مقاله کامل هيدروژئومورفولوژي حوضه آبريز رودخانه شانديز با تأكيد بر تغذيه دشت مشهد

خلاصه
حوضه آبريز رودخانه شانديز (زير حوضه كشف رود در حوضه آبی قره قوم) بين عرض جغرافيايی (28 (52 (36- (14 (36 و طول جغرافيايی (50 (27 (59- (4 (59 در دامنه شمالی ارتفاعات بينالود واقع شده است اين منطقه از لحاظ سياسی جزء بخش طرقبه شهرستان مشهد در استان خراسان رضوی است.
آب وهوای محدوده مورد مطالعه نيمه خشك سرد با متوسط درجه حرارت بالاتر از8/8 درجه سانتيگراد با ميانگين بارش بيشتر از 356 ميليمتر بوده و پراكنش بارندگی در منطقه زمستانه- بهاره می باشد.
حوضه مورد مطالعه جز زون بينالود می باشد كه بيشترين وسعت آن از سازنده های فيليت،شيل،ماسه سنگ سبز تا سياه رنگ سری مايان كه متعلق به ترياس فوقانی و ژوراسيك زيرين است تشكيل شده و از لحاظ تنوع ليتولوژيك انواع مختلف آذرين، دگرگونی و رسوبی در آن حضور دارد.
حوضه مورد مطالعه جز حوضه های كشيده می باشد با متوسط ارتفاع 2114 متراست رژيم آبدهی آن تا حدود زيادی از جريان بارندگی تبعيت می كند كه حجم رواناب سالانه آن16/40 ميليون متر مكعب است.
اين حجم قابل ملاحظه رواناب با حمل مواد رسوبی موجود در حوضه باعث به وجود آمدن پديده های هيدروژئومورفيك از جمله مخروطه افكنه شده است كه به عنوان مهمترين پديده های فرسايشی به شمار مي آيد كه از لحاظ آب زيرزمينی حائز اهميت است رسوبات آن از راس مخروطه افكنه كه درشت دانه است به سمت قاعده ريزتر می شود. رودخانه شانديز
مهمترين منبع تغذيه كننده مخروطه افكنه می باشد. از پديده های ديگر هيدروژئومورفولوژی می توان ازتراس آبرفتی و مآندر ياد كرد.
در اين منطقه بعد خانوار حدود 4 نفر و تراكم نسبی78 نفر در هر كيلومتر مربع است. محصولات آن بيشتر گندم، جو، حبوبات، سيب زمينی، گوجه فرنگی، خيار و محصولات باغی آن سيب (زرد، قرمز) گلابی، گيلاس، آلبالو، زردالو، گردو و هلو می باشد. دامداری آن بيشتر سنتی كه دامهای از قبيل گاوشيرده، گوسفند و بز را نگهداری می‌كند.
به دليل داشتن تعداد زياد رستورانها كه به خصوص در فصل تابستان مورد توجه انبوهی از توريست واقع می شود دارای آلودگی های مختلفی می باشد.
فصل اول
کليات
مقدمه:
آب منشأ حیات وتداوم بخش آن بوده وبدون آن هر حرکت و تلاش درهرزمینه ای برای موجودات زنده عقیم خواهد ماند.در حال حاضر کمبود آب ومنابع آبی از اساسی ترین مسائلی است که مسئولین و برنامه ریزان را به یافتن راه حلهایی برای رفع کمبود آن واداشته است.
ازآنجا که کشورما ایران با وسعتی معادل000 /648/1 درنیمه جنوبی منطقه معتدله شمالی درمحدوده کمربند بیابانی جهان واقع شده واز لحاظ ریزشهای جوی وضعیت چندان مطلوبی ندارد لذا آب ازاهميت ويژه ایی بهره منداست.
از سوی ديگربا توجه به این که توليدات کشاورزی نياز به آب کافی داشته و بجزدرمناطق سلسله جبال البرز(کرانه های دریای مازندران)ودامنه غربی سلسله جبال زاگرس(مناطقی در غرب وشمال غربی)کشور که دارای بارندگی نسبتاً زیادی است،دربقیه قسمتهای کشوربارندگی اندک است،لذابخش اعظم کشورهمواره با کمبود آب مواجه بوده واین کمبود به صورت مانع بزرگی بر سرراه برنامه ریزهای عمرانی قرار دارد.مضافاً اين که همین بارش کم درفصولی نازل می شود(زمستان وبهار)که به آب نيازی چندان نمی باشد. درچنين شرايطی برای جبران این کاستی ها به بهره برداری هرچه بیشترازمنابع آب زیرزمینی پرداخته می شود.دراين زمينه نيزدراثراضافه برداشتهای مکرر، منابع آب زيرزمينی با عدم تعادل وبحران مواجه شده است.این شرایط بحرانی زنگ خطری است برای ما تا نحوه مدیریت آب را ازوضع کنونی آن تغيير دارد وبا برقراری انقلابی نوین درمدیریت منابع وذخایر آب،بدون آسیب رسانی به محیط زیست ویا کاهش میزان تولیدات کشاورزی، با تلاش توام با فکرواندیشه وهمکاری وهمفکری صادقانه،برنامه ریزی جدیدی را پایه گذاری نمائیم تامشکل حیاتی آب کشاورزی، صنعت وشرب جمعیتهای شهری و روستائی به صورت اصولی و مدبرانه حل گردد.
در مناطق خشک ونیمه خشک جهان،مانند منطقه تحت مطالعه به دلیل قلّت پوشش گیاهی،وبارانهای پر شدت ونيز وجود مواد هوازده زیاد،طغيان رودها همواره مقادیرزیادی ازرسوبات هوازده را با خود تا پای دامنه حمل نموده وبه صورت مخروطه افکنه رسوب می دهند.در فضاهای خالی بین دانه ایی این رسوبات منفصل مقدار قابل توجهی آب به صورت آب زیرزمینی باقی می ماند.به این ترتیب مخروطه افکنه ها جزو آن دسته ازپدیده های ژئومورفیک به شمار می آیند که
حاوی آب زیرزمینی بوده و درمناطق خشک ونیمه خشک جهان حايز اهميت اند.
دراین پژوهش برای ملموس ترنمودن نقش مخروطه افکنه شاندیز و حوضه مولد آن تاکيد می شود تا بتوان به قابلیتهای آن که ازجمله تامین آب نیز می باشد،دست یافت وراهی دربرابرمدیران و برنامه ریزی کشور گشود.
1-1بیان مسئله تحقیق (طرح مسئله) :
از آنجايی که مخروطه افکنه شاندیز به شهر مشهد نزدیک است ودارای آب زیرزمینی قابل توجهی بوده ودر تامین آب شرب دومين کلان شهر مذهبی جهان،يعنی مشهد مقدس نقش داشته است دراثراضافه برداشت های مکررازآب زیرزمینی با افت سطح آب وکسری مخزن شده وهمچنين بهره برداری چند جانبه از برخی پديده های هيدروژئومورفولوژی،مانند تراس رودخانه ها در نتيجه مسائل و مشکلاتی را به وجود آورده است که مورد توجه اين تحقيق می باشد.
2-1 ادبیات وسابقه تحقیق:
به علت نقش مهمی که تراسهای رودخانه ها و مخروطه افکنه هامی توانند درتامین منابع آبی ومکان گزینی کانون جمعیتی ایفا کنند،درسطح بین المللی وملی مطالعات زیادی راجع به آنها صورت گرفته است این مناطق به عنوان محلهای تجمع وذخیره آب زیرزمینی همواره مورد توجه بوده اند بویژه درایران سه الی چهارهزار سال است که از طریق حفر قنات آب زیرزمینی تراسها ومخروطه افکنه ها را زهکشی می کنند.اولین مطالعات درباره وجود وزهکشی آب ازمخروطه افکنه ها به مطالعات محمد کرجی در بیش از سه هزار سال قبل برمی گردد و سوابق مطالعاتی زیادی درباره مخروطه افکنه ها ازلحاظ پتانسیل آبی وجود دارد که در زیربه مهمترین آنها اشاره می شود.
1-مهندسین مشاور قهرمانی:گزارش مطالعات مقدماتی حوضه آبریزکشف رود وزارت آب وبرق آبان 1347
2-گزارش نیمه تفضیلی خاک شناسی دشت مشهد: موسسه خاک شناسی وحاصلخیزی خاک مهر 1351
3- مهندسین مشاورسیتران:مطالعه به منظور بهره برداری آبهای دشت وآبرسانی به شهر مشهد وزارت آب وبرق آذر1352
4- شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان:مطالعات شناسی وبهره برداریاز رودخانه های دولت آباد،اسجیل،زشک وجاغرق،گلستان (جلد دوم هواشناسی وهیدرولوژی) اسفند 1361
5-مطالعات زمین شناسی(مرحله شناسایی):کمیته امور آب واحد مطالعات پروژه سد رودخانه شاندیز-وزارت جهاد سازندگی خراسان آذر 1368
6-مهندسین مشاور جاماب:طرح جامع آب کشف رود بهمن 1368
7-ولایتی،س وتوسلی،س:منابع ومسائل آب استان خراسان،انتشارات آستان قدس رضوی،چاپ اول 1370
8-مهندسین مشاورجاماب:طرح جامع آب کشور(جلد چهارم تقسیمات آب وهوا) خرداد1370
9- دانا،ف:حوضه آبریز کشف رود(دشت مشهد) 1371-1370
10- سعیدی،ح:مطالعات هیدرولوژی رودخانه زشک سرآسیاب شاندیز 1373
11-مهندسین مشاور ساز آب شرق: مطالعات حوزه آبخیززشک پائیز 1375
12-معاونت مطالعات پایه منابع آب خراسان،تلفیق مطالعات منابع آب قره قوم،آمار ومطالعات وبررسی مقدماتی، اسفند 1376
13-زمردیان،محمد جعفر،بررسی دینامیک های دامنه ایی در شمال بینالود وبازتاب آن در برنامه ریزی سکونتگاه های روستایی(نمونه دره زشک واخلومد) اردیبهشت 1378
14- مهندسین مشاورسروآب:مدیریت منابع آب دشت مشهد خرداد 1378
15-گزارش مطالعات منابع آب تغذیه شونده ازآبهای سطحی حوزه آبریز شاندیز(رودخانه زشک)گزارش خلاصه آمار دی 1380
16-آمار برداری انهارحوزه آبریز کشف رود(رودخانه شاندیز)مهندسین مشاورساز آب شرق بهار 1383
17-وزارت نیرو شرکت سهامی آب منطقه ای خراسان رضوی،منابع ومصارف آب در دشت مشهد معاونت برنامه ریزی وبهبود مدیریت دفتر طرح وبرنامه آذر 1385
3-1 اهداف تحقیق:
هدف تحقیق به طور کلی شناسایی قابلیت ها ومحدودیت های مکانی وارائه راهکارهایی درجهت تقویت قابلیت ها وکاهش محدودیت ها می باشد که این تحقیق نیزخارج ازاین محدوده نبوده واهداف آن به طور عمده به شرح زیر است.
– شناسایی پديده های هيدروژئومورفولژی حوضه آبريز رودخانه شاندیز
– بررسی سيلابهای رودخانه ونقش آن در تغذيه مخروطه افکنه ودشت مشهد
4-1 فرضیه های تحقیق:
فرضیه های تحقیق عبارتند از:
1- بعضی از پديده های ژئومورفولژی حوضه ناشی از فرسايش آبی و از نوع هيدروژئومورفيك است.
2- رودخانه شانديزدر تغذيه مخروطه افکنه شانديزودشت مشهد نقش اساسی دارد.
5-1 روش وفرآیند تحقیق:
روش تحقيق مبتنی بر دو روش استقرایی(حرکت ازجزبه کل)وعلی قیاس(بررسی علت ومعلول)وطی مراحل زیر پرداخته شد.
1- تعیین محدوده و وسعت مورد مطالعه
2- بررسی های مقدماتی با استفاده ازنقشه ها،عکسهای هوایی وتصاویر ماهواره ،فیش برداری ازمنابع موجود وذیربط
3- انجام عملیات ومطالعات میدانی مشتمل بر مشاهدات مستقیم وبررسی های ژئومورفولوژیک، مورفومتریک،مورفودینامیک وعکسبرداری وامثال آن
4- انجام عملیات وبررسی های آزمایشگاهی وکارگاهی مانند محاسبات عکسی،نقشه ای وتهیه نقشه های بزرگ مقیاس
5- استخراج وجمع آوری داده ها ازطریق آمارنامه،سالنامه ها وفایل های آماری وتحلیل آنها
6- تهیه وتنظیم گزارش نهایی طرح ونقد
7- چاپ وتکثیر تحقیق
6-1 منابع گردآوری اطلاعات:
جمع آوری اطلاعات وتحلیل بررسی های انجام شده منابع زیر مورد استفاده قرار گرفته است
1- فایل های آماری سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی،شامل آمار دما،تبخیروبارندگی
2- فایل های آماری سازمان آب منطقه ای خراسان رضوی،شامل آمارهیدرومتری،منابع آب وکیفیت منابع آبی
3- نقشه زمین شناسی طرقبه به مقیاس100000 :1 تهیه شده توسط وزارت معادن وفلزات،سازمان زمین شناسی واکتشافات معدنی
4- نقشه توپوگرافی مشهد به شماره برگ16-40-NJبه مقیاس250000 :1تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
5- نقشه توپوگرافی به مقیاس 50000 :1 تهیه شده توسط سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح
متعلق به مناطق
الف) طرقبه به شماره برگ (I)7862
ب) درود به شماره برگ(III )7862
ج) گلمکان به شماره برگ(IV)7862
د) مشهد به شماره برگ(IV)7962
6- عکسهای هوایی با مقیاس55000 :1 ازمنابع طبیعی خراسان رضوی
7-1 بیان محدودیتهای عمده تحقیق:
1- کمبود آمار واطلاعات
2- نابهنگام بودن برخی ازآمارها
3- کمبود امکانات لازم جهت بازدید ازمنطقه
8-1 موقعیت منطقه تحت مطالعه:
1- 8-1 موقع ریاضی:
منطقه مورد مطالعه در دامنه شمالی بینالود،بین عرض جغرافیایی28َ 52ً 36- 14َ 36 وطول جغرافیایی27َ 50ً 59 – 4َ 59 قرار دارد
2- 8-1 موقع نسبی:
منطقه مزبورواقع درشمال بینالود-از سمت جنوب به خط الرس های بینالود-از سمت شمال چاله اترک-کشف رود ازسمت شرق به طرقبه وحوضه جاغرق واز سمت غرب به حوضه گلمکان محدود شده است.
3- 8-1 موقع سیاسی:
منطق فوق الذکردربخش طرقبه شهرستان مشهد واقع درخراسان رضوی است.
4- 8-1 موقع زمین شناسی:
ازلحاظ تقسیمات زمین شناسی در واحد شمال شرق زون بینالود-آلا داغ واقع شده است.
5- 8-1 موقع اقلیمی:
منطقه مورد نظردرموقعیت اقلیمی نیمه خشک سرد با متوسط دمای سالانه بالاترازصفر درجه سانتیگراد ورژیم بارندگی زمستانه-بهاره واقع شده است.ازنظر متوسط بارندگی سالانه نسبت به خراسان رضوی وضعیت نسبتاً مطلوبی دشته و متوسط آن حدود 350 ميلی متر است.
6- 8-1 موقع آب شناسی:
رودخانه شاندیزازبه هم پیوستن سر شاخه های اصلی رودخانه زشک بزرگ وکوچک تشکیل شده وپس ازپیوستن شاخه های فرعی رودخانه کنگ و نقندر در محل پل فردوسی(سرو آباد)به کشف رود می پیوندد که آن جز بخشی از حوضه آبریزبزرگ کویرقره قوم می باشد.
این رودخانه دارای دو شاخه اصلی به نامهای زشک وکنگ می باشد رودخانه زشک دربالا دست روستای زشک به دو شاخه دیگر
به نامهای رودخانه بزرگ و کوچک تقسیم می شود وشاخه دوم رودخانه شاندیز به نام رودخانه کنگ ازمجاورت دوروستای کنگ ونقندرعبورکرده ودر نزدیکی روستای ارچنگ به شاخه زشک متصل می شود.
شاخه کنگ دارای سه سرشاخه است.دو سرشاخه آن به نامهای رودخانه کوچک زوی ورودخانه دی وار درمحل روستای کنگ به یکدیگر متصل می شوند. شاخه سوم بنام رودخانه خشکه رود در حد فاصل بین روستای کنگ ونقندربه رودخانه کنگ متصل می شود.
نقشه(1-1) تقسيمات سياسي جمهورﯼ اسلامي ايران

فایل : 135 صفحه

فرمت : Word