 ,Zarea). بااین حال برخی از این ابزارهاي متنوع، سبب سردرگمی می‌شوند مثل ماهیت تحلیل مضمون ازجمله اینکه چگونه از تحلیل محتوا متمایز می‌شود (2013 ,Vaismoradi, Turunen & Bonda). یک زمانمشخصویکشیوهصحیحبرايمطالعهادبیاتنظريدر فرایندتحلیلمضمونوجودنداردوبررسیادبیاتنظريبافرصت‌هاوتهدیدهاییهمراه است (18 -15 :2011‌‌‌ ,Tummers & Karsten).
مضمونویژگیتکراريومتمایزيدرمتناستکهبهنظرپژوهشگر،نشان دهندهدركوتجربهخاصیدررابطهباسؤالاتتحقیقاست (2010:150 ,King & Horrocks).‌‌‌
جامعه آماري این پژوهش شامل استادان، صاحب نظران و خبرگان علوم ارتباطات، فناوري اطلاعات، علوم اجتماعی، روانشناسی اجتماعی، علوم سیاسی، ادبیات فارسی، مطالعات فرهنگی و مردم شناسی و همچنین کاربران فعال (مدیران گروه‌ها، کانال‌ها و یا صفحات پربازدید در تلگرام، اینستاگرام، توییتر، فیس بوك و غیره) است. 25 نفر براي نمونه انتخاب شدند و مصاحبه از ایشان صورت گرفت. براي انتخاب مصاحبه شوندگان، در ابتدا از روش نمونه گیري هدفمند و سپس از روش نمونه گیري گلوله برفی استفاده شد . محقق ممکن است پس از مصاحبه، از مصاحبه شونده درخواست کند که اگر افراد مناسبی را می‌شناسند به وي معرفی کند .

فایل : 40 صفحه

فرمت : Word