مقاله کامل بررسی موانع اقتصادی صادرات غیر نفتی در استان اردبیل

/
واحد اردبیل
رشته: اقتصاد
موضوع:
بررسی موانع اقتصادی صادرات غیر نفتی در استان اردبیل
استاد راهنما
جناب آقای میر باقری
نگارنده
آرزو جباری
سالتحصیلی 93-92
فهرست مطالب
فصل اول:
1-1 مقدمه 8
1-2 بيان مسأله تحقيق 10
1-3 اهمیت و ضرورت تحقيق 12
1-4 اهداف تحقیق 13
1-5 سؤالات تحقيق 13
1-6 فرضیههای تحقیق 13
1-7تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای مستقل تحقیق 13
1-7-1 موانع انسانی و مدیریتی صادرات 13
1-7-2 موانع ساختاری و اقتصادی صادرات 14
1-7-3 موانع قانونی و سیاسی صادرات 14
1-7-4تعریف مفهومی و عملیاتی متغیر وابسته تحقیق 15
فصل دوم
2-1 مقدمه 17
2-2-2 تجارت خارجی(صادرات) و کشورهای در حال توسعه 18
2-2-2-1 تعریف تجارت خارجی(صادرات) 18
2-2-2-2 اهمیت تجارت خارجی(صادرات) 18
2-2-2-3 کشورهای در حال توسعه و وضعیت صادرات آنها 19
2-2-3 صادرات و نقش آن در رشد و توسعه اقتصادی کشورها 20
2-2-3-1 تعریف و مفهوم توسعه اقتصادی 20
2-2-3-2 رابطهی صادرات و توسعه اقتصادی 20
2-2-4 فرصتهای صادراتی 21
2-2-5 موانع صادراتی 26
2-2-7 انواع همکاریهای تجاری و اقتصادی 31
2-2-7-1 موافقتنامه تجارت ترجیحی 31
2-2-7-2 منطقه آزاد تجاری 32
2-2-7-3 اتحاديه گمركي 32
2-2-7-4 بازار مشترک 32
2-2-7-5 اتحادیه اقتصادی 32
2-2-8 تاریخچه صادرات غیرنفتی در ایران 33
2-2-8-1 صادرات ایران از سال 1300 تا سال 1357(وقوع انقلاب اسلامی ایران) 33
2-2-9 صادرات غیرنفتی در ایران و فرصتها و چالش های فراروی آن 37
2-2-9-1 سند چشم انداز20 ساله کشور 37
2-2-9-2 فرصتها و موانع صادراتی در ایران 38
2-2-10 استان اردبیل و صادرات غیرنفتی 39
2-2-10-1معرفی استان اردبیل 39
2-2-10-2 نقاط قوت استان اردبیل در صادرات 46
2-2-10-3 فرصت‌های استان اردبیل در صادرات 48
2-2-10-4 وضعیت صادرات استان اردبیل 48
2-2-10-5راهبردهای میان‌مدت و کوتاه‌مدت: 55
2-3 مدل مورد نظر در تحقیق 59
2-3-1 تعریف متغیرهای مورد نظر 60
2-3-2 موانع انسانی و مدیریتی 60
2-3-3 موانع ساختاری اقتصادی 60
2-3-4 موانع قانونی و سیاسی 60
2-3-5 میزان صادرات استان اردبیل در بازارهای هدف 61
2-4 پیشینه تحقيق 61
2-4-1 پیشینه تحقیق در خارج 61
2-4-2 پیشینه تحقیق در ایران 62
فصل سوم:
3-1-مقدمه 65
3-2- روش تحقیق 66
3-3- جامعه و نمونه آماری 67
3-4 ابزار گردآوری اطلاعات 67
3-5 نحوهی تدوین پرسشنامه 68
3-6 روایی پرسشنامه 68
3-7 پایایی پرسشنامه 69
3-8 تجریه و تحلیل داده ها و اطلاعات ( روش های آماری ): 69
فصل چهارم:
4-1 مقدمه 71
4-2 توصیف پاسخ دهندگان 71
4-2-1 میزان تحصیلات 71
4-2-2 سابقه عضویت در اتاق بازرگانی 72
4-2-3 زمینه اصلی فعالیت شرکت 72
4-3 توصیف متغیرهای تحقیق 73
4-3-1 موانع انسانی و مدیریتی صادرات 73
4-3-2 موانع ساختاری و اقتصادی صادرات 73
4-3-3 موانع قانونی و سیاسی صادرات 74
4-4 آزمون فرضیه های تحقیق 74
فصل پنجم:
5-1 خلاصه تحقیق 78
5-2 بحث و نتیجه گیری آمار توصیفی تحقیق 78
5-3 بحث و نتیجه گیری آمار استنباطی تحقیق: 79
5-4 نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات اجرایی 80
5-4-1 فرضیه اول و پیشنهادها 80
5-4-2 فرضیه دوم و پیشنهادها 81
5-4-3 فرضیه سوم و پیشنهادها 83
5-5 پیشنهادات پژوهشی آتی 83
5-6 محدودیتهای تحقیق 84
پیوست ها 85
منابع و مآخذ: 102
/
1-1 مقدمه
جوامع توسعه یافته کنونی در جریان گذر تاریخی خود به کشف قانونمندیهای اساسی علم اقتصاد دست یافته و با بکارگیری این قانونمندیها به امور اقتصادی خود سرو سامان بخشیدهاند. این جوامع در راستای این حرکت خود امکانات تامین نیازها و تداوم حیات و افزایش رفاه را نیز بدست آوردهاند. هر چند بدیهی است که برای آنان نیز هنوز مشکلات فراوانی حل نشده باقی مانده است. اما جوامع در حال گذر در این میان دچار مشکلات بسیار اساسی‌تر گردیده‌اند( عظیمی، 1390 : 32-31).
امروزه هدف اصلی بسیاری از کشورهای در حال توسعه رسیدن به توسعه صنعتی و رهایی از فقر و عقب ماندگی است در این زمینه با توجه به روند روز افزون همگرایی بینالمللی چه در پهنه سیاسی و چه در عرصه اقتصادی و شکل اخیر آن که با نام جهانی شدن از آن سخن میرود ایجاب میکند که کشورها برنامههایی را برای ورود از پیش تعیین شده و از پیش اندیشیده به این عرصه داشته باشند گسترش تجارت، تنوع بخشیدن به محصولات صادراتی ( توجه به صادرات صنعتی و کمک به رشد آن ) از جمله عواملی هستند که برای ورود به صحنه رقابت لازم هستند این مسئله برای آن دسته از کشورهایی که متکی به یک با چند دسته از کالاهای صادراتی هستند از جمله ایران، که معمولاً نیز این کالاها مواد خام معدنی و یا کشاورزی هستند از اهمیت مضاعفی برخوردار است چرا که اقتصادهای تک محصولی بسیار ناپایدار و در مقابل تغییرات خارجی اعم از سیاسی و اقتصادی آسیبپذیر هستند این کشورها معمولاً کنترل چندانی بر قیمت محصول صادراتی خود ندارند و از این رو همواره با تغییر قیمت این محصولات اقتصاد این کشورها دچار شوکهای شدیدی میشود این مساله باعث میشود که برنامهگذاری اقتصادی عملاً برای این دسته از کشورها معنی خود را از دست بدهد بسیاری از کشورهای در حال توسعه درک کردهاند که تقاضا برای محصولات این کشورها را نیازهای کشورهای صنعتی تعیین میکند. سالهاست که کشورهای جهان سوم که تامین کننده اصلی مواد اولیه کشورهای صنعتی هستند در تلاش برای رهایی از این وابستگی متقاعد شدهاند که باید به سمت اقتصادهای گوناگونتری روی بیاورند که هم نیروی کار را مشغول بدارد و هم کالاهای معدنی اصلی آنها را تولید کند کشورهای در حال توسعه احساس میکنند باید دست کم محصولات کشاورزی و تولیدات صنعتی متنوعی داشته باشند که در صورت بروز نوسان در قیمت یک یا دو محصول صادراتی هیچ خللی در روند اقتصادی آنها به وجود نیاید تنوع بخشیدن به صادرات بویژه صادرات کالاهای صنعتی گذشته از آن که سپری در مقابل نوسانات بین المللی است راهی به سوی بازارهای بین المللی و قدمی در جهت وارد شده به اقتصاد جهانی میباشد(پور مقیم ، 1370: ).
وضعیت اقتصادی کشور ما ( ایران) به عنوان کشوری در حال گذر است که متاسفانه تا کنون موفق به طی دوران گذری تاریخی نگردیده است و لذا اساسی ترین مشخصه آن عدم تعادل و بحران در زمینه های مختلف اقتصادی اجتماعی و فرهنگی است. بدیهی است که حل مشکلات جامعه ما در گروه توفیق در این گذر تاریخی است و نمیتوان در شرایط فقدان این موفقیت به ایجاد تامینهای اقتصادی – اجتماعی و فرهنگی برای جمعیت حال و آینده کشور امید زیادی داشت (عظیمی، 1390 : 32-31 )
بنابراین در برنامهریزیهای اقتصادی و سیاستهای رشد و توسعه توجه ویژه به صادرات باید در کانون توجه برنامههای اقتصاد کلان کشوری قرار بگیرد.استان اردبیل یکی از استانهای با قابلیت بالا در مورد صادرات میباشد به دلیل وجود عوامل درونی و بیرونی فراوان هنوزصادرات این استان نتوانسته جایگاه واقعی خود را پیدا نمایند. بنابراین از طریق تحقیقات علمی و آکادمیک و با استفاده از تجربیات سایر كشورها در رفع موانع صادراتو رشد وتوسعه بازرگانی خارجی باید اقدام گردد. در اكثر كشورهای موفق فعالیتهای وسیعی در اين زمینه صورت گرفته وبه راهكارهاي علمي وعملي مثبت دست يافتهاند. شناخت فرصتهای بازرگانی و تجاری كشورهاي همسايه بويژه كشورهاي حوزه
قفقاز و CIS ميتواند كمك شاياني دراين امور بنمايد و نيز با اطلاع رسانی دقیق و به موقع ميتوان تهديدهاي منطقهاي ازقبيل تحريم را به فرصتهاي تجاري خوبي تبديل نمود. فراهم آوردن شرایط و حضور فعال ودائمی و ثمربخش در امرصادرات غيرنفتي خصوصا در این كشورها نیازمند ارتباطات فعال سیاسی و تجاری و حقوقی در منطقه میباشد. با اتخاذ استراتژی هوشمندانه، بازاركشورهاي حوزه قفقاز و CIS میتواند فرصت طلایی شکوفایی تجاری ایران در آسیای مرکزی باشد، و بازوی توانمندی برای توسعه اقتصادی کشور باشد. دروازه ورود به این بازار وسیع و پرجاذبه و دارای مزیت نسبی فراوان برای کشورمان، استانهای شمال و شمال غربی بویژه استان اردبیل میباشد.
تصویب قوانین و مقررات برای سهل و روانتر كردن امر صادرات، اتخاذ استراتژی همگرایی منطقهای، استفاده از قابلیتهای بخش خصوصی و ارائه تسهیلات برای آنها، انجام تحقیقات تجاری و بازاریابی برای آگاهی از موقعیت فعلی و روند حیات تجاری کشورهای منطقه ونیز پیشبینی نیازهای آیندهی این کشورها میتواند نویدبخش توسعهی همه جانبه در این بازارهای وسیع گردد. امید است این تحقیق با عنایت به موارد بیان شده و نتایج بدست آمده از پژوهش در زمينه رفع موانع، رشد وگسترش و بهبود فعالیتهای اقتصادی بویژه صادرات غيرنفتي دراستان اردبیل گامي مفيد و اقدامی در خور توجه باشد.
1-2 بيان مسأله تحقيق
در جهان متلاطم و شتابان امروز، رفاه و آسایش، و افزایش سطح کیفیت زندگی از اهداف اساسی انسانها و جوامع میباشد. افزایش سطح رفاه مردم در گرو رشد و توسعه اقتصادی3 است و یکی از مولفههای رشد اقتصادی کشورها، موفقیت در بخش صادرات میباشد.
در حال حاضر یکی ازراهبردهای مهم در رشد اقتصادی در کشور ما، توسعه صادرات غیرنفتی است. کاهش صادرات نفتی و جایگزینی صادرات غیرنفتی از اولویتهای بخش صادرات کشور است .
صادرات، نقطه آغاز برقراری ارتباطات فرامرزی است که عبارتست از: فروش تولیدات و خدمات به کشورهای دیگر برای کسب درآمد ارزی، برقراری موازنه تجاری و ایجاد تعادل اقتصادی. نقش صادرات به کسب و افزایش درآمد ارزی محدود نمیشود، بلکه فراتر و مهمتر از آن صادرات از قویترین اهرم اجرای استراتژی رشد و توسعه اقتصادی محسوب میشود (میرزائیان،1387 : 1).
تجارت خارجی4و در راس آن صادرات اهمیت ویژهای برای کشورهای در حال توسعه دارد، صادرات و توجه به این مقوله پیامدهایی مانند 1- رعایت الزامات صنعتی شدن 2- رعایت استانداردهای تولید 3- رهایی از محدودیتهای بازارهای داخلی 4- استفاده از انواع استراتژیهای بازار و گسترش و حفظ بازار و مشتری 5- بهره وری از طریق صرفهجویی به واسطه مزیتهای نسبی5 در تولیدات 6 – استفاده کامل از ظرفیتهای فنی و انسانی را در بردارد (عبدی و تبادلی، 1388: 2).
انجام صادرات بایدها و الزاماتی دارد که در بستر این قواعد، صادرات میتواند با موفقیت نقشهای اساسی خود را ایفا کند و به عنوان عامل برتر در توسعه اقتصادی درآید که سایر عوامل را نیز تحت تاثیر خود قرار میدهد.
عوامل اساسی که باید در ایجاد و بهبود ساختار توسعه صادرات به آن توجه ویژه شود عبارتند از: منابع انسانی وتوجه به آموزش و بهسازی هدفمند و پرورش خلاقیت و ارتقای سطح تخصص، تعهد، رفاه و… آنها در راستای اهداف صادرات – توجه به مدیریت صادرات و استفاده از استراتژیها و
سبکهای پیش برنده6در مدیریت آن و توجه ویژه به مدیریت بازاریابی- اهتمام به تامین زیرساختها و تکنولوژیهای مورد نیاز در بخش تولید و صنایع بسته بندی، ایجاد زیرساختهای ارتباطی و مبادلات بین المللی و سیستم بانکی و … – روانسازی قوانین و مقررات مربوط به حوزه تجارت خارجی بویژه صادرات کالا.
بیشک شناخت شرایط، موانع و چالشها مقدمه هر حرکت صحیح و علمی است در این تحقیق موانع موجود در مسیر صادرات استان اردبیل بررسی و پنج کالای استان که بیشترین سهم صادرات را در سبد کالاهای صادراتی استان دارند مورد مطالعه قرار گرفته است، این کالاها طبق آمار ارائه شده توسط گمرکات استان در طی شش سال اخیر (از سال 90-1385) عبارتند از: 1- مصنوعات پلاستیکی 2- سیب زمینی 3- پیاز 4- مصالح ساختمانی 5- عسل .
در این پژوهش تاثیر متغیرهای: 1-موانع انسانی و مدیریتی 2- موانع قانونی و سیاسی 3 -موانع ساختاری و اقتصادی موجود در مسیر صادرات بر میزان سهم صادرات کالاهای استان اردبیل در بازارهای هدف مورد مطالعه قرار گرفته است.
این پژوهش در پی پاسخگویی به این مسائل است که، با توجه به نقش اساسی و موثر منابع انسانی در موفقیت سازمانها، میزان آشنایی نیروی انسانی سازمان از سطوح مدیریت عالی تا عملیاتی با اصول تجارت و بازار و تغییرات محیط تجاری و میزان تواناییهای ادراکی و اجرایی آنها در فرآیند اولیه تا نهایی صادرات چه تاثیری در موفقیت صادرات دارد؟
در خصوص وضعیت ساختاری،از لحاظ زیرساختهای فنی،اطلاعاتی، خدماتی و… چه شرایطی بر صادرات استان اردبیل حاکم است و این زیرساختها چه میزانی از موفقیتها، یا عدم موفقیتهای صادرات استان را شامل میشود، و نیز مزیتها و قابلیتهای تولیدی و تجاری حاصل از شرایط ساختاری استان شامل کدام موارد است و آیا تاکید بر این مزیتها و تقویت آنها تاثیری در افزایش صادرات استان خواهد داشت؟
قوانین و مقررات داخل کشور در خصوص صادرات و قوانین و مقررات کشورهای دیگر در این خصوص برای دستیابی به اهداف صادراتی تا چه میزان میتواند موثر باشد؟ و آیا در بستر این قوانین و مقررات و با افزایش میزان آشنایی و تطابق با الزامات قانونی و هماهنگی با تغییرات آن میتوان در راستای افزایش صادرات گام برداشت.
با در نظر داشتن وضعیت فوق الذکر وبا عنایت به استعدادهای ویژهی طبیعی، ژئوپولوتیکی، انسانی و اجتماعی استان اردبیل در خصوص تولید و صادرات کالاهای مورد بحث این پژوهش، وضعیت این کالاها بررسی میشود و موانع توسعه صادرات غیر نفتی استان مورد مداقه قرار داده میشود و درصد تاثیر هریک از این دسته مسایل در سه قالب موانع انسانی و مدیریتی، موانع ساختاری و اقتصادی و موانع قانونی و سیاسی با توجه به شواهد موجود تعیین میشود.
و در پایان با بهرهگیری از یافتههای پژوهش راهکارهای مقابله با این موانع را با توجه به قوانین و مقررات کشور و در دامنهی استعدادهای بالفعل و موجود انسانی، طبیعی و فنی استان و با دیدگاهی واقع گرایانه ارائه میگردد، و پیشنهادهایی عملی برای اصلاح ساختارهای مشکل آفرین مطرح میشود.
1-3 اهمیت و ضرورت تحقيق
نظر به اهمیت صادرات در توسعه اقتصادی کشورها بدیهی است که پژوهش در حوزه صادرات و عوامل مرتبط با آن گامی در جهت کمک به توسعه اقتصادی و تسریع روند رشد اقتصادی محسوب میشود .
استان اردبیل به دلیل گستردگی در محور جغرافیایی و تنوع پدیده زمین شناسی همراه با عوامل ارتفاع و وجود دشتها و کوهستانها و نیز معادن غنی و بکر و همجواری با دریا ی خزر، مجاورت با استان مرزی آذربایجان شرقی به عنوان یکی از قطب های صنعتی کشور و استان مرزی گیلان و دیگر استعدادها و قابلیتهای طبیعی بالقوه و بالفعل یکی از قطبهای مهم تولید محصولات کشاورزی محسوب میشود. دیگر قابلیتهای استان عبارتد از: وجود مزیتهای نسبی مانند داشتن مرز مشترک با جمهوری آذربایجان، سهولت دسترسی به کشور روسیه و کشورهای اروپای شرقی و بازارهای حوزه قفقاز و آسیای میانه، داشتن موقعیت برتر از لحاظ ترانزیت و حمل و نقل بینالمللی، وجود نیروی کار ارزان و فراوان و ماهر در استان، وجود بازارچههای مرزی در استان، مشمول قوانین مربوط به مناطق کمتر توسعه یافته بودن و تخصیص یارانههای حمایتی از جمله تسهیلات بانکی کم بهره، معافیتهای مالیاتی ناشی از درآمد، معافیت حقوق ورودی ماشینآلات، امکان ایجاد صنایع پاییندستی، وجود کارخانه سیمان به عنوان زیربنای کارهای عمرانی، نزدیکی به مراکز عمده تولید کالا، وجود پتانسیل عمده برای صادرات مصالح ساختمانی و سنگهای تزئینی، زمینه مناسب تولید و پرورش ماهی و عسل و …(شامی و عاصمی زاده ، 1387).
اما با توجه به این که استان اردبیل جزء استانهایی است که در زمینه کشاورزی استعداد دارد و در بخش صنعت هم استانی رو به رشد است و با وجود نیروی انسانی جوان و تحصیلکرده متاسفانه در سطح بیکاری بالایی قرار دارد، و از ظرفیتهای انسانی و طبیعی آن چنان که شایسته است استفاده نشده است و به اردبیل از دیدگاه صادرات توجهی نشده است.
لذا برای استانی با چنین مشخصات و استعدادهای جغرافیایی و طبیعی و انسانی تحقیق در زمینه صادرات از اولویتهای توسعه محسوب میشود و متاسفانه تا کنون پژوهش کمتری در مورد کالاهای صادراتی استان و بطور کلی صادرات در اردبیل صورت گرفته است.
انجام پژوهش در زمینه صادرات علاوه برشناساندن اردبیل از لحاظ تئوریک به عنوان یکی از استانهای مطرح در زمینه صادرات و تولید، زمینههای استفاده کاربردی و عملی از نتایج پژوهش در حوزه صادرات را فراهم میآورد، و ضرورت توجه به این مساله را پتانسیلهای موجود در این استان و آمار فعلی صادرات استان به خوبی نشان میدهد.
1-4 اهداف تحقیق
هدف این پژوهش مطالعه، بررسی و شناخت مشکلات و موانع صادراتی کالاهای منتخب استان اردبیل میباشد. کالاهای منتخب شامل:1- مصنوعات پلاستیکی 2- سیب زمینی 3- پیاز 4- مصالح ساختمانی 5- عسل میباشد، که بر اساس آمار صادرات استان اردبیل که توسط گمرکات استان و سازمان صنعت، معدن و تجارت استان گزارش شده، بیشترین میزان صادرات را در شش سال گذشته ( 1390-1385 ) داشتهاند.
اهداف فرعی این پژوهش عبارتند از :
بررسی موانع انسانی و مدیریتی کالاهای منتخب صادراتی استان اردبیل.
بررسی موانع ساختاریو اقتصادی کالاهای منتخب صادراتی استان اردبیل.
بررسی موانع قانونیو سیاسی کالاهای منتخب صادراتی استان اردبیل.
1-5 سؤالات تحقيق
سوال اصلی: چه عواملی در کاهش صادرات استان اردبیل موثر است؟
آیا عوامل انسانی و مدیریتی تاثیر معنی داری بر کاهش صادرات استان اردبیل دارد؟
آیا عوامل ساختاری و اقتصادی تاثیر معنی داری بر کاهش صادرات استان اردبیل دارد؟
آیا عوامل قانونی و سیاسی تاثیر معنی داری بر کاهش صادرات استان اردبیل دارد؟
1-6 فرضیههای تحقیق
1 – عوامل انسانی و مدیریتی تاثیر معنیداری بر کاهش صادرات دارد.

فایل : 85 صفحه

فرمت : Word