مقاله کامل ایران در یک نگاه

ایران در یک نگاه
موقعيت و طبيعت كشور جمهوري اسلامي ايران سرزمين پهناوري است كه 1648000 كيلومتر مربع مساحت دارد و در جنوب غربي آسيا، ميان كشورهاي تركمنستان ، آذربايجان و ارمنستان در شمال ؛ افغانستان و پاكستان در شرق ؛ و تركيه و عراق در غرب قرار گرفته است . سراسر مرزهاي جنوبي ايران را كرانه‌هاي خليج فارس و درياي عمان فراگرفته است . مجموع مرزهاي خشكي ايران 51700 كيلومتر ، و مجموع مرزهاي آبي آن ، در شمال و جنوب 2510 كيلومتر است ايران در قلب خاورميانه قرار گرفته است و چون پلي درياي مازندران ،‌ يعني زيباترين درياچه جهان را به خليج فارس وصل مي‌نمايد و همچنين مانند چهارراهي بر سر راه شرق و غرب ، پيوندگاه تجليات فرهنگي ، معنوي و سياسي جهان شرق و غرب است  چشمه‌سارهاي زلال ، انارستان‌ها ، باغ‌هاي پسته ، رديف درختان تبريزي ، كوچ كاروان عشاير در فصل‌هاي گوناگون شب‌هاي پرستاره ، صخره‌ها ، كوه‌ها ، پستي‌بلندي‌هاي پايان ناپذير، آتشفشان‌هاي خاموش و پوشيده از برف ، جنگل‌هاي انبوه رشته‌ كوههاي البرز و كرانه‌هاي درياي مازندران از جمله چشم‌اندازهاي ديدني و فراموش ناشدني طبيعت ايران‌اند كه خاطره‌هاي ماندگار در اذهان جهانگردان به جا مي‌گذارندچهره دشت و هامون ايران در خلال سال مختلف و متغير است ؛ زماني پر از شن و سنگ، گاه پر از سيلاب و زماني پوشيده از برف و گل و لاي يا سرشار از گل و گياه و سبزه است  هنرمندان ايراني در طرح‌هاي انواع آثار هنري خود غالباً طبيعت را به عنوان نماد و نشانه‌اي از زيبايي هستي ترسيم كرده‌اند . ايرانيان آب را هميشه ارجمند داشته و نشانه آباداني شناخته‌اند . در چمن‌زارها، باغ و بوستان‌ها ، خانه‌ها و در مسجدها و مكان‌هاي مقدس به طور هميشگي آب جريان دارد و درختان بسيار به ويژه درختان سرو ، كاج ، نارنج ، انار و انگور و غيره را آبياري مي‌كند  طبيعت جادويي و پهناور ايران يكي از عامل‌هاي بسيار ارزشمند صنعت جهانگردي است . از ميليون‌ها هكتار مساحت خشكي ايران ، 19 ميليون هكتار باغ و كشت‌زار ؛ 10 ميليون هكتار جلگه و مرتع ؛ 19 ميليون هكتار جنگل ،‌و باقي مانده آن شامل زمين‌هاي باير ، صحرا و كوه است  از خصوصيات مهم اين سرزمين پهناور كه از نظر جهانگردي بسيار با اهميت است وجود رشته كوههاي سر به آسمان كشيده ، جلگه‌ها و دشت‌هاي هموار، ناحيه‌هاي كويري ، رودخانه‌ها و در ياچه‌هاي گوناگون است كه موجب شده است در هر زمان از سال ، در گوشه‌هاي مختلف آن ، يكي از چهار فصل را بتوان ديد ، به طوري كه در زمستان در ناحيه‌هاي جنوبي مي‌توان از درياي خوب و آرام براي ورزش‌هاي آبي هم چون شنا و اسكي روي آب استفاده كرد و در همان زمان در كوهستانهاي شمال و غرب كشور به ورزش‌هاي زمستاني مانند اسكي پرداخت و هم زمان در شهرهاي بسياري در كرانه‌هاي درياي مازندران ، از هواي دلپذير بهاري استفاده كردكرانه‌هاي درياي مازندران به صورت باريكه‌اي بسيار زيبا در ميان درياي مازندران و رشته‌ كوههاي زيبا و جنگلي البرز قرار گرفته‌اند
كرانه‌هاي خليج فارسي كه بخشي از آن از صخره‌هاي كوهستاني و بخش‌هاي ديگر آن از كناره‌هاي شني و باتلاقي تشكيل شده كه به يك نواختي كرانه‌هاي شمالي نيستند  استانهاي جنوبي ايران به ويژه خوزستان كه بخشي از جلگه پهناور ميان‌رودان(بين‌النهرين) را تشكيل مي‌دهد، بسيار هموار و مسطح‌اند و در ارتفاع اندكي از سطح دريا قرار گرفته‌اند. چنانكه اگر يك جهانگرد در ميان كوهستانهاي شمالي يا غربي ايران به گردش بپردازد ، در زير پاي خود شهرك‌ها ، روستاها ، باغ‌ها و چمن‌زارهاي بسيار زيبايي را خواهد يافت كه شگفتي او را برخواهند انگيخت  ارتفاع بسيار فلات ايران از سطح دريا و قرارگرفتن بيش‌تر استانهاي كشور در ارتفاع بيش از 1000 متر ، يكي ديگر از ويژگي‌هاي مهم سرزمين ايران است  رشته‌كوههاي عظيم و بلند البرز از سوي شمال ، كوههاي زاگرس از سوي غرب و رشته‌كوههايي كه از از خراسان تا بلوچستان كشيده شده‌اند، از سوي شرق سرزمين ايران را محصور نموده‌اند. مهم‌ترين قله‌هاي ايران عبارتند از : دماوند در شمال شرقي تهران با ارتفاع 5671 متر ؛سبلان در غرب اردبيل با ارتفاع 4880 متر ؛ سهند در جنوب تبريز با ارتفاع 4707 متر ؛ تخت سليمان در مركز مازندران با ارتفاع 4820 متر ؛ زردكوه در بختياري با ارتفاع 4550 متر ؛ دنا در شمال ياسوج با ارتفاع 4309 متر ؛ تفتان در جنوب زاهدان با ارتفاع 3941 متر و ده‌ها قله ديگر كه در سرتاسر ايران پراكنده‌اندپيچيدگي و گوناگوني سازندهاي آهكي، غارهاي فراواني در استان‌هاي مختلف ، به ويژه در آذربايجان ، كردستان و همدان به وجود آورده است كه مورد توجه جهانگردان بي‌شماري هستند كه براي بازديد از غارهاي مزبور به ايران سفر مي‌كنند. چشم‌اندازهاي درون اين غارها از جاذبه‌هاي مهم جهانگردي برخوردارند و پيوسته مورد بازديد جهانگردان خارجي و داخلي قرار مي‌گيرندكوههاي ايران به چين‌خوردگي‌هاي دوران سوم زمين شناسي تعلق دارند، و برخي از آنها با منشاء آتشفشاني موجبات پيدايش چشمه‌هاي آب گرم و معدني را فراهم آورده‌اند . كوهستانهاي ايران شرايط بسيار مطلوبي براي ورزش‌هاي زمستاني و كوهستاني پديد آورده‌اند. كويرهاي معروف ايران ؛ از جمله دشت لوت و دشت كوير در وسعتي بيش از 360 هزار كيلومتر مربع گسترده شده‌اند و هنوز هم از ناحيه‌هاي ناشناخته و جالب توجه به شمار مي‌روندايران با بيش از 500 چشمه معدني و آب گرم شناخته شده كه آب تمامي آنها براي تأمين آب آشاميدني و استفاده‌هاي درماني و بهداشتي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، يكي از مهم‌ترين منابع درآمد جهانگردي را در اختيار دارد . بيش‌تر اين جشمه‌ها در رشته كوههاي البرز ، آذربايجان و زاگرس قرار گرفته‌اند و تعدادي از آنها نيز در نزديكي اصفهان ، مشهد و بندرعباس واقع شده‌اند . چشمه‌هاي آب معدني سرعين اردبيل ، چشمه‌هاي آب گرم لاريجان در دامنه‌هاي البرز و همچنين چشمه‌هاي آب معدني محلات ، كه از نظر توسعه جهانگردي اقدامات قابل توجهي در آنها صورت گرفته است در تابستانها هزاران نفر را براي درمان و تفريح به سوي خود جلب مي‌كننددر كناره‌هاي جنوبي درياي مازندران ، منطقه‌اي وسيع و سرسبز با دامنه‌هاي پوشيده از جنگل وجود دارد  ارتفاع اين كناره‌ها از سطح
درياهاي آزاد جهان 28 متر است . كرانه‌هاي درياي مازندران با سواحل ماسه‌اي و مناظر دل‌انگيز از زيباترين كانونهاي سياحتي و جهانگردي ايران به شمار مي‌روند. كرانه‌ها و جزيره‌هاي جنوب ايران نيز به ويژه در فصل‌هاي سرد از جذابيت طبيعي و جهانگردي قابل توجهي برخوردارند . دامنه‌هاي رشته كوههاي البرز ، زاگرس و انشعابات آن در خراسان و آذربايجان و همچنين منشأ رودخانه‌هاي ايران ، مظهر چشمه‌سارها و نيز منبع پيدايش درياچه‌ها و تالاب‌هايي هستند كه هر يك با چشم‌اندازهاي زيبا و جذاب خود ارزش‌هاي جهانگردي در خور توجهي را به نمايش مي‌گذارندآب و هوا فلات ايران آب و هوايي نسبتاً خشك دارد . ايران در كمربند آب و هوايي خشك جهان قرار گرفته است و رشته كوههاي البرز و زاگرس از رسيدن جريان‌هاي هوايي مرطوب درياي مازندران(خزري) و مديترانه‌اي به داخل آن جلوگيري مي‌كنند. سرزمين ايران به دليل گسترده شدن بين25 و 40 درجه عرض جغرافيايي و همچنين به دليل وجود ارتفاعات، از تنوع آب‌ وهوايي شايان توجهي برخوردار است . ميانگين دماي سالانه، از شمال غرب به جنوب شرق كشور افزايش مي‌يابد و از حدود 10 درجه سانتي گراد در آذربايجان ، به 25 تا 30 درجه سانتي گراد در جنوب و جنوب شرقي مي‌رسدكرانه‌هاي شمالي و جنوبي ايران در فصل‌هاي مختلف ،‌آب و هوايي متفاوت با آب و هواي ناحيه‌هاي مركزي و كوهستاني دارند . ميانگين دماي بندرعباس در جنوب ايران در ديماه(ژانويه) به 5/18 درجه سانتي گراد مي‌رسد ميزان تفاوت بارش سالانه نيز در ناحيه‌هاي مختلف كشور بسيار زياد است و از 2000 ميلي متر در گيلان تا كم‌تر از 100 ميلي متر در نواحي مركزي در نوسان است ميانگين سالانه بارش در ايران در حدود 275 ميلي‌متر استسرزمين ايران از تنوع آب و هوايي چشمگيري برخوردار است تنوع آب و هوا ميان مناطق كشور با تغييراتي كه در فصل‌هاي مختلف ايجاد مي‌شود افزايش مي‌يابد  چنانچه در چند ناحيه مختلف از يك منطقه ، مي‌توان تابستان گرم و زمستان سرد را هم‌‌زمان ديد  بنابراين ، آب و هواي ايران را فصل به فصل بايد مورد بررسي قرار داددر ماههاي دي و بهمن ،‌در ايران سه منطقه آب و هوايي وجود دارد . كرانه‌هاي درياي مازندران با آب و هواي ملايم و نسبتاً سرد، بخش‌هاي مركزي با آب و هواي زمستاني ؛ بخش‌هاي جنوبي با آب و هوايي معتدل و مطبوع ، چهره مي‌نمايند . در فصل بهار به ويژه در ارديبهشت به طور كلي سراسر ايران از آب و هواي مطبوع و دلنشيني برخوردار است و فقط بخش‌هاي جنوبي ايران به طور ناگهاني گرم مي‌شوند در تابستان وضعيت آب و هوايي كشور پيچيده مي‌شود . هواي كرانه‌هاي درياي مازندران به علت رطوبت زياد دگرگون مي‌گردد و در روزها گرم و در شب‌ها نسبتاً خنك است . كرانه‌هاي جنوبي ايران با روزهاي بسيار گرم و شب‌هاي نسبتاً گرم و رطوبت بسيار همراه است  شهرهاي شيراز ، اصفهان ، مشهد ، تهران و تبريز كه از كانون‌هاي اصلي جهانگردي ايران به شمار مي‌آيند ، آب و هواي مختلف دارند شيراز با داشتن چهار ماه گرما در رتبه اول و تبريز با داشتن يك ماه گرما در رتبه آخر قرار دارد. استانهاي آذربايجان ، كردستان ، همدان و خراسان به عنوان استانهاي خنك در فصل تابستان شهرت
دارندبه طور خلاصه سراسر شمال كشور به ويژه منطقه‌هاي ييلاقي دامنه‌هاي البرز مانند دره نوز ، كجور ، كلاردشت و كتالم و همچنين آذربايجان ، خراسان و منطقه‌هاي مركزي كوههاي زاگرس – ميان تويسركان و گلپايگان – براي گذراندن تعطيلات گردشگران داخلي و همچنين جهانگرداني كه به ايران سفر مي‌كنند در فصل تابستان نقاط مناسبي به نظر مي‌رسند . منطقه‌هاي جنوبي ايران با توجه به نواحي مختلف آن ، از پنج تا شش ماه ، به ويژه در طول زمستان مي‌توانند مورد استفاده جهانگردان داخلي و خارجي قرار گيرندجهانگرداني كه در فصل زمستان به كرانه‌هاي جنوبي ايران سفر مي‌كنند با آب و هواي مطبوعي رو به رو مي‌شوند ، در حالي كه در همان زمان در فارس و اصفهان ، برف و سرما چهره شهرها را دگرگون كرده است در فصل تابستان هواي بيش‌تر منطقه‌هاي ايران گرم اما قابل تحمل است . بهار و پاييز ، به ويژه تعطيلات نوروزي ، براي جهانگردان و گردشگران داخلي زمان بسيار مناسب براي سير و سياحت به شمار مي‌رودتاريخ فلات ايران از قديمي‌ترين كانون‌هاي تمدني دوران باستان در آسيا است . و از اين نظر در دانش باستان شناسي ، جايگاه مهمي دارد . تاريخ اسكان در فلات ايران از دوره نوسنگي تا مهاجرت آرياها چندان روشن نيست ، اما شواهد روشني در دست است كه سرزمين ايران از ديرباز مسكون بوده است كانون‌هاي قديمي سكونت در كنار چشمه‌ها و رودخانه‌ها يا به طور كلي در مجاورت كوههاي زاگرس و البرز، به وجود آمده‌اند  مهم‌ترين اين كانونهاي باستاني عبارت‌اند از : تپه سيلك كاشان ، تپه حصار دامغان ، ترنگ تپه گرگان ، تپه حسنلو در آذربايجان ، تپه مارليك در رودبار، همچنين شوش در خوزستان در كاوشهاي باستان شناسي در اين كانون‌هاي تمدني ، آثاري به دست آمده‌اند كه قدمت برخي از آنها به هزاره پنجم پيش از ميلاد مي‌رسدجمعيت و تركيب قوميبراساس آخرين سرشماري عمومي نفوس و مسكن در سال 1375 ، جمعيت ايران اندكي بيش از 60 ميليون نفر است . از اين تعداد نزديك به 37 ميليون نفر شهرنشين و در حدود 23 ميليون نفر روستانشين و معدودي عشاير هستند . بخش عمده جمعيت شهرنشين در شهرهاي بزرگي مانند تهران ، مشهد ، اصفهان ، تبريز ، شيراز ، قم ، اهواز ، رشت، اروميه و كرمانشاه زندگي مي‌كنند.بيش از نيمي از جمعيت كشور را جمعيت فعال تشكيل مي‌دهد و در حدود 5/39 درصد كل جمعيت ايران زير 14 سال سن دارد . بدين ترتيب جمعيت ايران از نظر تركيب سني از جمله جوان‌ترين جمعيتها در ميان كشورهاي دنياست به همين خاطر جامعه ايران برخورداراز شور و نشاط جواني است از نظر اشتغال ، توزيع سني جمعيت شاغل 10 ساله و بالاتر در بخشهاي مختلف اقتصادي ، 04/32 درصد در بخش كشاورزي 5/44 درصد در بخش خدمات 70/30 درصد در بخش صنعت مشغول به كارند. تعداد شاغلان كل كشور در حدود 5/14 ميليون نفر گزارش شده است .از كل جمعيت بالاتر از 6 سال 51/79 در صد باسواد هستند . نسبت باسوادي در نقاط شهري 88/69 درصد و در نقاط روستايي 37/91 درصد افراد لازم التعليم (6-14ساله) مي‌باشد. اين نسبت در ميان مردان 66/84 درصد و در ميان زنان 21/74 درصد است . همين نسبت در نقاط
شهري براي مردان و زنان به ترتيب 56/89 درصد و 70/81 درصد و در نقاط روستايي 74/76 درصد و 41/62 درصد گزارش شده است .جهانگردان به ويژه جهانگردان حرفه‌اي علاقه بسياري به بازديد از كوچ ايل‌ها و عشيره‌ها نشان مي‌دهند . اين علاقه‌مندي دلايل متعددي دارد ؛ از جمله اين كه ايل‌ها و عشيره‌ها ، فرهنگ و سنت‌هاي قديمي و آداب و رسوم باستاني را پاسداري مي‌كنند و در ميان خود زنده نگاه مي‌دارند . به طور كلي ، آداب و رسوم و روش زندگاني كوچ نشينان ايران چندان تقاوتي با زندگاني گذشتگان باستاني ما ندارد از اين رو بازديد از ايل‌ها و عشيره‌هاي ايران و شناخت زندگي آنها توسط جهانگردان به آنان كمك مي‌كند تا با گوشه‌هايي از فرهنگ و زندگاني ايرانيان باستان آشنا شوند.ايران بر سر راه آسياي مركزي و تركيه و كشورهاي غربي قرار گرفته است و گروه‌هاي قومي متنوعي در آن زندگي مي‌كنند كه از آن جمله مي‌توان فارس‌ها، كردها، لُرها، بلوچ‌ها، بختياري‌ها، تُرك‌هاي آذري ، تالش‌ها، تركمن‌ها، قشقايي‌ها و عرب‌ها نام برد . اقليت‌هاي قومي و گروه‌هاي نژادي كوچك‌تري نيز در ايران زندگي مي‌كنند : تركمن‌ها كه در تركمن صحرا و شمال خراسان زندگي مي‌كنند و از نظر چهره ، زبان و فرهنگ با قوم‌هاي ديگر ايراني تفاوت دارند . در نواحي مركزي ايران ،‌ايل قشقايي كه تبار تركي دارد ، زندگي مي‌كنند . قوم‌هاي عرب بيش‌تر در خوزستان و به صورت پراكنده در كرانه‌هاي خليج فارس زندگي مي‌كنند . تركيب قومي جامعه امروزي ايران در نتيجه گسترش ارتباطات و آميزش فزاينده مردم با يكديگر به مقدار زيادي دگرگون شده و فضاي اجتماعي نسبتاً يكساني پديد آمده است كه در اثر آن ، اقوام ايراني پيكره واحدي را به وجود آورده‌اندگروه‌هاي رنگين پوست كه به طور پراكنده در استانهاي جنوبي ايران ديده مي‌شوند از بقاياي مناسبات تجارت برده با زنگبار هستند . اقليت‌هاي هندي مقيم جنوب ايران نيز بازمانده بازرگانان هندي ساكن ايران در زمان‌هاي گذشته هستنددين و فرهنگ  دين رسمي ايران بر اساس اصل 12 قانون اساسي ، اسلام و مذهب شيعه اثني عشري است . حدود 99/65 درصد مردم مسلمان هستند پيروان مذهب‌هاي اسلامي حنفي ، مالكي ، شافعي ، حنبلي و زيدي در ايران از احترام و آزادي كامل برخوردارنددر قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران ، دين‌هاي زرتشتي ، مسيحي و كليمي به رسميت شناخته شده‌اند و پيروان آنها مي‌توانند مانند مسلمانان با حقوق يكسان در زندگي سياسي ، اجتماعي و اقتصادي كشور شركت كنند. اقليت‌هاي ديني زرتشتي ،‌ارمني ، كليمي و آشوري و كلداني در مجلس شوراي اسلامي نمايندگان مستقل دارند . غناي فرهنگي ايران در عرصه‌هاي مختلف از جمله انواع هنرهاي شرقي ، ادبيات و عرفان آوازه‌اي جهاني دارد . اسطوره‌ها، ‌افسانه‌ها ، حكمت و فلسفه ، شعر ، موسيقي ، ادبيات عامه ، صنعت‌هاي دستي ، معماري و هنرهاي تزئيني ايران ، بخش شايان توجهي از گنجينه‌هاي انديشه ، هنر و فرهنگ بشري را تشكيل داده‌اندتقسيمات اداري و سياسي براساس آخرين تقسيمات كشوري ، كشور ايران به 28 استان و 252 شهرستان و 680 بخش تقيسم مي‌شود . هر استان با تقسيمات تابعه زير
نظر استاندار؛ هر شهرستان به وسيله فرماندار و هر بخش توسط بخشدار اداره مي‌شودبزرگ‌ترين استان ايران با مساحت 313 هزار كيلومتر مربع ، استان خراسان و كوچك‌ترين آن‌ها ، هر يك با مساحت كم‌تر از 15 هزار كيلومتر مربع ، استان‌هاي گيلان ، چهارمحال و بختياري ، كهكيلويه و بويراحمد ،‌گرگان ، قزوين و قم هستند
خراسان:
آب و هواي خراسان:
اگر به نواحی مختلف استان سفر کنیم با چشم اندازهای متفاوتی که نشان دهنده ی تنوع آب و هوایی در سطح استان است مواجه می شویم . استان خراسان رضوی از مناطق خشک و نیمه خشک کشور به شمار می رود اما تحت تأثیر عوامل جغرافیایی مختلف از تنوع اقلیمی برخوردار است . نواحی مرتفع زمستان های سرد و تابستان های معتدل و نواحی کم ارتفاع زمستانهای نسبتا سرد و تابستان های گرم و خشک دارند . عوامل مؤثر در تنوع اقلیمی استان خراسان رضوی عبارتند از عرض جغرافیایی یا تفاوت زاویه ی تابش خورشید در نقاط مختلف استان ، اختلاف ارتفاع میان بلندترین و پست ترین نقاط استان که به بیش از 3000 متر می رسد و توده های هوایی متفاوت که سبب تغییرات عمده ی آب و هوایی می شوند . در آسمان استان خراسان رضوی چندین توده هوایی متفاوت شکل می گیرد که توده های هوای سرد قطبی ، توده هوای مرطوب غربی و توده هوای گرم و خشک از آن جمله اند . علاوه بر توده های هوا ، بادهای 120 روزه نیز که در بعضی نواحی با گرد و غبار همراه اند بر تغییرات جوی مناطقی از استان تأثیر می گذارند و باعث افزایش دما و خشکی هوا می گردند .
همچنین عوامل دیگری مانند جهت و امتداد کوهها ، وجود بیابان و دوری از دریا بر آب و هوای استان مؤثرند .
منابع آب :
به دلیل موقعیت جغرافیایی و نوع اقلیم در خراسان رضوی ، در این استان آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است . منابع آب در استان خراسان رضوی به دو بخش آب های سطحی و آب های زیر زمینی تقسیم می گردد .
آب های سطحی :
در این استان رودهای پر آب نظیر آن چه در شمال و غرب کشور دیده می شود وجود ندارد و به دلیل کمبود ریزش های جوی اغلب رودها فصلی هستند . بیشتر رودهای دائمی در استان خراسان از کوه های شمالی و شمال غربی سرچشمه می گیرند . رودهای مهم خراسان رضوی عبارتند از : « رود اترک » که مهمترین رود در شمال غربی استان است و از روستای عمارت قوچان سرچشمه می گیرد و پس از عبور از
خراسان شمالی وارد دشت گرگان شده و سرانجام به دریای خزر می ریزد .
« کشف رود » یکی دیگر از مهمترین رودهای استان است که از کوههای هزار مسجد سرچشمه گرفته و در شمال شرقی استان و دشت مشهد جاریست . این رود در ناحیه ی مرزی پل خاتون به هریرود می پیوندد و سرانجام با نام تجن به ریگزارهای قره قوم در ترکمنستان می ریزد .
رودهای درونگر و رنگلانلو از دامنه های شمالی هزار مسجد سرچشمه می گیرد و پس از عبور از شمال درگز و آبیاری اراضی منطقه ، وارد ترکمنستان می شود .
رودجام از کوه های فریمان نشأت گرفته و در نزدیکی « دوآب » به هریرود می پیوندد.
« رود کال شور » از کوه جغتای و دامنه های جنوبی بینالود سرچشمه گرفته و پس از عبور از جنوب سبزوار به دشت کویر می ریزد .
و سرانجام « رود شش طراز » در ارتفاعات شمال کاشمر شکل گرفته و بعد از عبور از مناطق کوهستانی به حوضه ی آب ریز کویر نمک فرو می رود .
آب های زیر زمینی :
استان خراسان رضوی از جمله مناطقی است که در استفاده از آب های زیرزمینی سابقه ای طولانی دارد . در این منطقه آب های زیر زمینی به صورت قنات ، چشمه ، چاه عمیق و نیمه عمیق مورد استفاده قرار می گیرند .
قنات قصبه که از شاهکارهای آبی جهان است از دو رشته کوه اصلی و شش شاخه فرعی تشکیل شده و مادر چاه های آن در دامنه ی شمالی سیاه کوه و مظهر کنونی آن در جنوب محله ی معروف به قصبه قرار دارد . این قنات بیش از 33 کیلومتر طول دارد و عمق مادر چاه اصلی در انتهای رشته ی « دولاب نو » با توجه به شیب زمین حدود 300 متر و میزان آب دهی آن بیشتر از 130 لیتر در ثانیه است .
بهره برداری از چاه های عمیق و نیمه عمیق بر میزان آب قنات ها اثر منفی گذاشته است و به سبب عدم توجه به نحوه ی برداشت آب تعادل بین تغذیه و تخلیه ی چاه ها به هم خورده است .
جغرافیای طبیعی
موقعیت و وسعت:
استان خراسان رضوی در شمال شرقی ایران واقع شده و چهارمین استان وسیع کشور است . این استان با حدود 600/127 کیلومتر مربع مساحت ، 7/7 درصد از مساحت کشور ایران را شامل می شود و بین 34 تا 38 درجه ی عرض شمالی و 57 تا 61 درجه ی طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد . استان خراسان رضوی با کشور ترکمنستان 6/531 کیلومتر و با کشور افغانستان 302 کیلومتر مرز مشترک دارد و از جنوب به خراسان جنوبی ، از شمال غربی به خراسان شمالی و از غرب به استانهای سمنان و یزد محدود می گردد .
ناهمواری ها :
بطور کلی ناهمواری های استان خراسان رضوی به دو بخش :
·        نواحی کوهستانی و
·        سرزمین های هموار تقسیم می شوند .
نواحی کوهستانی :
در بخش شمالی خراسان رضوی قسمت قابل توجهی از دو رشته کوه کپه داغ هزار مسجد و آلاداغ ، بینالود قرار گرفته است . رشته کوههای هزار مسجد با حدود 3040 متر ارتفاع از جهت شمال غربی به جنوب شرقی امتداد یافته است و ارتفاع آن در اطراف سرخس کاهش می یابد . این کوهها در یک حوضه ی رسوبی با گسل های عمیق شکل گرفته اند . رسوبات ا ین حوضه بر اثر فرایندهای کوه زایی آلپ ـ هیمالیا به شکل تاقدیس ها و ناودیس های متوالی درآمده اند .
اما رشته کوههای بینالود در امتداد البرز شرقی قرار گرفته اند و شکل گیری آن مشابه هزار مسجد بوده است و بلندترین قله ی این رشته کوه ( بام خراسان ) بیش از 3200 متر ارتفاع دارد . رشته کوه بینالود بر اثر آخرین فعالیت های کوه زایی آلپی به وجود آمده است و لایه های آن به سوی نیشابور روی هم رانده شده و چین خورده اند . بینالود از شمال شرق به دره ی کشف رود و دشت مشهد و از جنوب غربی به چاله ی ساختمانی دشت نیشابور مشرف است .
ارتفاعات جنوبی استان خراسان رضوی از ادامه ی کوه های ایران مرکزی شکل گرفته است و کوه های سیاه کوه و کوه سرخ را شامل می گردد . رشته کوه « کوه سرخ » از غرب روستای درونه تا مرز ایران و افغانستان امتداد یافته و به صورت رشته های موازی و قوسی شکل است . بلندترین نقطه ی کوه سرخ حدود 3000 متر ارتفاع دارد . در ساختار این کوه طبقات رسوبی قدیمی و توده های آذرین دخالت داشته اند . این کوهها به سمت شرق به دو قسمت تقسیم شده اند . شاخه ی شمالی آن شهر تربت حیدریه را در خود جای داده و با کاهش تدریجی ارتفاع ، به صورت تپه های کم ارتفاع تایباد درآمده است و شاخه ی جنوبی آن تا داخل خاک افغانستان امتداد یافته است . کوههای مجموعه ی سیاه کوه از کویر بجستان ( نمک ) آغاز می شوند و تا مرز خراسان جنوبی امتداد می یابند و در حد فاصل گناباد ـ فردوس قرار گرفته اند . بلندترین نقطه سیاه کوه در جنوب کاخک بیش از 2800 متر ارتفاع دارد . سیاه کوه بخشی از ارتفاعات شرقی ایران است و در ساختمان آن بیشتر سنگ های رسوبی و در برخی مناطق سنگ های آذرین دیده می شود .
سرزمین های هموار :
بیشتر دشت ها و سرزمین های هموار این استان بر اثر فرسایش شکل گرفته اند . دشت مشهد با طول تقریبی 140 و عرض 20 کیلومتر یکی از وسیع ترین دشت های خراسان رضوی است .
این پهنه ی وسیع که بین ارتفاعات هزار مسجد و بینالود محصور شده بر اثر حرکات چند گسل موازی و عمدتاً با امتداد شمال غربی ـ جنوب شرقی شکل گرفته است . نهشته های رسوبی پایکوهی آن باعث شکل گیری مخروط افکنه های حاصل خیزی مانند « فریزی » و « طرق » شده است که در کشاورزی استان نقش مهمی دارند .
تقسیمات کشوری استان خراسان رضوی
در تابستان سال 1383 استان خراسان با تصویب مجلس شورای اسلامی به 3 استان خراسان شمالی ، رضوی و خراسان جنوبی تقسیم گردید . استان خراسان رضوی با مرکزیت شهر مشهد ، بر اساس آخرین تقسیمات کشوری که در آذرماه سال 1383 انجام گرفت دارای 20 شهرستان ، 62 بخش ، 65 شهر و 158 دهستان است . شهرستان های این استان عبارتند از : درگز ـ قوچان ـ کلات ـ چناران ـ مشهد ـ نیشابور ـ سبزوار ـ

فایل : 30 صفحه

فرمت : Word