مقاله کامل دلیل گنبدی بودن سقف در اقلیم گرم

معماری سنتی و مناطق گرمسیری
معماری در مناطق گرمسیری باید به گونه ای باشد که راهی برای گریز از گرما موجود باشد. در ایران نیز از قدیم روشهای متنوعی برای خنک کردن محیط وجود داشته است. به طور مثال در مناطق کویری معمولا سقف خانه ها را به شکل گنبد می ساختند.
ضرورت وجود طاق یا گنبد چیست؟
از ويژگى‌هاى شاخص خانه ها و بناها در مناطق خشک وجودطاق يا گنبد در سقف آنها است غالباً به دليل کمبود چوب در فلات ايران جهت پوشش دادن سقف بناها از خشت و آجر استفاده شده و سقف‌ها به‌صورت مدور به اشکال نيم استوانه (طاق) يا نيمکره (گنبد) ساخته شده‌اند. يکى از دلايل ارجحيت طاق‌هاى قوسى و گنبدى در اين مناطق ارتفاع زياد اتاق از کف تا زير طاق بوده که منجر به تهويه طبيعى عمودى در اتاق‌ها شده و باعث جايگزينى هواى خنک در سطوح پائين ساختمان و صعود هواى گرم به سمت بالا مى‌شود به‌طورى که غالباً در اطراف سقف‌ها و يا انتهاى آنها دريچه‌هائى نيز تعبيه مى‌شود که هواى گرم از آن خارج شود، در طاق‌هاى مدور نسبت به طاق‌هاى مسطح به دليل حالت برجستگى آنها و تمايل زاويه تابش خورشيدى هميشه بخشى از طاق در سايه قرار گرفته و گرماى کمترى را دريافت مى‌کنند و به همين دليل شدت پرتوافکنى آفتاب بر بدنه‌هاى مدور کمتر بوده و هميشه قسمت‌هاى پائين طاق‌هاى گنبدى درجه حرارت کمترى را دريافت مى‌کنند.
از مزایای سقف های گنبدی شکل در مناطق گرمسیری این است که به دلیل تمايل زاويه تابش خورشيدى هميشه بخشى از طاق در سايه قرار گرفته و گرماى کمترى را دريافت
مى‌کنند وبه همين دليل شدت پرتوافکنى آفتاببر بدنه‌هاى مدور کمتر بودهو هميشه قسمت‌هاى پائين طاق‌هاى گنبدى درجه حرارت کمترى را دريافت مى‌کنند.
خصوصیات سقف های قوسی چیست؟
از جمله خصوصیات اقلیمی طاق های قوسی و گنبدی در مناطق گرم و خشک این است که ارتفاع اطاق از کف تا زیر طاق، زیاد می باشد و لذا می توان یک تهویه طبیعی عمودی در اطاق به وجود آورد. از آنجاییکه هوای گرم، سبکتر است و به بالا صعود می کند و هوای خنکتر، جایگزین آن می شود، با تعبیه چند دریچه در اطراف و یا نوک اطاق، هوای گرم از دریچه ها خارج می شود و یک جریان طبیعی هوا از پایین به بالا برقرار می شود که جهت تامین آسایش در فصول گرم، مناسب است.ارتفاع سازه های قوسی از سطح اندرونی زیاد است و این سبب ایجاد یک تهویه طبیعی می شود.
/
سقف های گنبدی دوجداره
پديده جالب ديگر که در سقف‌ها منجر به کاهش درجه حرارت فضاهاى داخلى در مناطق خشک مى‌شود ساخت گنبدهاى دوپوسته يا دوجداره مى‌باشد که حالت عايق حرارتى موجود در ميان دو پوسته آن باعث مى‌شود پوسته داخلى (گنبدداخلي) نسبت به پوسته خارجى خنک‌تر بوده و در
نتيجه درون فضا کمتر در معرض نوسانات درجه حرارت بيرون قرار گيرد.
در گنبدهاى دوپوسته دو گنبدى بر روى هم ساخته مى‌شوند، به‌گونه‌اى که گنبد زيرين باربر و گنبد روئى جهت نماسازى و مقابله با عوامل جوى ساخته مى‌شود. در ساخت گنبد زيرين يا باربر هرقدر به نوک گنبد نزديک‌تر شويم از ضخامت آن کاسته شده و بدين ترتى وزن گنبد کاهش مى‌يابد.
انواع سقف های گنبدی
به طور کلی سقف‌های قوسی را به دو دسته کلی می‌توان تقسیم کرد. دسته اول سقف‌هایی که انحنا دارند و در جهت دیگر خطی اند و سقف تقریباً به شکل نیم دایره، تاقی یا قوسی دایره‌ای بر روی دیوارهای جانبی قرار می گرفته است. نوع دوم سقف‌های گنبدی شکل است که شکل هندسه دورانی با انحنای دو جانبه دارند و نیروی وزن و سایر نیروها را با مکانیسم غشایی به تکیه گاهها منتقل می‌کنند.
سقف‌های قوسی از یک لایه تشکیل شده‌اند. در این سقف‌ها خشت خام یا آجر به شکل دایره‌ای روی یکدیگر قرار داده می شده‌اند. معمولاً بالای خشت خام یا آجر با کاهگل به ضخامت ۱ الی ۲ سانتیمتر پوشانده می شدکه هم از جهت انتقال گرما و هم از جهت پوشش سقف برای محافظت در مقابل باران، نفوذ آب و حفاظت در مقابل شرایط محیط به خوبی عمل می کرده است.
منافذ تعبیه شده روی گنبدها
از محاسن اين گنبدها تبادل حرارتى بين داخل و بيرون بنا مى‌باشد و غالباً در هنگام ساخت اين گنبدها روزنه‌اى بر
بالاى آنها به‌عنوان هواکش و نورگير تعبيه و منافذ هم براى ورود و خروج هوا مابين اين دو قسمت حبس نمى‌شود و بدين ترتيب اين روزنه‌ها گرمائى را که پوسته گنبدها در طول روز دريافت نموده خارج ساخته و در نتيجه هميشه پوسته داخلى نسبت به پيوسته خارجى خنک‌تر باقى مى‌ماند.با این روش هوشمندانه علاوه بر متعادل کردن گرما در روز روشنایی کافی به اندرونی رسیده و با نور طبیعی بدون گرمایش و اتلاف انرژی اندرونی ها روشن می شوند.
/
مصالح بکاربرده شده در سقف ها
در گذشته در مناطق خشک يکى از عمده‌ترين مسائل جمع‌آورى آب باران بوده به‌طورى که بسيار از کاروانسراها مجبور بودند آب پشت‌بام خود را جمع‌آورى کرده و به آب انبارها منتقل کنند، براى انجام اين کار پشت بام‌ها را به‌صورت يک سطح شيبدار درمى‌آوردند بدين معنا که با پوشاندن طاق‌ها و پر کردن شانه طاق‌ها با طاق‌هاى کوچک‌تر سقف را به‌صورت شيب‌دار درست کرده و روى آن را با قشرى از گل خالص کوبيده (غوره گل) مى‌پوشاندند و سپس روى آن را شيره انگور سوخته مى‌ريختند و غلطک مى‌زدند و دو دفعه کاهگل مى‌کردند و بدين ترتيب سقف‌ها را نفوذناپذير مى‌نمودند و اين عايق تا مدت‌ها حالت نفوذناپذيرى خود را حفظ مى‌نمود يا در بعضى موارد از آجر فرش استفاده مى‌کردند.
با وجود کمبود چوب معماران سنتی ایرانی با استفاده از مصالح بومی مناطق خود پوشش بی نظیری را برای مقابله با گرما و توفان برای سقف خانه هایشان در نظر گرفتند. رنگ روشن مصالح بکار رفته تاثیر بسیار زیادی در کاهش جذب گرمای خورشید در طول روز دارد.
/
مقاومت دربرابر زلزله در سقف های گنبدی
هرقدر که وزن طاق‌ها کمتر و مرکز ثقل آنها در سطوح پائين‌ترى قرار داشته باشد مقاومت آنها در برابر نيروهاى جانبى زلزله بيشتر مى‌شود.
امروزه پژوهشگران نوعی از خانه ها را با الهام از سقف گنبدی شکل طراحی کرده اند که کاملا ضد زلزله عمل میکند. و به دلیل پایین بودن مرکز ثقل آنها مقاوت آن ها دربرابر نیروهای جانبی در زلزله بسیار بالاست.
هم چنین ازمایش ها نشانگر این موضوع است که این گونه از سقف ها با مستهلک کردن نیروی باد مقاومت سازه را در مقابل طوفان هم چنیدن برابر بیشتر می کند
عایق بندی دقیق و بومی
نکته مهمى که نبايد برد اين است که در معمارى سنتى ايرانى هيچ ساختمانى با پوشش مسطح يا منحنى وجود ندارد که پوشش آن دوجداره يا دو پوشه نباشد زيرا پديده عايق‌بندى حرارتى به شيوه سنتى (ايجاد مانع براى رسيدن
چيزى از يک جسم به جسم ديگرى در جهت جلوگيرى از انتقال گرما و سرماى بيرون) پديده‌اى است کاملاً بومى و سنتى و منطبق بر محيط کشور ما است.

فهرست مطالب

معماری سنتی و مناطق گرمسیری.. 1

ضرورت وجود طاق یا گنبد چیست؟ 1

خصوصیات سقف های قوسی چیست؟ 1

سقف های گنبدی دوجداره 2

انواع سقف های گنبدی.. 2

منافذ تعبیه شده روی گنبدها 2

مصالح بکاربرده شده در سقف ها 3

مقاومت دربرابر زلزله در سقف های گنبدی.. 4

عایق بندی دقیق و بومی. 4

منابع. 5

فایل : 8 صفحه

فرمت : Word