مقاله فارسی اثر اقليمي خاكي بر مبناي محصول بذر اسفرزه ،بارهنگ و پسيليوم

اثر اقليمي – خاكي بر مبناي محصول بذر اسفرزه ،بارهنگ و پسيليوم
چكيده
سه گياه اسفرزه ،بارهنگ، پسيليوم ( متعلق به تيره بارهنگ ) كه از منابع مهم توليد طبيعي موسيلاژ جهان شناخته شده و در فلات ايران بهتر از ديگر نقاط مي رويد . در اين تحقيق از نظر كميت ، كيفيت و افزايش بذر در سطح زراعي تحت اثر عوامل اقليمي- خاكي برخي مناطق الگويي در ايران مورد مطالعه قرار گرفته است . بذر اين گياه محتوي مقادير زيادي موسيلاژ است كه بيشتر از استفاده هاي دارويي و صنعتي شهرت دارد .
در حال حاضر بازار بي رقيب عرضه موسيلاژ به تقاضاي جهاني ، از ان هندوستان است . ضرورت اين تحقيق از آن جهت بود كه نشان دهد آيا ايران مي تواند از نظر هدفهاي ياد شده در مقاله بر هندوستان برتري دارد؟
با توجه به پراكنش طبيعي اين گياهان در فلور ايران سه منطقه كشت دراطراف تهران شامل : باغ گياه شناسي ملي ايران در ناحيه چيتگر ، مزرعه پژوهشي دانشكده علوم دانشگاه تهران در منطقه مردآباد كرج و ايستگاه پژوهشي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع در ناحيه آبسرد نزديك دماوند و دو منطقه كشت در اطراف اصفهان : يكي در محوطه دانشگاه اصفهان و ديگري در ناحيه كبوتر آباد آن شهر ، در نظر گرفته شده است. اين گياهان دست كم در سه نوبت متوالي : اوايل بهار ، اواسط بهار و اواخر بهار در قالب طرح بلوكهايي به كلي تصادفي ( چهار تكراري ) با در نظر گررفتن فاصله كاشت پايه ها در هر بلوك كشت شوند .
با توجه به طول دوره كشت ومنطقه مناسب ، مي توان نتيجه گرفت كه كشت اسفرزه در تهران و كشت پسيليوم و بارهنگ در اصفهان بيشتر مقرون به صرفه است . به طور كلي مناسبترين زمان و مكان كشت جهت توليد محصول بذر بارهنگ ، كشتهاي دوم در محوطه دانشگاه اصفهان و كشت اول ناحيه كبوتر آباد به ترتيب با مقادير 275 و 230 گرم بر متر مربع است .
بالاترين مقدار محصول بذ رمربوط به كشت اول اسفرزه در ناحيه همند ، برابر 310 گرم بر متر مربع است . بهترين زمان و مكان كشت پسيليوم
از نظر محصول بذر كشت اوايل بهار در كبوتر آباد با 175 گرم بر متر مربع است . از طرفي مقايسه ميانگين محصول بذر در مناطق مختلف كشت نشان مي دهد كه اين محصول براي اسفرزه در همند ( 208 گرم بر متر مربع ) ، براي بارهنگ در محوطه دانشگاه اصفهان ( 232 گرم بر متر مربع ) و براي پسيليوم در كبوتر آباد ( 195 گرم بر متر مربع ) بيشتر از نقاط ديگر بوده واسفرزه بيشتر از بارهنگ و اين يكي بيشتر از پسيليوم محصول مي دهد .
مقدمه
بررسيها نشان مي دهد سه گياه مورد مطالعه از منابع مهم توليد طبيعي موسيلاژ در جهان به شمار مي رود . اين سه گياه متعلق به سرده پلانتاگو از تيره پلانتاژيناسه (بارهنگ ) است . اين تيره بيشتر از نظر استفاده دارويي
و صنعتي دانه برخي از گونه ها آن اهميت دارد . در اين پژوهش با توجه به نتايج حاصل از مطالعه موسلاژ در گونه هاي ديگر ، سه گونه پلانتاگو به نامهاي اسفرزه ، بارهنگ معمولي و پسيليوم كه به لحاظ مصارف پيش گفته بيش از ساير گزينه ها مطرح است ، در سطح زراعي مورد استفاده قرار گرفته است .
روش مطالعه
با توجه به گستره هاي طبيعي اين گياهان در ايران و نظر به خصوصيتهاي اقليمي – خاكي اين گستره ها ، سه منطقه كشت در اطراف تهرانودر منطقه كشت در اطراف اصفهان به منظور پرورش زراعي گونه هاي ياد شده ، همراه يكديگر و در كنار هم در نظر گرفته شده و با استفاده همه جانبه از منابع مطالعاتي مختلف و پيشرفتهاي علمي و عمومي در اين زمينه ، اقدامهاي لازم براي اجراي كار تحقيق شروع شد .
سه منطقه اطاف تهران عبارتند از :
باغ گياه شناسي ملي ايران در ناحيه چيتگر كيلومتر 15 بزگراه تهران كرج با طبيعت معتدل و خاك شني بسيار سبك .
مزرعه پژوهشي دانشكده علوم دانشگاه تهران در ناحيه مرد آباد كرج با طبيعت
قشلاقي و خاكي لومي – ماسه اي داراي بافت متوسط .
ايستگاه پژوهشي موسسه تحقيقات جنگلها و مراتع ، واقع در ناحيه همند آبسرد نزديك دماوند با طبيعت ييلاقي و خاك لومي – رسي به نسبت سنگين .
دو منطقه اطراف اصفهان : يكي در محوطه دانشگاه اصفهان وديگري در ناحيه كبوتر آباد كه به طور متفاوتي داراي تركيبي از شرايط اقليمي – خاكي سه منطقه اطراف تهران بود .
بذرهاي مورد نظر جهت كشت از مركز تحقيقات مناطق كويري و بياباني اصفهان تهيه شد.
زمين جهت كشت در هر نوبت به 12 كرت براي سه گياه در چهار تكرار به ابعاد 2×2 متر و فاصله ايمني يك متر از يكديگر و جوي آبياري تقسيم شد . كشت در هر كرت : براي اسفرزه شامل 11 رديف با فاصله 20 سانتي متر، براي پسيليوم شامل 8 رديف با فاصله 5/28 سانتي متر و براي بارهنگ شامل 6 رديف با فاصله 40 سانتي متر از يكديگر در نظر گرفته شد . درهر رديف تعداد زيادي بذر كاشته شد تا چنانچه بذرتوان رويشي نداشته باشد و يا تحت عوامل نامسائد محيطي جوانه نزند ، تراكم مناسب از بين نرود.
پس از سبز شدن بذرها و از بين رفتن احتمال عوامل نامسائد ، بوته ها به فاصله فوق براي
هر گونه تنگ شد و تراكم هر بوته در هر كرت آزمايشي به طور يكنواخت نگه داشته شد. عمق كاشت بريا بارهنگ به طور تقريبي در سطح خاك و براي دو گونه ديگر در لايه بسيار نازكي پايينتر از سطح انتخاب شد .
آبياري سبك به صورت باراني 2 بار در هفته براي ماه اول كشت وسپس هر 5 تا 8 روزيك بار براي ماههاي بعدي انجام شد و در آخر كار به 10 روز يك بار يا بيشتر بسنده شد .وجين با دست در فواصل آبياري و به طور مداوم در طول آزمايش انجام گرفت.عمليات تنك كردن در جريان وجين اول وپس از اينكه هر گياه چند برگي شد صورت گرفت ، به نحوي كه فاصله مناسب بين بوته ها روي هر رديف تامين شد .
مقدار محصول بذر بر حسب كيلوگرم بر متر مربع ( با حذف گياهان حاشيه كرت ) براي كشتهاي مختلف هر منطقه تعيين شد . از آنجا كه ميوه هاي اين گياهان در اواخر دوره رشد به تدريج مي رسد . در فاصله هاي زماني مناسب سه تا چها بار نسبت به برداشت محصول اقدام و پس از آن عمليات بوجاري و توزين بذرها انجام گرفت .
محاسبات آماري مربوط به ويژگيهاي گونه هاي گياهان ، زمان كشت انها ، مكان كشت ، مقدار محصول نهايي و غيره در قالب گروههاي آماري مختلف ، بر اساس آزمون دانكن ، با كسب سطوح
اطمينان بالاي 88 درصد درمركز آمار موسسه تحقيقات اصلاح بذرو نهال كرج به انجام رسيد ..
جدول شمارة 1 . طول دورة كشت هرگياه و ميانگينهاي حداكثر دما
در مناطق پنج گانه كشت گياهان
جدول شماره 2 . مشخصات خاك شناسي مناطق پنجگانه كشت
نتايج بحث
با توجه به ارقام جدول شماره 3 و نتايج آماري مبتيني بر آن در ادامه يك جمعبندي استنتاجي در ده قسمت ارائه خواهد شد :
جدول شماره 3 . محصول بذر سه گياه(gr/m2) در نوبتها و مناطق مختلف كشت
به علت مساعد نبودن شرايط كشت گياهان به باردهي نرسيدند
كشت انجام نشد
مطالعة فنولوژي اين گياهان نشان مي دهد كه طول دورة رشد پيسيليوم ( حداقل 115 و حداكثر 171 روز ) بيشتر از بارهنگ ( حداقل 80 و حداكثر 164 روز ) و در بارهنگ بيشتر از اسفرزه ( حداقل 55 و حداكثر 100 روز ) است .
2 ) منطقة كبوتر آباد و دانشگاه اصفهان براي كشت اسفرزه ، منطقة مرد آباد كرج و هند آبسرد براي كشت بارهنگ و منطقة هند آبسرد براي كشت پيسيليوم مناسب نيست . از طرف ديگر بررسيها نشان مي دهد كه از منطقه اصفهان براي كشت
پيسيليوم و بارهنگ و از منطقة تهران براي كشت اسفرزه بهتر مي توان استفاده كرد( نمودارهاي1و2و3 ) .
3 ) با توجه به طول دورة كشت و منطقة مناسب براي كشت كه در بالا به آن اشاره شد مي توان نتيجه گرفت كه كشت اسفرزه در تهران نسبت به كشت پيسيليوم و بارهنگ در اصفهان به صرفه نزديكتر است .
4 ) همان طور كه در جدول شماره 3 مشاهده ميشود ، در مورد بارهنگ ، محصول بذر در بيشتر موارد ( به استسناي كشت دوم دانشگاه اصفهان ) در كشتهاي دوم و سوم كاهش مي يابد ، براي همين هرچه كشت زودتر انجام گيرد محصول بذر بيشتر خواهد بود ، يعني بين زمان كشت و مقدار محصول بارهنگ رابطة مستقيم وجود دارد . بطور كلي مناسب ترين زمان و مكان كشت جهت توليد محصول بذر براي بارهنگ كشتهاي دوم دانشگاه اصفهان و كشت اول كبوتر آباد به ترتيب با مقادير 275 و 230 گرم بر متر مربع است .
5 ) بالاترين مقدار محصول بذر مربوط به كشت اسفرزه در منطقة هند و برابر 310 گرم بر متر مربع است . اين مقدار از بالاترين مقدار آن در پوناي هند كه برابر 135 گرم بر متر مربع است ( به اندازة محصول مربوط به كشت در كرج ) بسيار بيشتر و نزديك به 5/2 برابر آن است (9) . همچنين دورة كشت اسفرزه در منطقة هند نيز كوتاه تر از دورة مشابه آن در هند است ( در مردآباد كرج ميانگين محصول كشت هاي مختلف به 135 گرم بر متر مربع و در باغ گياه شناسي به 105 گرم بر متر مربع ).
اين مطلب نشان دهندة وجود پتانسيل در رويش گياه اسفرزه است . زيرا محصول بذر مورد بحث در شرايط طبيعي كامل و بدون هيچ مراقبت و تيمار معمول حاصلخيزي بدست آمده ، در صورتي كه مورد مشابه آن در هند با اقدامهاي به زراعي همراه بوده است . از جهت آماري به نظر مي رسد ، اين امر در درجة نخست مرهون مساعدت اقليمي و پس از آن غناي طبيعي خاك آبرفتي و دامنه اي منطقه است .
6 ) با توجه به ميانگين محصول بذر كشت هاي مختلف در يك منطقه بدون در نظر گرفتن زمان كشت ، مشاهده ميشود كه مناطق مختلف كشت از اين نظر با يكديگر تفاوت قابل ملاحظه اي دارد . براي مثال در منطقه هند ، محصول اسفرزه بيشترل از گونه هاي ديگر بوده ( 208 گرم بر متر مربع ) و در دانشگاه اصفهان ، بارهنگ محصول بيشتري دارد ( 232 گرم بر متر مربع) و بيشترين محصول بذر پيسيليوم نيز در كبوتر آباد اصفهان است ( 159 گرم بر متر مربع ) .
كشت اسفرزه با توجه به اين كه جزو 20 درصد محصولات دارويي گياهي به نسبت گران بوده است (4 ) داراي دورة رشد كوتاهي ( 90 روز در هند ) در مقايسه با ساير محصولات زراعي مانند گندم و يونجه است ، كه اين موضوع علاوه بر براورده كردن نياز داخلي ميتواند نقش تعيين كننده و يا برتر در بازار جهاني پيدا كند .
7 ) نتيجة كشت اول اسفرزه در هند بهتر از كشتهاي بعدي آن است ، در حالي كه در كرج نتيجه كشت دوم آن بهتر از كشت اول است كه ، با مطالعة دقيق آمار اقليمي هر دو منطقه مي توان دليل اصلي آن را كم بودن تفاوتهاي شب و روز به هنگام كشت بذر در دو كشت مساعد در دو منطقه دانست . در كشت اول هند روزها مثل شب ها سرد و از نظر دما به آن نزديك و در كشت دوم كرج نيز شبها نسب به كشت قبل كمتر و به دماي روز نزديك است . در هر حال به نظر مي رسد تفاوت دماي شب و روز به هنگام جوانه زدن بذر به آن آسيب رساند. به علاوه بالاتر بودن ميانگين دما نيز مي تواند چنين اثري داشته باشد و بهتر بودن كشت اول هند را كه در دماي پايين تر از كشت دوم كرج انجام شده است ميتوان به اين امر نسبت داد . براي همين بطور كلي ميتوان گفت كه براي رويش گياه اسفرزه تناسب شرايط اقليمي نقش بيشتري در مقايسه با تناسب بستر رويش دارد .
8 ) گونة پلانتاگوپسيليوم كه در انگليسي به آن پيسيليوم مي گويند د رطب سنتي كاربردهاي داروئي فراواني دارد . كشت آن در اروپا و آمريكا مانند اسفرزه در هند ، رايج بوده داراي كاربردهاي مشابه با اسفرزه است . بهترين زمان ومكان كشت اين گياه از نظر محصول بذر به طوري كه در جدول 3 ملاحظه ميشود ، كشت اوايل بهار در كبوترآباد است . اين امر به احتمال مربوط به غني و سنگين بودن خاك منطقه است كه دتر نتيجه مقدار آب و مواد غذايي بيشتري را در اختيار گياه قرار مي دهد .
در منطقة كرج و باغ گياه شناسي با خاك به نسبت فقير و سبك مقدار محصول بذر به حداقل مي رسد ( جدول 3 ) . در اين دو منطقه بطور كلي ميانگين دماي شبانه روز بيش از منطقه كبوتر آباد و دانشگاه اصفهان است ( جدول 1 و 2 ) از آنجايي كه تا كنون هيچ گونه گزارش تحقيق ديگري مبني بر ميزان و شرايط محصول بذر اين گياه به دست نيامده است نمي توان مقايسه و تجزيه و تحليلي در اين مورد انجام داد و به نظر مي رسد براي اولين بار است كه محصول بذر پسيليوم در زمانها و مكانهاي مختلف مورد آزمون قرار مي گيرد .
پيسيليوم در سه جايگاه طبيعي ، در شمال ، مركز و جنوب ايران با اقليمهاي بسيار متفاوت ولي در بستر هاي غرقابي مشابه مي رويد (3و8 ) . به گفتة ديگر براي رويش پسيليوم به نظر مي رسد كه تناسب شرايط اقليمي نقش كمتري نسبت به مساعدت بستر رويش دارد ( در مورد اسفرزه عكس اين حالت است ) .در هر حال چون اين گياه در مجموعة آزمايشهاي انجام گرفته گاهي با كمبود آب روبرو بوره ، نسبت به وضعيت رويش آن در جايگاه طبيعي در شرايط نا مطلوبي قرار داشته است ( 1 ) . به علاوه محصول بذر اين گياه در هيچ يك از مناطق كشت مورد بحث از نظر كمي بالا نيست . بنابراين پيشنهاد ميشود كوششهاي مريوط به به زراعي (( گياه پسيليوم )) بيشتر در محل رويش گاههاي طبيعي اين گياه تمركز يابد .
9 ) مقايسة نتايج بدست آمده از اين مطالعات با آنچه از هندوستان گزارش شده ، نشان مي دهد كه با در نظر گرفتن ميانگين محصول بذر در گونه هاي ياد شده ( به ترتيب 208، 232 و 159 گرم بر متر مربع – در اسفرزه ، بارهنگ و پسيليوم ) اسفرزه گونة بهتري براي كشت درايران نسبت به موراد گزارش شده از هندوستان ، بوده و بارهنگ در همان سطح يا پس از آن قرار دارد ، ولي پسيليوم محصول خوبي در ايران بدست نميدهد .
از تجزيه و تحليل آمار كلي مربوط به اين مطالعات ميتوان دريافت كه شايد بتوان مدلهاي رياضي مناسبي كه بر اساس آن پتانسيلهاي (( فراتوليدي )) اسفرزه را در جاي جاي كشور مشخص كند ، ارائه كرد براي رسيدن به اين امر مهم لازم است مطالعات جامع تكميلي و مناسب در اين زمينه انجام شود . همچنين با آنكه توليد زراعي بذر پسيليوم در ايران به لحاظ كمي دچار كمبود است از برخي از نشانه ها چنين دريافت مي شود كه به دليل همين كمبود ( برخي تنشهاي خاكي – اقليمي در كشت گاه هاي مورد نظر در اين مقاله و عموم كشت گاههاي احتمالي مشابه ديگر در ايران ) ، موسيلاژ اين بذر ها بايد از ويژگي هاي ساختاري استسنايي و به احتمال نوعي كيفيت برتر برخوردار باشد .

نمودار شماره 1- مقدار محصول بذر بار هنگ در مناطق مختلف كشت

نمودار شماره 2- مقدار محصول بذر باراسفرزه در مناطق مختلف كشت

نمودار شماره 3- مقدار محصول بذر پسيليوم در مناطق مختلف كشت
منابع:
1.ابراهيم زاده،معبود.ح.م،مير معصومي وس.م.فخر طباطبايي.
1372.تحقيق پيرامون توليد زراعي موسيلاژ در ايران،اولين كنگره زراعت واصلاح نباتات در ايران ،دانشگاه تهران،دانشكده كشاورزي.
2. ابراهيم زاده،معبود. ح.م،مير معصومي وس.م.فخر طباطبايي.1376.بررسي توليد موسيلاژ در چند منطقه ايران.مجله پژوهش وسازندگي،جلد 4.شماره صفحات 46-51.
3. ابراهيم زاده،معبود.ح.م،مير معصومي وس.م.فخر طباطبايي..1376
تشكيل كالوس وتوليد موسيلاژ در قطعات جدا كشت برگوريشه چهار گونه بارهنگ .مجله علوم كشاورزي ايران،جلد28،شماره 3،صفحات 87-97.
4.فخر طباطبايي س.م،م،مير معصوميوم.ت.ميرحاجي،1369.بررسي بهزراعي دو گونه مشابه دارويي در ايران،چهارمين سمينار گياهان دارويي در ايران.دانشكده داروسازي،دانشگاه علوم پزشكي تهران.
5.benhura M.A.N. and marume M.,1993 the mucilaginous polysaccharide material isolated from Ruredo (Dicerocaryam zangublarium,food chemistery,46.7.11.
6.franz G.,1989.Polysaccharides in pharmacy:Current applications and future and future concepts.Planta Medica,55:493-497.
7.Hegnauer R. and Grayer –Barkmeijer,R.j.,1993.Relevance of seed polyaccharides and flavonoides for the classification of the leguminosae.phtochemistery,34,1.
8.patzak A.and K.H. Rechinger,1965.plantaginaceae in flora iranica Lfg,15.Graz.

فایل : 22 صفحه

فرمت : Word