مقاله کامل جهانی شدن مقابله با قاچاق انسان و تأثیر آن بر سیاست جنایی تقنینی ایران

جهانی شدن مقابله با قاچاق انسانو تأثیر آن بر سیاست جنایی تقنینی ایران
چکیده
اصل جهانشمول حقوق و آزادیهای بنیادین، نشئت گرفته از کرامت ذاتی انسان است و برده داری در اشکال کهن و مدرن، آن را نقض میکند. صورت مدرن این پدیده با نام “قاچاق انسان”، در سالهای اخیر رشدی فزاینده یافته و کشورهای بیشماری را به عنوان کشورهای مبدأ، واسطه و مقصد در معرض آسیب قرار داده است. جهانی شدن، یکی از عوامل تأثیرگذار بر افزایش قاچاق انسان میباشد و مقابله‌ی کارآمد با این پدیده نیازمند تلاش و همکاری جهانی است. پاسخ جامعه جهانی به این نیاز چه بوده است؟ در این مقاله تلاش شده برای این پرسشها پاسخی بیابیم: قاچاق انسان چیست؟ مفهوم جهانی شدن چیست؟ فرآیند جهانیشدن مبارزه با قاچاق انسان از چه هنگامی آغاز شده و اکنون در چه جایگاهی است؟ جایگاه دادگاه بین المللی کیفری و دادگاه‌های بین المللی موردی در این مبارزه چیست؟ تأثیر این فرآیند بر سیاست جنایی تقنینی ایران چه بوده است؟
کلید واژه‌ها: قاچاق انسان، دادگاه‌های بین المللی کیفری، دیوان بین المللی کیفری، جنایت علیه بشریت، سیاست جنایی تقنینی
1- مقدمه
به گواهی تاریخ، “برده داری” یکی از رسوم باستانی متداول در میان بیشتر ملتهای جهان از جملهیونان، ایران و روم بوده است. قانوننامه‌ی حمورابی در حدود 2200 سال پیش از میلاد مسیح به مسئله‌ی برده داری و خرید و فروش غلامها و کنیزان پرداخته است. در کتاب “مادیکان هزار دادستان” نیز
که یکی از مهمترین منابع حقوق ایران در زمان ساسانیان است، به وجود نهاد برده داری اشاره شده است. این رسم چندصد ساله در قرون وسطی رو به کاهش نهاد اما کشف قاره‌ی آمریکا و کمبود نیروی کار در آن منطقه، یک بار دیگر موجب رونق و تداوم تجارت بردگان سیاه پوست غرب آفریقا درسال 1502 میلادی شد. این تجارت آن چنان سودآور و مورد حمایت ثروتمندان و صاحبان قدرت بود که گمان نمی رفت پایان پذیرد. اما سرانجام این تجارت در قرن نوزدهم میلادی ملغی گردید(124 :2008Adams, ). اولین گام عملی در راستای جهانی شدن این مبارزه با امضای مقاولهنامه بین المللی متوقف ساختن قاچاق برده‌های سفید پوست،
١- دكتری حقوق
(1904م.) در پاریس برداشته شد. با این وجود از دهه‌های گذشته شاهد تجارت بردگانی هستیم که بسیاریاز آنها انسانهای سفید پوست هستند. انسانهایی که برای کار، فروش اعضا، فرزندخواندگی، تن فروشی و سایر مقاصد جنسی قاچاق میشوند. رشد فزاینده‌ی این پدیده که “بردگی معاصر” نیز نامیده می شود.
نگرانی دولتها، جامعهی بین المللی و مدافعان حقوق بشر را افزایش داده است(Parliamentary Assembly of the Council of Europe, 2007: 9)
گستردگی و پراکندگی مناطق مبدأ، واسطه و مقصد، قربانیان بی شمار و سود سرشار، این تجارت بیشرمانه را در زمره‌ی جرایم سازمان یافته قرار داده است. سالانه در حدود 600 الی 800 هزار کودك، زن و مرد از طریق مرزهای بین المللی قاچاق میشوند. در میان جرایم فراملّی قاچاق انسان بیشترین افزایش را داشته است و در سال 2012 دست کم 127 کشور را در معرض آسیب قرار داده است.
این تجارت پس از قاچاق مواد مخدر و اسلحه سومین جرم سودآور سازمان یافته است (104 :2003Sanyal, ) و چه بسا منفعت مادی حاصل از آن بیش از دو جرم نامبرده دیگر باشد، زیرا یک قاچاقچی میتواند اسلحه و مواد مخدر را تنها یک بار به فروش برساند اما این قربانیان از این قابلیت برخوردار هستند تا به دفعات بیشمار در معرض خرید و فروش قرار گیرند.
در پیدایش و تداوم این پدیده عوامل بسیاری از جمله فقر، بیکاری، کمسوادی، مهاجرت، ازدواج در سنین کم و کودکی و بی توجهی دولتمردان نقش مهمی دارند. باور به برقراری ارتباط جنسی ایمن و عاری از خطر ابتلا به ایدز با کودکان نیز به این موضوع دامن زده است (46 :1995McIntosh,). قربانیان این جرم عمدتاً متعلق به کشورهای فقیر، توسعه نیافته و در حال توسعه میباشند و مقصد، کشورهای دارای صنعت پررونق توریسم، ایالات متحده امریکا و یا کشورهای ثروتمند همسایه می باشد (2003Sanyal, ).
قاچاقچیان زنان، کودکان و یا خانواده‌های آنها را با وعدهی زندگی بهتر، کار و درآمد سرشار میفریبند. برای شکارچیان کودك، هندوستان گذرگاه امن قاچاق برای فحشا، کار با دستمزد ناچیز و یا تکدیگری به حساب می آید. هنوز بسیاری از زنان و دختران در کشورهایی مانند هند، پاکستان، بنگلادش و نپال در فقر به سر میبرند و از فرصتهای برابر تحصیلی و اشتغال بهرهمند نمیشوند (Ibid). کشورهای بلژیک، آلمان، یونان، ایتالیا، بوسنی و هرزگوین، جمهوری چک، دانمارك، فرانسه، کوزوو، هلند، اسپانیا، سوئیس و بریتانیا عمدهترین مقاصد قاچاقچیان انساندر سال 2006 بوده‌اند (120:2005Deb, ).
یکی از اهداف عمده‌ی قاچاق کودك، استثمار اقتصادی و جنسی به صورت بیگاری و کار اجباری، تکدیگری، پورنوگرافی، توریسم جنسی، فحشا، شرکت در مسابقات شترسواری، برداشتن اعضا و جوارح، شرکت در جنگها و مناقشات مسلحانه و یا فرزندخواندگی است (9-10 :2008Scarpa, ). شرکت کنندگان در این جرم متعلق به طبقات مختلف جامعه هستند. در برخی از موارد کودکان قربانی به وسیلهی کودکان همسن و یا بزرگتر از خود فریب خورده و در دام قاچاقچیان اسیر میشوند.
2- تبیین مفاهیم
اولین گام در بررسی موضوع جهانی شدن مقابله با قاچاق انسان، ایجاد شفافیت مفهومی است. بنابراین توضیح مفاهیم ذیل ضروری است:
1-2. جهانی شدن
درباره‌ی عبارت Globalization که معادل فارسی آن جهانیشدن میباشد، تعابیر گوناگونی ارائه شده است. گاهی به فرآیندی تعبیر شده که مردم جهان را در جامعهای واحد و فراگیر گرد هم میآورد و گاهی نیز آن را فرآیندی چندجانبه دانسته‌اند که بر اساس حقوق اجتماعی و سیاسی، فضای اجتماعی جدیدی پدید میآورد (توحیدی فرد، 1380: 38). در این مقاله منظور از جهانی شدن مقابله با قاچاق انسان این است که نهادهای قضایی بین المللی آن را جرم انگاشته و در رابطه با آن در سطح بین المللی و منطقهای اقداماتی صورت داده‌اند که مورد پذیرش بسیاری از کشورها است.
2-2. قاچاق انسان
واژه‌ی قاچاق در لغت به معنی تردستی و کاری است که به طور پنهانی انجام میشود. این عبارت برگرفته از کلمه ی قامچاقبه معنای فراری (ایمانی، 1386: 401) در فرهنگ معین
به معنای خرید و فروش غیر قانونی اجناس آمده است. هم اکنون عبارت “قاچاق انسان” در ادبیات حقوقی به معنای داد و ستد انسان مورد پذیرش قرار گرفته است. برخی با توجه به معنای لغوی استفاده از عبارت “سوداگری انسان” را مناسبتر میدانند، اما با توجه به ماهیت جرم و این واقعیت که انسان به عنوان کالا مورد خرید و فروش واقع می شود، بهکارگیری کلمهی قاچاق مناسبتر است و این جرم را در لفافهای از الفاظ پنهان نمیکند.
قانون مبارزه با قاچاق انسان مصوب 1383 ه.ش. مجلس شورای اسلامی جمهوری اسلامی ایران، قاچاق انسان را خارج یا وارد ساختن و یا ترانزیت مجاز یا غیرمجاز فرد یا افراد از مرزهای کشور با اجبار و اکراه یا تهدید یا خدعه و نیرنگ و یا با سوء استفاده از قدرت یا موقعیت خود یا سوء استفاده از وضعیت فرد یا افراد یاد شده با هدف فحشا یا برداشت اعضا و جوارح، بردگی و ازدواج تعریف کرده است. تحویل گرفتن یا انتقال دادن یا مخفی نمودن یا فراهم ساختن موجبات اختفای فرد یا افراد مذکور پس از عبور از مرز با اهداف نامبرده نیز در این تعریف قرار میگیرد. متاسفانه این قانون تعریف جامعی از قاچاق انسان ارائه نداده است و آن را منحصر به مرزهای جغرافیایی کشور دانسته و قاچاق انسان از یک کشور به کشور دیگر را مورد بیتوجهی قرار داده است.
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در سال 1994 م. قاچاق انسان را حرکت دادن و انتقال غیر قانونیو مخفیانه اشخاص در مرزهای ملی و بیشتر از کشورهای در حال توسعه و دارای اقتصاد در حال گذار با هدف غایی اجبار زنان و دختران بهاستثمار جنسی و اقتصادی و منتفع شدن قاچاقچیان و
سندیکاهای جنایتکار و یا اهداف کار خانگی اجباری، ازدواج دروغین، استخدام پنهانی و فرزندخواندگی دروغین تعریف کرده است.
بر اساسماده ی سوم پروتکل پیشگیری، سرکوب و مجازات قاچاق اشخاص بویژه زنان و کودکان، سال 2000 م. (پروتکل پالرمو) [1] قاچاق انسان عبارت است از:استخدام، حمل و نقل، پناه دادن یا تحویل گرفتن اشخاص با هدف بهره کشیو به وسیله یتهدید یا استفاده از زور یا دیگر اشکال اجبار و تحمیل، آدم ربایی، تقلب، فریب، سوء استفاده از قدرت یا تطمیع فردی که بر شخص دیگر کنترل دارد.
بهره کشیمیتواند به صورت بهره کشیجنسی، کار یا ارائه‌ی خدمات اجباری، بردگی یا رویه‌های مشابه بردگی، بیگاری یا برداشتن اندامهای بدن باشد. کنوانسیون مشارکت منطقهای اتحادیهی جنوب آسیا (سارك) درسال 1997 میلادی قاچاق انسان را جرم شناخته، عنصر رضایت بزه دیده را منتفی دانسته و قاچاق زنان وکودکان را حرکت دادن و نقل و انتقال، خرید یا فروش زنان و کودکان برای فحشا در داخل و یا خارج از کشور می داند که با هدف به دست آوردن پول و یا عوض دیگر صورت می گیرد. [2]
نکته‌ی مهم در تعریف قاچاق توجه به تفاوتهای دو واژه‌ی مترادف انگلیسیTrafficking و Smuggling است. واژه‌ی Smuggling به معنای قاچاق انسان برای مهاجرت و یا ورود غیرقانونی از یک کشور به کشور دیگر است که با رضایت فرد صورت میگیرد. در حالی که واژه‌ی Trafficking به معنای قاچاق انسان همراه با شکنجه، آزار و اجبار است و با هدف بهرهکشی در داخل کشور و یا از یک کشور به کشور دیگر انجام میشود .
1-2-2. رکن مادی
بر اساس پروتکل پالرمو که جامعترین سند بین المللی در زمینه یقاچاق انسان است، این جرم به صورت فعل مادی مثبت انجام میگیرد و دربرگیرندهی افعال استخدام، حمل و نقل، پناه دادن یا تحویل گرفتن اشخاص با هدف بهره کشیاست که با توسل به تهدید یا استفاده از زور یا دیگر اشکال اجبار و تحمیل، آدم ربایی، تقلب، فریب، سو استفاده از قدرت یا تطمیع فردی که بر شخص دیگر کنترل دارد، صورت میگیرد. بهره کشیمیتواند در اشکال گوناگون از جمله بهره کشیجنسی، کار یا ارائه‌ی خدمات اجباری، بردگی یا رویه‌های مشابه بردگی، بیگاری یا برداشتن اندامهای بدن صورت گیرد.
این پروتکل فارغ از جنسیت تمام افراد را مورد حمایت خویش قرار میدهد اما به زنان و کودکان توجه ویژهای دارد. در صورتی که قربانی قاچاق یک کودك باشد، عمل استخدام، حمل و نقل، انتقال، پناه دادن یا دریافت کردن کودك برایبهره کشیجنسی، قاچاق انسان است حتی اگر بدون استفاده از صور گوناگون تهدید، اجبار، فریب و یا سوء استفاده از قدرت باشد. در این پروتکل عبارت کودك دربرگیرنده‌ی کلیه افرادی است که کمتر از 18 سال سن دارند. بر اساس این کنوانسیون قاچاق انسان باید ماهیت فراملیّ داشته باشد و به وسیله گروه‌های تبهکاری سازمان یافته ارتکاب یابد. منظور از گروه‌های تبهکاریسازمان یافته، گروهی ساختارمند است که دست کم متشکل از سه نفر بوده و هدف آنها تحصیل منافع حاصل از ارتکاب جرم است. وسیلهی ارتکاب جرم تأثیری بر ارتکاب جرم و یا شدت مجازات ندارد. علاوه بر این رضایت بزهدیده تأثیری در وقوع جرم ندارد. قاچاق انسان در دسته‌ی جرایم مطلق قرار دارد و به محض وارد ساختن و یا نقل و انتقال، تحویل دادن یا گرفتن و یا مخفی کردن یا فراهم کردن موجبات اختفای
قربانی محقق شده و نیازمند حصولاهداف مذکور در این بزه نیست.
2-2- 2. رکن روانی
جرم قاچاق انسان از جمله جرایم عمدی است و علاوه بر قصد انجام فعل مجرمانه نیازمند قصد تحقق نتیجهی مجرمانه نیز میباشد. سوء نیت عام بزهکار قصد او در انتقال دادن یا تحویل گرفتن، اختفا و یا فراهم کردن موجبات اختفای بزهدیده پس از عبور از مرز است. سوء نیت خاص نیز قصد وقوع نتیجه مترتب بر رفتار بزهکار است، خواه این قصد در عالم واقع محقق شود یا خیر. سوء نیت خاص در این جرم قصد استثمار جنسی، کار اجباری، بیگاری، به بردگیکشاندن یا رویه‌های مشابه برده داری، برداشت اعضا و جوارح بدن است. در صورتی که بزه قاچاق انسان به صورت سازمان یافته صورت گیرد، رضایت بزهدیده در تحقق آن فاقد تأثیر است.
در این مقاله همراستا با پروتکل پالرمو، قانون قاچاق انسان (1383) و کنوانسیون شورای اروپا در زمینه یاقدام علیه قاچاق انسان (2005 م.- ورشو) قاچاق انسان عبارت از استخدام و به کارگیری، حمل و نقل، انتقال، مخفی کردن یا تحویل گرفتن افراد با هدف استثمار است که از طریق توسل به تهدید، زور یا سایر اشکال اجبار، آدم ربایی، جعل، فریب، سوء استفاده از قدرت یا سمت و یا آسیب پذیری و یا به وسیله یتبادل پول یا عوض دیگر برای به دست آوردن رضایت شخصی که بر شخص دیگر کنترل دارد، صورت میپذیرد. استثمار در کمترین میزان خود شامل بهره کشیاز فحشای دیگران و یا سایر اشکال استثمار جنسی، کار یا خدمات اجباری، برده داری و اعمال مشابه با بردهداری، خدمتکاری در خانه و برداشت اعضای بدن است.
3- فرآیند جهانی شدن مبارزه با قاچاق انسان
همان گونه که اشاره شد برده داری و تجارت انسانها عملی مرسوم در طول تاریخ بشر بوده و از قرن نوزدهم میلادی در برخی از ممالک ملغی گردیده است. شاید بتوان گفت اولین جرقهی مقابله جهانی با قاچاق انسان در سال 1904 م. و با امضا مقاوله‌نامه‌ی بین المللی متوقفساختن قاچاق برده‌های سفیدپوست در پاریس زده شد. ادعای جهانی شدن مقابله با قاچاق انسان از طریق بررسی پدیده‌ی جهانی شدن حقوق کیفری قابل اثبات است. دربارهی جهانی شدن حقوق کیفری نظرات متفاوتی وجود دارد.
نسبیتگرایان جهانی شدن حقوق را به وحدت حقوق تعبیر کرده و بر این باورند که حقوق برگرفته از متغیرهایی چون عوامل محیطی، طبیعی، عرف، آداب و رسوم و نظام اجتماعی است و در نتیجه جهانی شدن آن متصور نیست. در مقابل پیروان مکتب جهانگرایی، حقوق ترسیمشده توسط جامعهی بین الملل را بنیادین و عدول ناپذیر دانسته، معتقدند معیارهای قوانین جزایی باید توسط حقوق بین الملل عرفی، عهدنامه‌ها و منشور بین المللی حقوق بشر تعیین گردد (توحیدی فرد،1380: 39). گروهی نیز با استناد به تئوری خردورزی جمعی و با توجه به این که خرد جمعی در مقایسه با خرد اقلیت احتمال خطای پایینتری دارد، معتقد به نوعی مدرنیته حقوق کیفری هستند که در آن اجماع و خرد جهانی امکان اشتباه در زمینه یعدالت کیفری را تا حد معقول کاهش می دهد (همان: 45). برخلاف وجود نظرات متفاوت در این باب و خوشنیامدن جام جهانی شدن حقوق کیفری به ذائقه‌ی حکومتگران و مغایر دانستن آن با اعمال حق حاکمیت و مخالفت با نظر “مونتسکیو” در کتاب “روح القوانین” مبنی بر این که “قوانین باید آن چنان خاص ملتی
باشند که برای آنها وضع شده‌اند به گونهای که تنها به طور اتفاقی بتوانند برای ملت دیگر مناسب باشند” ، اثبات میکنیم حقوق کیفری در مفهوم عام و یکی از مصادیق عملی آن در زمینه یمبارزه با قاچاق انسان به امری جهانی تبدیل شده است!
مدتی نه چندان طولانی از آغاز روند جهانی شدن حقوق سپری شده است. این روند در شاخه‌هایی از حقوق مانند حقوق اقتصادی رشد سریعی داشته و در شاخه‌ی حقوق کیفری به کندی در جریان است. با توجه به این مسئله که همواره قواعد حقوقی مشترك نشئت گرفته از فرهنگهای حقوقی مختلف وجود دارد، روند جهانی شدن حقوق کیفری نیز پویا و متحول است. مراد از جهانیسازی حقوق کیفری تأکید بر هماهنگسازی است و نه وحدت. در این مفهوم هماهنگسازی روندی است که نظامهای حقوقی را ضمن حفظ تفاوتهای خود به یکدیگر نزدیک میسازد (پرادل: 176).
در شکلگیری فرآیند جهانی شدن حقوق به طور اعم و حقوق کیفری به طور اخص بحرانهای بزرگ جهانی نقش بسیاری داشته‌اند (دلماس مارتی، 1378: 105). وقوع دو جنگ ویرانگر جهانی اول و دوم و جنایات دهشتناك انسانی رخ داده در آن، جامعه‌ی جهانی را به محاکمه‌ی جنایتکاران جنگی و تأسیس نهاد دائمی بین المللی به منظور حفظ صلح و امنیت جهانی ملزم ساخت. نتیجه‌ی این الزام تصویب منشور ملل متحد در سال 1945 م. و پیش بینی نظام کیفری خاص در فصل هفتم آن و ایجاد بزرگترین سازمان بین المللی دائمی و در نهایت تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر در سال 1948 م. و تحقق گامی عملی در راستای جهانی شدن حقوق بود.

فایل : 49 صفحه

فرمت : Word