مقاله کامل ازدواج و تشکیل خانواده بررسی مبحث ازدواج و عشق

ازدواج و تشکیل خانواده بررسی مبحث ازدواج و عشق
زهرا اسدی کرم
چکیده: ازدواج، مهم ترین رخداد زندگی هر انسانی پس از تولد و پیش از مرگ می باشد. سیری که جهانیان در عصر مدرنیته و فرامدرنیته پیش رو گرفته اند، اگر چه از جذابیت ها و حساسیت های سنتی ازدواج کاسته است، ولی نمی توان نقش، اهمیت و کارکرد آن را در جامعه نادیده گرفت. تشکیل خانواده که با ازدواج آغاز می گردد، نقش بسزایی در تداوم و مانایی بشر، تربیت و پیراستگی اخلاقی و حتی شخصیت بخشی مردان و زنانی دارد که هسته اصلی اجتماعات انسانی اند.
چندان به بیراهه نرفتیم اگر استحکام یک جامعه را به قابلیت های کوچکترین واحد اجتماعی – خانواده – نسبت دهیم؛ مجموعه ای که با توانایی های خود، ارکان صعود و نزول کیفیت جامعه را درون خود پرورش داده و به وسیله آن ماندگاری جوامع انسانی را تضمین می کند. پدیده ازدواج به مثابه نقش خانواده در جامعه، یک فرایند اجتماعی است و ما را وادار می کند با طرح حساسیت های رایج آن در برابر رابطه فرد و جامعه، به تعریف ماهیت وجودی و عوامل مرتبط با آن بپردازیم.
واژه های کلیدی: عشق، ازدواج، گسیختگی خانواده
ازدواج
انسان موجودی اجتماعی است و برای آنکه بتواند نیازهای خود را در قبال تداوم حیات استمرار بخشد به زندگی گروهی و ارتباط با سایر همنوعان خود نیازمند است. از جمله نیازمندی ها، نیازهای روحی و جسمانی است که با ازدواج و تشکیل خانواده برآورده می شود. ازدواج عبارت است از «پیوند بستن دینی و رسمییک زن و مرد برای شروع زندگی مشترک.» (انوری، ۱۳۸۱: ۳۴۵) و یا «رابطه حقوقی است که برای همیشه با مدت معین به وسیله عقد مخصوص بین زن و مرد حاصل شده و به آنها حق می دهد که از یکدیگر تمتع جنسی ببرند.» (معین،1377: 216).
ازدواج عملی است که پیوند دو جنس مخالف را بر پایه روابط پایای جنسی موجب می شود و آن مستلزم انعقاد قراردادهای اجتماعی است که مشروعیت روابط جسمانی را موجب می گردد. به بیان دیگر: در راه تحقق ازدواج باید شاهد تصویب جامعه نیز باشیم». (ساروخانی، ۱۳۷۵: ۲۳)
«ازدواج از نظر اسلام، پیمانی مقدس است؛ پیمانی که برقراری آن بر اساس مقررات، آداب و رسوم، تشریفات و سنن و قوانین خاصی است. در سایه آن برای طرفین تعهدات و حقوقی پدید می آید که تخلف آن موجب عقوبت و کیفر است.» (قائمی، ۱۳۷۵: ۱۸)
ازدواج عاقلانه
حساسیت و اهمیت ازدواج تا اندازه ای است که بسیاری از پژوهشگران پیش از آنکه به عوامل شایع در روابط ارتباطی و محیطی خانواده گسیخته توجه کنند به زیرساخت و زیربنای خانواده نظر می
کنند. روشن است هر چه اساس و پایه زندگی بر حسب کنش منطقی و تفکری صحیح صورت گیرد در آینده، کمتر با انباشت ناسازگاری ها و اختلاف همسران روبه رو خواهد بود. طبق دیدگاه پارتو (جامعه شناس ایتالیایی)، کنش منطقی دارای سه جنبه متفاوت و مرتبط با هم است: هدف عینی، ابزار و وسایل متناسب با اهداف و در انتها تأیید آگاهان سؤال ها می تواند به این شکل مطرح شود: آیا می توان ازدواج را یک هدف عینی تلقی کرد؟ برای موفقیت در ازدواج نیاز است چه ابزار و وسایلی داشته باشیم؟ نقش والدین و دیگران تا چه اندازه مهم و معتبر است؟ در پاسخ به سؤال اول باید بپذیریم که ازدواج یک هدف عینی در جهت ارضای نیازهای درونی و تکامل روحی و حتی جسمانی است، اهداف ازدواج، در یک بیان کلی و همه پسند که مکتب اسلام بیانکرده، به اختصار عبارت است از:
١- پاسخ به ندای غریزه و فطرت
۲ – ایجاد کانون آرامش برای همسران
3 – داشتن فرزند و تربیت کودکان و فرزندان سالم
۴- حفظ عفت و پاکدامنی
۵ – دوستی، محبت و عشق
۶- اجرای سنت رسول الله (ص)
۷- تأمین سلامت جسم و روان و برقراری تعادل در وجود آدمی
۸- کمک به تکامل و رشد یکدیگر.
با چنین کارکردهایی ازدواج یک هدف عینی است؛ منتها برای تکمیل شدن ابعاد کنش منطقی نیاز است به دو شرط دیگر نظری بیندازیم. ابزارها و وسایل متناسب ازدواج را مردان و زنان تشکیل میدهند ولی شیوه چیدمان آنها در کنار یکدیگر و اینکه چه کسی، در چه صورت و با چه ویژگی هایی با شخصی ازدواج کند که نهایت کامیابیو لذت را در زندگی اش تجربه کند، بحث مفصلی است. گوناگونی فرهنگی، نژادی، قومی و حتی ژنتیکی سبب شده انسان ها هر کدام نسبت به دیگران منحصر به فرد و یگانه باشند. اندیشه دو نفر کاملا شبیه به هم نیست؛ این مورد حتی در باره دوقلوهایی که از بسیاری جهات همانند هستند، قابل بیان است. این موضوع زمانی حساس تر می شود که دو انسان از دو جنس مخالف قصد دارند روزهای ماهها و سال های زیادی در زیریک سقف زندگی کنند. به قول عشق در بهترین حالت یک ضعف اجتناب ناپذیر و در بدترین حالت نوعی بیماری روانی تلقی می گردد. دکتر مساواتی آذر «باید چنان رفتار کنند که گویی می خواهند دوست و رفیقی از جنس خود (نه از جنس مخالف) برای همه عمر برگزینند تا از افسون شهوت مصون بمانند.» (مساواتی آذر، ۱۳۷۴: 274).
منابع اسلامی ملاکهای ازدواج را غالبأ به این شکل مطرح می کند:
١- توجه به بعد مذهب و دینداری
۲- داشتن اخلاق نیکو و حسن خلق
3 – سلامت جسمانی
۴- توجه به خانواده
۵- توجه به اصل کفویت (همشان بودن)
اصل کفویت در بردارنده جنبه های مشخص تری است:
١- همسانی فکری و روحی: استعداد، طرز فکر، ضریب هوشی و تحصیلات.
۲- همسانی جسمانی: زشتی و زیبایی، تفاوت سنی، بلندی و کوتاهی، لاغری و چاقی.
۳- همسانی اجتماعی: طبقه اجتماعی
۴- همسانی اقتصادی: درآمد، اشتغال، هزینه زندگی.
۵ – همسانی فرهنگی، آداب و رسوم، لباس پوشیدن ها و ….
۶- همسانی سیاسی وابستگی حزبی و تفکرات سیاسی.
با این حساب، انتخاب همسر متناسب و شایسته بیش از هر مسئله دیگری در زندگی، نیازمند تأمل و دقت است. اهمیت این مسئله به خاطر این است که چون ازدواجی صورت گرفت گسست و فسخ قراردادی بدون تحمل فشارهای روحی و آسیب های اجتماعی میسر نیست. امری که با گزینش صحیح سبب خوشبختیو سرور میشود اما در مقابل، گزینش ناصحیح، کوهی از مشکلات را به دنبال دارد.
شاید بتوان بدون ازدواج زندگی کرد و خود را از بسیاری از موهبت هایی که در ازدواج نهفته، محروم ساخت، این بهتر از آن است که ازدواجی صورت گرفته و اعضای آن در عذاب تحمل هم باشند. مرحوم شهید دکتر سیدرضا پاکنژاد در خصوص این موضوع می نویسد:
چنانچه ازدواجی شد و زن لباس مرد نبود و او را از گزندها و گرما و سرماهای حاصل از ازدواج محافظت نکرد و به جای ایجاد محیط مودت و رحمت، از مردش سلب آسایش نمود، یا از مرد رنق لباس رفاه و مودت را بر کند، غنایی که از فضل خدا روی آورده باشد از آنجا دور است. مرد که احساس می کند باید خرج زن و زندگی کند بهتر کار می کند و احساس مسئولیت او را به غنا می کشاند. اما اگر زن لباسش و انسانش و عشقش نباشد، با دلسردی چه کند و چه کاری و چه غنایی جهت چی؟!» (پاکنژاد، ۱۳۷۴: ۲۳۲) شرط سوم در کنش عقلایی تأیید آگاهان است. در این قسمت می توان به حضور والدین و سایرین اشاره کرد. به نوعی می توان والدین و بزرگترها را «مظهر گرایش اولی» نامید (ساروخانی، ۱۳۷۵: 104).
ازدواج احساسی
در چنین ازدواج هایی همسران کفو هم نیستند. ملاکها و همسانی ها رعایت نشده و موازین، آن گونه که باید در نظر گرفته شود، خواه به عمد و خواه ناآگاهانه به فراموشی سپرده شده است. اهداف هم می تواند ناصحیح و نامناسب باشد، از جمله ازدواج تنها به خاطر کامجویی و لذت جنسی،ازدواج تنها به خاطر کسب مال و ثروت، ازدواج به خاطر رسیدن به پست و مقام و …… عوامل زیادی در چگونگی شکل گیری ازدواج عاشقانه مؤثر است مانند فقر فرهنگی، فقر اقتصادی، ازدواج تحمیلی، ازدواج ترحمی و موردی که در جامعه زیاد دیده می شود. «شاید کمتر ازدواجی را بتوان سراغ گرفت که در آن هم مظاهر عالی عشق به چشم خورد و هم با تمامی معیارهای مصلحت سازش یابد. در آنان که فقط به توسن علایق فردی و احساسات مجال میدهند به زودی با سرمای سخت زمستان واقعیت مواجه شده و خواهند لرزید.» (ساروخانی، ۱۳۷۵: ۱۰۴)
عشق چیست؟
دامنه تعریف عشق از فلسفه گرفته تا الهیات و علوم اجتماعی، تعاریف متعددی دارد. اما آنچه که به آن نیاز داریم و در پی تشریح آن در قالب ازدواج هستیم تنها به موردی اشاره می کند که زن و مرد در دو طرف بازوان عشق قرار می گیرند. عشق یعنی گرایش عاطفی شدید که معمولا ناشی از انگیزه جنسی است. مهر یا علاقه، دلبستگی بسیار به چیزی و یاکسی» (انوری، ۱۳۸۱: ۵۰۲۳) «چیرهگردیدن دوستی بر کسی، تعلق قلبی به کسی، به حد افراط دوست داشتن، در گذشتن از حد دوستی» (دهخدا ۱۳۷۷: ۱۵۹۰۰)
عشق بیانگر دلبستگی فیزیکی و شخصی متقابلی است که دو نفر نسبت به یکدیگر احساس می کنند. این روزها بسیاری از ما در باره این نظر که عشق همیشگی است تردید داریم اما معمولا فکر می کنیم که عاشق شدن از احساسات و عواطف انسانی ناشی می گردد. برای زوجی که عاشق می شوند کاملا طبیعی به نظر می رسد که بخواهند زندگی مشترکی را آغاز کنند و رابطه شان با یکدیگر در جستجویارضای شخصی و جنسی باشد. منطقی بودن رفتار ممکن است این تصور را در ذهن ایجاد کند که عشق در روابط همسران غیر ضروری و غیرقابل پذیرش است. اما هرگز چنین نیست. عشق در بهترین حالت یک ضعف اجتناب ناپذیر و در بدترین حالت نوعی بیماری روانی تلقی می گردد. (گیدنز، ۱۹۸۹: ۱۰)
عشق: بد یا خوب
منطقی بودن رفتار ممکن است این تصور را در ذهن ایجاد کند که عشق در روابط همسران غیر ضروری و غیرقابل پذیرش است. اما هرگز چنین نیست بلکه عشق برای تداوم زندگی پس از ازدواج ضروری و مهم است، زن و شوهری که تا پیش از ازدواج و شروع زندگی مشترک در قلب یکدیگر نفوذ نکرده اند، در آینده و پس از ازدواج کمتر خواهند توانست به این مهم نائل بیایند. عشق
عنصرناگریز خوشبختی است و هدیه ای است که از سوی خداوند برای زن و مرد از آسمان فرود می آید (آیه ۲۱ سوره روم)؛ پیوند دهنده قلبها و روشنی بخش چشم هایی است که به امید داشتن هدفهایی والا مبادرت به آن کردهاند. هدف ما از بحث، عشق زدایی کردن و پاکسازی آن در ازدواج نیست زیرا همان گونه که ازدواج کورکورانه در اثر عشقی آتشین، ویران کننده و نامطمئن است، حسابگری کامل در ازدواج، سرانجام مطمئنی نخواهد داشت. در کل، نقص ازدواج عاشقانه، کاستی در شناخت و آگاهی شخصی است که نیاز هست بیشتر به عیبهای او نظر انداخت. در این باره برخی از نویسندگان و محققین چنین بیان می کنند:
مهم ترین دلیل جدایی به فرایند معیوب انتخاب همسر بر می گردد و اینکه ازدواج صرفا بر اساس روابط احساسی و زودگذر شکل می گیرد. تحقیقات نشان داده است ۳۰ درصد طلاق ها در سه سال اول ازدواج رخ می دهد چرا که در طی دو سال اول زندگی احساسات فروکش کرده و چهره واقعی افراد مشخص می شود و مشکلات زندگی خود را نمایان می سازد.» (تواناعلمی، ۱۳۸۳)
برخی از جوانان تصوری غلط از زندگی مشترک دارند. آنها قبل از ازدواج در رؤیاهای خود حرف از عشق و تفاهم می زنند ولی وقتی وارد زندگی شدند و خود را با واقعیات زندگی روبه رو دیدند متوجه می شوند که واقعیت فراتر از احساس است. جوان از همسر آینده الگویی مثل اینکه «همسرم همیشه باید به خاطر عشقی که به هم داریم درستکار باشد» در ذهن دارد و اینکه مرا کاملا درک کند. اگر ظنی ایجاد شد. همسرش را نسبت به عشقش گناهکار میداند.» (مردم سالاری، ۱۳۸۱) هنگام تصمیم گیری در انتخاب شریک زندگی هیچ کس نمی خواهد مرتکب اشتباه شود در حالی که نزدیک به ۵ درصد از آمار طلاق بیانگر از آن است که بسیاری از افراد در انتخاب همسر مورد نظر خود اشتباهات جدی می کنند.
۸۴ درصد طلاق ها به خاطر ازدواج هایی است که بدون نظر و حمایت فکری والدین صورت می گیردو به همین دلیل مدت زندگی زناشویی[کاهش و] تنزل پیدا کرده است.
اگر از بیشتر زوجها علت ازدواجشان را سؤال کنید جوابی جز اینکه عاشق یکدیگر بودیم نخواهید شنید. این بزرگترین اشتباهی است که افراد هنگام انتخاب می کنند. انتخاب یک شریک و یار و همراه در زندگی هرگز نباید بر پایه عشق و احساس باشد. هر چند این مطلب درست به نظر می رسد اما حقیقتی ژرف و عمیق است که عشق اساس و پایه های ازدواج نیست، بلکه عشق و علاقه نتیجه و پیامد ازدواجی خوب و موفق است. می توان گفت زمانی که تمام عوامل و عناصر صحیح در جای خود باشند عشق و علاقه را نیز به دنبال می آورند. (رئوف نژاد: ۵۰)
۸۴ درصد طلاق ها به خاطر ازدواج هایی است که بدون نظر و حمایت فکری والدین صورت می گیرد و به همین دلیل مدت زندگی زناشویی (کاهش وا تنزل پیدا کرده است. عمده طلاق ها و
فروپاشی زندگی در پنج سال اول زندگی مشترک است.» (باکی، ۱۳۸۳) دکتر مساواتی آذر در کتاب جامعه شناسی انحرافات، با تشریح این موضوع که هرگز به خاطر عشق ازدواج نکنید، ازدواج عاشقانه را زهرآگین ترین ازدواجها لقب میدهد. او از تحقیقی مثال می آورد که توسط دکتر «استل پنستی» صورت گرفته است. این کارشناس تحقیقات خود را در مدت سی سال به مطالعه پرونده های ازدواج و طلاق در شهرهای پرجمعیت آمریکا و کشورهای دیگر جهان متمرکز کرده، در پنج سال با سه هزار زن و مردی که به دنبال عشقی شدید ازدواج کرده اند، مصاحبه حضوری به عمل آورده است. وی از تحقیقات خود نتیجه گرفته است
اینک دادگاه های طلاق در سراسر جهان، پر از زنان و مردانی است که روزگاری چون جان شیرین همدیگر را دوست داشتند و خود را یک روح در دو بدن تصور می کردند و به خاطر همین تصور شوم، ازدواج کردند و حالا چون دشمنان دیرینه که گویی با هم پدر کشتگی دارند از همدیگر اظهار نفرت و انزجار می کنند و خنجر کشیده در برابر هم ایستاده اند . افسانه عشق یکی از مخرب ترین اختراعات بشر است.»
به نظر او عشق بین زن و مرد وجود ندارد؛ هر چه هست تصور و پندار است و هیچ تصور و پنداری جاودانه نمی ماند. بنابراین شگفت انگیز نیست اگر میبینیم تنها در آمریکا از هر صد ازدواج عشقی، نود و سه تای آن با شکست دردناک روبه رو شده اند. (مساواتی آذر، ۱۳۷۴: ۲۶۸)
آسیب شناسی ازدواج عاشقانه
فروپاشی و از بین رفتن بیشتر خانواده هایی که روزی عاشق یکدیگر بوده اند اولین آسیبی است که ازدواج های نامقعولانه و غیر منطقی می بیند. البته گاهی هم اتفاق می افتد که منجر به ازدواج نشده آنگاه به مراتب دردناک تر از پیش می باشد. افسردگی روحی، خودکشی و نومیدی از زندگی می تواند بعدها در روابط فردی به وجود آید. دسته دیگر علاوه بر چشیدن ناکامی، متوسل به خشونت می شوند و می خواهند از این طریق آنچه را که نتوانستند به دست بیاورند جبران کنند. تیتر روزنامه در صفحه های حوادث، هر روز از چنین اتفاقاتی خالی نیست و ما شاهد هستیم قتلها و جنایت های وحشتناکی به نام عشق و روابط عاشقانه صورت می گیرد که نشان از جنون و بیماری روانی آنهایی دارد که به نوعی سرخورده از عشق لقب گرفته اند.
منصفانه نیست مانند دکتر استل پنستی، عشق را نوعی تصور و تفاهم فرض کنیم و یا مانند «گیدنز»یک بیماری روانی قلمداد نماییم ولی هر چه که هست اگر ادعا کنیم ازدواج هر چه سنجیده تر و مناسب تر و بر اساس عقل و منطق صورت پذیرد استحکام و پایداری خانواده بیشتر خواهد بود؛ و هر چه زناشویی نامناسب تر و بر اساس رفتاری غیرعقلایی تأثیر گرفته باشد گسیختگی خانواده بیشتر اتفاق خواهد افتاد.

فایل : 7 صفحه

فرمت : Word