پایان نامه فرهنگ تحليلي موضوعي آثار منثور شيخ احمد جامي
پایان نامه فرهنگ تحليلي موضوعي آثار منثور شيخ احمد جامي
پیشینهی تحقیق:
با نگاهی کوتاه به تاریخچهي فرهنگ نویسی در زبان فارسی، میبینیم که تا روزگار معاصر، فرهنگها جنبهی عام داشته؛ یعنی به یک مقوله یا صنف، دسته و رشتهی خاصّی اختصاص ندارند. با گسترش دامنهی دانشها، تکنیکها و هنرها، امروزه فرهنگهای اختصاصی در هر رشته از علوم تهیّه شده است؛ به طوری که بعضی از لغات و اصطلاحات خاصّ آن رشته را در لغت نامههای معمولی نمیتوان یافت .
متون عرفانی نیز از این تخصّصگرایی دور نمانده و تاکنون فرهنگهای متفاوتی در این زمینه به رشتهی تحریر درآمده است که برخی از آنان به صورت عمومی، بعضی اصطلاحات عرفان و تصوّف را مختصر یا مفصّل شرح دادهاند و برخی از آنها دربارهی اصطلاحات و تعبیرات یک اثر خاص یا یک نویسندهي خاص نگارش یافته است. در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:
- شرح اصطلاحات تصوّف تألیف سیّد صادق گوهرین (10 جلد)
- فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، سیّد جعفر سجّادی (1 جلد)
- فرهنگ نوربخش، جواد نوربخش (8 جلد)
- فرهنگ اصطلاحات عرفانی، منوچهر دانشپژوه (1 جلد)
- تبیین اصطلاحات و واژههای غزلیات عرفانی، احمد حبیبیان (1جلد)
- مفهوم و معانی اصطلاحات عرفانی، حسین علی اکبر قوچانی (1 جلد)
- فرهنگ اصطلاحات استعاری صوفيه ، شرف الدّین حسینی ابن الفتی تبریزی(قرن هشم) (1جلد)
- فرهنگ قیاسی عشق و عرفان، مهشید مشیری (1 جلد)
- شناخت شاخصهای عرفانی( مجموعهي سه رساله از مولانا محمّد طبسی، فخرالدّین عراقی و ملّا حسین فیض کاشانی) (1 جلد)
- فرهنگ اصطلاحات عرفان و تصوّف عبدالرزّاق کاشانی، ترجمه محمّد علی مودود لاری (1 جلد)
- فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، گل بابا سعیدی (1 جلد)
- فرهنگ واژگانی ادبی – عرفانی، جمعی از مؤلفان (1 جلد)
- فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی، جمعی از پژوهشگران (1 جلد)
- فرهنگ اصطلاحات عرفانی محیی الدّین عربی، ترجمهي قاسم میرآخوری و حیدر شجاعی (1 جلد)
با سیری کوتاه در این آثار، خواهیم دید که همهي آنها کاملاً تخصّصی بوده و برخی مربوط به آثار منثور و برخی نیز مربوط به آثار منظوم میباشند و يا برخی بسیار مفصّل و کامل به شرح اصطلاحات و لغات پرداخته، ولی برخی خیلی کوتاه و مجمل به توضیح واژگان پرداخته و البتّه برخی تنها به آوردن معادلهای انگلیسی آنها اکتفا کردهاند. در هر صورت میتوان از همهي آنها به عنوان فرهنگهای تخصّصی عرفان و تصوّف یاد کرد.
ضرورت و انگیزههای تحقیق:
به گمان بنده، برای آشنایی دقیق و کامل با تمام جوانب افکار و اندیشههای یک صاحب اثر، ضروری است که فرهنگی خاص برای آثار او نوشته شود، چون اثر هر نویسنده يا شاعر در عین تشابه با آثار معاصرانش، تفاوتهای زبانی و فکری نیز با آنها دارد و این ضرورت در متون نثر عرفانی بیش از بیش جلوهگر میباشد.
با توجّه به این نکات و همچنین جایگاه عرفانی، ادبی، علمی و اجتماعی شیخ بزرگوار احمد جامی نامقی و تأثیر و جایگاه ممتاز این عارف شهیر در خطّهي پاک و عارف پرور تربت جام و تعلّق خاطر این مرید نوآموز به این عارف پاک طنیت و ادای دِین به عنوان همولایتی ایشان و نیز پیشنهاد آگاهانه و دلسوزانهي استاد بزرگوار جناب آقای دکتر خواجهايم، انگیزههايی شد تا در مسیر نگارش فرهنگی تحلیلی از اصطلاحات عرفانی آثار منثور ژنده پیل احمد جامی نامقی گام بردارم.
روش تحقیق:
روش کار در این تحقیق به شيوهي کتابخانهای است. ابتدا پس از مطالعهی اجمالی آثار شیخ احمد جام، پنجاه وشش واژه و اصطلاح عرفانی از آثار این عارف ژنده پیل استخراج و هر یک به عنوان یک مدخل در نظر گرفته شد. با توافق استاد محترم راهنما، چند تن از عارفان و صوفیان پیش و پس از احمد جام انتخاب گردید؛ از جمله خواجه عبدالله انصاری، احمد غزّالی، عین القضّات همدانی، ابوالقاسم قشیری و عزّالدّین کاشانی، سپس هر واژه و اصطلاح در آثار اين عارفان جستجو گردید؛ در هر مورد، نظر و دیدگاه نویسندگان آن، مورد بررسی و شناخت قرار گرفت و در ادامه، نظر شیخ احمد جام نیز از آثار وی استخراج و سپس در بیشتر موارد به نوعی مقایسه و نتیجهگیری پرداخته شد. در ضمن در تعریف لغوی و اصطلاحی واژگان از نظرات بزرگان دیگری بجز افراد مذکور نیز استفاده شد تا اثر از ارزش و عمق بیشتری برخوردار گردد. در بعضي از مدخلها، مطلبي ذكر نشده و فقط به مدخل ديگري ارجاع داده شده است. دليل اين كار، اين است كه در آثار احمد جام، مدخلهايي مانند درويش و صوفي، جذبه و كشش، حقيقت و شريعت و… با هم و در كنار هم آمده و شيخ به نوعي مقايسه پرداخته است؛ به اين دليل، ما آن دو را از يكديگر جدا كرده و در يك مدخل كه در ترتيب حروف الفبا پيشتر قرار ميگيرد، كامل توضيح دادهايم و در مدخل ديگر فقط مطلب را به مدخل پيشين ارجاع دادهايم.
ناگفته نماند كه کار در زمینهي آثار منثور عرفانی احمد جام، بسیار گسترده و مستلزم وقت طولانی بود و نیز به دلیل عدم دسترسی به همهی آثار این عارف شهیر با موافقت استاد محترم راهنما، این جستجو و تفحّص در چهار اثر شیخ بزرگوار شامل مفتاح النجات، انسالتّائبین، روضه المذنبین و سراج السّائرین انجام گرفت.
ساختار پایان نامه:
پایاننامهی حاضر علاوه بر پیش گفتار، شامل دو فصل کلّی است که در فصل اوّل، زندگی نامه، آثار، ویژگیهای نثر در سدهی پنجم و ششم هجری و مشرب عرفانی و… را در برمیگیرد. در فصل دوم، پنجاه و شش اصطلاح عرفانی که از آثار شیخ احمد استخراج، به ترتیب حروف الفبا تنظیم و مرتّب شده و در پایان هم فهرست منابع و مآخذ ذکر شده است.
امید است که این اثر با وجود کاستیها و عیبها توانسته باشد گامی هر چند کوتاه در راه شناخت جایگاه عارف جلیل القدر شیخ احمد جام و آثار وی برداشته باشد؛ لذا با اعتذار تمام، امیدوارم عذر نگارنده از جهت نقایص احتمالی، مسموع واقع افتد.
فهرست علایم اختصاری:
بی نا= بدون ناشر
بی تا= بدون تاریخ
بی جا= بدون جای انتشار
ج= جلد
در مورد سورههای قرآن= شمارهی سوره/شمارهي آیه
نامقی الف=انس التائبین
نامقی ب= سراج السائرین
ر.ک: رجوع کنید به
ه.ش = هجری شمسی
ه.ج = هجری قمری
همان= شمارهي پیش از این مأخذ
[…..]= مطالب داخل کروشه، به متن اصلی اضافه شده است.
چکیدهی فارسی
پیش گفتار………………………………………………………………………………………….. 7-1
نشانههای اختصاری………………………………………………………………………………… 8
فصل اوّل: زندگی و مشرب عرفانی احمد………………………………………………….. 35-9
يادداشتها………………………………………………………………………………………. 38-36
فصل دوم: مدخلها …………………………………………………………………………… 271-39
ابدال……………………………………………………………………………………………….. 43-40
احسان…………………………………………………………………………………………….. 46-44
اخلاص…………………………………………………………………………………………… 51-47
ادب……………………………………………………………………………………………….. 58-52
بيداري…………………………………………………………………………………………….. 61-59
پير………………………………………………………………………………………………….. 66-62
تقوي………………………………………………………………………………………………. 70-67
تفويض……………………………………………………………………………………………. 73-71
توبه………………………………………………………………………………………………… 79-74
توحيد……………………………………………………………………………………………… 85-80
توفيق………………………………………………………………………………………………. 87-86
توكّل ……………………………………………………………………………………………… 93-88
جذبه………………………………………………………………………………………………. 97-94
حال ……………………………………………………………………………………………… 102-98
حرص…………………………………………………………………………………………… 106-103
حقيقت ………………………………………………………………………………………… 110-107
حيرت…………………………………………………………………………………………… 112-111
خانقاه ………………………………………………………………………………………….. 116-113
خوف……………………………………………………………………………………………. 121-117
درويش…………………………………………………………………………………………. 126-122
دنيا ……………………………………………………………………………………………… 130-127
دولت ………………………………………………………………………………………….. 132-131
رجا………………………………………………………………………………………………. 136-133
رحمت………………………………………………………………………………………….. 138-137
روح……………………………………………………………………………………………… 141-139
رياضت…………………………………………………………………………………………. 142-144
زهد……………………………………………………………………………………………… 151-145
سرّ (اسرار)…………………………………………………………………………………….. 155-152
سماع……………………………………………………………………………………………. 162-156
شريعت……………………………………………………………………………………………… 163
شكر……………………………………………………………………………………………… 167-164
صبر……………………………………………………………………………………………… 173-168
صوفي……………………………………………………………………………………………….. 174
طاعت…………………………………………………………………………………………… 177-174
طلب…………………………………………………………………………………………….. 181-178
عشق ……………………………………………………………………………………………. 187-182
عقل …………………………………………………………………………………………….. 190-188
علم ……………………………………………………………………………………………… 198-191
فقر………………………………………………………………………………………………. 203-199
قناعت…………………………………………………………………………………………… 207-204
كرامت …………………………………………………………………………………………. 214-208
كشش……………………………………………………………………………………………….. 215
مؤمن…………………………………………………………………………………………….. 218-215
مجاهدت ………………………………………………………………………………………. 222-219
محبّت…………………………………………………………………………………………… 229-223
مريد……………………………………………………………………………………………… 235-230
معرفت………………………………………………………………………………………….. 242-236
ناز……………………………………………………………………………………………….. 246-243
نصيحت ……………………………………………………………………………………….. 249-247
نفس ……………………………………………………………………………………………. 253-250
نياز…………………………………………………………………………………………………… 254
وجد ……………………………………………………………………………………………. 258-254
وقت…………………………………………………………………………………………….. 263-259
همّت………………………………………………………………………………………………… 264
هوي…………………………………………………………………………………………….. 266-264
يقين……………………………………………………………………………………………… 271-267
فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………. 275-272
چکیدهی انگلیسی
پایان نامه فرهنگ تحليلي موضوعي آثار منثور شيخ احمد جامي
- کاربر گرامی، در این وب سایت تا حد امکان سعی کرده ایم تمام مقالات را با نام پدیدآورندگان آن منتشر کنیم، لذا خواهشمندیم در صورتی که به هر دلیلی تمایلی به انتشار مقاله خود در ارتیکل فارسی را ندارید با ما در تماس باشید تا در اسرع وقت نسبت به پیگیری موضوع اقدام کنیم.