مقاله کامل اهمیت اجرای درس پژوهی در دانشگاه
مقاله کامل اهمیت اجرای درس پژوهی در دانشگاه
اهمیت اجرای درس پژوهی در دانشگاه
چکیده
درس پژوهی به عنوان یک فعالیت گروهی، راهی برای بهبود کیفیت تدریس است. شواهد در داخل و خارج کشور، موفقیت درس پژوهی در مدارس را نشان میدهد. از سویی دیگر کیفیت تدریس یکی از موضوعات مهم در آموزش عالی است. با این وجود بررسی پژوهشهای صورت گرفته، بیانگر این است که درس پژوهی تنها مختص مدارس نیست و سایر سازمانها از جمله دانشگاهها با وجود آوردن شرایط لازم و در صورت بها دادن به کیفیت تدریس و اهمیت دادن به فعالیتهای گروهی میتوانند از این روش برای بهبود کیفیت تدریس در دروس مختلف استفاده کنند. در این مقاله در رابطه با اهمیت اجرای درس پژوهی در دانشگاه، چیستی درس پژوهی، تاریخچه درس پژوهی، اصول درس پژوهی و مطالعات صورت گرفته از اجرای درس پژوهی در کشورهای مختلف مطالبی بیان گردیده است.
واژگان کلیدي: درس پژوهی، اشتراک دانش، دانشگاه
مقدمه
دانشگاه به عنوان نهاد علمی کشور، اصلیترین خاستگاه نیروی انسانی لازم برای اداره جامعه و حکومت است. بنابراین هر حکومتی که خواهان تحول و ترقی و تعالی باشد باید به تعمیق و گسترش طرحهای علمی و پژوهشی بپردازد تا بتواند به ابداعات و نوآوری نائل آید و بدون تردید دانشگاه مطلوب در جامعه اسلامی دارای چنین ماهیتی است (سمیعی و مظفری، 1391). با توجه به این که عالی ترین محصول نظام آموزشی، فارق التحصیلان دورههای تحصیلات تکمیلی هستند، انتظار میرود تواناییهای علمی و پژوهشی آنان تا حد زیادی بهبود یابد تا نه تنها به انتقال و ترویج علم بپردازند بلکه از طریق فعالیتهای پژوهشی به دانش جدید نائل آیند (فرخی، 1389). برای رسیدن به این هدف و افزایش تواناییهای علمی دانشجویان، باید تدریس و آموزش در دانشگاه به بهترین شیوه صورت گیرد.
روش تدریس میتواند تضمین کننده یادگیری باشد. به همین دلیل، نحوه ی تدریس از محتوای آن اهمیت بیشتری دارد. در واقع آنچه به کلاس درس و فعالیتهای آن هویت میدهد تواناییها و قابلیتهای اساتید است که در قالب شیوههای تدریس عینیت مییابد (عبدلی، پورشافعی و زین الدینی میمند، 1396). یکی از راههای افزایش کیفیت دانش و مهارت تدریس در دانشگاهها، اشتراک دانش است(Yu and Zhou, 2015). با اشتراک دانش، دانش و نوآوری جدید ایجاد میشود و عملکرد و شایستگی افراد و سازمان افزایش مییابد(Areekkuzhiyil، 2019 و 2016). از طرف دیگر مهم ترین عنصر سازنده دانشگاهی در حیطه تولید دانش، اعضای هیئت علمی هستند و موفقیت دانشگاه، به توان علمی آنها و اشتراک دانش و همکاری که با یگدیگر دارند، وابسته است
(اسماعیل پناه و خیاط مقدم، 1392). اعضای هیئت علمی دارای دو نوع دانش عینی و ضمنی هستند. دانش عینی، حاوی دستورالعملها و رویهها است که قابل لمس است اما دانش ضمنی به شکل ملموس ارائه نمی شود و از طریق تجربههای فردی، تدریس، انجام پژوهش، ایدهها و ارزشها، مدلهای ذهنی، باورها و ادراکات به دست میآید و تنها به صورت غیر مستقیم، از طریق استعاره و قیاسی بیان میشود. به همین دلیل ژاپنیها بر دانش ضمنی تمرکز میکنند و کلید موفقیت آنها همین است.ژاپنیها آموخته اند که چگونه میتوان معنا و مفهوم را به دانش عینی تبدیل کرد(Nonaka and Takcuchi, 1995). اساتید لازم است برای تدریس موثر در کلاس درس با یکدیگر همکاری و تبادل تجربه داشته باشند. افزایش همکاری میان اعضای هیأت علمی سبب حمایت معنوی و ارتقای اعتماد به نفس و نوآوری آموزشی میشود (kelchtermans, 2006؛ به نقل از Chenault, 2017).با توجه به این که هر فرد تخصص، تجربه، مهارت و شایستگیهای مختلفی دارند؛ کار تیمی باعث ایجاد ارتباطات موثری میشود. در واقع نقشهای مختلف با یکدیگر ترکیب میشوند که نتیجه آن افزایش کیفیت عملکرد، افزایش یادگیری و تقویت نقاط قوت و کاهش ضعفها برای رسیدن به هدف است (نوروزی، ابوالقاسمی و قهرمانی، 1394). کار تیمی، نه تنها یک پیشنهاد برای بهبود عملکرد است، بلکه یک ضرورت در پژوهش محسوب میشود و علم با ارتباط متقابل بین متخصصان توسعه مییابد (خنیفر، بردبار و فروغی قمی، 1390؛ Hart، 2000). در این صورت پژوهشگران باید به صورت متحد و یکپارچه کار کنند تا هم افزایی در دستیابی به نتایج صورت پذیرد.
درس پژوهی با رویکرد کار تیمی فرصتی برای گفت و گو، یادگیری از طریق تجربههای خود و دیگران و بهبود آموزش مشارکتی فراهم میکند(سلطانی و همکاران، 1394؛ Chenault، 2017) و با اجرای آن، آموزش موفق یک پیروزی شخصی نیست بلکه یک پیروزی به اشتراک گذاشته شده است. به همین ترتیب، یک تدریس بد، دیگر تنها به یک فرد فشار نمی آورد(Chenault, 2017). درس پژوهی به عنوان جایگزینی برای رسیدگی به مشکلات مربوط به شیوههای تدریس و یادگیری نمایان شده(Nashruddin, 2016) و یک الگوی ژاپنی است که در عمل به گسترش فرهنگ یادگیری در مدرسه یاری میرساند و یکی از رویکردهای نوین برای توسعه و بهبود یادگیری در کلاس درس است. درس پژوهی به زبان ساده مطالعه و پژوهش جمعی در روش تدریس، به عنوان راهکاری برای خروج از آموزش سنتی به فعال است که بر اهداف و درسهای اصلی تاکید میکند لذا منطق آن میگوید کلاس درس بهترین مکان برای بهبود آموزش است (عرفانی، 1395؛ بختیاری و مصدقی نیک، 1395).
تعریف درس پژوهی
تعاریف مختلفی از درس پژوهی بیان شده است که در زیر به برخی از آنها اشاره شده است.
Lo، (2010) درس پژوهی را فعالیت اشتراکی معلمان برای طراحی دروس به منظور فراهم کردن بهترین فرصت یادگیری برای دانشآموزان میداند. به بیانی دیگر Plummer، (2007) درس پژوهی را کاربرد روش علمی در مدرسه و فرایند آموزش و یادگیری میداند. بدین شکل که معلمان به طور مشارکتی فرضیهای را مقابل دانشآموزان بیازمایند و در نتیجه آن مشخص میشود که چه موقعیتهایی کسب شده و چه قسمتهایی نیاز به اصلاح دارد. پس از مقداری تامل،
بازاندیشی، اندیشه و تفکر هشیارانه مشارکتی، اصلاحات لازم را انجام داده و سپس فرضیه اصلاح شده را مجددا آزمون میکنند و این فرایند بدین شکل ادامه مییابد (به نقل از حبیبزاده، 1392).
مجموعه فعالیتهایی که اساتید در سطح گروه درس پژوهی با بحث و گفت گو، تدوین طرح درس، اجرا و مشاهده نتایج در رابطه با درس به منظور بهبود کیفیت تدریس انجام میدهند، گفته میشود. در این مسیر اساتید با کسب اطلاعات از نحوه یادگیری دانش آموزان، برای اصلاح روشهای تدریس خود به صورت جمعی تصمیم میگیرند (عرفانی و همکاران، 1395).
درس پژوهی یک الگوی پژوهشی معلمان در کلاس درس برای بهبود مستمر آموزش، عینی سازی یادگیری، رشد حرفهای معلمان و تولید دانش حرفهای است (بختیاری و مصدقی نیک، 1395)
درس پژوهی یک تمرین توسعه حرفهای است که در آن معلمان همکاری میکنند تا برنامه درس را توسعه دهند، یاد بگیرید و درس بگیرید تا اطلاعات را در مورد یادگیری دانشآموزان جمعآوری کنند و از مشاهدات برای اصلاح درس استفاده میکنند. معلمان مهارتهای خود را در این مسیر بهبود میبخشند(Babcock, 2011).
تاریخچه درس پژوهی
رویکرد درس پژوهی به شکل و رویه کنونی را عمدتا منتسب به معلمان ژاپنی میدانند. بختیاری بر اساس تجارب حضور و مطالعه این فرایند درس پژوهی در کشور ژاپن بیان میدارد: در ژاپن «جوکیو کین کیو» از حدود 100 سال پیش مطرح شده است که واژه معادل آن را«lesson study» میداند که طبق گفته ی وی دکتر سیف معادل «مطالعه درس» را برای آن قرار داده است در حالی که سرکارآرانی آن را «مطالعه تدریس» به
نوعی مطالعه«teaching» معنا میکند. یعنی مطالعه مجموعه کارهایی که معلم در کلاس درس انجام میدهد (شریفان، 1395). از جمله ویژگیهای کلیدی اجرای اصلاحات در برنامههای آموزشی ملی در ژاپن این است که درسپژوهیها به مدارس ابتدایی و متوسطه، دانشگاهها، ادارات و دفاتر پیش دانشگاهی و انجمنهای موضوعی پیوند خورده تا در پیاده سازی، همکاری کنند. سیستم ژاپن نشان میدهد که چگونه نقاط قوت رهبری معلمان و محتوا مبتنی بر تحقیق را میتوان برای حمایت از برنامه درسی، از طریق سیستمهای همپوشانی درس پژوهی پیوند داد. در واقع درس پژوهی میزان تغییر در برنامه درسی را تعیین میکند و از اصلاحات آموزشی حمایت میکند(Takahashi andLewis، 2013). در این راستا جلسات دورهای برای نوشتن طرح درس مشترک، ساختن نوآوری آموزشی و تلاش برای استفاده از این طرح در شرایط واقعی کلاس و بهبود برنامه در ژاپن به وجود آمد. رویکرد اساسی سیستم ژاپن عبارتند از: 1)تصمیمگیری برای توسعه ی یادگیری دانشآموزان در کلاس 2)مشارکت با سایر معلمان 3) ادراک معلمان از اهداف تدریس. بنابراین، توسعه یا تغییر در جهان بینی معلمان از طریق تدریس فرآیند توسعه حرفهای به نام “درس پژوهی” یک مسئلهضروریبود (Inprasitha, 2014).
هدف درس پژوهی
هدفهای درس پژوهی گسترس فرهنگ یادگیری مشارکتی، فراهم کردن محیط و زمینه یادگیری معلمان از ایده و دانش دیگران، تغییر روشهای قدیمی یاددهی، بازاندیشی در رفتار توسط معلمان، آموختن از دیگران، سهیم شدن در تجارب آموزشی و تربیتی دیگران، تحلیل و بررسی چگونگی تفکر و یادگیری دانشآموزان در حین یادگیری، شناسایی مسائل و مشکلات یادگیری دانشآموزان در موضوعات متفاوت و اولویت
بندی مشکلات است (بهرامی و مرسلی، 1391). این اهداف نشان دهنده این است که اجرای درس پژوهی در دانشگاه، با اهمیت دادن به مسائل آموزشی میتواند نتایج مثبت و قابل توجهی داشته باشد.
اصول درس پژوهی
پژوهشی با رویکرد کیفی و با استفاده از روش تحقیق پدیدارشناسی در میان اساتیدی که درس روش تدریس را آموزش میدهند اجرا شد که اصول اجرای موفق درس پژوهی را شامل: 1.کار تیمی (صبوری، اعتماد به گروه، هم افزایی، شراکت در رهبری، مسئولیت مشترک، هیجان جمعی و سهیم شدن همه ی اعضا در تولید یک روش تدریس مشترک)2.تدریس تعاملی(هم اندیشی، تعامل گروهی، فعالیتهای گروهی، برنامه ریزی گروهی، خلق فرصتهای تفکرگونه، پویایی کلاس، ایجاد روابط بین فردی، تعدیل خصوصیات اخلاقی بد)3. تفکر تعاملی(تفکر خلاق، تفکر انتقادی، حل مساله جمعی، توانایی تحلیل اطلاعات، فرصتهایی برای تفکر و راه حلهای مختلف)4. جامعیت علمی (رشد بینش عملی، درک موقعیت، پیوند نظر و عمل، انسجام) میداند (فرزان پور، ناطقی و سیفی، 1396). درس پژوهی اگر به درستی و بر اساس اصول و قواعدش اجرا شود نتایج مثبتی مانند افزایش دانش موضوعی، بهبود نحوه آموزش، افزایش توانایی مشاهده دانشجویان، ارتباطهای قوی دانشگاهی، انگیزه قوی و حس کارایی و بهبود کیفیت برنامه درسی در دسترس را موجب میشود(Lewis، 2005 ص 115به نقل از Cerbin and Kopp, 2006).
درس پژوهی در دانشگاه Chenault(2017) بیان میکند؛ دروس پژوهی، روشی که در آموزش عالی تا حد زیادی استفاده نشده است، اما موارد معدود استفاده از آن نتایج امیدوار کنندهای را ارائه داده است. Demir(2013) بعد از اجرای
درس پژوهی به صورت آزمایشی در بین چند استاد دانشگاه، از طریق مصاحبه فواید و محدودیتهایی درس پژوهی را از اساتید پرسید که اساتید فواید درس پژوهی را اینگونه بیان کردند:
درس پژوهی شیوههای آموزشی مبتنی بر اصلاحات را ترویج میدهد. اساتید ادعا کردند که درسهای ارزشمندی در مورد چگونگی بهبود تدریس و یادگیری دانشآموزان آموخته اند.
درس پژوهی شیوههای آموزش انعکاسی را ترویج میکند. اساتید بیان کردند که آنها هنگام تدریس از تصمیماتی که میگرفتند آگاه بودند و بعد از پایان این دوره درس پژوهی بیشتر به درس فکر میکنند.
درس پژوهی باعث افزایش آگاهی از تفکر دانشجویی و سوء تفسیر میشود.
درس پژوهی همکاری با همکاران را ارتقا میبخشد.
همچنین در رابطه با محدودیتهای اجرای درس پژوهی اینگونه اعتقاد داشتند:
طراحی برنامههای درسی و تدریس فردی افراد تا آن زمان باعث شد؛ همکاری و اشتراک دانشبین افراد کار دشواری باشد.
اگر اعتقادات یک شرکت کننده در درس پژوهی مغایر با رویکردهای اصلاح در تدریس و خلاف فراینددرس پژوهیباشد؛ درس پژوهی موفق نخواهد شد.
محدودیت دیگری که محققان مشاهده کردند این است که دانشکده اغلب دانشمحتوا را با آموزش با کیفیت برابر میکند. یعنی هر چه وسعت و عمق دانش محتوا (تخصص موضوع) بیشتر باشد، معلم بهتر میشود. در صورتی که در درس پژوهی، صرفاً دانستن مطالب کافی نیست بلکه مهم است که بدانید دانشآموزان در مورد مطالب چگونه فکر
میکنند و چه راهکارهایی برای تقویت یادگیری مؤثر است.
شرکت کنندگان اظهار داشتند که یکی از مهمترین عوامل محدود کننده، زمان است. مشکلات یافتن زمان برای برنامه ریزی و اجرای درس پژوهیبا توجه به سایر مسئولیت پذیریهای اساتید مانند انجام پژوهش، مشاوره دانشجویان و خدمات به موسسه بسیار دشوار توصیف شده است.
آگاهی نسبت به فواید اجرای درس پژوهی در دانشگاه، میتواند انگیزه را در افراد، برای شروع این کار در دانشگاه ایجاد کند. و آگاهی از محدویتها، چالشهای پیش رو در این زمینه را معرفی میکند تا افراد با برنامه ریزی درست، تا حد امکان این محدویتها از بین بروند.
با توجه به اهمیت اجرای درس پژوهی؛ لازم است به پژوهشهایی که نتایج اجرای درس پژوهی را بیان کرده اند، اشاره شود.
Ogegbo; Gaigher and Salagaram، (2019) پژوهشی با عنوان «مزایا و چالشهای درس پژوهی: مورد آموزش علوم فیزیکی در آفریقای جنوبی» با استفاده از یک طرح تحقیقاتی موردی، نمونهای از 4 معلم علوم فیزیکی به راحتی از مدارس در مناطق روستایی و حومه انتخاب شد. با توجه به چالشهای لجستیکی، 4 شرکت کنندگان به 2 درس کار جداگانهای گروه بندی شدند. دادهها از طریق منابع متعدد شامل مصاحبههای نیمه ساخت یافته، مشاهدات تدریس در کلاس درس و جلسات درس پژوهی، یادداشتهای میدانی، برنامههای درس ابتدایی شرکت کنندگان و نوشتههای بازتابنده جمعآوری شد. نتایج نشان میدهد که همکاری از طریق درس پژوهی، استراتژیهای آموزش حرفهای معلمان، مهارتهای شبکه، نوشتن طرح درس، مدیریت
کلاس درس، خودکارآمدی و نگرش مثبت نسبت به آموزش افزایش یافته است .
Widoretnoa et al (2015) پژوهشی با هدف تعیین نقش مشکلات یادگیری مبتنی بر درس پژوهی در صلاحیت ارائه سوالات توسط معلمان و دانشآموزان انجام دادند.. این تحقیق شبه آزمایشی بود و توسط دانشآموزان ارشد دبیرستان به عنوان موضوع پژوهش مورد استفاده قرار گرفت.دو کلاس همگن به عنوان نمونه به صورت تصادفی هدفمند انتخاب شدند و سوالات به صورت کمی و کیفی بر اساس اصلاح طبقه بندی بلوم تحلیل شد از جمله نتایج این پژوهش به این صورت است: 1(درس پژوهی به طور معناداری مهارتهای معلم و دانشآموزان را در سوال پرسیدن بهبود بخشید 2) کیفیت سوالات معلم و دانشآموزان به ابعاد بالاتری از دانش توسعه یافت، اما هیچ سواد فراشناختی یافت نشد3) سطح شناختی تعداد اندکی از دانشجویان و معلم به بالاترین سطح بلوم افزایش یافت 4) شایستگی معلم، بحث کردن مربوط به نفوذ مهارت دانشآموزان در سوال پرسیدن بود.
پژوهشMatanluk; Johari and Matanluk(2013) ادراک معلمان و دانشآموزان نسبت به اجرای درس پژوهی را در یک مدرسه روستایی مورد بررسی قرار دادند. محققان از نمونه گیری هدفمند استفاده کردند. در مجموع 10 معلم و 60 دانشجو انتخاب شدند. از یک پرسشنامه برای به دست آوردن اطلاعات در مورد درک دانشآموزان و معلمان در اجرای درس پژوهی استفاده شد .پرسشنامهها بعد از درس پژوهی، به پاسخ دهندگان توزیع میشود. تجزیه و تحلیل دادهها نشان میدهد که معلمان و دانشآموزان درک مثبتی نسبت به اجرای درس پژوهی دارند. نتایج بررسی نشانمیدهد که اجرای درس پژوهی یک چشم انداز جدید در زمینه آموزش و پرورش در مدارس در
فایل : 19 صفحه
فرمت : Word
- کاربر گرامی، در این وب سایت تا حد امکان سعی کرده ایم تمام مقالات را با نام پدیدآورندگان آن منتشر کنیم، لذا خواهشمندیم در صورتی که به هر دلیلی تمایلی به انتشار مقاله خود در ارتیکل فارسی را ندارید با ما در تماس باشید تا در اسرع وقت نسبت به پیگیری موضوع اقدام کنیم.