مقاله کامل تاثیر انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بر روابط با ترکیه

تاثیر انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بر روابط با ترکیه
کلید واژه:ایران ،ترکیه،انقلاب اسلامی ،سکولاریسم،دفاع مقدس،کردستان،
فرضیه:وقوع انقلاب اسلامی موجب ایجاد موجی از اسلامگرایی در ترکیه شده و با وقوع جنگ تحمیلی فرصتهای فراوان اقتصادی و سیاسی به همراه برخی تهدیدات فراروی ترکیه قرار گرفت.
سوال اصلی :سیاستهای دولت ترکیه برای مقابله با موج اسلامگرایی ناشی از انقلاب و بهره بردن از جنگ تحمیلی چه بود و چرا این سیاستها اتخاذ شد؟
چکیده:
ساختار سیاسی و ایدئولوژیک کنونی ترکیه در دوره حکومت آتاتورک شکل گرفت که مبتنی بر دو اصل ناسیونالیسم ترکی و عدم وابستگی به دین و به نوعی سکولاریسم بود.
ساختار سیاسی و ایدئولوژیک ایران کاملاً مخالف ترکیه بود و مبتنی بر قوانین اسلامی و حاکمیت خدا و ولی فقیه که نگهبان ارزشهای انقلاب بود ، شکل گرفت.
خروج بلافاصله ایران از پیمان سنتو که پیمانی در چهارچوب بلوک غرب بود و ترکیه هم عضو آن بود در سال 1979 روابط ایران و ترکیه را دچار چالش کرد.
ترکیه طی بیانیه ها و اعلامیه های مختلف ، بی طرفی خود را در جنگ اعلام نمود و سعی کرد از محدودیت هایی که ایران و عراق در دستیابی به بازارهای جهانی داشتند سود جوید. سطح مبادلات ایران و ترکیه بعد از جنگ ، دو میلیارد بود و باعث شد روابط دو جانبه ایران و ترکیه رو به بهبود بنهد و روابط سیاسی که قبل از آن به سطح کاردار تنزل پیدا کرده بود به سطح سفارت ارتقاء یابد.
ترکیه در تحریم های اقتصادی که در دوران جنگ علیه ایران اعمال می شد ، شرکت نکرد و حتی در اواسط جنگ می خواست نقش میانجی برای پایان یافتن جنگ پی گیرد که با شکست مواجه شد.
مقدمه:
روابط ایران و ترکیه همراه با تغییراتی که در دوران معاصر در جغرافیای سیاسی خاورمیانه ایجاد شده است دستخوش تحولات زیادی بوده است.این روابط تا حد زیادی از مذهب شیعه و سنی در دوسوی مرز،روابط ایران و ترکیه با اسرائیل،مساله کردها و روابط دو کشور با شوروی و اروپا تاثیر پذیرفته است.
ترکیه امروزی کشوری است بازمانده از تجزیه امپراتوری عثمانی که آتاتورک در آن دست به اصلاحات سکولاریستی وسیعی میزند و ایران معاصر کشوری است که پس از مدتها بی ثباتی با روی کار آمدن رضا پهلوی دست به اصلاحات مشابه و تا حد زیادی متاثر از ترکیه میزند.
در این دوران انقلاب اسلامی در ایران روی می دهد که روابطش با تمام جهان و از جمله ترکیه را متحول میکند و به دنبال آن با شروع جنگ تحمیلی ،انقلاب و روابط ایران و ترکیه وارد مرحله جدیدی میگردد.
این تحقیق به بررسی تاثیرات وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بر ترکیه و روابط بین دو کشور پرداخته و سعی در علت یابی سیاستهای اتخاذ شده از سوی دو دولت دارد.
تاثیر وقوع انقلاب اسلامی بر ترکیه
ترکیه و جنگ ایران و عراق
شروع جنگ ایران و عراق در 22 سپتامبر 1980 بلافاصله ترکیه را با دورنمای سیاسی و اقتصادی ناخوشایند روبرو کرد و این وضعیت با ادامه جنگ بدتر شد. امنیت ملی ترکیه به چند دلیل در معرض خطر بود. اول، ادامه جنگ می‌توانست تندروی حکومت ایران را افزایش دهد و احتمالاً موازنه منطقه‌ای را به هم بزند. در این صورت، منطقه بلافاصله آماده پذیرش نفوذ شوروی می‌شد. دوم، جنگ ممکن بود از مرزهای ایران و عراق فراتر رفته، کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را نیز درگیر کند و به جنگ ایران با جهان عرب تبدیل شود. در چنین شرایطی و به ویژه اگر ابرقدرت‌ها مداخله می‌کردند، ترکیه به رغم اینکه مصمم بود خود را از جنگ خاورمیانه دور نگه دارد، ممکن بود به طور کامل در آن درگیر شود. سوم، جنگ می‌توانست تأثیراتی منفی بر ساختار جمعیتی و قومی منطقه برجای بگذارد و این مسئله تهدیدی برای امنیت مناطق جنوب شرقی ترکیه در
نزدیکی مرز شرقی‌اش محسوب می‌شد. این مسئله در ماه مه 1983 خود را نشان داد؛ یعنی زمانی که دولت مرکزی عراق تضعیف شد، کردها از این فرصت استفاده کردند و به خاک ترکیه وارد شدند و موجب ترس و و حشت روستاهای جنوب شرقی این کشور شدند.
هر دو طرف جنگ، با ترکیه مرز مشترک داشتند و عبور از خاک این کشور تنها راه دسترسی هوایی آنها به اروپا بود. بنابراین، موضع ترکیه در مورد جنگ بسیار مهم بود. ترکیه اعلام بی‌طرفی کرد، اما به دو دلیل روابط آنکارا با بغداد از روابطش با تهران بهتر بود. اول، اقلیت کرد ترکیه در چند سال گذشته در منطقه‌ای مجاور کردستان عراق مسلح شده بودند و آنکارا برای مقابله با آنها فعالانه با بغداد همکاری می‌کرد و دوم، ترکیه که از سال 1924 یک جامعه سکولار بود با عراق تحت سلطه بعثی‌ها مشترکات زیادی داشت و در نگرانی بغداد از بنیادگرایی اسلامی در داخل مرزهای شریک بود.»
مسئله کردها
از نظر ترکیه، شروع مجدد شورش کردها در جنوب شرقی این کشور زیان‌آ‌ورترین نتیجه جنگ ایران و عراق است.(7) کردها همواره در ترکیه تحت کنترل دولت مرکزی بوده‌اند و امکان هیچ حرکتی برای طرفداری از کردها در این کشور وجود نداشته است. جنگ باعث شد کنترل عراق بر مناطق مرزی‌اش از بین برود. پس از اینکه عراق نیروهایش را از مناطق کردنشین در شمال به جبهه جنگ با ایران منتقل کرد، کردها فضا و آزادی
عمل بیشتری برای انجام دادن عملیات علیه ترکیه پیداک ردند. نیروهای حزب کارگران کردستان (پ ک ک)1 که یک سازمان تروریستی کُرد بود، پس از حمله به برخی اهداف نظامی و غیرنظامی در خاک ترکیه به مقر خود در شمال عراق برمی‌گشتند. ترکیه برای مقابله با کردها همکاری مشتاقانه‌ای با عراق داشت و در سال 1978 پیمانی بین دو کشور منعقد شدکه بر اساس آن هر دو طرف مجاز بودند «عوامل خرابکار» را تا عمق 9 مایلی در خاک یکدیگر تعقیب کنند. در ماه مه 1983، نیروهای ترکیه برای انهدام مقر چریک‌های کرد در مناطق تحت اشغال حزب دموکرات کردستان تا عمق 18 مایلی کردستان عراق نفوذ کردند. طارق عزیز پس از این عملیات به آنکارا رفت تا همکاری امنیتی دوجانبه را هرچه بیشتر تقویت کند. حاصل این سفر، امضای یک موافقت‌نامه در اکتبر 1984 بود که بر اساس آن هر دو طرف اجازه یافتند در عمق 18 مایلی خاک یکدیگر به عملیات برون‌مرزی دست بزنند. دادن این اجازه به نیروهای نظامی ترکیه با سیاست صدام مغایرت داشت؛ سیاستی که «تسهیل حضور ارتش، پایگاه و نیروهای نظامی بیگانه در سرزمین عربی را با هر بهانه و دستاویز به هر دلیلی رد می‌کرد.»
تحرکات حزب کارگران کردستان (پ ک ک) و شورش کردها به عنوان نتیجه جنگ ایران و عراق تأثیری منفی بر ترکیه داشت. بنیان‌های رژیم این کشور تحت تأثیر قرار گرفت و مسئله کردها به یک گفتمان بین‌المللی و در نهایت به یک مشکل داخلی و خارجی برای ترکیه تبدیل شد؛ مشکلی که همچنان، مانعی برای ثبت سیاسی ترکیه است.
بنیادگرایی اسلامی
در اینجا نیز باید به این نکته اشاره کرد که بنیادگرایی شیعی حکومت امام خمینی خطر آشکاری برای ترکیه بود؛ کشوری که حدود 10 میلیون نفر از جمعیتش اصالتاً شیعه هستند.(9) در واقع، امام خمینی پس از پیروزی بلافاصله اعلام کرد که رژیم ترکیه به زور سرنیزه حکومت می‌کند و معتقد بود رهبران ترک نیز با سرنوشتی مشابه سرنوشت شاه روبرو هستند. کمی پس از این اظهارات، ارتش ترکیه وارد عمل شد و کودتای 12 سپتامبر 1980 در ترکیه رخ داد.
بنابراین، به رغم اینکه ترکیه طی جنگ روابط دیپلماتیک خود را با ایران و عراق حفظ کرد و حتی راه دسترسی ایران به غرب را نیز فراهم کرد، پیروزی نهایی عراق نفع بیشتری برایش داشت، زیرا جلوی گترش نفوذ انقلاب ایران را سد می‌کرد.
ایران طی جنگ، نمادها و سنن ملی دولت ترکیه را مورد حمله قرار داد (نمادهایی که عمدتاً با مصطفی کمال آتاتورک، مؤسس جمهوری سکولار ترکیه مرتبط بودند) و به ممنوعیت ورود دانشجویان محجبه مذهبی به دانشگاه اعتراض می‌کرد. علاوه بر این، حکومت امام خمینی از کمال‌الدین کاپلان1 حمایت می‌:رد که یک واعظ ضدرژیم بنیادگرای مقیم آلمان و هواداران بسیاری در میان کارگران ترک در اروپا داشت.
«الگوی» ایران دلیل اصلی ادعاها و تلاش‌های گروه‌های بنیادگرای ترک برای تشکیل یک حکومت اسلامی بود. این گروه‌ها با عناوینی نظیر حزب‌ا…، جبهه مبارزان اسلامی شرق پهناور2 و اسامی دیگری از این دست به
صورت مسلحانه با نیروهای نظامی ترکیه وارد جنگ شدند. مامی اعلامیه‌های این سازمان‌ها حاکی از آن است که انقلاب ایران و احیای هویت اسلامی در خاورمیانه علل اصلی شکل‌گیری آنها محسوب می‌شود. این اعلامیه‌ها بیان‌کننده این است که جنگ ایران و عراق باعث شد مقاومت اسلامی در برابر آمریکا و عراق «شرور» شکست بخورد. لازم به ذکر است که همچنان تمایل فزاینده‌ای برای بازتولید انقلاب اسلامی در جامعه ترکیه وجود دارد.
توسعه اقتصادي هرچند تركيه روند مدرنيزاسيون را از دهه 30 آغاز كرده و در دوران جنگ سرد نيز، از كمك هاي
بلوك غرب در اين راستا بهره برده بود، در دهه 80 و در زمان نخست وزيري تورگوت اوزال، حركت جدي و منسجمي براي توسعه اقتصادي آغاز شد. اقدامات گسترده و چشمگير اوزال در اين دوران باعث شد تا تركيه شكوفايي و رشد اقتصادي درخور توجهي را شاهد باشد. عملكرد وي به حدي مؤثر بود كه برخي از تحليلگران به تبعيت از تاچريسم و ريگانيسم از گفتمان اوزاليسم در تركيه سخن مي گويند. اريك كورنل اظهار مي كند اوزال شخصيت مرموزي داشت، هم به اسلام گرايان و طريقت ها نزديك بود هم با نظاميان رابطه خوبي داشت، هم از ارزش هاي سكولار دفاع مي كرد و هم اهانت كنندگان به مظاهر و شعائر اسلامي را در اداره هاي دولتي تنبيه و مجازات مي نمود. همين طور به گفته برخي اوزال كُرد بود، ولي با ناسيوناليسم كردي مخالفت مي كرد. 
نظريه پردازان توسعه اقتصادي عامل اصلي توسعه را خروج از چرخه باطل در كشورهاي در حال توسعه مي دانند. متغير اصلي اين چرخه باطل، نبود سرمايه است. اگر كشورها بتوانند به انباشت سرمايه اقدام كنند، از اين دور باطل خلاص خواهند شد. روش هاي متعددي براي اين كار وجود دارد كه استفاده از كمك هاي خارجي يا بهره گيري از شرايط ويژه در تجارت از جمله آنهاست. مورد تركيه نشان مي دهد كه در كنار وجود محرك هاي داخلي، محيط بين المللي نيز نقش تعيين كننده اي در توسعه يك كشور دارد. حركت كشورهاي آسياي جنوب شرقي در راستاي توسعه، با تحولات اقتصاد سياسي بين الملل در دهه 70 و ظهور شركت هاي چند مليتي كه براي افزايش سود خود به سوي نيروي كار ارزان در كشورهاي در حال توسعه روي آوردند همراه شد. تركيه نيز زماني اين حركت را به طور جدي آغاز كرد كه سياست هاي اقتصادي نئوليبرال در حال شكل گرفتن بود. در اين سياست، سياست اقتصادي جايگزيني واردات جاي خود را به افزايش صادرات داده بود و هدف از اين اقدام همانا انباشت سرمايه بود. آغاز جنگ ايران و عراق يكي از بهترين موقعيت ها براي انباشت سرمايه در تركيه محسوب مي شد. هزينه هاي سرسام آور جنگ در كنار تحريم تسليحاتي، نياز به فروش نفت را افزايش داد و امن ترين مسير براي انتقال نفت نيز مسير تركيه بود. افزون بر اين، ترس از پيروزي ايران در جنگ نيز نزديكي اعراب به تركيه را به منزله يك وزنه متقابل موجب شد. وضعيت مزبور به تركيه اين امكان را داد تا بتواند در راستاي توسعه اقتصادي، سرمايه لازم را انباشت كند. طبق آمارها، روابط تجاري تركيه با ايران طي جنگ به شدت
افزايش پيدا كرد. درحالي كه ميزان صادرات تركيه به ايران در سال 1978، 44 ميليون دلار و در سال 1979 12 ميليون دلار بود، درسال 1985، به 1/1 ميليارد دلار رسيد. همين طور، تركيه از راه ترانزيت نفت در سال 1984، دويست ميليون دلار و در سال 1985، 162 ميليون دلار درآمد كسب كرد. در ضمن، به دليل شرايط خاص پيش آمده كالاهاي غربي را با سود بيشتري به ايران و عراق صادر مي كرد. براي درك چرايي روي آوردن نخبگان ترك به خصوصي سازي و آزادسازي اقتصادي بايد به شرايط بد اقتصادي اين كشور در اوايل دهه 80 اشاره كرد. از سال 1975 به بعد، ذخاير ارزي تركيه به شدت كاهش يافت و به نابودي اقتصادي تركيه منجر شد. بحران اقتصادي 1978- 1979 سخت ترين بحراني بود كه اين كشور تجربه نمود.9 از طرف ديگر، آشوب هاي سياسي به وجود آمده در اين كشور قبل از كودتاي 1980، وضعيت اقتصادي را وخيم تر كرد. تحت چنين شرايطي، توسعه اقتصادي و جذب سرمايه براي تركيه نوعي بازي مرگ و زندگي به شمار مي رفت؛ زيرا، اين كشور با داشتن جمعيت زياد، فاقد منابع انرژي كافي بود. نداشتن منابع سرشار نفتي و برخوردار نبودن از رانت هاي ناشي از صادرات بر موضعگيري هاي تركيه سايه افكنده است. براي نمونه، در دهه 80، اين كشور براي جلب رضايت اعراب روابط ديرينه خود را با اسرائيل رسماً به سطح دبير دوم تنزل داد. سخنگوي وزارت امور خارجه دليل اتخاذ اين تصميم را عقب نشيني نكردن اسرائيل از سياست هاي سازش ناپذير خود در منازعه خاورميانه و ايجاد بن بست در وضعيت حقوقي بيت المقدس اعلام كرد، اما در واقع، از اتخاذ اين تصميم
دو هدف عمده داشت: تلاش براي كسب اعتبار اسلامي در داخل و خارج كشور از سوي نظاميان حاكم و تلاش براي جذب سرمايه براي تأمين بودجه. در سال 1980، كل ارزش صادرات تركيه 2/2 ميليارد دلار امريكا بود، درحالي كه هزينه واردات نفت در همان سال به 6/2 ميليارد دلار مي رسيد. مقامات تركيه به دليل بحران شديد اقتصادي و در راستاي تأمين نفت لازم براي زمستان آينده، مجبور شدند حمايت كشورهاي توليد كننده نفت را جلب كنند. در همان روزي كه تركيه كاهش سطح روابط خود را با اسرائيل اعلام كرد، عربستان چكي را به مبلغ 250 ميليون دلار به مقامات ترك تحويل دادبا كاهش قيمت نفت در اواسط دهه 80، تركيه بار ديگر به اسرائيل نزديك شد. در اين جا بود كه اوزال در برابر انتقاد اعراب از اين حركت، نيت واقعي خود را آشكار و اعلام كرد تركيه هميشه بر اساس اصل سود و زيان عمل مي كند و اعراب بايد از اين امر آگاه باشند. بر همين اساس، هنگامي كه تركيه در اواخر جنگ دريافت كه نمي تواند چون گذشته از ايران، عراق و كشورهاي عرب سرمايه جذب كند، درصدد برآمد همراه با كشورهاي ديگر طرح صلحي را به دو كشور پيشنهاد دهد. اين امر، به ويژه بعد از آزادسازي خرمشهر و ترس شديد اعراب از پيروزي ايران مشهود بود. در مهرماه 1363، يك روزنامه پاكستاني گزارش داد كه عربستان سعودي و تركيه طرحي براي پايان جنگ در برابر سرنگوني رئيس جمهور عراق به ايران عرضه كرده اند. بعدها، مقامات ايران وجود چنين طرحي را رد كردند. از طرف ديگر، قدرت هاي غربي و امريكا اين موضعگيري تركيه و روي آوردن آن به روابط تجاري را به طور ضمني تأييد كردند. حتي تركيه بعد از گروگانگيري

فایل : 24 صفحه

فرمت : Word