مقاله فارسی كنترل كيفيت و گواهي بذر

مقدمه
هزاران سال است که بشر برای زنده ماندن و ادامۀ حیات خود به امر جمع آوری و نگهداری بذر مشغول بوده است. بذر ها همیشه برای زندگی و زیست انسان اهمیت حیاتی داشته اند. انسان های ماقبل تاریخ بذر ها را برای تغذیه و تکثیر جمع آوری و نگهداری می کردند و با استفاده مستمر از این امر همیشه به عنوان یک اصل مهم ادامه خواهد یافت و همچنین علت ظهور تمدنهای کهن را می توان مربوط به تولید غلات دانست.
هم اکنون نیز بذرها منبع اصلی غذا، نوشیدنی ها وداروهای متعدد هستند و بدیهی است که سهم بذر در تأمین احتیاجات بشری در مقایسه با سایر اعضای گیاهی از اهمیت خاصی برخوردار است.
بذر یک رابطۀ زنده بین والدین و نتاج و نیز عامل اصلی انتشار می باشد. همچنین بذر شامل یک گیاه زنده و در حال رکود و استراحت است و به طور کلی بذر متشکل از جنین، بافت های مواد ذخیره ای و پوششی های بذر است.
تاریخچۀ تجزیۀ بذر :
تقریباَ صد سال پیش اولین آزمایشگاه تجزیۀ بذر در شهر تاراند آلمان تأسیس شد در این آزمایشگاه ها خواص بذر مورد قبول خریداران و تهیه کنندگان بذر را تعیین می کردند. در سال 1924 اتحادیۀ بین المللی تجزیۀ بذر در انگلستان با نام ISTA(international seed testing assosiation) تشکیل شد. با آغاز فعالیت این مؤسسه در سال 1339،اقدام به تأسیس دو واحد مجزا به نام های تکثیر و کنترل بذر گردید و با توجه به نیاز به بذر گواهی شده جهت کشت و تولید محصولات زراعی و به علت عدم تکافوی اراضی ایستگاه های تابعه این مؤسسه اقدام به عقد قرارداد ازدیاد بذر با پیمانکاران تولید بذر نمود.
از سال 62این دو واحد در هم ادغام گردیدند و بخش تحقیقات و کنترل و گواهی بذر جایگزین آن گردید و در حال حاضر این بخش شامل 29 واحد در زمینۀ تولید کنترل، گواهی و توزیع و خرید بذور تولیدی محصولات مختلف می باشد ونیز در کنترل بذور وارداتی و صادراتی فعالیت دارد.
طبقات بذر :
بذر تولید شده در اصلاح نباتات به شرح زیر طبقه بندی می گردد :
1) بذر پروردۀ یک (Breeder 1) یا نوکلئوس : انتخاب هزار خوشه از روی مشخصات ظاهری.درجۀ خلوص بذور حاصله %100می باشد.
2) بذر پروردۀ دو (Breeder 2) یا بذر مادر : محصول هزار خوشه.
3) بذر پروردۀ سه (Breeder 3) یا سوپرالیت : محصول حاصل از پرورش دوم و درجۀ خلوص %99 می باشد.
4) بذر الیت (Elite) : محصول حاصل از سوپرالیت.
5) بذر مادری یا اصیل (Registered seed) :محصول حاصل از بذر الیت و درجۀ خلوص آن کمتر از الیت است.
6) بذر گواهی شده (Certified seed) :محصول حاصل از بذر مادری.
7) بذر مرغوب یا بذر تجاری (Commercial seed) :محصول حاصل از بذر گواهی شده.
كنترل كيفيت و گواهي بذر
بذر مهمترين نهاده كشاورزي است و دربردارنده پتانسيل ژنتيكي رقم براي توليد محصول بوده و در افزايش توليد و باروري محصولات كشاورزي نقش مهمي را برعهده دارد. لذا بذور براي بروز نقش خود بايددر سطح كيفي بالايي به كشاورز تحويل گردد.
كنترل كيفي بذر
مجموعه‌اي از مراحل طراحي شده براي نگهداري و ايجاد بذر با كيفيت بالاي ارقام جديد محصولات است، به گونه‌اي كه استانداردهاي مناسب خلوص ژنتيكي و مشخصه رقم و خواص كيفي ديگر تضمين گردد. سيستم كنترل كيفي بذر بايد نشان دهنده كليه عمليات از توليد تا عرضه بذر را دربر گرفته و كيفيت فروخته شده به كشاورز را تضمين نمايد.
مراحل كنترل كيفي
مراحل كنترل كيفي از طريق مراحل تكنيك اجرايي و قانوني بدست مي‌آيد. اين مراحل شامل فعاليت‌هاي چندي از آزاد كردن رقم تا توليد و عرضه بذر مي‌شود. گواهي بذر، كنترل مزرعه و آزمون بذر به عنوان تنها ابزارهاي كنترل كيفي مورد توجه قرار دارند و از اجزاء ضروري مراحل توليد بذر بوده و نقش مهمي در حفظ كيفيت و ترويج استفاده از بذور اصلاح شده دارند. اگرچه گواهي بذر مي‌تواند به صورت اجباري و اختياري باشد و توسط شركت‌هاي گواهي كننده دولتي، تعاوني‌ها يا توليد كنندگان بذر بكار گرفته شود، اما در ايران به دليل آنكه اكثر محصولات اصلي توسط نهادهاي دولتي تقسيم مي‌شوند، گواهي بذر به صورت اجباري با مراحل مشخص پيگيري مي‌شود. در ايران طبق min كه شامل 98%=p و 85%=i و 1%=m است، بذر گواهي مي‌شود.
كنترل كيفيت بذر
شامل موارد ذيل است:
كنترل مجري؛
بازرسي مزارع توليد بذر؛
تجزيه بذر در آزمايشگاه؛
حمايت قانوني از كنترل كيفيت.
بازرسي مزارع
بازرسي مزارع در كنترل كيفيت بذر حائز اهميت است. مهمترين فرصت جهت مشاهده و اندازه‌گيري كيفيت گياهان توليد كننده بذر است. مزارع بذري جهت تعيين خلوص فيزيكي ـ ژنتيكي و عاري بودن از آلودگي به بيماري‌ها و علف‌هاي هرز مورد بازرسي قرار مي‌گيند. در بازرسي مزارع بذري كيفيت مزارع با استانداردهاي مورد نياز كه توسط قانون مشخص شده است، مقايسه مي‌شود. از جمله آلودگي‌هاي مزارع بذري مي‌توان به اين موارد اشاره كرد:
گياهان خارج از تيپ و ساير واريته‌ها؛
ساير محصولات؛
علف‌هاي هرز غيرمجاز؛
گياهان بيمار.
تعداد و زمان بازرسي مزارع
تعداد دفعات بازديد با توجه به طبقه بذر انجام مي‌شود و هرچه به طبقه بذر بالاتر نزديكتر مي‌شويم، بايد تهداد بازديدها بيشتر شود. به طور كلي مهمترين مراحل بازديد به قرار زير است:
الف) قبل از دوره گلدهي ب) دوره گلدهي
ج) قبل از برداشت د) زمان برداشت
روش بازرسي مزارع به 2 صورت زير انجام مي‌گيرد:
نماي كلي مزارع: براي مشخص كردن نماي كلي مزارع در تمام مزرعه قدم مي‌زنيم و كل مزرعه را مشاهده مي‌كنيم.
نمونه‌گيري: براي تعيين اينكه مزرعه بذري استاندارد را شامل مي‌شود يا خير (برررسي جزئيات را بازرسي مزرعه با استفاده از نمونه مي‌گويند)، جزئيات آلودگي در اينجا شمارش شده و ثبت مي‌شود، سپس استانداردهاي مزرعه مقايسه مي‌كنند.
تست بذر در آزمايشگاه
پس از كنترل نهايي و صدور گواهي براي مزرعه و بذر، بذور در انبارها نمونه‌گيري شده و جهت تعيين كيفيت به آزمايشگاه هدايت مي‌شوند تا اينكه آزمايشات خلوص فيزيكي، رطوبت، قوه ناميه و سلامت آن ها مشخص شود. از ابزارهاي لازم جهت تست‌هاي آزمايشگاهي ژرميناتور، ترازوي حساس، باد دهنده، مقسم‌، آون و بوجاري مي‌باشد.
به طور كلي هدف از كنترل و گواهي بذر را مي‌توان به اين صورت بيان كرد:
حفظ خصوصيات و صفات ژنتيكي و خلوص ارقام اصلاح شده بذور محصولاتي است كه مشخصات بهتري نسبت به محصولات مشابه خود دارا مي‌باشد و استفاده از اين بذور توسط كشاورزان باعث افزايش محصول و بالا رفتن درآمد زارعين مي‌گردد.
براي تهيه و توزيع بذور تكثيري اجراي نكات زير الزامي است:
انتخاب زمين: انتخاب زمين هم داراي خصوصياتي است كه از جمله آن مي‌توان به اين موارد اشاره كرد: در انتخاب زمين، زمين موردنظر بايد نزديك آسفالت باشد و آب و هكتار مورد نياز براي كشاورزي را داشته باشد.
انتخاب پيمانكار: توسط كارشناس كنترل بذر تعيين مي‌شود و بايد امكانات و تجهيزات مورد نياز براي كشاورزي را داشته باشد تا به عنوان پيمانكار به اداره كشاورزي معرفي گردند.
انعقاد قرارداد: پس از تاييد عقد قرارداد بين پيمانكار و اداره كشاورزي منعقد مي‌شود كه عقد اين قرارداد در سه نسخه منعقد مي‌گردد كه يك نسخه به پيمانكار، نسخه دوم به اداره كشاورزي و نسخه سوم به موسسه اصلاح و تهيه نهال و بذر فرستاده مي‌شود و پيمانكار در قبال انعقاد اين قرارداد بايد مقررات درج شده در متن را رعايت كرده و در صورت عمل كردن قرارداد به طور كامل مي‌تواند پيمانكاران بذور را از طريق اداره كشاورزي خريداري كند.
توزيع بذر: قبل از انعقاد فصل، بذر مناسب به پيمانكار تحويل مي‌گردد و به منظور جلوگيري از اختلاط ارقام، سعي مي‌شود و به هر زارع بيش از يك رقم بذر داده نشود.
تجزيه بذر: هدف اصلي از تجزيه بذر، تعيين خواص و كيفيت بذر و آزمايشگاه مي‌باشد. بدين منظور تعيين درصد بذر خالص، قوه ناميه و بذر ساير محصولات و بذر علف‌هاي هرز و درصد رطوبت موجود در بذور تعيين مي‌شود. نحوه آزمايش و تجزيه بذر بدين صورت است كه نمونه‌هايي كه وارد آزمايشگاه مي‌شوند، ابتدا در دفتر ثبت آزمايشگاه شماره‌گذاري و ثبت مي‌گردد و اين شماره نيز بر روي نمونه مو رد عمل نيز نوشته مي‌شود و براي آزمايش از اين نمونه براي هر نوع بذر عموماً 2500 عدد بذر گرفته مي‌شود.
هدف اصلي از اين آزمايش، تعيين خواص ظاهري و تركيب مواد موجود در نمونه مورد عمل مي‌باشد. قوه ناميه و قدرت رويش، رطوبت، ميزان وزن هزار دانه و بذر ساير محصولات و …. تعيين مي‌شود.
نمونه‌برداري (sample survey):
از محصول زراعي كه مورد كنترل و گواهي قرار گرفته، نمونه‌هايي براي انجام آزمايش‌هاي دقيق برداشته مي‌شود. نمونه‌هاي برداشت شده كاملاً مخلوط شده تا نمونه مركب (composite sample) بدست آيد. از بذر مركب سه نمونه برداشته مي‌شود كه يك نمونه براي انجام آزمايش به آزمايشگاه مي‌فرستند كه به آن نمونه ارائه شده گفته مي‌شود. نمونه بعد از ثبت در دفتر و تحت شماره آزمايشگاهي و شماره مخصوص كه قبلاً گفته شد، دوباره از اين نمونه مورد نمونه مورد عمل يا نمونه كاري استخراج مي‌گردد.
همانطور كه قبلاً گفته شد، مقدار نمونه‌هاي مورد آزمايش براي بذور مختلف نبايد از مقدار گفته شده در زير كمتر باشد:
آزمايش خلوص
خلوص بذر (seedpurity) نشان دهنده درصد وزني بذر خالص در نمونه موجود مي‌باشد. در آزمايش خلوص بذر گذشته از بذور كاملاً سالم و رسيده قسمت‌هاي زير را به عنوان بذر خالص طبقه‌بندي كرده‌اند:
بذور ريز، لاغر، چروكيده و جوانه زده؛
قسمت شكسته بذور كه بزرگتر از 2/1 بذر اصلي بوده باشد؛
بذور خانواده گندميان كه فاقد پوسته و بوشينه باشد.
براي خلوص بذر بايد ساير محصولات مانند بذور جو، چاودار و بذر علف‌هاي هرز و مواد جامد را از بذور فاقد جوانه جدا نمود.
روش تعيين خلوص بذر
بعد از اينكه اعمال گفته شده در بالا تك تك اجرا شد، وزن هر كدام را توسط ترازوي حساس اندازه گرفته و روي كارت‌هاي آزمايشگاهي مي‌نويسيم و با توجه به وزن اوليه نمونه مورد عمل درصد هر يك از مواد فوق تعيين و در صورت لزوم با استانداردهاي مربوطه مقايسه مي‌كنيم.
وسايل مورد نياز براي تعيين درجه خلوص:
الف) دستگاه‌هاي باد دهنده ب) غربال‌هاي برقي
آزمايش تعيين قوه ناميه:
قوه ناميه، نشان دهنده درجه زنده بودن بذر، فعاليت متابوليكي و دارا بودن آنزيم‌هايي است كه داراي توانايي كاتاليزگرهاي متابوليكي لازم براي جوانه‌زني و رشد گياهچه مي‌باشد.
در نتيجه آزمون‌هاي تعيين قوه ناميه عبارتند از:
آزمون جوانه‌زني (متداولترين آزمايش براي تعيين قوه ناميه است)؛
آزمون هدايت الكتريكي؛
آزمون تترازاليوم؛
روش جداسازي جنين.
هدف از تعیین قوۀ نامیه:
هدف نهایی از آزمایش تعیین قوه نامیه بدست آوردن اطلاعاتی در مورد ارزش کاشت بذور می‌باشد، چون اگر بذوری بدون داشتن قوه نامیه توسط کشاورز کشت شود به علت نداشتن قوه نامیه محصولی در مزرعه سبز نخواهد شد و کلیۀ زحمات کشاورز به هدر می رود. در قوانین بین المللی شرایطی را برای تعیین قوه نامیه از قبیل نوع بستر بذر، حرارت بذر، مدت دوران آزمایش و نحوه شکستن خواب بذردرنظر می‌گردد.
بستر بذر:
منظور از بستر بذر شرایطی است که بذر در آن جوانه زده و جوانه ها آب جذب نموده و رویش نمایند مانند مواد مختلفی از قبیل کاغذ خشک کن یا صافی، حولۀکاغذی، خاک، شن.
نکته: بستر بذر باید دارای رطوبت کافی باشد.
رطوبت:
بستربذر باید دارای رطوبت کافی باشد تا به بذر قدرت رویش بدهد، اما رطوبت نباید زیاد باشد چون باعث آلودگی بذر به قارچ می‌گردد.
حرارت:
حرارت را باید با توجه به قوانین ذکر شده در اتحادیه تجزیه بذر تنظیم کرد یعنی حرارت پایین‌تر را به مدت 16 ساعت وحرارت بالاتررا به مدت 8 ساعت در ژرمیناتورتنظیم می‌کنیم.
نور:
بیشتر بذوری که برای تعیین قوه نامیه به نور احتیاج دارند باید در حرارت متناوب آزمایش شوند. همچنین در حرارت‌های بالاتر نیز باید برای بذور نور باید فراهم شود.
زمان لازم جهت آزمایش:
مدت آزمایش به شمارش نهایی بستگی دارد ممکن است در پایان دورۀ آزمایش تعدادی از بذور، تازه شروع به جوانه‌زدن نمایند که باید دوران آزمایش را 7 روز دیگر تهدید نمود.
طرز تعیین قوه نامیه در آزمایشگاه تجزیه بذر:
برای این کار از روش های مختلف کشت مانند:
1) روش حولۀ پیچیده 2) روش ماسه بادی 3) روش پترودیش 4) روش سینی
به صورت 4 تکرار 100تایی استفاده می شود که در هنگام تعیین قوه نامیه پارامترهایی مانند بذور جوانه‌زده (جوانه‌های عادی و غیرعادی) بذورجوانه نزده یا بذور سخت،بذور فاسد و پوسیده را باید مد نظر قرار دهیم. در هنگام کشت یعنی قرار دادن بذرها باید فاصله را در بستر رعایت کرد تا از درهم رفتن جوانه‌ها قبل از شمارش جلوگیری شود. در شمارش اول جوانه‌های عادی از بقیه جدا شده و در کارت آزمایشگاهی ثبت می شوند، ولی در شمارش نهایی علاوه بر جوانه‌های عادی جوانه های غیرعادی،بذر سخت، مرده و فاسد شمارش می‌شوند و در روی کارت ثبت می‌شوند.
تذکر: در قوه نامیه فقط تعداد جوانه‌های عادی مدنظر است.
1) جوانه‌های عادی: جوانه هایی که حاوی قسمت‌های اصلی برای تولید گیاهی عادی تحت شرایط مناسب باشد.
2) جوانه‌های غیرعادی: فاقد یکی از قسمت‌های اساسی برای تولید گیاهی عادی تحت شرایط مناسب باشد جوانه‌های بدون ریشه، ریشه کوتاه و کلفت، ریشه اصلی ضعیف یا دوکی شکل و ریشه اصلی بدون ریشک‌های مويي از این جمله‌اند.
3) بذور سخت: بذوری اند که تا پایان دورۀ آزمایش به علت عدم نفوذ آب از پوسته بذر به داخل آن، جوانه نزده و به طور سخت باقی می‌مانند، مانند خانوادۀ بقولات (در این خانواده بیشتر دیده می‌شود).
4) بذور سبز نشده: علاوه بر بذور سخت این بذور با اینکه آب به داخل آنها نفوذ کرده، ولی جوانه نزده و فاسد نمی‌شوند.
5) بذور خوابیده: خواب بذر مهمترین مکانیزم در حفظ بقای گیاهان است که باعث به تأخیر انداختن جوانه‌زنی و فراهم آوردن زمان و مکان مناسب برای بذر می‌گردد.
انواع خواب بذر: 1) خواب اولیه 2) خواب ثانویه
خواب اولیه: رایجترین نوع خواب بذر است که بر دو نوع می باشد: 1) خواب القایی 2) خواب ارثی
1) خواب القایی: این خواب زمانی ایجاد می گردد که عوامل ضروری برای جوانه زنی بذر (مانند آب، نور، درجۀ حرارت) فراهم نباشد، لذا بذر قادر به جوانه‌زنی نخواهد بود. به طور کلی این نوع از خواب تحت کنترل عوامل بیرونی است.
2) خواب ارثی: این خواب یکی از شایعترین خواب‌هایی است که در اثر خواص ذاتی خود بذر به وجود می‌آید، یعنی ناشی از عوامل درونی است.
خواب ثانویه:
جهت تشریح مکانیزم های خواب ثانویه دو پیشنهاد وجود دارد:
1) قرار گرفتن واکنش‌های متابولیکی خاص جوانه زنی در شرایط سخت و بحرانی.
2) به وجود آمدن نوعی تعادل غیرمناسب بین مواد تحریک کننده و بازدارندۀ رشد.
تذکر: خواب‌های اولیه و ثانویه تحت مکانیزم های فیزیکی و فیزیولوژیکی متعددی ایجاد می شود.
روش معمول در آزمایشگاه برای تعیین رطوبت:
مقدار 100 گرم بذر مورد نظر را گرفته و در دمای 100درجۀ سانتیگراد به مدت 24ساعت قرارمی دهیم و از طریق فرمول زیر درصد رطوبت را محاسبه می کنیم.

M1: وزن ظرف و درب‌ آن به گرم؛
M2: وزن ظرف و درب آن و مواد موجود در آن قبل از قراردادن در اتو؛
M3: وزن ظرف و درب‌ آن و مواد موجود در آن بعد از قرار دادن در اتو.
تعيين ميزان رطوبت
اولين آزمايش تعيين ميزان رطوبت است كه بر روي بذرهاي رسيده به آزمايشگاه انجام مي‌دهند، زيرا مقدار آن ممكن است در اثر تبخير بذر تغيير كند درب ظروف محتوي بذر نبايد باز بماند و معمولاً بذور فرستاده شده به آزمايشگاه در كيسه‌هاي نايلوني بسته‌بندي مي‌شوند.
اتو 130 درجه سانتيگراد
اتو 130 درجه سانتيگراد در مدت 2 الي 3 ساعت براي تعيين رطوبت انواع غلات بكار مي‌رود، مانند: گندم، جو و …. مقدار 5 گرم از بذور مورد نياز را گرفته و آن را پودر كرده و مدت زمان گفته شده و با همان درجه حرارت 130 درجه سانتيگراد مي‌گذاريم. بعد از انجام اين عمل،‌ آن را دوباره وزن مي‌كنيم. اختلاف وزن، ميزان رطوبت را نشان مي‌دهد. سپس درصد آن را مي‌گيريم. بذوري كه با اين روش رطوبت تعيين مي‌شوند، عبارتند از: گندم، ذرت، كنجد، لوبيا، نخود و … .
انبار بسته‌بندي
يكي از مهمترين عواملي كه زنده بودن بذر را به خطر مي‌اندازد و باعث تقليل قوه ناميه بذور مي‌گردد. رطوبت زياد موجود در بذر مي‌باشد پس از برداشت رطوبت اضافي موجود در بذور را بايستي يا به طور طبيعي و يا به طريق مصنوعي كم نمود، غير از رطوبت، عوامل ديگري از قبيل خسارت حشرات، قارچ و …، مستقيم يا غيرمستقيم باعث آلودگي بذور مي‌گردد، عوامل نامبرده در ذيل براي نگهداري بذور به طرق صحيح است:
1. وضعيت بذر:
بذر بايد در موقعي كه محصول كاملاً رسيده است، برداشت شود و پس از خشك كردن و بوجاري انبار گردد و در اين مدت بايد ميزان رطوبت موجود در بذر را به طريق كه در بالا ذكر شد، تعيين نمود.
2. كاهش درصد رطوبت بذر:
يكي از مهمترين عواملي كه زنده بودن بذر را به خطر انداخته و باعث تقليل قابليت جوانه‌زني و بنيه بذر مي‌شود، همانا رطوبت زياد بذر است. پس از برداشت بذر بايد رطوبت آن را به طور طبيعي يا مصنوعي كم كرد.
رطوبت بين 20-18درصد تكثير سريع ميكروارگانيسم‌ها؛
رطوبت بين 20-14درصد ميزان تنفس زياد، توليد حشرات و رشد قارچ‌ها؛
رطوبت كمتر از 12 درصد عدم نشو و نمو ميكروارگانيسم در بذر؛
رطوبت كمتر از 9درصد عدم توليد مثل حشرات؛
رطوبت كمتر از 6درصد انبار سالم، كم شدن قدرت رويشي.
نتايج آزمايشگاهي نشان داده كه حداكثر رطوبت براي نگهداري بذور به مدت 5-3 سال در شرايط صحيح انبارداري به شرح زير است:
3. كاهش درجه حرارت:
بذور بايد در درجه حرارت معمولي نگهداري شوند و يا جهت افزايش طول عمر آن در انبارهاي مخصوص و سرد نگهداري گردد. بديهي است هرچه درجه حرارت انبار كم باشد، عمر بذور زيادتر است. مناسبترين دما براي نگهداري بذور، دماي 5 تا 15 درجه سانتيگراد خواهد بود.
4. وضعيت ساختمان انبار:
الف) جهت تهويه مناسب بايد در بين رديف‌هاي بذور فاصله مناسب حفظ شود.
ب) ديوار سقف انبار با حشره‌كش‌هاي قوي مثل مالاتيوم 50%،‌ د.د.ت. 50% و دلوتري سمپاشي نمود.
ج) ساختمان انبار طوري ساخته شود كه موش‌هاي صحرايي و خاكي نتوانند داخل شوند.
د) انبار بايد طوري باشد كه حتي‌المقدور در معرض نور قرار بگيرد تا قادر به رشد و تكثير نباشد.
دستگاه‌هاي موجود در آزمايشگاه بذر
ژرميناتور: جهت تعيين قوه ناميه مورد استفاده قرار مي‌گيرد، داراي زمان و درجه حرارت‌هاي گرما و سرما مي‌باشد. شامل كليد روشنايي، فيوز، ترمومتر، ترموستات جهت كنترل حرارت و دو تايمر زماني براي كنترل دماي گرم و سرد مي‌باشد (در روز و شب).
داخل دستگاه ظرف سيني مانند وجود دارد و بذر را روي آن قرار مي‌دهيم و در پايين مخزني است كه در آن آب جاي مي‌گيرد و بوسيله آن رطوبت تامين مي‌شود، ميزان سطح آب را قسمت level دستگاه نشان مي‌دهد.
دستگاه براي جابجايي هوا و يكنواخت بودن حرارت، داراي فن مي‌باشد. در بعضي از دستگاه‌ها يكي و در بعضي‌ها دو فن وجود دارد. بدنه دستگاه استيل يا كروم است. به دليل اينكه در داخل دستگاه آب وجود دارد، زنگ نزد.
درجه حرارت بوسيله نوع بذر فرق مي‌كند. مثلاً براي گندم، 20-18 براي تعيين گرما ترموستات روي 20 و تايمر روي 8 و براي سرما روي 16 و 18 تنظيم مي‌شود.
بعضي از انواع اين دستگاه‌ها براي تعيين رطوبت درجه هم دارند كه از 50-5 و … تنظيم مي‌شوند كه بهترين آن 50-5 مي‌باشد. در انواع ديگر از اين دستگاه دو كليد براي كنترل نور وجود دارد و مي‌تواند در روز 8 ساعت روز روشن باشد و نور را به صورت كامل يا نصف نور مي‌توان داشت. در اين دستگاه گرما با المنت و سرما با كمپرسور يا اپراتور تنظيم مي‌شود.
ترازو:
در هنگام كار با ترازو بايد دانست كه:
دكمه T كه روي آن وجود دارد، براي ميزان كردن مورد استفاده قرار مي‌گيرد.
عددي كه در بالاي ترازو نوشته شده ميزان قدرت ترازو را براي وزن كردن نشان مي‌دهد.
براي تنظيم ترازو دستگاه از دو پايه عقب استفاده مي‌شود و پايه‌هاي جلو ثابت مي‌باشند.
ترازوهاي ساعتي:
براي آشنايي با اين دستگاه همين مطلب كافي است كه در زمان براي انتقال حفظ وزنه‌هايي كه در آن است، با دو پيچي كه در قسمت بالاي دستگاه است، قفل مي‌شود.
ترازوهاي يك صدمي:
اين ترازو خيلي حساس بوده و در جريان باد، سريع عكس‌العمل نشان مي‌دهد.
رطوبت‌سنج:
براي اندازه‌گيري رطوبت بذر مورد استفاده قرار مي‌گيرد و داراي آيتم‌هاي متفاوت براي اندازه‌گيري مي‌باشد (12 الي 14 آيتم). براي استفاده از اين دستگاه، بذر را در داخل مخزن مي‌ريزيم و ميزان رطوبت بذر مورد نظر را در صفحه موردنظر را در صفحه مربوطه نشان مي‌دهد.
مدل كره‌اي آن با نام G-WON هفت آيتم دارد، بذر را روي صفحه مخصوص ريخته و داخل مخزن مي‌گذاريم و سپس در آن را مي‌بنديم. ابتدا دكمه نوع بذر بعد از آن دكمه رطوبت‌سنج را فشار مي‌دهيم. رطوبت موردنظر روي صفحه مشخص مي‌شود.
مدل ELE انگليسي، قسمت آسياب و كمپرس دارد. بذر را داخل مخزن ريخته و با آسياب خرد مي‌كنيم. سپس آن را كمپرس كرده، ميزان رطوبت روي صفحه دستگاه مشخص مي‌شود. بايد توجه داشت براي اين مدل، هر بذر سوكت مخصوص به خود را دارد.
رطوبت‌سنج و رنيه‌اي:
بذر را در داخل مخزن ريخته، چراغ دستگاه را روشن مي‌كنيم، در صفحه بوسيله خط‌كش ميزان رطوبت بذر را نشان مي‌دهد.
بذرشمار (Seed counter):
براي تعيين وزن هزار دانه (شمارش هزار دانه بذور مي‌باشد و) در قسمت بالا داراي سه ظرف مختلف است كه براي شمارش دانه‌هاي متفاوت از ظرف مخصوص به آن استفاده مي‌شود. اين دستگاه داراي ظرفي در قسمت پايين براي دانه شمارش شده است. دكمه‌هاي start stop به ترتيب داراي شروع و متوقف كردن كار مورد استفاده قرار مي‌گيرند. سرعت شمارش دستگاه هم قابل تنظيم مي‌باشد.
دستگاه بوجاري
اين دستگاه داراي اجزاء الك و موتور مي‌باشد و حالت دوراني را به خطي تبديل مي‌كند. اين دستگاه گرد و خاك داخل بذر را مي‌گيرد، قسمت سيليكون آن خروجي‌هاي مختلف دارد كه براي دانه‌هاي كوچك، دانه‌هاي شكسته شده، دانه‌هاي بزرگ و دانه‌هاي اصلي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. به عبارتي اين دستگاه براي خالص كردن بذر بكار مي‌رود.
آون:
اين دستگاه با حرارت 250-30 درجه سانتيگراد كنترل مي‌شود و حرارت 400 يا 1000 درجه سانتيگراد آن فورل نام دارد.
دستگاه مقسم:
چون مي‌خواهيم ‌از نمونه را خلوص‌گيري كنيم، در يك كيسه يك كيلويي و كاملاً بذرها تصادفي گرفته مي‌شوند، از اين دستگاه استفاده مي‌كنيم.
بررسي كشت مخلوط ذرت شيرين و سويا در لگوم‌ها و تراكم‌هاي مختلف كاشت به منظور توليد بلال و علوفه سيلويي
بررسي الگوي كاشت بر شاخص‌هاي رشد و عملكرد در كشت مخلوط سورگوم دانه‌اي و لوبيا چشم بلبلي، حاكي از آن است كه كشت مخلوط سخت الگوهاي يك رديف لوبيا ـ دو رديف سورگوم از نظر توليد زيست توده، بيشترين سودمندي (23 تا 25 درصد) را در مقايسه با ساير الگوهاي كاشت دارا است (دلجو و سپهري، 1383).
جاستر و همكاران (1982)، در آزمايش علوفه طرح ذرت، يولاف سيلوشده، سورگوم سوياي سيلو شده و يونجه سيلو شده در تغذيه گوساله‌هاي شيري مورد ارزيابي قرار دادند، نشان داد كه ADF و لگنين سلولز در علوفه ذرت كمتر بوده، ولي همي سلولز آن بيشتر از يونجه خشك سيلو يولاف و سيلو سويا بوده است. جوهانس و همكاران (1979)، در آزمايش علوفه سويا با غلاف دانه كامل با دارا بودن 29 درصد ماده خشك همراه يا بدون اسيد پروپيونيك به علاوه فرمالئيد 10 درصد به مقدار 1 درصد ماده خشك، سيلو نموده اين ماده خوراكي با نسبت‌هاي 0، 5 و 27 درصد به علاوه مخلوط سيلوي ذرت به اضافه 45 درصد كنسانتره در جيره 45 راس گاو شيري مورد ارزيابي قرار دادند و تفاوت معني‌داري بين كميت و كيفيت شير توليدي پيدا نكردند.
گنجعلي و مجيدي هروان (1378) از بررسي به الگوي كاشت (ساده مستطيلي و زيگزاگ و چهار تراكم 2/22، 7/37، 6/41 و 6/66 گياه در مترمربع) نتيجه گرفتند. بهترين تراكم براي بدست آوردن عملكرد مطلوب، تراكم 6/41 گياه در مترمربع و الگوي كاشت زيگزاگ و مستطيلي مي‌باشد، در تراكم‌هاي مورد بررسي كاهش فاصله بين خطوط كاشت و افزايش فاصله بوته‌ها روي خطوط كاشت در بهبود عملكرد موثرتر هستند.
بگنار و هميلتون (1997) از مطالعه الگوها و تراكم‌هاي مختلف ذرت نتيجه گرفتند با ازدياد تراكم (افزايش بوته در واحد سطح) تا حد معيتن، به دليل استفاده بهتر از منابع عملكرد در واحد سطح افزايش مي‌يابد. تيم گريفتين در گزارشي سوياي علوفه‌اي با 25-35 درصد ماده خشك را بهترين درصد ماده خشك جهت سيلو مي‌داند. وي معتقد است سوياي برداشت شده را قبل از چاير نمودن پايه گذاشت تا پژمرده گردد. تحقيقات به‌نژادي و به‌زراعي بيشتري مي‌تواند بر روي سيستم‌هاي كشت مخلوط و معرفي ارقام مناسب براي اينگونه سيستم‌ها جهت بالا بردن سازش بين محصولات مورد استفاده در زراعت مخلوط انجام پذيرد (رحيميان مشهدي و پارسا، 1371، مظاهري، 1377، نبوي كلات و همكاران، 1375، Willey، 1979).
روش تحقيق
به منظو بررسي عملكرد كمي و كيفي بلال ذرت شيرين (هيبريد دانه طلايي) و علوفه سيلويي ذرت سويا (رقم ويليامز) در الگوي كشت خالص و كشت مخلوط با استفاده از دو سيستم افزايش و جايگزيني، اين آزمايش در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي به صورت فاكتوريل در چهار تكرار اجرا مي‌شود. تيمارهاي مورد بررسي شامل تراكم در سه سطح (55.65.75 هزار بوته در هكتار براي ذرت و 285.380.475 هزار بوته در هكتار براي سويا) و الگوي كاشت در پنج سطح: 1) كشت خالص ذرت، 2) كشت خالص سويا، تيمارهاي تركيبي جايگزيني و افزايشي، 3) يك پشته يك رديفه ذرت، يك پشته يك رديفه سويا، 4) يك پشته دو رديفه ذرت، يك پشته دو رديفه سويا، 5) ذرت و سويا يك پشته دو رديفه مي‌باشد.
فاصله ثابت پشته‌هاي (خطوط كاشت) ذرت و سويا از همديگر،‌ 75 سانتيمتر و فاصله گياهان روي پشته در الگوي دو رديفه 15 سانتيمتر خواهد بود، ولي در كشت خالص سويا، فاصله بين دو رديف‌ها، 375 سانتيمتر درنظر گرفته مي‌شود. هر تيمار در 6 پشته 6 متري كشت مي‌شود. تراكم
ذرت در كشت خالص 55 هزار بوته در هكتار و تراكم سويا در كشت خالص، 285 هزار بوته در هكتار منظور مي‌شود. فاصله بوته‌هاي ذرت در تراكم‌هاي مختلف و الگوها متفاوت است. در تراكم 55 هزار بوته در هكتار يك رديف كاشت 40 سانتيمتر و در تراكم 75 هزار بوته در هكتار يك رديف كاشت 18 و دو رديف كاشت 36 سانتيمتر است. تعداد بوته روي خطوط كاشت در تراكم‌هاي 55.65.75 هزار بوته در هكتار به ترتيب 25.30.34 بوته است. فاصله بوته‌هاي سويا در تراكم‌هاي مختلف و الگوها متفاوت است. در تراكم‌هاي 285 هزار بوته در هكتار يك رديف كاشت 25/5 سانتيمتر و دو رديف كاشت 5/10 سانتيمتر در تراكم 380 هزار بوته در هكتار يك رديف كاشت 35 سانتيمتر و دو رديف كاشت 7 سانتيمتر است و در تراكم 475 هزار بوته در هكتار يك رديف كاشت 75/1 سانتيمتر و دو رديف كاشت 5/3 سانتيمتر است. تعداد بوته روي خطوط كاشت در تراكم‌هاي 285.380.475 هزار بوته در هكتار به ترتيب 85.114.171 بوته است.
زمين موردنظر در اواخر خرداد با شخم و لولر آماده گرديده و بر اساس نتايج آزمون خاك، اقدام به كود و سمپاشي (علف‌كش) مي‌شود. بعد از آن ديسك زده مي‌شود و با فاروئر، فاروهايي به فاصله 75 سانتيمتر ايجاد مي‌شود. هنگام كاشت روي پشته‌ها در فواصل معين چاله‌هايي ايجاد مي‌شود و در چاله 2 تا 3 بذر ريخته و پس از رسيدن به مرحله 4-3 برگي اقدام به تنك مي‌شود و در هر كپه يك بوته باقي مي‌ماند. مقدار كود مصرفي در تمام تيمارها يكسان و بر اساس آزمون خاك و توصيه آزمايشگاه بخش خاك و آب توزيع مي‌گردد. تمام عمليات زراعي نظير آبياري، وجين و …. در همه تيمارها يكسان است. يادداشت‌برداري‌هاي لازم ديگر نظير تاريخ كاشت، تاريخ سبز شدن، تعداد گياه استقرار يافته، شاخص برداشت، درصد پروتئين، درصد فيبر خام، درصد رطوبت، عملكرد كل ماده تر و خشك و نسبت برابري زمين (L.E.R) براي ذرت و سويات جداگانه انجام مي‌شود. صفات مورد مطالعه ذرت عبارتند از: تاريخ شروع گرده، تاريخ ظهور كاكل، ارتفاع بوته و بلال،‌ تعداد بلال برداشتي،
درصد بوته‌هاي بدون بلال، قطر ساقه، قطر بلال، تعداد برگ بالاي بلال، طول بلال، نسبت بلال به عملكرد بيولوژيكي، تعداد دانه در رديف، تعداد رديف بلال، درصد چوب بلال، وزن بلال، تعداد روز تا رسيدگي، وزن بلال بدون پوست، وزن خشك برگ، وزن خشك ساقه، وزن خشك بلال، وزن خشك پوشش بلال، وزن خشك چوب بلال و … كه در مورد هر كرت جداگانه انجام مي‌گيرد.
صفات مورد مطالعه سويا عبارتند از: ارتفاع بوته، ارتفاع تا اولين گره، تعداد شاخه فرعي، تعداد غلاف، تعداد گره، تعداد دانه در غلاف، قطر ساقه، تعداد برگ، تاريخ شروع گلدهي، تاريخ شروع غلاف‌بندي برداشت (پس از برداشت ذرت در مرحله شيري ـ خميري با دست، ‌بوته سبز ذرت و بوته سويا در مرحله خميري به عنوان علوفه با چاير برداشت مي‌شود).
محاسبات آماري از چهار خط وسط هر تيمار انجام و همزمان با برداشت تعداد بوته‌ها شمارش مي‌شود. در پايان هر سال تجزيه واريانس داده‌ها با نرم‌افزار آماري MSTAT-C انجام گرديده و تيمارهاي مناسب از طريق آزمون مقايسه ميانگين‌ها به روش دانكن در قالب گزارش نهايي معرفي خواهد گرديد. در پايان سال دوم داده‌ها دو ساله مورد تجزيه واريانس مركب قرار مي‌گيرد.
چكيده
به منظور بررسي عملكرد كمي و كيفي كشت مخلوط سورگوم علوفه‌اي (هيبريد اسپيدفيد) با سويا (رقم سپيده) و لوبيا سبز (رقم ساتري) اين آزمايش در قالب بلوك‌هاي كامل تصادفي به صورت فاكتوريل با چهار تكرار اجرا مي‌شود. عامل اول شامل پنج نسبت كشت: 1) تك كشتي، 2) تك كشتي لگوم، 3) مخلوط يك رديف سورگوم، دو رديف لگوم، 4) مخلوط دو رديف سورگوم ـ يك رديف لگوم، 5) مخلوط يك رديف سورگوم ـ يك رديف لگوم و عامل دوم شامل دو تراكم مي‌باشد كه با يك تراكم اپتيمم و يك تراكم 20 درصد بيشتر مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. هر كرت مشتمل بر 6 خط كاشت به فاصله 50 سانتيمتر از يكديگر و طول 6 متر خواهد بود كه برداشت و محاسبات آماري
از چهار خط وسط هر تيمار صورت مي‌گيرد. تراكم سورگوم 250 هزاربوته در هكتار درنظر گرفته مي‌شود كه فاصله بين بوته‌ها روي رديف پس از تنك نهايي، 8 سانتيمتر خواهد شد. تراكم لگوم 400 هزار بوته در هكتار منظور مي‌شود كه فاصله بين بوته‌ها روي رديف پس از تنك نهايي 5 سانتيمتر مي‌شود. اعمال 20 درصد تراكم بيشتر براي سورگوم و لگوم. ضمناً پس از چين اول علوفه يك بار ديگر لگوم كشت مي‌شود. صفات مورد مطالعه نظير عملكرد و اجزاي عملكرد علوفه‌اي تر و خشك، درصد پروتئين علوفه، درصد فيبر خام، نسبت برابري زمين و …. براي تيمارها جداگانه صورت مي‌گيرد. جهت بررسي چگونگي سيلو شدن، نمونه‌هاي چاير شده در 648 سطل پلاستيكي با نسبت‌هاي متفاوت ملاس، 3 و 6درصد و سه سطح زماني 30.45.60 روز سيلو مي‌شوند. تجربه آماري داده‌ها با استفاده از تجزيه واريانس دو طرفه و مقايسه ميانگين صفات با استفاده از محورهاي اريب با نرم‌افزار آماري sas, spss انجام خواهد شد.
واژگان كليدي: كشت مخلوط، علوفه سيلويي، سورگوم ـ لگوم، تراكم، نسبت كشت، سويا، لوبيا سبز.
روش تحقيق:
به منظور ارزيابي توليد حداكثر كمي و كيفي علوفه در كشت مخلوط سورگوم علوفه‌اي (هيبريد اسپيدفيد) با سويا (رقم سپيده) و لوبيا سبز (رقم سانري) اين آزمايش در قالب طرح بلوك‌هاي كامل تصادفي به صورت فاكتوريل با چهار تكرار اجرا مي‌شود. عامل اول شامل پنج نسبت كشت: 1) تك كشتي، 2) تك كشتي لگوم، 3) مخلوط يك رديف سورگوم، دو رديف لگوم، 4) مخلوط دو رديف سورگوم ـ يك رديف لگوم، 5) مخلوط يك رديف سورگوم ـ يك رديف لگوم و عامل دوم شامل دو تراكم مي‌باشد كه با يك تراكم اپتيمم و يك تراكم 20 درصد بيشتر مورد مطالعه قرار مي‌گيرد. هر كرت مشتمل بر 6 خط كاشت به فاصله 50 سانتيمتر از يكديگر و طول 6 متر خواهد بود كه برداشت
و محاسبات آماري از چهار خط وسط هر تيمار صورت مي‌گيرد. تراكم سورگوم 250 هزاربوته در هكتار درنظر گرفته مي‌شود كه فاصله بين بوته‌ها روي رديف پس از تنك نهايي، 8 سانتيمتر مي‌شود. بنابراين تعداد بوته روي خط 6 متري 75 بوته منظور مي‌شود.
در تراكم 20 درصد بيشتر سورگوم (300 هزار بوته در هكتار) فاصله بوته‌ها روي رديف 6/6 سانتيمتر و تعداد آن روي خط 6 متري 90 بوته است. تراكم اول لگوم 400 هزار بوته در هكتار منظور مي‌شود كه فاصله بوته‌ها روي رديف پس از تنك نهايي 5 سانتيمتر مي‌شود. بنابراين تعداد كپه روي خط 6 متري 120 بوته درنظر گرفته مي‌شود. در تراكم 20 درصد بيشتر لگوم (480 هزار بوته در هكتار) فاصله بوته‌ها روي رديف 16/4 سانتيمتر و تعداد آن آن روي خط 6 متي 144 بوته است. ضمناً پس از چين اول علوفه يك بار ديگر لگوم كشت مي‌شود تا با چين سوم سورگوم نيز علوفه با كميت و كيفيت بالا داشته باشيم.
صفات مورد مطالعه نظير عملكرد علوفه‌اي تر و خشك، درصد پروتئين علوفه، درصد فيبر خام، نسبت برابري زمين براي سورگوم و لگوم‌ها جداگانه و بر اساس چهارچوب و دستورالعمل اجراي طرح‌هاي سورگوم‌ و لگوم انجام مي‌شود (يعني با نمونه‌گيري تصادفي از 10 بوته و از سطح مشخص). صفات مورد مطالعه سورگوم شامل ارتفاع بوته، تعداد پنجه، قطر ساقه، تعداد برگ، تعداد گره، نسبت برگ به ساقه، تاريخ ظهور پانيكول، تاريخ شروع گرده و تعداد روز تا برداشت بوده كه در مورد هر كرت جداگانه انجام مي‌گيرد. صفات مورد مطالعه لگوم عبارتند از: تعداد گره، تعداد نيام (غلاف)، تعداد شاخه فرعي، تعداد دانه در نيام، ارتفاع بوته، فاصله ميانگره، ارتفاع تا اولين گره، قطر ساقه، تعداد برگ، تاريخ شروع گلدهي و تاريخ شروع غلاف‌بندي.
زمين موردنظر در پاييز شخم مي‌خورد. ساير عمليات تهيه بستر در اوايل بهار سال بعد با مساعد شدن هوا انجام مي‌گيرد. سپس بر اساس آزمون خاك، اقدام به كود و سمپاشي (علف‌كش) مي‌شود.
بعد از آن ديسك زده مي‌شود و با فاروئر، فاروهايي به فاصله 50 سانتيمتر ايجاد مي‌شود. هنگام كاشت روي پشته‌ها شيارهايي ايجاد مي‌شود كه بذرپاشي به صورت پيوسته در شيارها صورت مي‌گيرد و بعداً در فواصل معين تنك مي‌شود. مقدار كود مصرفي در تمام تيمارها يكسان و بر اساس آزمون خاك و توصيه آزمايشگاه بخش خاك و آب توزيع مي‌گردد. تمام عمليات زراعي نظير آبياري، وجين و …. در همه تيمارها يكسان است. يادداشت‌برداري‌هاي لازم ديگر نظير تاريخ كاشت، تاريخ سبز شدن و …. نيز در مورد هر كرت جداگانه انجام مي‌گيرد.
محاسبات آماري از چهار خط وسط هر تيمار انجام و همزمان با برداشت تعداد بوته‌ها شمارش مي‌شود. در پايان هر سال تجزيه واريانس داده‌ها با نرم‌افزار آماري MSTAT-C انجام گرديده و تيمارهاي مناسب از طريق آزمون مقايسه ميانگين‌ها به روش دانكن در قالب گزارش نهايي معرفي خواهد گرديد. در پايان سال دوم داده‌ها دو ساله مورد تجزيه واريانس مركب قرار مي‌گيرد و در پايان سال اول اجراي طرح گزارش ساليانه و در سال دوم نيز گزارش نهايي ارائه مي‌شود.
آيا نتايج طرح قابل انتقال به بخش اجرا، ترويج و مراكز آموزش است؟
نتايج اين تحقيق پس از خاتمه طرح به صورت گزارش نهايي، مقاله و نشريه ترويجي در اختيار بهره‌برداران قرار خواهد گرفت، علاوه بر آن بازديد كارشناسان بخش اجرا، مروجان و مربيان مراكز آموزش از مراحل مختلف اجراي طرح بخصوص اواخر بهار 1385 و 1386 (قبل از برداشت) و در روز مزرعه بسيار مفيد خواهد بود.
منابع:
فيزيولوژي گياهان زراعي، فرانكلين پي، كاردنر، ترجمه دكتر عوض كوچكي، دكتر غلامحسين سرمدنيا.
بذر، شناخت، گواهي و كنترل آن، دكتر مهدي تاجبخش.
تكنولوژي بذر، رونالد، ترجمه دكتر غلامحسين سرمدنيا.
با تشكر از مسوول آزمايشگاه تجزيه بذر (مسوول واحد ثبت و گواهي بذور و نهال)، خانم مهرآور و كاركنان آزمايشگاه كه ما را راهنمايي كردند.
فهرست مطالب
مقدمه 1
كنترل كيفيت و گواهي بذر 2
كنترل كيفي بذر 2
مراحل كنترل كيفي 2
كنترل كيفيت بذر 2
بازرسي مزارع 3
تعداد و زمان بازرسي مزارع 3
تست بذر در آزمايشگاه 4
نمونه‌برداري (sample survey): 6
آزمايش خلوص 7
روش تعيين خلوص بذر 7
آزمايش تعيين قوه ناميه: 7
هدف از تعیین قوۀ نامیه: 8
بستر بذر: 8
رطوبت: 8
حرارت: 8
نور: 9
زمان لازم جهت آزمایش: 9
طرز تعیین قوه نامیه در آزمایشگاه تجزیه بذر: 9
روش معمول در آزمایشگاه برای تعیین رطوبت: 11
تعيين ميزان رطوبت 11
اتو 130 درجه سانتيگراد 11
انبار بسته‌بندي 12
دستگاه‌هاي موجود در آزمايشگاه بذر 13
ترازو: 14
ترازوهاي ساعتي: 14

فایل : 26 صفحه

فرمت : Word