بررسی ادله ی تقلید از دیدگاه مذاهب خمسه

دانشگاه آزاد اسلامي واحد اردبیل
پايان نامه براي اخذ درجه كارشناسي ارشد “M.A”
گرايش :
فقه و مبانی حقوق اسلامی
عنوان:
بررسی ادله ی تقلید از دیدگاه مذاهب خمسه
استاد راهنما:
دکتر فرج بهزاد
استاد مشاور:
دکتر جواد واحدی زاده
نگارش :
علی عسگر پاسبانی
تابستان 90
تقدیر و تشکر :
سپاس خدای را که به ما توان و فرصت عطا نمود تا در بوستان علم و معرفت عالمان دین ، خوشه هایی برچینیم و توشه ای از این معرفت بر گیریم . و سلام و صلوات بر رسول مکرم اسلام و اهل بیت طاهرینش که بهترین تعلیم دهندگان معارف قرآن و اسلام بودند سلام و درود و سپاس فراوان بر اساتید بزرگوار : آقای دکتر فرج بهزاد استاد راهنما ، آقای دکتر جواد واحدی زاده استاد مشاور که از وجود شریفشان در کسب علم و معرفت ، بهره های فراوان بردیم . امیدوارم همیشه در صحت و سلامت و سعادت به سر برند و وجود پرفیض شان برای طالبان علم ، چشم جوشان علم و حکمت باشد.
تقدیم به:
این تلاش ناچیز را تقدیم می کنم به تمامی مجتهدان بزرگواری که عمر شریفشان را در راه احیای دین اسلام صرف نموده اند تا یادی از تلاش و زحمات طولانی ایشان نموده باشیم و همچنين تقديم مي كنم به كساني كه درد اجتماع مي كشند نه درد خود.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                    صفحه

چكيده …………………………………………………………………………………………………………. 1

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………….. 3

پيشينه تحقيق …………………………………………………………………………………………………. 5

اهداف موضوع ……………………………………………………………………………………………….. 9

مسئله تحقيق ………………………………………………………………………………………………….. 9

فرضيه تحقيق …………………………………………………………………………………………………. 9

روش تحقيق ………………………………………………………………………………………………….. 10

فصل اول: كليات و مفاهيم و تاريخچه………………………………………………………………… 11

1-1مباحثي پيرامون تقليد ………………………………………………………………………………….. 12

1-2 تاریخچه موضوع :…………………………………………………………………………………….. 13

1-3 مساله تقلید:…………………………………………………………………………………………….. 19
1-4 مجتهد:…………………………………………………………………………………………………… 20
1-5 احتیاط:………………………………………………………………………………………………….. 20
1-6 تعریف تقلید از نظر لغت:……………………………………………………………………………… 21

1-7 تعریف اصطلاحی تقلید:………………………………………………………………………………. 22

1-8 دعوت قرآن به تقلید:………………………………………………………………………………….. 25
1-9 تقلید از دیدگاه روان شناسان و جامعه شناسان:…………………………………………………… 26

1-10 انواع تقلید:……………………………………………………………………………………………. 27

1-10-1 تقلید جاهل از جاهل……………………………………………………………………………. 27

1-11 گونه های تقلید کورکورانه و ناصحیح:……………………………………………………………. 28

1-11-1 تقلید از رسوم و آداب ناپسند گذشتگان……………………………………………………… 28

1-11-2 تقلید برای کسب شهرت و اعتبار:……………………………………………………………… 29
1-11-3 تقلید در راستای منافع حزبی و جناحی:……………………………………………………… 30

1-10-2 تقلید عالم از جاهل:…………………………………………………………………………….. 31

1-10-3 تقلید عالم از عالم:……………………………………………………………………………….. 31

1-10-4 تقلید جاهل از عالم:……………………………………………………………………………… 31

1-12 تقلید صحیح و نقش شرایط پیرامونی در آن:…………………………………………………….. 32

فصل دوم: بررسی ادله موافقان ومخالفان تقلید……………………………………………………. 36

2-1 بخش یک :ادله موافقان تقلید  ………………………………………………………………………. 37

2-1-1 سیره عقلاء:…………………………………………………………………………………………. 37

2-1-2 دلیل عقلی:………………………………………………………………………………………….. 38

2-1-3 دلیل قرآنی : ……………………………………………………………………………………….. 40

2-1-3-1 آیه نفر:………………………………………………………………………………………….. 40

2-1-3-2 آیه  ذکر:  ………………………………………………………………………………………. 42

2-1-3-3 آیه کتمان:……………………………………………………………………………………….. 45

2-1-3-4 آیات نهی از پیروی از ظن و گمان:…………………………………………………………. 47

2-1-4 دلیل روایی :………………………………………………………………………………………… 48

2-1-5 اجماع :……………………………………………………………………………………………… 50

2-1-6 سیره مسلمین:………………………………………………………………………………………. 52

بخش دوم:ادله مخالفان تقلید……………………………………………………………………………….. 55

2-2 ادله مخالفان تقليد …………………………………………………………………………………….. 55

2-2-1 مخالفين از اهل سنت :…………………………………………………………………………….. 55

2-2-2 مخالفين از شيعه (اخباريون)……………………………………………………………………… 56

2-2-3 تقليد در اصل دين ………………………………………………………………………………… 60
فصل سوم: شرایط مرجع تقلید………………………………………………………………………….. 63

3-1 شرايط مرجع تقليد ……………………………………………………………………………………. 64

3-1-1 شرط اول: بلوغ ……………………………………………………………………………………. 64

3-1-2 شرط دوم: عقل ……………………………………………………………………………………. 65

3-1-3 شرط سوم: ايمان ………………………………………………………………………………….. 66

3-1-4 شرط چهارم: عدالت ………………………………………………………………………………. 68

3-1-5 شرط پنجم: رجوليت (مرد بودن): ………………………………………………………………. 69

3-1-6 شرط ششم: طهارة المولد (حلال زاده بودن)…………………………………………………… 70

3-1-7 شرط هفتم- حيات (زنده بودن)…………………………………………………………………. 72

3-8 ادله اشتراط حيات:…………………………………………………………………………………….. 73

3-8-1 اصالت عدم جواز تقليد از ميّت………………………………………………………………….. 73

3-8-2 شهرت ،بلكه اجماع بر عدم جواز تقليد از ميّت……………………………………………….. 73

3-9 ادله قائلين بعدم اعتبار حيات در مفتي:……………………………………………………………… 75

3-9-1 تمسك به اطلاق ادله لفظيه……………………………………………………………………….. 75

3-9-2 بناء عقلا…………………………………………………………………………………………….. 76

3-9-3 استصحاب ………………………………………………………………………………………….. 77

3-10 اعلم بودن مجتهد: …………………………………………………………………………………… 84

3-11 ادله قائلین به وجوب تقلید از شخص اعلم……………………………………………………… 85
3-11-1 اجماع منقول: …………………………………………………………………………………….. 85

3-11-2 دليل عقلي:………………………………………………………………………………………… 85

3-11-3 سيره عقلا: ………………………………………………………………………………………… 86

3-11-4 اقربيت فتواي اعلم به واقع: …………………………………………………………………….. 86

3-12 ادله قائلين به عدم وجوب تقليد از مجتهد اعلم:…………………………………………………. 86

3-12-1 اطلاق ادله لفظيه: ………………………………………………………………………………… 86

3-12-2 سيره متشرعه: ……………………………………………………………………………………. 87

3-12-3 لزوم عسر و حرج: ………………………………………………………………………………. 87

3-12-4 بناء عقلاء …………………………………………………………………………………………. 89

نتیجه گیری و پیشنهادات…………………………………………………………………………………….. 92

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………… 93

پیشنهاد:………………………………………………………………………………………………………… 96

منابع فارسی:…………………………………………………………………………………………………… 98

منابع عربی:……………………………………………………………………………………………………. 99

چکیده:

بحث تقلید عامی از فقیه یکی از مباحث با سابقه و اساسی علم فقه به شمار می آید . البته دانشمندان اصول به مناسبت در اصول فقه از آن بحث می کنند، که بر اساس آن تقلید در اصول دین جایز نبوده ولی در فروع دین جایز و در شرایطی واجب است . ما  اعتقاد داریم که تقلید فرد عامی از مجتهد به دلیل تخصصی بودن مسائل شرعی، و عدم امکان تحصیل و تحقیق برای عموم مردم و بخاطر دغدغه معیشتی و سایر موارد، واجب است و سیر تقلید در میان شیعه را در مرحله اي توضیح داده  و گفته ایم که تقلید در مذهب شیعه از عصر امامان بدلیل عوامل متعددی از جمله عدم دسترسی به امامان و تقیه و رازداری برای حفظ دین و دینداران و پدید آمدن مشکلات شخصی و ابلاغ پیام دین و آموزش احکام آغاز شد . امّا موضوع سیر تقلید در میان اهل سنت به علت فراز و نشیبهایی که داشته به چند مرحله تقسیم شده است. اوّ لین مرحله آن به زمان خلفا و صحابه بر می گردد که مردم برای شناخت مسائل شرعی به آنان رجوع می کردند در مرحله دوّم که مرحله بروز مذاهب فقهی بود بعلّت افزایش تعداد راویان احادیث و ظهور اشخاص برجسته علمی در مناطق گوناگون هر یک مذهبی را از نظر فقهی پایه ریزی کردند . این تعدد مذاهب باعث شد اختلافاتی بوجود آید . و چه بسا بر پایه یک مذهب عقدی باطل و بنابر مذهب دیگر همان عقد صحیح بود ،همین عامل باعث شد باب اجتهاد بسته شود . تنها از چهار مذهب اهل سنت مالکی، حنفی، حنبلی و شافعی که در قرن هفتم هجری قمری رسمیت یافت مردم تقلید می کردند و در قرن حاضر دوباره اجتهاد و تقلید به مرحله اوج مجدد خود رسید و برخی از عالمان اهل سنت به استناد اجماع مسلمین مبنی بر جواز تقلید هر یک از صحابه در چهار مذهب را  اعلام کردند و گفتند هر کس می تواند از هر یک از ائمه مذاهب تقلید بکند .

فقهای امامیه و عامه  تقلید را در احکام و فروع دین واجب دانسته اند ولی در اصول دین، تحقیق را لازم دانسته اند . تقلید در لغت به معنای قلاده به گردن انداختن است و یا اینکه سخن را بی دلیل پذیرفتن است . امّا تعریف اصطلاحی آن از دیدگاه غزالی عبارت است از قبول قولی بدون حجت «قبول قول بلاحجت» است. چرا که ممکن است آن قول دلیل داشته باشد ولی مقلد آنرا نمی داند .امام خمینی (ره) در تحریرالوسیله تقلیدرا عمل کردنی می دانند که مستند به فتوای فقیه معین باشد. همه اینها تقلید جاهل از عالم است ولی تقلید جاهل از جاهل و عالم از جاهل و عالم از عالم را عملی نکوهیده و مذموم دانسته اند.

سپس  درباره جواز و حجیّت تقلید و مخالفان آن بحث کرده ایم و فقها و اصولین اهل سنت و امامیه بر جواز تقلید بر هر فرد عامی دلایلی را ذکر کرده اند که بطور اختصار بیان می کنیم 1 – سیره عقلاء 2 – دلیل عقلی 3 – دلیل قرآنی 4 – دلیل روایی 5 – اجماع 6 – سیره مسلمین . شاید برخی از آیات قران کریم مستقیماً فرد عامی را بر تقلید از مجتهد واجد الشرایط دعوت می کند مانند آیه نفر و آیه ذکر و آیه کتمان و آیات نهی از پیروی از ظن و گمان که هر کدام به تفصیل بحث شده است . آنگاه از شرایط مرجع تقلید سخن به میان آمده است. کسی که بر منصب افتاءمی نشیند و مقلدان به او رجوع می کنند علاوه بر قدرت اجتهاد باید واجد شرایطی باشند و مقلدان نیز باید این شرایط را در مجتهد احراز کنند و سپس از او استفتاء کنند . شرایط مرجع تقلید بطور خلاصه عبارتنداز:

1 – بلوغ 2 – عقل 3 – ایمان 4 – عدالت 5 – رجولیت ( مرد بودن ) 6 – طهارة المولد (حلال زاده بودن) 7– حیات ( زنده بودن )که در هر یک از موارد فوق الذکر دلایل اثبات آنرا توضیح داده ایم .

مقدمه

انسان در همه گزینش های خویش و برای رسیدن به مقصود، باید از آگاهی لازم برخوردار گردد و با کسب علم و معرفت و تحقیق و بررسی ، راه و رسم زندگی فردی ، اجتماعی ، دنیوی و اخروی خویش را مشخص سازد ؛ و چون استعدادها، توانایی ها و آگاهی ها او محدود است و نمی تواند در همه رشته ها و فنونی لازم، تخصص کافی بدست آورد، ناچار است از نظرات دیگران پیروی کند . بنا بر این ، برای تکامل فرد و جامعه و سامان گرفتن نظام رفتاری و اعتقادی انسان، تقلید ضرورتی اجتناب ناپذیر است . در پرتو تقلید و پیروی از متخصصان و عالمان در هر فن و علمی ، در جامعه انسانی و اسلامی، قانون و حق حاکم می گردد و بی نظمی و هرج ومرج طلبی از جامعه رخت بر می بندد ، و هر کس در فن و تخصصی که به او مربوط نیست دخالت و اظهار نظر نمی کند . با توجه به این امر مهم قرآن كريم می فرماید: فَسئَلُوا أَهلَ الذَّکرِ إِن کُنتُم لا تَعلَمُونَ .

حال با توجه به اینکه انسان بسیاری از آگاهی ها و رفتارهای خود را از طریق تقلید فرا می گیرد ، وجود الگوی شایسته، بهترین راه کار برای کسب آموزه های رفتاری و عملی به شمار می رود . از این جهت خداوند بر ما منت نهاد و وجود مقدس خاتم پیامبران (ص) و جانشینان معصوم ایشان را به ما ارزانی داشت ، تا این الگوی متعالی و شایسته افق های بلند حیات مادی و معنوی را به روی ما بگشایند و بسان خورشیدی فروزان ، روشنگر راه کسانی باشند که در طریق سعادت وي تکامل بر می دارند.

در هنگامه حرمان از محضر آن اسوه های معصوم و در دوران غیبت امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) وظیفه راهنمایی و روشنگری جامعۀ اسلامی بر عهده عالمان دینی و مراجع تقلید نهاده شده و این جانشینان شایسته حیات خود را وقف حفظ، شناسایی و تبلیغ دین ساخته اند و با تلاش و مجاهدتی خستگی ناپذیر می کوشند تا حریم دین را از هجوم بدخواهان و وسوسه گران حفظ کنند و رسالت الهی خویش را به انجام رسانند.و بر این اساس، بر امت اسلامی واجب است که با تقلید و پیروی از آن بزرگواران، تا حدودی خلأ حرمان از درک محضر امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) را پر سازند . اما علی رغم اینکه تقلید راه کاری برای کشف حقیقت و مراجعه به متخصصان در هر رشته ای، امری عقلی و فطری است و مراجعه به کارشناسان دینی از پشتوانه عقلی و منطقی بر خوردار، و مدار سیره مستمر عقلا بوده است، عدّه ای تقلید و پیروی از رهبران دینی را ناپسند معرفی می کنند و با مغالطه های سخیف و با ترویج این اشعار فریبنده که همه مردم می توانند هر گونه بخواهند تصمیمی بگیرند و انتخاب کنند، می کوشند تا اذهان مردم و به خصوص جوانان را آشفته سازند. تردیدی نیست که در این قلمرو، مغالطه ها و شبهه انگیز های شیطانی بر اساس طرح و نقشه حساب شده و در جهت تقدس زدایی ، دین زدایی و در هماهنگی کامل با عوامل استکبار و دشمنان اسلام و به منظور فروپاشی نظام اسلامی و خارج ساختن دین از عرصۀ زندگی مردم ، انجام می گیرد . از این روی ، شبهه افکنان تنها به زیر سؤال بردن مسأله تقلید و الگو دهی در رفتار اکتفا نمی کنند و فراتر از آن ، تبعیت از گفتار و آموزه های دینی را نیز زیر سؤال می برند و نگارنده در این رساله تلاش کرده است که در سه فصل با ارائه ادله قرآنی و روایی و عقلی برای ثبوت تقلید در احکام اسلامی و ردّ شبهات آن توسط مخالفان تنظیم نماید. [1]

فایل : 110 صفحه

فرمت : Word