پايان نامه بررسي روشهاي مختلف آبياري بر روي برخي صفات مرفولوژيك و فيزيولوژيك برنج ‎(Oryza satival L.)

مقدمه:

برنج به عنوان غذاي اصلي حدود نيمي از جمعيت جهان به شمار مي‎آيد و به همين دليل اين محصول يكي از مهمترين منابع اصلي تأمين كننده نياز غذايي جهان است (56،71). طبق آمار فائو مصرف سرانه برنج در كشورهاي مختلف بين 2/4 تا 1/102 كيلوگرم متغير است و معمولاً كشورهاي عمده توليد كننده برنج مصرف كنندگان عمده نيز هستند و تا حدي بين توليد و مصرف آنها موازنه وجود دارد. ولي در كشور ما متأسفانه اين توازن برقرار نيست و ايران به عنوان يازدهمين كشور توليد كننده برنج، سومين وارد كننده در جهان است (11). برنج در كشور ما بعد از گندم دومين كالاي مصرفي از نظر مقدار و تنها غله‎اي است كه منحصراً براي تغذيه انسان كشت مي‎شود و در حدود نصف جيره غذائي 1/6 ميليارد نفري از جمعيت دنيا را تشكيل مي‎دهد (11) و در بخش عظيمي از قارة آسيا تأمين كننده بيش از 80% كالري و 75% پروتئين مصرفي مردم است. در كشور ما نيز به طور متوسط، روزانه 14% نياز به انرژي از طريق برنج تأمين مي‎شود (11). اين گياه در بين گياهان عمده زراعي داراي خصوصيات منحصر به فردي از نظر مصرف  آب است (رشد در شرايط غرقابي، غيرغرقابي و ديم). آب اولين و اساسي‎ترين عامل محدود كننده توليد  محصولات كشاورزي است. كمبود آب كه به بحران قرن حاضر موسوم شده است باعث گرديد دانشمندان و محققان تلاش‎هاي وسيعي را در جهت يافتن راه حل‎هاي مناسب براي افزايش توان توليد واحد آب مصرفي آغاز نمايند.

با توجه به محدوديت منابع آبي در كشورمان، افزايش جمعيت، نياز روزان كشور به امنيت غذايي و پايين بودن راندمان آبياري در مزارع، ضروري است كه برنامه‎ريزي دقيقي براي استفاده بهينه از منابع موجود صورت گيرد. در اين راستا هرگونه تلاش در بخش كشاورزي به عنوان بزرگترين مصرف كننده آب و بخصوص برنج به عنوان پرمصرف‎ترين گياه و رايج‎ترين كشت در شمال كشور كه 80 تا 85% سطح زير كشت برنج كشور را تشكيل مي‎دهد قابل توجه و تقدير است.

بنابراين در كشور ما بايد توليد به ازاي هر واحد آب مصرفي جايگزين توليد در واحد سطح ملاك ارزيابي‎ها قرار گيرد. در حال حاضر به ازاي هر متر مكعب آب مصرفي در بخش كشاورزي معادل 7/0 كيلوگرم محصول توليد مي‎شود كه اين رقم در كشورهاي پيشرفته حدود 2 كيلوگرم است (18). براي رسيدن به اين ركورد، كاراترين راه‎حل، افزايش بازده آبياري و بهينه‎سازي مصرف آب مي‎باشد.

مديريت آبياري به عمليات اجرايي در يك پروژه تحت بهره‎برداري گفته مي‎شود كه منتج به سود بيشتر كشاورزي گردد. اين بررسي با تنظيم برنامه آبياري جهت حصول عملكرد مناسب بر روي ارقام محلي (حسني، بيتام) صورت گرفته است. ارقام محلي علي‎رغم عملكرد كم، به دليل سازگاري با شرايط اقليمي منطقه، پخت و خوراك مطلوب و عطر و طعم مطبوع داراي بازارپسندي خوبي هستند و شناخت اين ارقام و پي بردن به خصوصيات بارز آنها مي‎تواند كمك مؤثري در توليد ارقام اصلاح شده بنمايد. اين تحقيق در راستاي اهداف زير به اجرا درآمد:

– كاهش تلفات آب در آبياري برنج

– افزايش راندمان كاربرد آب

– بررسي واكنش ارقام به كم آبياري

– بهبود مديريت آبياري صفات فيزيولوژيكي با توجه به اعمال تيمارها

اميد است نتايج حاصل بتواند در پيشبرد برنامه‎هاي زراعي و آبياري مورد استفاده قرار گيرد.

فصــل اول

كليـات

1-1- سطح زير كشت و ميزان توليد برنج در دنيا و ايران:

برنج بعد از گندم بيشترين سطح اراضي كشاورزي در جهان را به خود اختصاص داده است. براساس آمار منتشر شده در سال 1380 از سوي فائو ‎(FAO) سطح زير كشت برنج در دنيا حدود 151 ميليون هكتار بوده كه كشورهاي هند و چين با داشتن 74 ميليون هكتار قريب به 50 درصد كشت برنج جهان را به خود اختصاص داده‎اند. سطح زير كشت برنج در ايران 587 هزار هكتار برآورده شده كه حدود 4 درصد سطح زير كشت برنج جهان است. بيش از 75  درصد اراضي زير كشت برنج در استان‎هاي ساحلي خزر يعني گيلان و مازندران قرار دارد و بيش از 80 درصد برنج كشور از اين اراضي تأمين مي‎شود (11).

استان مازندران با توليد 43 درصد، رتبة اول را در كشور داراست (11). آمارهاي جهاني نشان مي‎دهد كه حدود 92 درصد توليد برنج متعلق به كشورهاي در حال توسعه از قاره آسيا است. قارة آسيا با داشتن 1/121 ميليون هكتار برنج كاري يعني 90 درصد سطح زير كشت جهان، رتبه اول توليد برنج را به خود اختصاص داده است. از نظر توليد، كشور چين با توليد 183148 هزار تن مقام اول را داشته و ايران با توليد حدود 2600 هزار تن در رده يازدهم قرار دارد (11). در سال 1987 ميزان درصد سهم ايران از توليد جهاني برنج حدود 5/0 درصد بوده كه در افزايش توليد جهش 18 درصدي را كسب كرده است. در سال 1977 در حالي كه عملكرد توليد شالي در واحد سطح در جهان به طور متوسط به 3792 كيلوگرم ارتقاء يافته بود، در ايران اين رقم به 4137 كيلوگرم رسيد. به عبارتي در حالي كه افزايش عملكرد جهاني 5/13 درصد بوده مقدار فزوني عملكرد در ايران به سطح 5/37 درصد ترقي كرده است (11). براساس آمار فائو ‎(FAO) ميزان درصد سهم ايران از ميزان عملكرد متوسط جهاني در سال 1987 تا 1997 مرتباً روند صعودي داشته و از 35/91 درصد به 09/118 درصد ترقي كرده است (11).

جدول (1-1) و شكل (1-1) سطح زير كشت، توليد و عملكرد برنج در ايران را نشان مي‎دهد.

جدول (1-1): وضعيت شلتوك طي سال‎هاي 69 تا 78 در ايران (11).

شكل (1-1): سطح زير كشت،  توليد و عملكرد برنج، طي سالهاي 1370 تا 1380

1-1- سابقه كشت برنج در ايران:

تئوفر[1]معتقد است كه زراعت برنج در بابل و شوش (خوزستان امروز) از 400 سال قبل از ميلاد متداول بوده است. زراعت اين گياه در ايران از ساليان خيلي دور معمول بوده و تاريخ كشاورزي نمايانگر آن است كه در زمان هخامنشيان كشت مي‎شده و در دورة اشكانيان نيز در گيلان، مازندران و خراسان زراعت آن معمول بوده و در دورة ساسانيان نيز در قسمتي از ايران مانند كاشمر و تاشكند برنجزارهاي وسيعي وجود داشته است (7).

1-1- گياه‎شناسي برنج:

برنج يي از گياهان مهم تيره غلات مي‎باشد كه به شاخة گياهان گلدار[2]،  زير شاخه نهاندانگان[3]، ردة تك لپه‎ايها[4]، راستة‌ غلاف داران[5]،  خانوادة غلات[6]، جنس اوريزا[7] تعلق دارد كه داراي دو گ ونة زراعي به نام‎هاي ساتيوا[8] و گلابريما[9] مي‎باشد (7‌،26).

اوريزا ساتيوا از گونه‎هاي مهم بوده و برنج‎هاي زراعي ايران از اين نوع مي‎باشند. اين‎گونه داراي انواع مختلف به شرح زير است:

1-3-1- نوع ژاپونيكا[10]

اين برنج در نواحي معتدل ژاپن، ايتاليا و آمريكا كشت مي‎شود و براي آنكه گل توليد كند احتياج به روزهاي بلند دارد. و سازگار با اقليم‎هاي سردتر مي‎باشد. برگ‎هاي آن نازك و سبز تيره، دانه كوتاه و گرد، ريزش كم، ارتفاع گياه كوتاه تا متوسط، كركهاي پوشينه بلند و ضخيم، قدرت پنجه‎زني متوسط، بافت گياه

پايان نامه بررسي روشهاي مختلف آبياري بر روي برخي صفات مرفولوژيك و فيزيولوژيك برنج