مقاله فارسی مدرنيته و تاثير آن بر دينداري و معنويت با تكيه بر شهرهاي اسل

مدرنيته و تاثير آن بر دينداري و معنويت با تكيه بر شهرهاي اسلامي
مقد مه : قبل از صنعتي شدن شهرها ، نگرش كلاسيك به جوامع روستايي درچهارچوب پايداري و استحكام اعتقادات و ارزشهاي فرهنگي آنها قرار داشت ، بدين سان كه از ميان مشخصات جوامع روستايي ، احترام به سنتها و اعتقادات ديني مورد توجه قرار مي گرفت . مذهب و احترام به باورهاي مذهبي از طرف جوامع روستايي پذيرفته مي شود . بر اساس اعتقاد به مفاهيم و دستورات مذهبي ، دلايل مرگ ، زمان كشت محصول ، كيفيت روابط ميان والدين و فرزندان و ديگر ويژگيهاي زندگي اجتماعي مشخص مي گردد . به دليل پايداري و استحكام اين سنتها و اعتقادات ، مي توان گفت اين دو عامل در زندگي اجتماعي و روزمره مردم روستايي تاثيرات بسياري داشته و نوعي امنيت در جامعه به وجود آورده است . زماني كه شهرنشيني و صنعتي شدن بر جوامع انساني تسلط يافت ، در غرب ، فرهنگ جامعه شهري به سرعت به سوي دنيا پرستي و شرايط غير معنوي متمايل گشت و در بسياري موارد ، مشاهدات تجربي و منطقي و علم ، جانشين معتقدات سنتي و معنوي گرديد و نظامهاي فرهنگي و باورها ناپايدار گرديد و اين مفهوم در اذهان ملتها جاي گرفت كه واقعيتهاي امروز ، فردا خطاي محض است و اغلب نيز چنين است ، زيرا با پيشرفت علم و تكنولوژي ، بسياري از باورهاي فرهنگي ، اعتبار و ارزش خود را از دست داده اند (1 ). بر اين اساس در اين تحقيق سعي شده است تا حدودي به مساله مدرنيته كه سومين مرحله تحولات فكري بعد از سنت ، سنت و مدرن كه بر اساس تقسيم بندي الوين تافلر به موج اول مشهور اند و بر اساس تقسيم بندي مراحل توسعه اقتصادي از نظر روستو به چارچوب سنتي بيان گرديده پرداخته شود . بر طبق تقسيم بندي تافلر به موج دوم و مرحله خيزش اقتصادي و نيل به بلوغ صنعتي معروف شده است (6) . همچنين به تاثير اين پديده در كشورهاي اسلامي و نقش آن در چگونگي برنامه ريزيهاي شهري و اعتقادات اسلامي توجه شده است . كلمات كليدي : مدرنيته ، رنسانس ، قرون وسطي ، تجدد ، بلوغ صنعتي ، موج اول ودوم مدرنيته: مدرنيته پس از تحولات قرون وسطي و رنسانس در عصر روشنگري پديدار شد و دستورالعمل جديد زندگي را براي جهان به ارمغان آورد (4) . به عبارت ديگر مدرنيته را مي توان مجموعه فرهنگ و تمدن اروپايي از رنسانس به اين سو دانست (2 ) .دوره ايي كه در تعريف آدم ، عالم و مبدا عالم تفاوت عظيمي نسبت به گذشته پيدا كرده است . مفاهيمي در تفكر بشر وارد شده كه مثل و مانند نداشته است . چنانچه بخواهيم اين دوره (‌مدرنيته ) را از نظر لغوي ترجمه نماييم از ريشه كلمه modernug اخذ شده است و در لغت به معناي هم اكنون و هم الان است و Renaissance نيز در لغت به معناي تولد دوباره مطرح گرديده است . تولد آدم و عالم مدرن . بر خلاف تصور رايج كه عالم جديد را كمال عالم قديم مي دانند ،‌ عالم مدرن ( جديد ) ماهيتا متفاوت از عالم قديم است (5) . مدرنيته( تجدد – امروزي شدن )، به نوعي از جامعه اطلاق مي شود كه در عصر روشنگري غرب به وجود آمده است . بسياري باور دارند كه تجدد يعني روزگار پيروزي خرد انساني بر باورهاي سنتي ( اسطوره ايي ، اخلاقي ، ديني ، فلسفي ) ، رشد انديشه علمي و خرد باوري ، افزون شدن اعتبار ديدگاه فلسفه نقادانه ( داوري اثر فكري يا پديده اجتماعي ) كه همه همراهند با سازمان يابي تازه توليد و تجارت ، شكل گيري قوانين مبادله و بتدريج سلطه جامعه مدني بر دولت ( پيدايش دولتهاي دمكراتيك ) .در واقع ، تجدد انتقادي مداوم است از سنت و از خودش ، نوخواهي و امروزگي است . مدام در حال تازه شدن و خود را نفي كردن و به قلمرو تازگيها گام نهادن است . به سخن روشن تجدد يعني جامعه بخردانه كه در آن خرد ، يگانه اصل سازماندهي زندگي اجتماعي فردي ، توسعه علمي و تكنولوژيك ، توسعه اقتصادي در پي دگرگونيهاي اجتماعي ، پشت سر نهادن بسياري از سنتهاو باورهاي كهنه فرهنگي . به گفته هگل ، آنچه عقلاني است واقعي و آنچه واقعي است عقلاني است .(2) مدرنيسم به دوره ايي اطلاق مي شود كه در آن آرمانهاي بورژوايي ، جهان انديشي ، علم باوري ، كلي گرايي ، سلسله مراتب ، فشار و نظامي گري ، شهرنشيني ، و …. حوزه هاي گسترده ايي را در جهان ما و پهنه زندگي تشكيل مي داد (2) . مدرنيسم ( تجدد گرايي ) هدف هاي علم را در جهت گيري به سوي حقيقت روشن ، آشكار ساختن حقيقت و حمايت از حقيقت مي شناسد . مدرنيسم با پروژه روشنگري يا عقلانيت پيوند دارد . و بر مسائلي چون آزادي ، تجربه ، علم و تكنولوژي ، نفي اقتدار و سلطه سنتي كليسا و در نهايت نجات بشر از تاريكي ، خرافات و …. مهر تاييد مي گذارد . به گونه ايي كه استعمار سرزمين ها ، اكتشافات جغرافيايي ، تسلط انسان بر طبيعت و كنترل آن را از طريق به كارگيري علم و تكنولوژي سبب گرديده و تخريب محيط زيست را شدت بخشيده است (3) . به طور كلي مدرنيته مرجعي براي بازتاب انديشه هاي نو در عصر روشنگري مطرح شده است و شامل يك نگرش فلسفي – سياسي و اجتماعي به انسان و محيط مي باشد . در چارچوب مفهوم محوري انسان ، فارغ از الگوهاي ماوراء الطبيعي تعريف شده و عقلانيت وي در زمينه شناخت نوين از خود و محيط پيرامون است (4) . شاخصها و اصول مدرنيسم
1-انسان گرايي 2- عقل گرايي 3- مطلوبيت طلبي در اصل انسان گرايي ، در فلسفه مدرن انسان از مقام و منزلت والايي برخوردار است و معتقد بودند كه هر چيزي كه رضايت و سعادت انسان را تامين نكند در واقع خارج از اين انديشه قرار مي گيرد و قابل تقبيح است . در اصل عقل گرايي ، فلاسفه عصر روشنگري نيل به عقل گرايي را در فرهنگ بشري مد نظر داشتند و معتقد بودند كه قدرت عقل انساني به عنوان يك واقعيت است كه به واسطه آن انسان توان رفع نيازهايش را به مطلوبترين شكل دارا مي باشد . بناي اساسي اصل مطلوبيت طلبي بر پايه فرد گرايي قرار دارد . به گونه ايي كه هر چيزي كه خرسندي انسان ها را مهيا كند ، مي تواند در تكامل و همچنين كاهش مشكلات آدميان مؤثر باشد . در حقيقت خرسندي ذهني ، عرفاني و اخلاقي كه در گذشته معيار سعادت تلقي مي شد ، از حوزه فكري انسان مدرن خارج شده است . در مدرنيته ، راه حل تمامي مسائل ممكن ، چه در حوزه شناسايي و چه عمل اخلاقي و عالم رفتاري ، عقل انسان هاست . و اين اميد وجود آمد كه انسان مي تواند با شناسايي عقلاني از جبر طبيعت و تاريخ رهايي يابد و به آرمان شهر كمال انساني خود دست يابد (4) . مناديان عصر جديد ، انسان را خالق تاريخ دانسته . “ويكو” فيلسوف تاريخ مي گفت ما فقط علم كامل به آنچه مخلوق و مصنوع خودمان است داريم و علت اينكه انسان امروز پشت به سنت مي كند و از آن مي گريزد آنست كه خودش را خالق تاريخ مي داند . اما در ادوار گذشته ، انسان هيچگاه خود را خالق تاريخ به معناي امروزي اش نمي دانست . لاف انسان متجدد در ساختن تاريخ كه ما اكنون آن را از مسلمات و بديهيات مي انگاريم در مخيله انسان قبل از مدرن خطور نمي كرد . انسان امروز حتي سعي دارد بر زمان و مكان چيره شود و جايش از روزگار برتر رود و ماءوا در جاودانگي گزيند . و اينان حوادثي چون : عيد ، مراسم حج ، قرباني ، عيد غدير و ايام محرم را حاكي از تذكر حوادثي مقدس اعم از شادي آور و حزن انگيز در گذشته مي پندارند كه موجب گذشت از روزمرگي حوادث جزئي يوميه و غوطه ور نشدن در آن است . در حاليكه انسان مدرن همه اعمال و افعالش معطوف به وقايع و حوادث يوميه است زيرا خود را خالق آن مي داند . چون نزد او گذشته امري منسوخ و بلا استفاده و بدون معني است ، رجوع و تذكر آن فاقد هرگونه ارزش و اعتبار مي باشد (5).تشخيص و تمايز ميان انسان كهن و انسان جديد از زماني موضوع مورد بحث فلسفه گرديد كه مسئله تجدد و نوخواهي مفهوم پيدا كرد .(2) تاثير مدرنيته بر دينداري و معنويت : حال چنانچه بخواهيم به تاثير مدرنيته بر دينداري و معنويت بپردازيم مي توان اشاره نمود كه در اسلام ، همواره براي حريم زندگي خانوادگي و ارزشهاي آن اهميت قائل بوده است از اين رو همه دستورات و قوانين به گونه ايي برنامه ريزي شهري و ساخت شهرهاي اسلامي را تحت تاثير قرار داده و به مورفولوژي شهرهاي اسلامي هويت ويژه ايي بخشيده است كه با شهرهاي نواحي ديگر دنيا متفاوت است . تا قرنها پيش بيشتر فعاليتهاي شهرهاي اسلامي بر مدار يك مسجد با موقعيت مركزي انجام مي گرفت و مساجد ، بويژه مسجد جامع به شهرهاي اسلامي چهره ايي كاملا مشخص مي بخشيد . اين نقش كانوني ( مسجد جامع و بازار با محله هايش ) همواره منشا تحركهاي اجتماعي ، سياسي و اقتصادي در اسلام و نيز روابط نزديك دانشمندان با طبقه متوسط شهري بوده است . (شكل يابي شهرها بعد از سال 622 ميلادي كه آيين حضرت محمد ( ص) در مدينه مطرح شد ، شروع مي شود ). ايدئولوژي اسلامي هرگز سيستم كاست ، طبقه گرايي ، نژاد گرايي و قوم گرايي را نپذيرفته است . در جامعه اسلام ، به وجود آمدن مكتبهاي فكري در مدارس نظاميه يا مساجد كه بيشتر در مجاورت بازار فعاليت فلسفي علمي داشتند به نحوي فرهنگ شهري را تحت تاثير قرار داده است . اين مكتبهاي مذهبي – فلسفي با نفوذ در فرهنگ شهري احساسات و تعصبات وابستگي به قوم و قبيله و خاندان را بسيار تعديل كرده است . در مساجد كه محل عبادت مسلمانان محسوب مي شود همه مردم برابرند و هيچ نوع امتيازي از لحاظ طبقه ، رنگ پوست و قوم بين مردم وجود ندارد . در حالي كه در پنجاه سال گذشته ، توسعه علم و تكنولوژي ، دگرگوني در اقتصاد ، نگرشهاي سياسي و پويايي فرهنگها ، در برنامه ريزي شهري كشورهاي اسلامي مؤثر بوده است و در بيشتر مواردر ، برنامه ريزي و نوسازي شهرها تحت تاثير فرهنگ غربي ، ساخت و بافت تازه ايي به شهرهاي اسلامي بخشيده كه تا نيم قرن پيش سابقه نداشته است (5) . به گونه ايي كه در شهرها ميراث مدرنيسم به صورت برجهاي شيشه ايي ، بلوكهاي موزون و قطعات فولادي نمايان گرديد (3) . جدايي گزيني و خلوت گزيني دوره هاي گذشته به صورت زندگي در مجتمعهاي مسكوني شانزده يا بيست طبقه در آمد . سنت چند سال گذشته كه دانشگاهها و مراكز عالي آموزشي به بخش مركزي شهرهاي اسلامي ، كاركرد فرهنگي خاصي مي بخشيد به سبب نياز به فضاي بيشتر از بين رفت و اين قبيل مراكز از بخش مركزي شهرها به حاشيه شهرها منتقل شدند . برادري و اخوت اسلامي كه دين اسلام بر آن بسيار تاكيد دارد و توجه نكردن به رنگ پوست و بركنار بودن از وابستگيهاي طبقاتي كه از مشخصات شهرهاي اسلامي سنتي است در برابر برنامه ريزيهاي جديد شهري شدن تضعيف مي شود (1 ) . با توجه به سبك ساختمان سازي و خارج نمودن منازل از حالت سنتي خود ( يك طبقه بودن ساختمانها و محفوظ بودن اعضاي خانواده از ديد نامحرمان همسايه ) و تبديل آنها به برجهاي سر به فلك رسيده و از بين رفتن آن حجابها و موانع كه اسلام موافق آن بوده منجر به بروز انواع مسائل اجتماعي و اخلاقي گرديده كه بدنبال آن ناهنجاريهاي شديد اجتماعي و فرهنگي در جوامع بروز نموده است .

فایل : 3 صفحه

فرمت : Word