مقاله كاجهاي مناسب جهت گزارش كارآموزي

پيشگفتار
کاجها گروه بزرگي از سوزني برگان هستند که کاشت آنها بعلت امتيازاتيکه دارند،هم از نظر پارک سازي و کاشت درختان درميادين ،خيابانهاي شهرها و هم از نظر جنگلکاري و ايجاد فضاي سبز و توليد چوب حائز اهميت بسيار است. جنس کاجها(pinus) داراي بيش از 900 گونه و واريته و فرمهاي جغرافيائي بسيار زياد هستند.
با يک نظر اجمالي معلوم مي شود که دستگاه طبيعي اين درختان اکثراً در مناطقي از نيمکره شمالي کره زمين گسترده است که داراي آب و هواي معتدل گرم ونيمه خشک يا آب و هواي مديترانه اي است.
اين درختان بعلت دامنه وسيع بردباري مي توانند در صورت وجود آبياري،شرايط مناطق استپي حتي نيمه بياباني را نيز تحمل نمايند.
هميشه سبز بودن برگها،رويش نسبتا سريع بسياري از گونه ها و واريته ها ، زيبائي شکل ظاهري آنها بويژه در جواني قابليت توليد چوب پر مصرف در صنايع، مقاومت زياد در مقابل آلودگي هوا و از همه مهمتر، کم نياز بودن اين درختان ، امتياز بسيار بزرگي براي استفاده از آنها در نقاط خشک ونيمه خشک بشمار مي رود .
مي دانيم که تهران ،پايتخت بزرگ ايران در دامنه جنوبي رشته کوههاي البرزگسترده شده است و از
طرفي تحت اثرآب و هواي نيمه خشک دامنه هاي جنوبي البرز و از طرف ديگرتحت اثر آب و هواي خشک و نيمه بياباني حاشيه کوير مرکزي ايران است. که رويهمرفته يک حالت آب و هواي
استپي و قاره اي بسيار متغير ،گاهي با بادهاي شديد و گرد وخاک همراه است . از نظر ارتفاع از سطح دريا قسمتهاي 1100 متر و قسمتهاي بلند تهران در شميرانات حدود 1500 متر ارتفاع از سطح دريا بوده و جمعا 400 متر اختلاف ارتفاع در سطح شهر بزرگ تهران بنظر مي رسد که از نظر محدوديت کاشت بسياري از گونه هاي گياهي تعيين کننده است .
ولي کاجها اين اختلاف ارتفاع را بخوبي تحمل مي کنند . بهر حال وقتي از کاشت سوزني برگان در تهران صحبت بميان مي آيد ، در رديف اول برخي از گونه هاي مقاوم کاجها در جلو چشم کارشناسان جلوه گرمي شود . خاکهاي موجود در اطراف تهران معمولا از ته نشين شدن خاکهاي شسته شده از دامنه هاي جنوبي البرز که در دشت وسيعي بين دامنه هاي جنوبي البرز و برجستگي
کم ارتفاع بين کهريزک و حسن آباد راه قم قرار گرفته است ، تشکيل شده داراي عمق مختلف که از طرف کوهستان بطرف دشت عمق آن افزايش مي يابد ، و بافت بسيار متفاوت ، گاهي همراه با شن وقلوه سنگ درشت و گاهي داراي ميزان درصد زيادي از خاک رس مي باشد . براي چنين خاکهايي با بافت ناهمگن ، گروه کاجها با قدرت گسترش ريشه هاي قوي خود ، بهترين درختان بشمار
مي آيد .
ويژگيهاي عمده گياهي گونه هاي کاج (جنس کاج pinus)
کاجها عموما از تيره pinaceaeهستند .
اندازه :
کاجها درختان چوبدهي هستند که بين آنها درختان کوتاه تا درختاني به ارتفاع حدود 30 تا 35 متر
و قطر تنه حدود 80 تا 100 سانتي متر وجود دارد.
ريشه :
ريشه آنها عموما قوي ، منشعب و گسترده و با رشد سريع است .
ساقه و تنه :
ساقه آنها در جواني مستقيم و تقريبا با ضريب شکلي (کاهش قطر ساقه از پايين تا بالا ) کم يا متوسط گاهي پوشيده از فلسهاي زيبا در پيري داراي پوست کلفت و چوب پنبه اي شيردار برنگ قهوه اي مايل به آجري .
گرزن يا تاج درخت:
ابتدا بصورت باريک و مخلوطي در انتها ولي در سنين بالا کم کم گسترده و پهن مي شود و گاهي حتي در برخي گونه ها چتري مي شود.
شاخه ها:
شاخه ها دو نوع هستند. شاخه هاي بلند و شاخه هاي کوتاه. شاخه هاي بلند به جوانه اي ختم
مي شود. در برخي از گونه ها شاخه ها افقي يا مشعلي و بسيار زيباست.
جوانه ها:
اکثراً مخروطي و پوشيده و از فلسهاي قهوه اي مايل به خاکستري هستند.
برگها:
سوزني،کم و بيش بلند گاهي طول آنها تا 30 سانتي متر در گونه هاي مختلف در گروه هاي
5،3،2 تائي ، برنگ سبز روشن، سبز تيره، کبود، خاکستري، آبي، گاهي با پوشش مومي از يک غلاف بيرون آيد.
برگچه ها:
علاوه بر برگها، برگچه هاي فلسي شکل، بي رنگ روي شاخه هاي بلند ديده مي شود.
گلها:
گلهاي نر در سنبله ها(شاتونهاي) کوتاه، انبوه و برنگ زرد تا قهوه اي، گلهاي ماده مخروطي کوچک و بزرگ، باريک يا پهني با فلسهاي درشت چوبي، ابتدا سبز بعد قهوه اي کم و بيش تيره
که پس از تشکيل ميوه، ميوه ها در 1تا 3 سال مي رسد.
ميوه ها:
به شکل مخروطي با رنگ و ابعاد مختلف با فلسهاي متفاوت که فلسها ابتدا روي محور اصلي بسته هستند ولي پس از رسيدن ميوه فلسها باز شده و دانه ها آزاد مي گردد. از ميوه ها گاهي براي تشکيل دکورهاي گياهي خشک استفاده مي شود.
دانه ها:
معمولاًکوچک، با اندازه متفاوت، هر دانه داراي يک بال نسبتاًدراز و نازک و غشائي است که
مي تواند توسط آن به اطراف درخت پراکنده شود. دانه ها اکثراً داراي چربي قابل استخراج و خوراکي و در برخي از گونه ها بصورت آجيل خوراکي است(مانند کاج چتري يا بادامي
pinus pinea ) ) و چلغوره p.girardiana)) قوه ناميه دانه ها بسيار خوب است و اگر در شرايط مناسب(هواي خنک وخشک) نگهداري شود تا 3 سال و بيشتر فوه ناميه خود را حفظ مي کند.
چوب:
چوب کاجها داراي صمغ قابل ملاحظه بوده، بدون نقش، ساده، برنگ سفيد تا کرم با رگه هاي قهوه اي، دربرخي گونه ها چوب درون و چوب برون مشخص است، حلقه هاي رويش ساليانه مشخص است.
چوبيست نرم، نيمه سبک، نيمه سخت مناسب براي مصرف بصورت چوب برده در امور ساختماني، صنايع خرده چوب و نؤوپان و کاغذ سازي و روکشهاي لايه هاي ميانه تخته- لائيها، گاهي براي
رويه نما جهت مبلهاي آشپزخانه و اطاقهاي کودکان، ميز و نيمکت، در وپنجره و بسياري از صنايع کوچک چوب، همچنين مناسب براي تهيه تيرهاي نسبتاً کوتاه، پر گره جهت برق و تلفن وتلگراف و غيره جهت مصرف غالباً در بيرون شهرها.
نياز اکولوژيکي:
کاجها عموماً درختاني کم نياز، مقاوم به تغييرات شديد درجه حرارت، مقاوم به تغييرات تابش نور، مقاوم به خشکي و کم آبي ، مقاوم به باد (به استثناي برخي از گونه ها ييکه داراي چوبهاي ترد و شکننده هستند .)
نسبتا سبک ، نرم ،خوش کار ،گاهي ترد و شکننده (برخي از گونه هاي آن از سنگيني برف آسيب ديده و مي شکنند .) کاجها اکثرا درختان روشنايي پسندهستند . کاجها در صورتيکه انبوه کاشته شوند مي توانند هرس طبيعي شوند و شاخه هاي زيرين خود را بتدريج از دست داده و تنه بلندي داشته باشند . از نظر شرايط خاک، کاجها بسيار کم نياز بوده و معمولا در خاکهاي خنثي و سنگلاخي
مي توانند بخوبي برويند . در خاکهاي عميق سريعتر روييده و چوب همگنتر تشکيل ميدهند . نسبت به تغييرات شرايط شيميايي خاک زياد حساس نيستند ولي در خاکهاي گچي و آهکي نتيجه خوبي
نمي دهند. در خاکهاي کمي شور شرايط را تحمل مي کنند. در خاکهاي تالابي و هميشه خيس نبايد آنها را کاشت. خاکهاي شني رسي خنثي براي اين درختان بهترين هستند به شرط اينکه عمق خوبي هم داشته باشد. در خاکهاي با آهک زياد ، گوگردي، شور، گچي و… کاشتن کاجها صلاح نيست.
تکثير:
ازدياد کاجها به وسيله کاشت بذر صورت مي گردد و ازدياد غير جنسي آنها به وسيله کاشت قلمه
يا پيوند يا خوابانيدن و غيره متداول نيست. بذر اين درختان را مي توان در نهالستان يا در کيسه هاي پلي اتيلن کاشت و وقتي نهال به بلندي معيني رسيد و از خطر نابودي گذشت براحتي در زمين اصلي يا در پارکها و ميادين و حاشيه خيابان ها و رافوژها وغيره جابجا نمود. بايد توجه کرد که هنگام
کاشت بذر در کيسه پلي اتيلن، کيسه حتماً در قسمت پايين سوراخ هايي براي خروج مازاد آب داشته باشد تا ريشه آنها نپوسد . هر گاه بذر کاجها در فضاي آزاد و در زمين بدون کيسه نايلوني کاشته شود، پس از بدست آمدن نهال ها کندن آنها از خاک و انتقال آنها به فاصله نزديک بدون خاک
اطراف ريشه و در زمان کوتاه اشکالي نخواهد داشت. در صورتيکه نهالها بوسيله کاميون هاي روباز حمل شود،بايد توجه کرد که ممکن است نهالهائيکهدرسطوح بالا قرار مي گيرد و در معرض بر خورد با هوا هستند، در اثر بادزدگي خشک شوند، بنابراين شايسته است که روي ريشه آنها را بوسيله گوني خيس شده يا چادر بپوشانند.
کاربرد کاجها در پارکها و درختکاري شهرها:
اکثر کاجها را مي توان براحتي در پارکها بصورت تک درخت و درختان گروهي، کشت و از آنها بعنوان درخت زينتي،درخت سايه دار،درختان پشت نما و غيره استفاده نمود . همچنين کاجها در
بسياري از موارد براي کاشت در ميادين شهرها ، حاشيه خيابانها ييکه پياده روهاي وسيع دارند
و ساختمانهاي آنها خيلي بلند و سايه افکن نيستند کاشت چه اگر آنها را در کنار پياده روهاي باريک و جلو ساختمانهاي بلند بکارند ، درختان پس از بزرگ شدن به منظور رسيدن به نور بطرف قسمت سواره رو خيابان خم شده مشکلاتي را بوجود مي آورند . از کاجها براي کاشت در رافوژها بلوارها (مانند بلوار شهيد چمران در تهران) نيز ميتوان بخوبي استفاده کرد.
برخي از کاجها مانند کاج معمولي (کاج تهران) که مدتها نسبتا طولاني است در تهران کاشته
مي شود ،آزمايش خود را از نظر سازگاري با شرايط اکولوژيکي تهران پس داده و موفق بيرون آمده اند و نشان داده اند که از آنها مي توان براحتي در سطح تهران و اطراف آن استفاده نمود .
علاوه بر کاشت درون شهري ،از کاجها مي توان براي جنگلداري و ايجاد فضاي سبز وسيع تر نيز براي تامين هدفهاي مختلف مانند ايجاد گردشگاه ها ، ايجاد پارکهاي جنگلي ، کاشت درختان به منظور توليد چوب و غيره استفاده نمود .
فقط توصيه مي شود که اين درختان را در سطح شهرها بصورت ترکيب با درختان پهن برگ نکارند. زيرا:
اولاً : نياز اکولوژيکي آنها با پهن برگان متفاوت است.
ثانياً : کاجها درختان هميشه سبز و اکثر پهن برگان درختان خزائي هستند. کاشت آنها با هم بويژه در زمستان يک منظره ناموزوني را بوجود مي آورد.
گونه ها و واريته هاي مناسب کاجها جهت کاشت در تهران
بدون ترديد تقريبا همه گونه هاي کاجها را مي توان در سطوح کوچک در شرايط تهران کاشت و
بامراقبت کافي نگهداري کرد ولي کاجها ييکه بنظر مي رسد براي توليد در سطح وسيع و کاشت در سطح تهران بتوان از آنها استفاده کرد بشرح زير مي باشد :
1_کاج معمولي (کاج تهران ) Pinus eldarica Medv.
Pinus halepinsis Mill.(1768) var . eldarica
Pinus hierosomili tana DUHAMEL . 1755
E.Alepp pine
F. Pin dAlep ,Pin de je rusalem .ِ
D . See kiefer .
گردشگاه طبيعي :
به احتمال قوي منشأ اصلي کاج معمولي از قفقاز و از آذربايجان ايران مي باشد . گرچه امروزه اين گونه فقط بصورت کاشته شده در اين مناطق بچشم مي خورد ولي اخيرا سنگواره (فسيل) چوب آن که توسط يکي از کارکنان منابع طبيعي دانشگاه تهران در کرج ،از منطقه خسرو شاه نزديک تبريز پيدا شده و به آن دانشکده آورده شده بود توسط نگارنده تشخيص داده شده است که احتمالا دال بر بومي بودن اين کاج در منطقه آذربايجان ايران مي باشد. سابقا معتقد بودند که اين کاج بومي ايران نيست و از راه ناشناخته اي وارد ايران شده است . بهر حال جنگلکاريهايي از اين گونه در نقاط مختلف ايران بويژه در شمال ايران و اطراف شهر هاي بزرگ آغاز شده است و در تهران و اطراف آن ، در مساحتهاي چشم گيري به منظور درختکاريهاي درون شهري استفاده شده است . به همين مناسبت نيز اين کاج در بين عموم به کاج تهران موسوم شده است . درختان آن در اکثر نقاط و خيابانهاي تهران وجود دارد . هم اکنون نمونه هاي کهنسال اين گونه که بيش از70 سال عمر دارند
در پارک آزادگان افسريه تهران وجود دارد .
ويژگيهاي گياهي
کاج معمولي در تهران و اطراف آن به بلندي 12 تا 20 متر مي رسد و قطر تنه آن به حدود 40 تا 50 سانتيمتر بالغ مي باشد .
ريشه آن :
قوي ، قطور ، نيمه عميق ، داراي ريشه هاي فرعي تنومند است .
شاخه ها :
تنومند ، منشعب و به رنگ قهوه اي مايل به آجري است . در جواني بطور جانبي به تنه چسبيده اند . شاخه هاي جوان ابتدا سبز بعد خاکستري روشن و بدون کرک مي باشد .
ساقه و تنه :
در جواني نسبتا صاف و با پوست نازک برنگ خاکستري مايل به قهوه اي و در پيري استوانه اي ، پر گره و داراي پوست ضخيم چوب پنبه اي با شيار هاي عميق برنگ قهوه اي مايل به آجري است کج ومعوج مي باشد .
جوانه ها :
مخروطي و تخم مرغي و نوک پوشيده از فلسهاي قهوه اي گرد آلودمي باشد.
برگها :
2 تا 3 تائي در هر گره بوده و به طول 10 تا 15 سانتيمتر مي رسند. در جواني کمي گرد آلود بنظر مي رسند. برنگ سبز تيره مي باشد .
ميوه :
ميوه تخم مرغي، قهوه اي، بطول 5تا10 سانتي متر و بقطر 3 تا 5 سانتي مترمي باشد .
دانه ها :
دانه کوچک، تخم مرغي، ، بالدار،داراي يک بال نازک با قوه ناميه خوب و بادوام مي باشد.
استفاده از کاج معمولي(کاج تهران)
بطوريکه ملاحظه مي شود، درختان کاج معمولي فوق العاده روشنائي پسند هستند و نبايد آنها را در زير سايه درختان ديگر کاشت. و گرنه ساقه و تاج آنها کج شده و زيبائي خود را از دست مي دهد.
نياز اکولوژيکي :
گونه ايست کم نياز،نورپسند، با رشد سريع ، مناسب آب وهواي مديترانه اي و استپي نسبتاًخشک
نسبت به خشکي و کم آبي و سرما مقاوم است در مقابل آلودگي هوا و گرد و غبار نيز مقاومت آن نسبتاً مناسب است . دامنه تحمل آن از لحاظ شرايط آب و هوائي و تغييرات درجه حرارت وسيع است. ولي در رطوبت زياد کاشت آن کاملاً موفق نمي شود و مبتلا به آلودگيهاي قارچي مي گردد.
از لحاظ خاک بسيار کم نياز است و بويژه براي کاشت در اراضي سنگلاخ مناسب است ولي آنرا در خاکهائيکه بيش از حد گچي و آهکي هستند، نبايد کاشت. خاکهاي بسيار مرطوب و هميشه آبگير براي آنها مناسب نيست.
تا حد زيادي شوري خاک را تحمل مي کند. در روي خاکهاي نسبتاً شور محلّي بنام (کبوتر خان) نزديک کرمان که به همراه بيد کاشته شده بوده است، بسيار موفق بوده(طباطبائي، محمد، حجازي- رضا 1352 ) اين گونه را علاوه بر تهران در کليه نقاط ايران از شيراز تا شمال و از غرب ايران
تا حاشيه کوير مرکزي در اکثر شهرها با موفقيت کاشته اند. کاشت آن به همراه سوزني برگان
نا همگني مانند سرو خمره اي، سرو سيمين و غيره مناسب بنظر نمي رسد. در شمال ايران
( سواحل حوزه خزر ) از آن به منظور ايجاد باد شکن و ديوار سبز اطراف باغها نيز استفاده
مي نمايند. در باغهاي قديمي تهران بويژه در قلهک و شميرانات پايه هاي نسباً کهنسال آن ديده
مي شود.
براي ايجاد پوشش گياهي در اراضي برهنه تهران نيز کاشته شده است.
کاربرد :
از اين گونه براي کاشت در پارکها، ميادين، حاشيه خيابانها، رافوژ خيابانها، لچکي هاي راه ها، بصورت تک درخت زينتي بصورت گروه درختان جهت ايجاد پوشش گياهي در اراضي برهنه و ايجاد فضاي سبز و در جنگلکاريها مي توان استفاده نمود.
کاج سياه Pinus Laricia
Pinus nigra
تهران – بزرگراه شيخ فضل الله نوري – ورودي شهرک قدس
واريته ها: از اين گونه چند واريته بنامهاي زير را نام برده اند .
P-h.var. brevifolia ,variagata
ويک دورگ از آن بنام کاج دريايي Pinus Pinaster بدست آمده است .
2- کاج سياه Pinus laricio POIR (1804) =P . nigra Arnold 1784
نامهاي فارسي : کاج سياه ، کاج مشعلي ، کاج مطبق
سه واريته در ايران نام برده شده و کاشته مي شود ، بنام :
P. laricio var . Corsicana کاج قبرسي
P. laricio var. austriaca کاج اتريشي
P. laricio var . canariensis کاج سياه قناري
)تاحدودي مقاوم به خاکهاي آهکي( P. laricio var .calabricaکاج سنگلاخي
خواستگاه :
کاج سياه بومي کرانه هاي درياي مديترانه است و بعلت وسعت گسترشگاه خود داراي واريته ها
و فرمهاي جغرافيايي و دورگهاي بسيار است . در ترکيه، اتريش ، قبرس ، الجزاير و غيره
مي تواند به 40 تا 50 متر بلندي نيز برسد . قطر تنه آن تا بيش از 100سانتي متر مي رسد .
ويژگي هاي گياهي
درختان آن در اکثر نقاط و باغهاي تهران و اطراف تهران و کرج وجود دارد. در شمال ايران نيز فراوان است.
اندازه :
کاشت اين گونه در اطراف تهران نسبتاًجوان بوده و از 50 سال متجاوز نيست. رواج کاشت آن از ناحيه کرج متداول شده و در درختانيکه در اطراف تهران از اين گونه وجود دارد، هنوز ابعاد طبيعي خود را احراز نکرده اند. بلندترين آنها به 15 متر و قطورترين آنها بقطر حدود 35 سانتي متر ديده مي شود.
ريشه :
قوي، نيمه عميق با شاخه بندي نيرومند است.
گرزن :
در جواني مخروطي و در پيري نسبتاً گسترده و زيباست.
شاخه ها :
بويژه در جواني بصورت مطلق به ساقه اصلي چسبيده و داراي تقارن محوري يا شعاعي هستند و فاصله ميان گره هاي ساقه آن مشخص است.
شاخه ها در جواني پوشيده از فلسهاي طلائي رنگ زيبا و شفاف و جالب هستند. شاخه ها بصورت افقي بوده و انتهاي شاخه ها بصورت افراشته در آمده و لذا بنام کاج مشعلي ناميده شده است.
بلندي ميان گره ها بسته به شرايط رويشگاه فرق مي کند. در هر سال يک گره به طول ساقه افزوده مي شود. بطوري که مي توان از شمردن مقدار اين گره ها سن درخت را معلوم نمود.
ساقه :
ابتدا سبز و بعد پوشيده از فلسهاي بلند طلائي زيبا و نهايتاًداراي پوست چوب پنبه اي تيره مي باشد. و بطور مستقيم تا انتهاي درخت بالا مي رود.
جوانه ها :
جوانه انتهائي بسيار قوي و زود رشد است و جوانه هاي کناري نيز مخروطي و پوشيده از فلس
مي باشد. تخم مرغي و نوک تيز هستند برنگ قهوه اي مايل به قرمز ديده مي شوند و سپس تيره تر
شده به سياه متمايل مي گردند.
برگها :
دو تائي و بندرت سه تائي از يک غلاف بيرون آمده اند. بطول 10 تا 15 سانتي متر، در ابتدا سبز روشن شاد و سپس سبز تيره. مقطع برگها کاملاً گرد نيست و 4/3 دايره را اشغال مي کند .
گلها :
گلهاي نر و ماده هر دو در شاتون هاي (سنبله هاي ) قهوه اي کوتاهقرار دارد .
ميوه :
نيمه دم دار، تخم مرغي، کوتاه، کوچک، بطول 4 تا 8 سانتي متر، از فلسهاي کوتاه ابتدا برنگ سبز،
سپس برنگ زرد کدر يا شوکولاتي پوشيده شده و در 2 تا 3 سال مي رسد.
چوب :
همگن تر، پر ضلع تر، مقاوم تر از چوب کاج معمولي است. روي هم رفته سبک، نيمه سنگين، محکم و داراي کاربرد زياد است. مانند چوب کاج معمولي ترد و شکننده نيست و در مقابل فشار برف و باد مقاومت بيشتري نشان مي دهد (طباطبائي 48-1347) .
کاج سياه اتريش Pinus Laricio var. austriaca
=Pinus nigra var . austriaca
نياز اکولوژيکي :
درختي است کم نياز و مقاوم ، مقاومتر از کاج معمولي ريا، طالب آب وهواي مديترانه اي ، تحمل آب و هواي مناطق استپي و اطراف تهران را بخوبي دارد . سرما را تا 25-درجه سانتي گراد تحمل مي کند . رطوبت را بيش از کاج معمولي تحمل مي کند . دامنه بردباري آن رويهمرفته بيشتر از کاج معمولي است .
از نظر خاک ،کم نياز بوده و در خاکهاي خنثي بخوبي مي رويد . نياز آن کم و بيش شبيه کاج معمولي است . در خاکهاي عميق و حاصلخيز سريعتر و بهتر مي رويد . ولي در اراضي سنگلاخ و کم قدرت نيز موفق مي شود . اين کاجها غالبا در روي خاکهاي سيليسي مي رويند .
کاربرد :
در تزيينات و پارکها و رافوژها بيش از کاجهاي ديگر مورد پسند مي باشد . در ايران بنام کاج مشعلي يا کاندالابر معروف شده است و طرفداران زيادي دارد . در جواني جلوه خاصي و زيبايي چشمگيري دارد.
براي کاشت در پارکهاي بزرگ بصورت تک درخت در وسط چمن يا در خيابانها براي رافوژها مناسب است . کاشت آن در حاشيه خيابانها (بعلت افقي بودن شاخه ها و ايجاد مزاحمت )توصيه
نمي شود .
براي جنگلکاريها و ايجاد فضاي سبز بسيار مناسب است . اخير در سراوان نزديک رشت جنگلکاري وسيعي از آن بعمل آمده و موفق بوده است . اين گونه براي نقاط پر برف مانند شميران بهتر از کاج معمولي جواب مي دهد . چوب آن در صنايع زيادي کاربرد دارد . چوبيست زود رشد،
همگن با صمغ کمتر از کاج معمولي ،داراي گره هاي کمتر از کاج معمولي و با الياف راست ، نيمه سبک ، نيمه سخت ،قابل استفاده در اکثر صنايع.
واريته ها :
اين گونه داراي واريته هاي بسيار زيادو فرمهاي بسيار زياد است مانند :
P . lairicio var . Pyramidatia , columnaris , pendula , pygmaea , prostrate aurea , variagata .
کاج بروسيا Pinus brutia TEN . 1831
E. Brutia pine
F. Pin de Brutia
D. Brutia Kiefer
خواستگاه:
اين گونه بومي مناطق کرانه درياي مديترانه و کشورهاي خاورميانه مي باشد . در حدود 20 سال است بذر آن توسط سازمان جنگلها و مراتع کشور به ايران نيز آورده شده است و در برخي از نهالستانهاي آن سازمان کاشته شده است . از آنجاييکه اين کاج کم و بيش شبيه کاج معمولي است ونياز اکولوژيکي آن با کاج معمولي تطبيق مي کند ، در کشور مورد توجه قرار گرفته است .
کاج کاشفي Pinus longifolia ROXB
E . Long leaf pine , chir pine
محل پيدايش :
اين گونه بومي دامنه هاي هيماليا در افغانستان ، پاکستان و هندوستان است که تقريبا حدود 80 سال پيش بذر آن توسط شخصي بنام کاشف السلطنه به ايران آورده شده و کاشته شده واين کاج بنام خود
او موسوم شده است . امروزه درختان بزرگ آن بصورت گروهي در پاسند بهشهر و نهالستان
کلاردشت و باغ تحقيقاتي نوشهر وجود دارد .
ويژگيهاي گياهي
اندازه :
بلندي :
اين درخت به 35تا 40 متر در رويشگاه اصلي بالغ مي شودولي درختاييکه در ايران وجود دارد ،هنوز به اين بلندي نرسيده اند. قطر تنه آن به حدود 100سانتيمتر و بيشتر مي رسد . اين گونه توليد صمغ زياد مي کند .
ريشه :
عميق ،نيرومند و منشعب بوده و ريشه هاي فرعي آن نيز قطور و تنومند هستند .
ساقه و تنه :
ساقه در جواني داراي پوست خاکستري مايل به سفيد يا کرم و نسبتا نازک و پوسته اي است . ولي در پيري داراي پوست چوب پنبه اي قهوه اي و شياردار مايل به کرم مي باشد . پوست ساقه آن داراي تانن مي باشد .
گرزن يا تاج درخت :
تاج درخت به شکل بسيار چشم گير و زيبا و کله قندي است و بويژه در صورتيکه اين درخت بصورت تک درخت کاشته شود شکل ويژه آن بسيار زيبا و شاد و دلپسند است .
شاخه ها :
شاخه هاي آن در جواني بصورت جانبي به ساقه يا تنه چسبيده و از گره هاي معيني بصورت تقارن محوري يا شعاعي مي رويند . شاخه ها در صورتيکه در سايه قرار گيرند هرس طبيعي شده و تنه برهنه مي گردد .
جوانه ها :
جوانه انتهائي قوي و تنومند است و جوانه هاي جانبي پوشيده از فلسهاي خاکستري مايل به قهوه اي ميباشد .
برگها :
برگهاي اين درخت جزء کاجهاي 5 برگي مي باشد يعني از هر غلاف 5 برگ نازک ،ظريف ،سبز
روشن و بلندي بيرون مي آيد . طول برگهاي آن به بيش از 30 سانتي متر مي رسد . برگها حالت ريزان و واژگون داشته ، بسيار شاد و زيبا هستند .
گلها :
گلهاي نر در شاتون ها يا سنبله هاي قهوه اي نسبتاً قطور و کوتاه و گلهاي ماده آن در مخروطهاي کوتاه و کم و بيش برنگ قرمز مي باشد.
ميوه :
ميوه اين کاج نسبتاً درشت، مخروطي با فلسهاي چوبي محکم، برنگ قرمز مايل به قهوه اي انتهاي
فلسهاي ميوه کمي گرد شده، فلسها پهن و محکم هستند. ميوه در 2 تا 3 سال مي رسد و پس از رسيدن فلسهاي آن باز شده و دانه ها آزاد ميگردد.
دانه :
دانه ها نسبتاً درشت بطول حدود 4 تا 5 ميليمتر و هر يک داراي يک بال بلند و نازک و غشائي است. قوه ناميه بذر ها بسيار خوب است . درختان بزرگي که در پاسند بهـشهـر و در کلاردشت و در نوشهـر از اين گونه وجود دارند به بذر نشسته اند و توليد بذر مي کنند.
نياز اکولوژيکي :
اين کاج يکي از کاجهاي با نياز متوسط و مقاوم بوده و نسبتاً ظريف است. طالب آب و هواي مديترانه اي است ولي در صورت وجود آبياري آب و هواي مناطق استپي و نسبتاً خشک مانند تهران را بخوبي تحمل مي کند. گونه ايست روشنائي پسند ولي نهالستان آن در ابتداي رويش بايد در يک محيط سايه و روشن باشد.
تصور ميرود که اين کاج براي منطفه شميرانات از ميدان ونک به بالا براي کاشت در پارکها، رافوژ خيابانها و بلوارها، لچکي هاي خيابانها، ميادين و غيره مخصوصاً بصورت تک درخت يا بصورت رديفي از درختان با فاصله نسبتاً زياد (که بتواند شکل ويژه خود را بگيرد ) بسيار جالب و زيبا و دلپسند باشد. اين کاج در مقابل سرما و خشکي نسبتاً مقاوم است و آفت زيادي ندارد.
تکثير :
تکثير اين کاج بوسيله کاشت بذر در نهالستان و بستر کاشت و در کيسه هاي پلاستيکي و باز کاشت نهالهاي 2 تا 3 ساله آن در زمين اصلي بسيار آسانست. نگارنده بذر آنرا از پاسند بهـشهـر جمع آوري و در مقياس کوچکي شخصاً ازدياد نموده است. خاکي که بذر اين کاج در آن کاشته مي شود، بايد سبک، قابل نفوذ، خوب زه کشي شده باشد و داراي رطوبت متعادل باشد. هر گاه رطوبت خاک بستر کاشت زياد باشد نهالهاي بسيار جوان اين کاج دچار قارچ فوزاريوم مي گردد و از بين ميرود.
کاربرد :
کاربرد اصلي اين کاج در تزئينات پارکها، خيابانها، رفوژها، ميادين شهـر، وسط چمن ها و غيره بصورت تک درخت است. البته در رويشگاه طبيعي خود اين درخت جزء درختان جنگلي چوبده بوده و براي جنگلکاريها از آن استفاده مي شود. در ايران نيز جنگلکاري با آن در نقاط شمالي ايران کاملاً ميسر است.
خواستگاه:
گونه ايست از کوه هاي آلپ اروپا با شکل کشيده. تا ارتفاع 2600 متر از سطح دريا مي رويد .
کاج کپه اي= کاج موگو= کاج مشهدي
ويژگيهاي گياهي
اندازه :
کاج پا کوتاهي است که ارتفاع آن 5/1 تا 2 گاهي تا 3 متر و قطر تاج آن تا 3 متر
مي رسد. بسيار انبوه و در هم مي رويد. بندرت شکل درختي بخود مي گيرد شکل ظاهري درخت تخم مرغي نامنظم و انبوه است.
ريشه :
نسبتاً کوچک با انشعابات زياد ريشه هاي فرعي ولي زياد عميق نيست. در کوهستانها تا عمق زياد فرورفته و در شکاف سنگها جاي مي گيرد.
ساقه و تنه :
تنه وساقه بسيار کوتاه مانده و پوشيده از شاخه هاي انبوه و بر گهاست و سطح ساقه معمولاً ديده نمي شود.
شاخه ها :
با زاويه تنگ به ساقه چسبيده و تعداد آنها زياد است و بطور انبوه مي رويند. شاخه ها با طول
نا برابر شاخچه ها افراشته .
جوانه ها :
کوچک، مخروطي پوشيده از برگ مي باشد.
برگها :
کوتاه، برنگ سبز تيره و جزء کاجهاي 3 برگي است . برگها در ميانه درخت درهم رفته است .
گلها :
معمولاً دير ظاهر مي شود ( در سنين بالا ) بصورت شاتون هاي نر و ماده جدامي باشد.
ميوه :
قرينه، تقريباً نشسته، تخم مرغي تا گرد در سال اول برنگ کبود تا بنفش. موقع رسيدن برنگ زرد يا قهوه اي تيره. فلسهاي ميوه در بيرون کوژ و در درون کاو مي باشند.
کاج کپه اي =کاج موگو = کاج مشهدي Pinus mugo pumilio ZENARI
=pinus pumilio REGEL =
=Pinus mugho
= Pinus Montana pumilio WILLK
در بخش باغباني دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران در کرج
کاج کپه اي ،کاج توپي = کاج موگو = کاج مشهد ي Pinus mugo pumilio ZENARI
Pinus pumilio REGEL
Pinus mugho
Pinus Montana pomilio WILLK
در پارک بخش باغباني دانشکده کشاورزي دانشگاه تهران در کرج
دانه :
ريز و بالدار و داراي قوه ناميه خوب
نياز اکولوژيکي :
گونه ايست روشنائي پسند ،مقاوم به سرما ،مقاوم به خشکي که واريته ها و فرمهاي زيادي از آن بدست آمده است . در هر نوع خاک و حتي سنگلاخي بخوبي مي رويد .
کاربرد :
از اين گونه مي توان در فلاورباکسهاي بزرگ ،براي رافوژها ،در پارکها ،بصورت تک درخت در وسط چمن در لچگي ها و ميدين شهر و غيره بخوبي استفاده کرد .
چوب آن داراي ابعاد کوچک بوده و جالب نيست .
کاج زيبا Pinus excelsa Wall . (1822)
خواستگاه :
اين گونه بومي دامنه هاي هيمالياست،بذر آن توسط سازمان جنگلباني ايران حدود 30 تا 40 سال پيش بايران آورده شده و در نهالستانهاي آن سازمان کاشته شده است و امروزه پايه هائي از آن در نهالستان کلاردشت ، نوشهر،نهالستان شهر پشت و باغ تحقيقاتي جنگلها ،مراتع ، در پاسند بهشهر
و غيره کاشته شده است .
ويژگي هاي گياهي
اندازه :
کاجي است بزرگ که گرزن آن حجم زيادي را اشغال مي کند و رويهـمرفته در جواني داراي شکل
خمره اي است و بسيار زيباست. بلندي آن به 50 متر در رويشگاه اصلي ميرسد و قطر آن به بيش از 120 سانتي متر بالغ مي شود.
ريشه :
عميق و منشعـب مي باشد.
ساقه و تنه :
در جواني داراي پوست نازک قهوه اي مايل به خاکستري و در پيري خاکستري مايل به قهوه اي
و داراي پوست قطورتر و چوب پنبه اي بلندي ساقه و خود درخت در رويشگاه اصلي خود در دامنه هاي هيماليا به 20 تا 25 متر مي رسد ولي در ايران هنوز درختاني با اين ابعاد وجود ندارد. قطر تنه آن حداکثر به 80 سانتي متر بالغ مي شود.
شاخه ها :
هرس طبيعي نمي شوند و روي شاخه باقي مي مانند. شاخه ها کماني و افراشته در اطراف ساقه و بصورت جانبي به ساقي چسبيده اند. شاخه هاي جوان خيلي درشت و قطور قبلاً کبود رنگ، مومدار بعد برنگ خاکستري مايل به سبز درخشان و بالا خره برنگ خاکستري، صاف مي باشد .
جوانه ها :
جوانه ها داراي فلسهاي قهوه اي مايل به زرد قدري صورتي، داراي مژه هاي سفيد مي باشد .
برگها :
اين گونه جزء کاجهاي 5 برگي است و از هر غلاف، 5 برگ نيمه بلند بطول 12 تا15 گاهي تا 20 سانتي متر، به قطر 1 ميليمتر و آويزان وبرنگ سبز مايل به خاکستري بيرون مي آيد . برگها باريک ظريف و نرم بوده شکل کاکل وارونه بخود مي گيرند. برنگ سبز مايل به آبي وبه همين علت آنرا کاج گريان هيماليا نيِز مي نامند .
گلها :
گلهاي نر در شاتونهاي نيمه کوتاه به گونه ايست برنگ سبز مايل به زرد روشن و گاهي قرمز مايل
به بنفش و گلهاي ماده در مخروطهاي کوچک برنگ سبز مايل به زرد روشن کمي صورتي قرار دارد .
ميوه ها :
بطول 15 تا 25 سانتيمتر و به قطر 4 تا 7 سانتيمتر بصورت مخروطهاي بلند و مستقيم داراي
دم و آويزان با فلسهاي چوبي برنگ قهوه اي روشن گاهي ارغواني مي باشد .
دانه ها :
نيمه درشت، بالدار و سياه رنگ و داراي بال خيلي گسترش يافته مي باشد .
نياز اکولوژيکي :
گونه ايست روشنائي پسند ،کم نياز ،مقاوم به خشکي و سرما ولي از سرماي شديد و يخبندان
آسيب مي بيند . در تابستان به هواي مرطوب نياز دارد . نياز ويژه ا ي از نظر ارتفاع از سطح درياعرضه نمي کند . مقدار کمي آهک خاک را تحمل مي کند . آنرا نبايد در خاکهاي فقير کاشت . از نظر حاصلخيزي خاک نسبتا پر نياز و مقاوم است . طالب خاکهاي خنک و عميق و حاصلخيز است . از نظر ارتفاع از سطح دريا بين 2600تا 4000 متر از سطح دريا مي رويد . (در جنوب غربي هيماليا )
کاربرد :
بنظر مي رسد که اين گونه فقط براي کاشت در پارکها و وسط چمن ها و يا آبياري باراني بويژه
در تابستان مناسب مي باشد .
براي ميادين تهران نيز مناسب بنظر مي رسد ولي براي کاشت در رافوژها و کنار خيابانها توصيه نمي شود .
واريته ها :
داراي يک واريته بنام P. e. var . mono phyla و يک واريته P. e . var . zebrin
مي باشد که با برگهاي سبز نواري است (سبز و سفيد ) يک کاج بسيار زيبا و زينتي است بنام
P.Ayacahuite veitchii نامگذاري شده است . تصور مي رود با کاج P .Ayacahuite
دورگي دارد.
کاج زرد : Pinus ponderosa DOUGL
خواستگاه :
اين گونه بومي کوه هاي سنگي باختر ايالت متحد امريکا است .
بذر اين کاج چند ده سالي است که به ايران وارد شده سابقا در نهالستانهاي دانشکده جنگلداري سابق (دانشکده منابع طبيعي دانشکاه تهران در کرج ) و سپس در نهالستانهاي سازمان جنگلباني ايران کاشته و تکثير شده است و امروزه پايه ها و نهالهاي کوچک و بزرگ آن در نهالستاهاي شمال از جمله نهالستان کلاردشت وجود دارد .
کاربرد :
يکي از بهترين درختان مقاوم در پارکها ،ميادين ورافوژهاي خيابانهاي وسيع مي باشد . در امريکا براي جنگلکاري از آن استفاده ميکنند و درخت بزرگ چوبدهي است که از چوب آن در صنايع استفاده مي شود .
زيباترين کاجها براي کاشت در پارکها و ميادين شهر
واريته ها و گونه هاي پا کوتاه و زيباي کاجها که براي کاشت در پازکها، ميادين، رافوژ ها و فضاهاي سبز تهران و روي چمن مناسب هستند، عبارتند از :
1_کاج اريستا تا :
به بلندي 3 تا 4 متر در جنوب غربي ايالات متحده (يکي از قديمي ترين کاجهاي جهان است ) و پايه هاي به سن بيش از 5000 سال آن در آمريکا وجود دارد. درموقع کاشت بصورت درختچه کند رشد باقي مي ماند. شاخه هاي آن داراي لکـّه هاي زيبائي هستند.
2_کاج آيا کابوتي (کاج سفيد مکزيک ) :
به بلندي 3 متر ولي به 15 تا 20 متر هم مي رسد. خيلي ظريف و زيباست و شبيه کاج زيبا
P. griffithii مي باشد . و از کاجهاي 5 برگ است با سوزنها و برگهاي بلند و سوزني و
کمي مايل به آبي مي باشد .
ميوه هاي آن کشيده بوده و حتي در روي پايه هاي جوان نيز ظاهر مي گردد.
مناسب مناطق معتدل و باغچه هاي انگليسي است . آب و هواي معتدل ملايم لازم دارد . و در خاکهاي خنک و سالم خوب مي رويد .
کاج کنتورتا :
به بلندي 5 تا 6 متر مي رسد. غالباً بصورت درختچه باقي مي ماند. برگهاي آن بسيار زيبا و افشان، جزء کاجهاي 2 برگه است و برگها برنگ سبز مايل به زردهستند. شاخه ها پوشيده از برگ در اروپا درباغها کم بکار رفته است و در جنگلکاريها ي ساحلي نقش مهمي دارد.
کاج پرگل :
به ارتفاع 15 تا 20 متر مي رسد. جزء کاجها ي 2 برگه است . شبيه کاج جنگلي ولي رنگ پوست آن به قرمز مايل است . برگها سبز مايل به آبي و شکل گرزن آن با بالاترين سن درخت عوض
مي شود.
کاج امبراکولي فرا :
به 3 متر ارتفاع مي رسد. درختچه ايست با رويش کند با شاخه هاي پوشيده با گرزن انبوه به شکل چتر . سوزني برگ زيبائي است براي پارکها، باغها و ميادينو رافوژها با برگهاي سبز تيره
کاج موگو :
يکي از کاجهاي کوهستاني است که شکل ظاهري آن بسيار متغير است و اندازه آن نيز خيلي متفاوت است . در کاشت پارکها غالبأ بصورت درختچه مي باشد يک درختچه متوسط تا بزرگ مي باشد.
ازاين کاج فرمهاي اصلاح و انتخاب شده در نهالستانها ي اروپا وجود دارد . گاهي هم آنرا با پيوند زياد کرده اند . جنـسهاي جوان کاج موگو برنگ سبز روشن هستند و بـرگهاي پـير آن که در
گروههاي 2تائي هستند برنگ سبز تيره مي باشد . ارزش آن قابليت سازگاري و مقاومت آنست که با اکثر شرايط اکولوژيکي سازگارمي شود .
خاکهاي آهکي را تا حدي تحمل مي کند . در کاشت خيلي پاکوتاه باقي مي ماند . در تهران براي پارکها ، روي چمن ، روي تپه ها ،رافوژها ، لچکي ها ، ميادين و فيره مناسب مي باشد .
کاج واتررري :
يکي از واريته هاي پر ارزش جنگلي است که بصورت مشعلي فوق العاده زيبا با شاخه هاي جوان افراشته مي رويد .
بلندي آن تا 5 الي 6 متر مي رسد و قطر تاج آن به 2تا 3 متر مي رسد . بصورت بوته قوي و انبوه ديده مي شود . که ابتدا مخروطي است بعد گرد مي شود . گاهي خيلي بزرگ مي شود . شاخه هاي افراشته آن بسيار جالب و زيبا ست . برگهاي آبي آن دراز مي باشد . گاهي نام آنرا با کاج (Pumila) اشتباه مي کنند . اين کاج در سال 1865 کشف شده ، و پايه کشف شده هنوز زنده است .و بارتفاع تقريبي5/7 متر مي رسد . و بيش از 100 سال دارد . در تهران اين کاج براي کاشت در پارکهاي کوچک ، روي چمن ، کنار آب نما ، روي شيب ها ، در ميادين و غيره فوق العاده جالب بنظر مي رسد .
منابع مورد استفاره :
1-طبا طبا ئي ، محمد. 1358 .کتاب سوزني برگان _نرادها انتشارات دانشگاه تهران
2-کاجهاي مناسب کشت در استان تهران ، زير پوشش سازمان پارکها و فضاي سبز شهر تهران
3-جزيره اي ، محمد حسين. 1338 . نشريه پلي کپي مستقل سازمان جنگلها انتشارات فضاي سبز