مقاله کامل اکولوژی برنج

فصل اول
1-1- مقدمه
1-1-1- مبداء اوليه برنج:
نام برنج از زبان هندي گرفته شده است كه به آن اريسي (Arisi) مي‌گويند. در زبان انگليسي به برنج Rice‌ گفته مي‌شود كه همان نام عمومي برنج است. در زبان فرانسه Riz و در استان گيلان به برنج (بج) (Bej) و به خوشه آن (ورزه) (Vorze) و به شلتوك آن جو مي‌گويند.
كشت برنج كه امروزه در تغذيه صدها ميليون انسان در سرتاسر جهان نقش مهمي را عهده‌دار است. در چين و هندوستان سابقه هفت هزار ساله دارد(7)، اما كشت برنج در ايران از 2000 سال پيش متداول بوده است. در زمان هخامنشيان، اشكانيان و ساسانيان نيز در ايران برنج كشت مي‌شده است. هم‌اكنون در استان‌هاي گيلان و مازندران از مناطق توليد برنج در كشور هستند(1).
اعتقاد بر اين است كه منشاءoryza sativa متداولترين گونه برنج، قاره آسيا است. 90درصد كل توليد برنج از آسياست، از جمله كشورهايي مثل چين، هندوستان، ژاپن، كره، جنوب شرقي آسيا و جزاير مجاور اقيانوس آرام كشت مي‌شود. در خارج از آسيا، كشورهايي مثل برزيل و ايالات متحده با توليد 5/0درصد از برنج مصرفي جهان، بيشترين مقدار توليد را دارند.
بيش از 70% برنج دنيا در مناطق گرمسيري مرطوب آسيا كشت مي‌شود و تنها نقاط نسبتاً كوچكي از مناطق خشك به كشت آن اختصاص دارد. با اين حال توليد برنج در بعضي نقاط نيمه‌خشك، به ويژه در كشورهايي كه آب و هواي مديترانه‌اي دارند، مانند ايالات متحده آمريكا (كاليفرنيا)، مصر، اسپانيا و ايتاليا بالنسبه حائز اهميت مي‌باشد، زيرا در اين مناطق برنج گذشته از اهميت اقتصادي كه دارا مي‌باشد، به لحاظ آنكه مي‌توان در خاك‌هاي شور و نمكزده كشت شود، در روند اصلاحي اين خاك نقش مهمي را ايفا مي‌كند(7).
در مورد قدمت اهلي كردن برنج در مقايسه با گندم، نمي‌توان قاطعانه اظهارنظر كرد، ليكن شواهدي در دست است كه برنج در 5000 سال پيش در چين به صورت ديم كاشته مي‌شد و آنگاه بعد از گسترش و توسعه زراعت در دره‌ها و دلتاها، گونه‌هايي بوجود آمده كه قادر به روئيدن در آبهاي راكد شده‌اند(7).
گسترش و انتشار برنج به مناطق خشك و نيمه‌خشك، يعني آسياي غربي و منطقه مديترانه‌ در تاريخ‌هاي بعدي صورت گرفته و احتمالاً در زمان امپراتوري ايران بوده است كه گياه مزبور در بين‌النهرين كشت مي‌شده و از آن پس وارد سوريه و تركستان (تركيه) شده است. بعد از حمله اسكندر به هندوستان، برنج وارد يونان شد و از آنجا توسط اعراب به كشورهاي مصر، مراكش، اسپانيا و غرب آفريقا منتقل گرديد(7).
جدول 1-1، سطح زير كشت، عملكرد و توليد كشورهايي كه بيش از 5 ميليون تن برنج در سال توليد مي‌كنند را نشان مي‌دهد. كليه كشورها بجز چهار كشور چين، ژاپن، كره و ايالات متحده، بطور كامل و يا عمدتاً كشورهاي گرمسيري هستند. چين و هند، هر دو برنج را در مناطق گرمسيري توليد مي‌كنند. اگرچه بيشترين سطح زير كشت برنج در هر دو كشور در رابطه با سيستم‌هاي رودخانه‌اي آنها در مناطق گرمسيري مي‌باشد، متوسط عملكرد كشورهاي گرمسيري اساساً كمتر از كشورهاي معتدله است: بين 3/4-2 تن در هكتار است، اما قابليت توليد برنج در در جنوب چين به طور متوسط 7/5 تن در هكتار در مقايسه با 6/5 تا 7/6 تن در هكتار در كشورهاي معتدله است. متوسط قابليت توليد برنج در كشورهاي گرمسيري توليد كننده بالا در حال حاضر، 8/2 تن در هكتار است و در طي دهه گذشته، 36/0 درصد افزايش يافته است.
جدول 1-1: كشورهاي عمده توليدكننده برنج، سطح زير كشت، عملكرد و توليد در سال 1991 در كشورهايي كه بيش از 5 ميليون تن در سال توليد دارند.
2-1-1- اهميت برنج:
اصطلاح «برنج خوردن» در بسياري از زبان‌ها به منظور القاء فكر «غذا خوردن» يا بطوركلي «خوردن» بكار مي‌رود. برنج محصول عمده گياهان زراعي مهم كشورهاي در حال پيشرفت است و قوت غالب بيش از يك سوم جمعيت دنيا را تشكيل مي‌دهد. اين ماده غذايي به منزله نيمي از خوراك يك ميليارد و هشتصد ميليون نفر و نيز از ربع تا نيمي از چهارصد ميليون نفر ديگر است (7).
برنج از آن جهت در تغذيه انسان قرار مي‌گيرد كه داراي حدود 7/7% پروتئين، 2/75% مواد غيرازته، 4/0% چربي، 2/2% سلولز و 5/0% خاكستر مي‌باشد. همچنين قابليت هضم برنج به مراتب بيش از سيب‌زميني، نان چاودار و گندم، شير و ساير محصولات غذايي است. از نظر ارزش غذايي و ميزان كالري توليدي، برنج بر اكثر مواد غذايي مورد مصرف انسان، برتري دارد (7).
تغذيه مدام با دانه‌هاي برنج كه داراي مقدار كمي ويتامين B1 است، در انسان ايجاد مرض بري‌بري مي‌نمايد. ضريب هضم مواد آلي بدون پوسته در حدود 92% و ضريب هضم پروتيئن آن در حدود 86% مي‌باشد.
فصل دوم
طبقه‌بندي و گياه‌شناسي برنج
1-2- طبقه‌بندي برنج
برنج از جنس Oryza و خانواده Poaceae‌ (Gramineae) و قبيله Oryzae تعلق دارد و داراي دو گونه زراعي مي‌باشد كه عبارتند از:
1. Oryza Sativa: كه گونه زراعي مهم برنج مي‌باشد و داراي 24=n2 كروموزم دارد كه منشا آن آسياست.
2. Oryza glaberrima: كه گونه زراعي ديگري از برنج است، اما نسبت به گونه O.sativa قدمت و تنوع ژنتيكي كمتري دارد و گونه‌اي است كه در آفريقا كشت مي‌شود(7).
نكته مهمي كه در مورد اين دو گونه وجود دارد، اين است كه گونه O.sativa نسبت به گونه آفريقايي آن، يعني O.glaberrima از اهميت بيشتري برخوردار است، زيرا گونه آفريقايي داراي دانه‌هايي با رنگ تيره و كيفيت پاييني است(7).
كمپلكس Sativa‌ كه همگي ديپلوئيد (24=n2) هستند، يعني داراي 24 جفت كروموزوم هستند، شامل: 1) O.sativa‌ و خويشاوندان وحشي آن، O.nivara, O.nufipogon و 2) O.glaberrina و خويشاوندان وحشي آن، O.barthii, Olongistaminata‌ هستند.
عقيده بر اين است كه O.Sativa, O.glaberrina نقاط پاياني اهلي شدن مستقل و موازي باشند. به نظر مي‌رسد كه هر دو گونه از اجداد يكساله توسعه يافته باشند. O.Sativa‌ گونه‌اي است كه شبيه به O.nivara‌ مي‌باشد و O.gluberrina شبيه به O.barthii است(2).
O.rufipogon، برنج وحشي دائمي است و O.nivara برنج وحشي يكساله است(1) كه اين دو، جزء خويشاوندان وحشي O.sativa است كه داراي ريشك‌هاي بلندي بوده و تكرار دگر گرده‌افشاني بالايي دارند، داراي سنبلچه‌هاي شكننده و خواب زياد بذر مي‌باشند و شديداً به دوره نوري واكنش نشان مي‌دهند. اهلي شدن و ايجاد O.sativa باعث كاهش ريشك‌ها، تكرار دگر گرده‌افشاني، شكنندگي و
خواب بذر و واكنش به دوره نوري مي‌شود و همراه با پيشرفت‌هاي زراعي مانند اندازه بزرگتر پانيكول و تعداد بيشتر برگ‌ها، عادت رشد بوته‌اي و طويل شدن دوره پر شدن دانه مي‌باشد(2).
O.Sativa داراي سه نژاد يا سه زيرگونه زراعي مختلف است كه در قاره آسيا، اروپا و آمريكا كاشته مي‌شود و همچنين تمام برنج‌هاي زراعي ايران در اين گونه‌ها قرار دارند.
1. تپپ اينديكا (Indica)
از تيپ‌هاي گرمسيري برنج مي‌باشد كه در مقابل خشكي و بيماري‌ها و آفت مقاوم بوده و داراي ارقام مختلفي از نظر زمان رسيدن است. اين تيپ شامل برنج‌هاي با دانه دراز و ساقه بلندي مي‌باشد كه در برابر ريزش دانه حساس هستند، در كشورهاي هندوستان، سريلانكا، تايلند و مالزي كشت مي‌شود.
2. تيپ ژاپونيكا (Japonica)
تيپ معتدل برنج است. در مقابل سرما مقاوم مي‌باشد. اين تيپ شامل برنج‌هاي با ساقه نسبتاً كوتاه و دانه گرد بوده، در كشورهاي چين، كره، ژاپن، اروپا و كاليفرنيا كشت مي‌گردد.
3. تيپ جاوانيكا (Javanica)
از تيپ‌هاي حد واسط برنج است. اين تيپ برنج در كشورهاي اندونزي، فيليپين، تايوان و ژاپن كشت مي‌شود. در شكل 1-2 و جدول 1-2، به ترتيب مي‌توان شكل اشكال پانيكول و خصوصيات مورفولوژيك ديگر اين سه تيپ، گونه O.Sativa را مشاهده و بررسي كرد(1).

فایل : 27 صفحه

فرمت : Word