مقاله کامل سازوكار ارزشيابي برنامه هاي آموزش مهندسي، از آرمان تا واقعيت

سازوكار ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی، از آرمان تا واقعیت
چكیده
توانایی حرفه ای را می توان ارتباط پیچیده ای ما بین سه مقولة دانش، مهارت و نگرش، به حساب آورد. به این منظور، یك برنامة آموزش مهندسی باید بتواند دانش آموختگانی تربیت كند كه ضمن داشتن دانش كافی از مبانی علوم و مهندسی، دارای مهارت و توانایی در ارتباطات، كارگروهی و خود آموزی بوده و نگرش درستی به محتوی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی مهندسی و آموزش مداوم، داشته باشند. هر برنامة آموزش مهندسی باید علاوه بر اهداف تعریف شده، سیستمی جهت ارزیابی دستاوردها، یعنی میزان دستیابی بهاین هدف ها، داشته باشد؛ تا بتواندمیزان آمادگی دانش آموختگان خود را برای مواجهه باواقعیتهای دنیای كار، ارزیابی كند. در كشور ما، با وجود افزایشبیسابقه تعداد مراكز آموزشی و تنوع برنامه‌های درسی در طی دو دهه گذشته، توجه مشابهی بهارزشیابیمستقل برنامه های آموزشی و محصولات آنها، یعنی دانش آموختگان، صورت نگرفته است. امروزه، فرایند ارزشیابی معمولا متشكل از دو مرحلة ارزیابی درونی و بیرونی است. ارزیابی درونی توسط خود موسسه آموزشی، و با در نظر گرفتن ملاك های از پیش تعیین شده، صورت می گیرد. ارزیابی بیرونی توسط سازمان ارزشیابی انجام شده، و با توجه به گزارش ارزیابی درونی، میزان دستیابی به دستاوردهای آموزش مهندسی و بهبود كیفیت برنامه رامیسنجد. مقاله حاضر سازوكار انجام فرایند ارزشیابیبرنامه‌های آموزش مهندسی، شامل ارزیابی های درونی و بیرونی را، به گونه ای كه توسط بیشتر كشورها اعمال می شود، مورد بحث قرار می دهد. این الگو
می تواند به عنوان مبنایی برای ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی در سطح ملیبهكار گرفته شود.
كلیدواژه ها: ارزشیابی، ارزیابی درونی، ارزیابی بیرونی، ملاك های ارزشیابی، سازمان ارزشیابی آموزش مهندسی ایران.
1. مقدمه
از آغاز قرن حاضر میلادی، و به دنبال انتشار ملاك های جدید برای ارزشیابی برنامه هایآموزش مهندسی [1]، تعریف دانشگاهیان از یكآموزش موفق تغییر كرده است. در گذشته، بیشتر به دنبال سنجش كیفیت ورودی های آموزش بودیم (مثل سابقه تحصیلی و رتبه كنكور دانشجویان، نسبت استادبهدانشجو، تعداد كتاب های كتابخانه، میزان بودجه تحقیقاتی و كمك های دانشگاه، و مانند آن)؛ ولی در روش جدید، ارزشیابی متكیبهدستاوردها یا توانایی های كسب شده توسط دانشجویان است. ارزشیابی دستاورد محور برنامه های آموزشی، بر اولویت های زیر تاكید دارد:
یادگیری، و نه تدریس
دانشجویان، و نه استادان
خروجی ها و دستاوردها، و نه ورودی ها وتواناییهای دانشگاه
نه آنچه كه داریم، بلكه آنچه كه با آنها انجام می دهیم.در روش جدید باید بتوانیم:
با استفاده از واژگان قابل سنجشنشان بدهیم كه مایلیم دانشجویان چه بدانند و چه انجام بدهند؛
نحوةاندازهگیری توانایی های كسب شده توسط دانشجویان را مشخص كنیم،
در مورد روش بهبود و ارتقاء برنامه تصمیم گیری كنیم؛ ودر راستای بهبود فرایند ارزیابی بكوشیم؛
پیشنیاز هر اقدامی برای ارتقاء یك برنامة آموزشی، شناساییكمبودهای احتمالی آن است. روشی كارآمد جهت ارزیابی برنامه و تعیین كاستی های آن، بررسی ضوابط و ملاك هایی است كه براییك آموزش استاندارد، در سطح جهان پیشنهاد شده است [2]. به این منظور، هر برنامة آموزش مهندسی باید علاوه بر اهداف تعریف شده، سیستمی جهت ارزیابی میزان دستیابیبهاینهدفها داشته باشد، تا بتواندسطح آمادگی دانش آموختگان خود را برای روبروشدن با واقعیتهای دنیای كار، ارزیابی كند. امروزه در دنیا موسسات و مراكز ملی و بین المللی مختلفی برای ارزشیابی آموزش مهندسی ایجاد شده است و دانشگاه های معتبربرنامه‌های آموزشی خود را بهگونها ی سامان می دهند كه محتوی آن توسط یكی از این مراكز، مورد تایید قرارگیرد. در اغلب این كشورها، ارزیابیآموزشهای دانشگاهی مهندسی بهموسسات مستقل، محول شده است. از این میان می توان هیئت اعتبار سنجی برای مهندسی و فناوری آمریكا (ABET)؛ هیئت اعتبار سنجی مهندسی كانادا (CEAB)انجمن اعتبار سنجی آموزش عالی اروپا (ENQA)، سیستم اعتبار سنجی مهندسی استرالیا (AMS)، و مراكز مشابه در دیگر كشورها را نام برد [4، 5، 6، 7].
متاسفانه در كشور ما اعتبار سنجی برنامه های آموزش مهندسی،بهصورتی كه در دنیا برقرار است، تاكنون رایج نبوده است [3، 8].
خوشبختانه،بهدنبال تاسیس انجمن آموزش مهندسی در سال 1388، این مسئله به طور جدی مورد توجه قرار گرفت. در سال های اخیر اقدامات چندی برای شناساندن اهمیت پژوهش در زمینه آموزش مهندسی، صورت گرفته است. از جمله این اقداماتمیتوان موارد زیر را نام برد:
انتشار فصلنامه آموزش مهندسی ایران، توسط شاخه مهندسی فرهنگستان علوم از سال 1378 تاكنون. هدف این نشریه، ارتقاء كمی و كیفی آموزش علوم مهندسی در ایرانمیباشد. در طی اینسالها، این نشریه نقش قابل توجهی در نشر پژوهش های مرتبط با آموزش مهندسی در كشور و دیگر نقاط جهان، داشته است.
تاسیس انجمن آموزش مهندسی ایران با همكاری شاخه مهندسی فرهنگستان علوم در سال 1388. با تاسیس این انجمن پایگاهی برای بررسی وضعیت آموزش مهندسی در كشور و ارایه پیشنهاداتی برای ارتقاء آن ایجاد شد.
برگزاریكنفرانس آموزش مهندسی: اولین كنفرانس آموزش مهندسی كشور در سال 1387 در دانشكده فنی دانشگاه تهران برگزار شد. دومین كنفرانس آموزش مهندسی نیز در پاییز 1390 در دانشگاه صنعتی اصفهان برگزار خواهد شد.
تاسیس سازمان ارزشیابی آموزش مهندسی ایران در سال 1390. از اولین اقدامات انجمن آموزش مهندسی تشكیلهیئت موسس سازمان مستقل ارزشیابی آموزش مهندسی كشور بوده است. وظیفه اصلی این سازمان ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی ایران خواهد بود.
علاوه برموارد فوقكوششهای دیگری نیز جهت كمكبهاعتلای آموزش مهندسی صورت گرفته است. از آن جمله است برگزاریهمایشهای سالیانه ارزیابی درونی كیفیت در نظام
دانشگاهی، كه توسط مركز ارزیابی كیفیت دانشگاه تهران برگزار شده و پنجمین دوره آن در اردیبهشت 1390 در دانشكده فنی دانشگاه تهران برگزار می شود.
همچنانكهدیدهمی شود، در اغلب اقدامات فوق، ارزشیابی آموزش مهندسی از اولویت برخوردار بوده است. ارزشیابی برنامه های آموزشی منافع متعددی را در بر دارد كه در راس آن می توان به موارد زیر اشاره كرد [4].
كسب ارزشیابی توسط یك برنامه آموزشی، مهر تاییدی بر اعتبار مدرك دانشگاهی است.فارغالتحصیل شدن از یك برنامه دارای ارزشیابی نشانگر این است كه فرد از سطح خاصی از توانایی ها برای فعالیت حرفه ای برخوردار است.
ارزشیابی،بهبرنامه آموزشی امكان می دهد كه خود رابهدرستی تعریف كرده و نسبت بهمحتوی وسمتگیری برنامه، اطلاعات لازم را كسب كند. به این ترتیب، ارزشیابی امكان رشد دایم برنامه و موسسه آموزشی را فراهم می كند.
ارزشیابی، به صورت های مختلف از منافع طرف های ذینفع، یعنی دانشجویان و والدین آنها، موسسة آموزشی، كارفرمایان و نهاد های دولتی ذیربط، حمایت می كند. با در نظر گرفتن ارزشیابی، متقاضیان تحصیل و والدین آنها مطمئن می شوند كه وقت با ارزش و هزینه زیاد تحصیل دانشگاهی را در جای صحیحی مصرف می كنند؛ كارفرمایان نیز می توانند چنین فرض كنند كه كسانی را كه استخدام می كنند به افراد حرفه ای قابلی تبدیل خواهند شد؛ جامعه نیز به خدمات ارایه شده توسط اینگونه مهندسان اطمینان بیشتری خواهد داشت. به طور خلاصه، وقتی كه موسسه ای، مثل سازمان ارزشیابی آموزش مهندسی ایران، یا یك موسسه معتبر
دیگر، تایید می كند كه یك برنامه ملاك های درنظركرفته شده را احراز كرده است، در واقع گواهینامهای را اعطامیكند كه مورد توجه و استفاده همة گروه های ذینفع فوق است.
سازوكار ارزشیابیبرنامههای آموزش مهندسی با ارزیابی درونییا خودارزیابی، آغاز می شود. در این مرحله، اساتید موسسه آموزشی برنامه مورد نظر را بررسی و ارزیابی كرده و نتایج را در پرسش نامه ای كهبهاین منظور تهیه شده، درجمیكنند. دانشگاه، پس از تكمیل پرسشنامه و اطمینان از اینكه برنامة آموزشی از حداقل شرایط لازم برخوردار است، تقاضایارزیابی بیرونی آن را به سازمان ارزشیابی ارسال می نماید. ارزیابان سازمان ارزشیابی، پرسش نامه رابهدقت مطالعه كرده و برای بررسی و تایید مندرجات آن بازدیدی از موسسه آموزشی انجام می دهند. نتیجه این بازدید ممكن است تایید ارزشیابی برنامه براییك دوره 2یا 6 ساله و یا ارایه فهرستی ازكاستیها به موسسه آموزشی باشد؛ تا پس از مرتفع كردن آنها باردیگر فرایند ارزشیابی بیرونی، تكرار گردد [9].
در این مقاله، فرایند ارزشیابیبرنامههای آموزش مهندسی، كه به طور عمده برمبنای روش رایج در دنیا، و به ویژه در آمریكای شمالی، تدوین گردیده، عرضه شده است [2، 4، 10، 11]. به این منظور، ابتداملاكهای ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی و نحوة ارزیابی درونی برنامه برای تعیین میزان حصول به دستاورد ها، تشریح شده و سپس فرایند ارزیابی بیرونی، كه توسط سازمان ارزشیابی صورتمیگیرد، ارایه شده است و در پایان پیشنهاداتی برای انجام فرایند
ارزشیابی برنامه های آموزش مهندسی در سطح ملی، عرضه شده است.
2. ارزیابی درونی برنامه های آموزش مهندسی
ارزشیابییكبرنامه آموزشی با ارزیابی درونی آن توسط دانشگاه مربوطه آغاز می شود. ارزیابی درونی باید به گونة تجویز شده توسط یك مركز ارزشیابی معتبر، انجام شود. یكی از مراكز پیشرو در امر ارزشیابی آموزش مهندسی، شورای ارزشیابی مهندسی و فناوری آمریكا (ابت) است. روش پیشنهادی ابت برای ارزشیابی امروزه توسط بیشتر كشورهابهكار گرفته می شود. ابت 8 ملاك عمومی و یك ملاك اختصاصی را برای ارزیابیبرنامه‌های آموزش مهندسی در نظر گرفته است. اینملاكها عبارتند از: دانشجویان،هدفها، دستاوردها، بهبود مداوم كیفیت، برنامة درسی، آموزشگران، امكانات، پشتیبانی و بالاخر ملاك ویژه برنامه. برنامه ای كه مایل است تا یكی از برنامه های آموزشی خود را ارزشیابی كند باید بتواند ثابت كند كه حداقل شرایط در نظر گرفته شده برای این ملاك ها را دارامیباشد. ارزشیابیدرونی به توسط تكمیل پرسشنامه ای در مورد ملاك های مورد نظر، به انجام می رسد [2، 9، 10، 11].
ملاك 1: دانشجویان : برنامة آموزشی باید بتواند عملكرد دانشجویان را بسنجد؛بهدانشجویان در مورد برنامة درسی و آینده حرفهای راهنمایی ارایه دهد؛ پیشرفت دانشجویان را، در رابطه با دستاوردهای برنامه، دنبال كند؛ و دانشجویان را قادر سازد كه در زمان فارغ التحصیلی بهتمام الزامات برنامه، دست یابند.
ملاك 2: هدف های برنامه آموزشی: هدف هادر واقعتوصیفتواناییهای كاری وحرفهای است كه مایلیمدانشآموختگان برنامه آموزشی به آن دست یابند. هر برنامهآموزشی كه قرار است ارزیابی شود باید حاویهدف های آموزشی مكتوب، همخوان با ماموریت واحد آموزشی وملاكهای ارزیابی، باشد؛به توسط فرایندی مشخص، مطابقت اهداف برنامه آموزشی با نیازهای طرف های درگیر در آن را هر چند مدت یكبار تعیین و ثبت نماید؛ هم چنین با استفاده از فرایند های ارزیابی و قضاوت، به طور ادواری میزان دستیابیبهاهداف را تعیین و ثبت نماید. ارزیابی فرایند شناسایی، گردآوری و آماده سازی داده ها جهت سنجش اهداف و دستاوردهای برنامةآموزشی است.
قضاوت نیزفرایندی برای تفسیر داده ها و شواهدی است كه در طی فرایند ارزیابی، گردآوری شده است. مرحلة قضاوت میزان دستیابی به اهداف و دستاوردهای برنامه را مشخص ساخته و اقدامات لازم برای بهبود برنامه را به دست می دهد
ملاك 3: دستاوردهای برنامه: دستاوردها توصیف دقیق آنچیزی است كه انتظار می رود تا دانشجویان بدانند و در زمان فارغ التحصیلی قادربهانجام آن باشند. این موارد شامل دانش ها، مهارت ها، ونگرشهای كسب شده توسط دانشجویان در طول برنامه است. هر برنامة مهندسی باید نشان دهد كه دانش آموختگان آنبهیازده دستاورد زیر رسیده اند:
الف. توانایی به كارگیری دانش های ریاضی، علوم و مهندسی؛
ب. توانایی طراحی و اجرایآزمایشها، وهمچنین تحلیل و تفسیر داده ها؛
پ. توانایی طراحییك سیستم، وسیله، یا فرایند، جهت رفع نیازها؛با درنظر گرفتن واقع بینانه محدودیتهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی، تندرستی، و ایمنی؛
ت. توانایی كار در گروه های دارای عملكردهای چندگانه؛
ث. توانایی شناسایی، ساماندهی و حل مشكلات مهندسی؛
ج. توانایی درك مسئولیت های حرفه ای و اخلاقی؛
چ. توانایی ایجاد ارتباط موثر؛
ح. كسب آموزش های لازم جهت درك تاثیر راه حلهای مهندسی در قالبجهانی، اقتصادی،زیست محیطی و اجتماعی؛
خ. درك ضرورت كسب مداوم آموزش در طول كارحرفهای؛
د. آگاهی از مسایل معاصر؛
ذ. توانایی استفاده از فناوری ها، مهارت ها، و ابزارهای مدرن، ضروری برایفعالیتهای مهندسی.
دستاوردهای هر برنامه آموزشی عبارت از دستاوردهای پایة فوق، و هر دستاورد اضافی دیگری است كه توسط موسسة آموزشی برای برنامه در نظر گرفته می شود. دستاوردهای برنامه باید در راستای اهداف برنامة آموزشی بوده و توسط یك فرایند ارزیابی و قضاوت، به طور ادواری بررسی شده، و نتایج آن شناسایی و ثبت شوند.
ملاك 4:ارتقاء مداوم كیفیت: هر برنامة آموزشی باید شواهد اقداماتی را كه در راستای بهبود آن صورت گرفته، نشان
دهد. این اقدامات باید مبتنی بر اطلاعات موجود، مثل نتایج ملاك های2 و 3، باشد.
ملاك 5: برنامة درسی: حداقل نیازهای درسییك برنامة كارشناسی آموزش مهندسی قابل ارزشیابی عبارتند از: یك سال آموزشریاضیات و علوم پایه، متناسب با رشته تحصیلی (همراه بافعالیتهای عملی و آزمایشگاهی لازم)؛ یك سال و نیم دروس مهندسی، شامل علوم مهندسی و طراحی مهندسی، متناسب با رشته تحصیلی؛نیمسال آموزش عمومی، كه مكمل بخش تكنیكی برنامه درسی بوده و همراستا با اهداف برنامه و موسسه آموزشی است.
ملاك 6: آموزشگران: اساتید قلب هر برنامة آموزشی هستند. از این رو، تعداد آموزشگران باید كافی بوده و ازتواناییهایی برخوردار باشند، كه تمام زمینه های برنامة آموزشی را پوشش دهد. تعداد مدرسان تمام وقت باید به گونه ای باشد كه علاوه بر آموزش و راهنمایی دانشجویان، فرصت كافی برای پژوهش، شركت درفعالیتهای اجرایی، توسعهتواناییهای تخصصی و حرفه ای و ارتباط با صنعت را داشته باشند. به همین ترتیب، میزان تدریس اساتید باید به گونه ای باشد كهفعالیتهای فوق امكانپذیر گردد. آموزشگران برنامه باید ازتواناییهای مناسبی برخوردار بوده، قدرت كافی برای هدایت صحیح برنامه آموزشی داشته و بتوانند فرایندهایی را جهت ارزیابی و قضاوت در مورد برنامه و همچنین ارتقاء مداوم برنامه و اهداف و دستاوردهای آموزشی آن، توسعه داده و به كاربندند.
توانایی های كلی اعضای هیئت علمی توسط عواملی چون: میزان تحصیلات، ارتباط رشتة تحصیلی، تجربة آموزشی، مرتبة

فایل : 24 صفحه

فرمت : Word