تحقیق شیعه و تجدد خواهی
تحقیق شیعه و تجدد خواهی
مقدمه
براي بررسي شيعه و مقوله تجدد، گفته ها ونوشته هاي رهبر كبير انقلاب از تمام منابع افضل تر و روشن تر مي باشد. در همين راستا براي تدوين و تنظيم اين تحقيق از گفته هاي امام خميني (ره) بهره برده شده است، تا بحث به روشني تبيين گردد.
امام خميني(ره) گفتمان تجدد اسلامي
گسست از سنت اقتدار و طرحي براي تاسيس نظم جديد بر بنياد آموزههاي دين، ويژگي عمده تجدد اسلامي در حوزه فكر سياسي است، و هر پژوهنده تاريخ انديشه در تمدن اسلامي، چنين تجديد بنايي را در سيماي نظام «جمهوري اسلامي» چونان نتيجه پيكار الهي – سياسي امام خميني (ره) ملاحظه ميكند.
روشن است كه سرچشمههاي سنتستيزي و نوگرايي اسلامي و مكنون در بنياد نظام جديد بگونهاي است كه هرگز نميتوان بر پايه سنتهاي فلسفي بزرگي چون فارابي، ابن سينا و صدرالمتالهين از يك سوي، و بخش عظيمي از ميراث فقه شيعه از سوي ديگر، توجيهي نظري بر وجوب و وجود آن در هفت اقليم تفكر اسلامي تدارك نمود. لاجرم بايد سراغ انديشهاي در آثار امام(ره) رفت كه با تهافت همان سنتبه طرحي از نظم و تمدن جديد توفيق يافته و طلوع گونهاي خاص از تجدد اسلامي – سياسي را نويد داده است.
اما، هرچند كه مشاهده يا لمس اين «تفاوت» ميان انديشه امام(ره) و سنتسياسي مسلمين كار چندان دشواري نيست، ليكن توضيح علمي اين دگرديسي آغاز شده در «گفتمان سياسي شيعه» نيز آسان نمينمايد. بنابراين، آن چه در اين مختصر ميآيد، نه توصيف همه وجوه اين تحول، بلكه صرفا بخشي از خصايص منطقي گفتمان جديد است.
به هر حال، اگر اين فرض درستباشد كه; انديشه امام(ره)، يا به طور كلي تجدد اسلامي، در واقع، به معناي آغاز نوعي تجديد – اگر نه خروج كامل – از سنتسياسي گذشته است، شايد بتوان با تكيه بر «تحليل گفتماني»، تمايزات اساسي آن را با اركان تفكر قديم اسلامي برجسته نموده، و مقدمات نظري براي تحليل فهم جديد امام (ره) از نصوص ديني فراهم نمود.
مختصات تجدد اسلامي
وقتي سخن از نوگرايي و تجدد در جامعه اسلامي است، در واقع، دو مفروض اساسي را به همراه دارد; نخست آنكه روند يا پروژه تجدد الزاما يك خطي و منحصر به الگوي تجدد سكولار و غربي نيست. و با توجه به خصائص قياس ناپذيري و تكثر و ترجمه ناپذيري (untranslatability) قهري فرهنگها و تمدنها، تعميم خصايص پديدههاي نوگرايانه در فرهنگي چون فرهنگ غرب بر ديگر تمدنها، موانع نظري و عملي فراواني دارد; ثانيا فرهنگ اسلامي نشان داده است كه ضمن حفظ ارزشهاي اساسي دين، توان نظري گستردهاي براي توليد يا حداقل انطباق با بسياري از عناصر و الزامات زندگي و سياست مدرن را دارد. تحولات سده اخير در فرهنگ سياسي اسلامي از يك سو، و بخصوص تلاشهاي نوگرايانه حضرت امام به عنوان يكي از مهمترين نمايندگان اجتهاد اسلامي از سوي ديگر، عدم تعارض دين و تجدد، و فراتر از آن مختصات منحصر به فرد تجدد در جامعه اسلامي را نشان ميدهد. درستبه همين دليل است كه به نظر ميرسد كه سخن از «تجدد اسلامي» خالي از مباني و خاستگاههاي نظري نميباشد. در سطور ذيل، برخي مختصات تجدد اسلامي را با تكيه بر آثار حضرت امام(ره) و به اجمال مورد اشاره قرار ميدهيم.
1- آزادي اسلامي
نخستين ويژگي تجربه تجدد، طرح «آزادي» و مشخصه اقتدار گريز آن است. آزادي چيزي است كه در ذات خود، بعضا ملازم با نقد گذشته است. ميتوان گفت كه وجه غالب مفهوم آزادي، جهتگيري آن به سمت آينده است و چنان ساخته شده است كه نفوذ عظيمي در دگرگوني سنتها و سازماندهي مجدد آنها بر اساس الزامات حال و آينده دارد. بدين ترتيب، هرچند آزادي مغاير با مطلق سنت نيست، اما بازسازيهاي گستردهاي نيز در همان سنتها ايجاد ميكند. ليكن آنچه در تجدد اسلامي ملحوظ است، بنياد آزادي و بازانديشي در سنتهاي گذشته، بر اساس اسلام و نصوص اسلامي است. امام خميني(ره) يكي از مهمترين اهداف مبارزه خود را مبارزه براي آزادي معرفي ميكند و ميگويد; «زندگاني كه در آن آزادي نباشد، زندگاني نيست. زندگاني كه در آن استقلال نباشد… اينكه زندگاني نيست». (1)
در عين حال اضافه ميكند كه;
«اگر تمام آزاديها را به ما بدهند و تمام استقلالها را بدهند و بخواهند قرآن را از ما بگيرند، ما نميخواهيم ما بيزار هستيم از آزادي منهاي قرآن، ما بيزار هستيم از استقلال منهاي اسلام». (2)
نكات و اظهارات فوق، ماهيت و جهت آزادي در تجدد اسلامي را نشان ميدهد. حضرت امام(ره) به عنوان يك مجتهد شيعي در حالي كه در جست و جوي آزادي است اما هرگز بين دين و آزادي تمايزي نميافكند بلكه معتقد است كه آزادي با تمام ويژگيهاي خاص خود، در درون اسلام نهفته است و بايد ظرافتها و ظرفيتهاي آن را كشف و اجرا كرد. امام به عنوان يك جمعبندي از مفهوم آزادي اسلامي ميفرمايد:
«اسلام هم آزادي دارد اما آزادي [به معناي] بيبند و باري نه، آزادي غربي ما نميخواهيم، بيبندو باري است
تحقیق شیعه و تجدد خواهی
- کاربر گرامی، در این وب سایت تا حد امکان سعی کرده ایم تمام مقالات را با نام پدیدآورندگان آن منتشر کنیم، لذا خواهشمندیم در صورتی که به هر دلیلی تمایلی به انتشار مقاله خود در ارتیکل فارسی را ندارید با ما در تماس باشید تا در اسرع وقت نسبت به پیگیری موضوع اقدام کنیم.