مقاله کامل بررسی نقش فناوري در رشد ارزش افزوده بخش کشاورزي ایران

بررسی نقش فناوری در رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی ایران
چکیده
در جهان امروز یکی از مشکلات اساسی بشر تأمین نیازهای غذایی است، به گونهای که امنیت غذایی به عنوان یکیاز اهداف مهم سرلوحه برنامه‌های دولت‌ها قرار گرفته است. بدون شک به منظور نیل به امنیت غذایی علاوه بر اتخاذ سیاست‌های مطلوب برخورداری از منابع کافی باید تولید کشاورزی به گونهای باشد که تمامی نیازهای جامعه را برآورده کند. هدف اصلی این مطالعه بررسی تحلیلی – مقایسه ای شکاف فناوری و به دنبال آن شکاف موجود در رشد ارزش افزوده و عملکرد در هکتار بخش کشاورزی طی دوره زمانی 1995- 2009 برای کشورهای ایران، چین، هلند و آمریکا می باشد. نتایج مطالعه بیانگر فاصله زیاد کشور ایران با کشورهای فوقالذکر از لحاظ شاخص فناوری و عملکرد در هکتار می باشد.
کلمات کلیدی: امنیت غذایی، شکاف فناوری، ارزش افزوده بخش کشاورزی
مقدمه
افزایش و رشد روزافزون جمعیت در جهان، اهمیت کشاورزی را بیش از گذشته برای تمام جوامع بشری مشخص می کند. اولین و مهمترین نیاز هر انسان، نیازهای غذایی اوست. حال این نیاز به صورت مستقیم و غیرمستقیم با کشاورزی در ارتباط است. به نظر میرسد افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح و بهبود کیفیت محصولات و جلب اعتماد بازار، در سایه مجهز شدن به وسایل و امکانات پیشرفته و به موازات آن تقویت مدیریت امکان پذیر است، بویژه آنکه افزایش تولید در واحد سطح به مفهوم تولید انبوه وکاهش قیمت تمام شده است. بههمین خاطر کاربرد فنآوریهای نوین میتواند ضمن افزایش تولید محصولات کشاورزی در واحد سطح، موجب کاهش
هزینه‌های تولید و متعاقب آن منجر به کاهش قیمت تمام شده محصولات کشاورزی گردد، چراکه، پایین بودن قیمت تمام شده محصولات کشاورزی، ضمن آن که رضایتمندی کامل کشاورزان و نیز آحاد افراد جامعه را فراهم مینماید، سبب ایجاد بازار مطمئن و مناسب برای صادرات و کاهش قابل توجه واردات و درنتیجه موجب جلوگیری از خروج مقادیر زیادی ارز حاصل از ثروتهای تجدیدناپذیر می گردد. لذا هدف مطالعه حاضر بررسی نقش فناوری در رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی ایران و مقایسه آن با کشورهایی که از لحاظ شاخص فوق در جایگاهمناسبی هستند، می باشد.
مواد و روشها
براساس مطالعات(Fuglei, et al, 2007)((Chen et al,2008، قرهباغیان و همکاران (1380) و شاه آبادی(1388) فناوری نقش تعیین کننده ای در افزایش بهروری کل عوامل و رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی ایفا میکند. از این رو در این مطالعه به مقایسه نقش فناوری در رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی کشورهای ایران، چین، هلند و ایالات متحده آمریکا طی دوره زمانی (1995- 2009) می پردازیم. در این راستا داده‌های آماری از گزارشهای آماری سازمان خواربار و کشاورزی وابسته به سازمان ملل متحد (FAO) و بانک جهانی (WDI) جمع آوری شده است. مولفه ارزش افزوده بخش کشاورزی به صورت نسبتی از تولید ناخالص داخلی و به ازای هر کارگر (به قیمت ثابت دلار آمریکا در سال 2000) مورد استفاده قرار گرفته است، ماشینآلات کشاورزی نیز معرف تعداد تراکتورهای مورد استفاده به ازای هر صد هکتار کشت زراعی است. مصرف کود شیمیایی به صورت کیلوگرم در هر هکتار از زمین زراعی است و شامل کود نیتروژن، پتاسیم و فسفات می باشد. در این مطالعه دو شاخص فوق به عنوان شاخصهای فناوری مطرح
گردیده است. هم چنین باید خاطرنشان ساخت شاخص عملکرد در هکتار نیز مربوط به محصول غلات می باشد.
نتایج و بحث
کشاورزی در ایران بزرگترین بخش اقتصادی پس از بخشهای نفت و خدمات (با اتکا به درآمدهای نفتی) است که حدوداً15 درصد از تولید ناخالص ملی و سهم عمدهای از صادرات غیرنفتی را به خود اختصاص داده است.
همچنین بخش کشاورزی دارای کمترین وابستگی به دنیای خارجی و درضمن دارای باثباتترین رشد ارزشافزوده طی چند دهه اخیر می باشد که این امر بیانگر توانمندی‌های فراوان در منابع و عوامل تولید، اقالیم متنوع آب و هوایی، قابلیت تولید طیف گسترده از محصولات گرمسیری و سردسیری، منابع تجدید شونده شامل جنگلها و مراتع، نیروی انسانی متخصص و کارشناسان مجرب و بهرهبرداران و تولیدکنندگان پرکار این مرز و بوم است (شاه آبادی1388). به این ترتیب رشد این بخش نقش تعیین کنندهای در رشد و توسعه اقتصادی کشور دارد. بر اساس جدول (1) ارزش افزوده بخش کشاورزی ایران به طور متوسط طی دوره زمانی مورد مطالعه، 13 درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده و در بین کشورهای مورد مطالعه، بعد از کشور چین از بالاترین سهم از تولید ناخالص داخلی برخوردار می باشد. که این امر بیانگر پویایی پایین بخشهای دیگر اقتصاد ایران نسبت به کشورهای مورد مطالعه است. هم چنین باید خاطرنشان ساخت ارزش افزوده بخش کشاورزی به ازای هر کارگر درکشورهای هلند و آمریکا تقریبا”14 برابر کشور ایران می باشد که این امر بیانگر شکاف عظیم بخش کشاورزی ایران در مقایسه با کشورهای توسعه یافته فوق می باشد. درحالیکه موقعیت
ایران در این شاخص نسبت به کشور چین با ارزش افزوده 401 دلار به ازای هر کارگر تقریباً مناسبتر می باشد. اما بهنظر میرسد با روند صنعتی شدن کشور چین در آینده شاهد جذب نیروی کار مازاد بخش کشاورزی در سایر بخشهای اقتصادی و درنتیجه افزایش بهرهوری نیروی کار بخش کشاورزی این کشور خواهیم بود. لذا بهنظر می رسد تفاوت رشد بهرهوری نیروی کاربخش کشاورزی ایران با کشورهای توسعهیافته ناشی از فقدان به کارگیری فناوری‌های نوین کشاورزی میباشد.
جدول (1): متوسط رشد ارزش افزوده بخش کشاورزی کشورهای مورد مطالعه طی دوره زمانی 1995- 2009
ماخذ: محاسبات تحقیق و WDI
جدول (2) نمایانگر این واقعیت میباشد که کشور ایران در استفاده از فناوری‌های رایج در کشاورزی هنوز ازکشورهای توسعهیافته فاصله زیادی دارد. به طوری که کشور هلند 10 برابر بیشتر از کشور ایران از فناوری ماشینآلات کشاورزی به ازای هر صد هکتار کشت زراعی استفاده میکند و کشورهای چین و هلند تقریباً4 برابر کشور ایران از کود شیمیایی به ازای هر هکتار استفاده میکنند. شکاف مورد نظر در استفاده از فناوری میتواند ایجاد کننده شکاف در رشد بهرهوری نیروی کار و عملکرد در هکتار کشاورزی ایران با سایر کشورهای توسعهیافته باشد.
البته باید خاطرنشان کرد مصرف کود شیمیایی در آمریکا نسبت به کشورهای هلند و چین پایینتر است. چراکه کشورهای توسعه یافته از جمله آمریکا با توجه به عواقبی که در نتیجه استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی بر محیط زیست و کیفیت محصولات کشاورزی میگذارد از فناوری‌های نوین مانند زیستفناوری استفاده کرده است.
امروزه ثابت شده است که استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی و آفتکش‌ها موجب آلودگی محیط زیست به خصوص آبهای سطحی میشود. درحالیکه استفاده از زیستفناوری دارای مزایایی بیش از کاهش آلودگی‌های محیط زیست مانند: ایجاد گیاهان مقاوم به حشرات و آفتها، ایجاد گیاهان مقاوم به شرایط سخت مانند سرما، گرما و شوری، ایجاد گیاهان دارای خصوصیت متابولیکی تغییر یافته مانند رشد سریع و راندمان کشت بالاتر، ایجاد محصولات با کیفیت بهتر و مطلوبتر و غیره می باشد. البته باید خاطرنشان کرد زیستفناوری تنها راه حل عمومی و یا جایگزین برای روش‌های موجود نیست بلکه روش اصلاحی و کمکی برای حل مشکلات کشاورزی است (قره باغیان و همایونی فر 1380).
جدول (2): متوسط ماشین آلات کشاورزی، مصرف کود شیمیایی و عملکرد در هکتار طی دوره زمانی 1995- 2009
ماخذ: محاسبات تحقیق وWDI
متوسط نسبت تولید غلات به سطح زیرکشت در آمریکا، هلند، چین و ایران به ترتیب 6، 6/7، 5 و 1/2 طی دوره زمانی 2009- 1995 تن- هکتار است. پایین بودن عملکرد در هکتار ایران نسبت به سایر کشورهای مورد مطالعه ریشه در عدم استفاده از فناوری رایج در کشاورزی، متناسب با سایر کشورهای توسعهیافته دارد. آنچه حائز اهمیتمی باشد این که کشور چین در مقایسه با سایر کشورها از جمله کشور ایران دارای بالاترین متوسط رشد نسبت ماشین آلات و کود شیمیایی به سطح زیرکشت (9/11 و 1/9 در مقایسه 3/3 و 5/3) می باشد و این به معنی استفاده بیشتر این کشور از فناوری رایج، ارتقای سطح تولیدات کشاورزی و به دنبال آن افزایش صادرات محصولات کشاورزی و در نهایت خودکفایی این کشور از لحاظ محصولات کشاورزی شده است، به طوری که طبق گزارش سازمان
خواربار و کشاورزی (FAO) این کشور جزء پنج کشور بزرگ صادرکننده محصولات کشاورزی طی سال‌های اخیر بوده است. البته باید این نکته را خاطرنشان کرد که بخش زیادی از این کشور کوهستانی و لم یزرع است اما دولت با اجرای برنامه‌های متکی بر فناوری کشاورزی، اغلب مزارع را زیرکشت محصولات مختلف برده است.
همچنین متوسط سهم هزینه تحقیق و توسعه به تولید ناخالص داخلی در کشور آمریکا و هلند از چین و ایران به ترتیب 66/2، 82/1، 01/1 و 61/ درصد است. پایین بودن این شاخص در ایران نیز دلیلی دیگر در ارتباط با شکاف فناوری در مقایسه با کشورهای پیشرفته میباشد. همچنین باید خاطرنشان ساخت همواره حدود 40 درصد از فعالیت‌های تحقیق و توسعه متعلق به بخش کشاورزی است اما در ایران برخلاف سایر کشورها، تحقیقات دولتی وعرضه محور بوده و ارتباطی قابلتوجه با تحولات فنی ندارد. بنابراین نمی توان به همین سهم اندك هزینه تحقیق وتوسعه در راستای تحول فناوریهای نوین چندان امیدوار بود. لذا در راستای کاهش شکاف فناوری بخش کشاورزی ایران با سایر کشورها و تحقق اهداف برنامه‌های توسعه به ویژه برنامه پنجم توسعهاقتصادی با توجه به اینکه در سال جهاد اقتصادی قرار داریم؛ توجه به فعالیتهای تحقیق و توسعه داخلی، توانمندسازى بخش غیردولتى براى مشارکت در تولید علم و فناورى، استفاده از سرریز فناوری از شرکای تجاری توسعهیافته و استفاده از سرمایه انسانی (تحصیل کرده‌های رشته کشاورزی) وسیعی که در این بخش وجود دارد الزامی می باشد. افزایش سرمایهگذاریدولت در تحقیقات کشاورزی و انتقال فناوری‌های جدید کشاورزی، افزایش حمایت دولت از این بخش با ارائه تسهیلاتی در زمینه استفاده همه

فایل : 8 صفحه

فرمت : Word