مقاله کامل روزه داری و سیستم ایمنی از منظر قرآن مجید و احادیث

روزه داری و سیستم ایمنی از منظر قرآن مجید و احادیث
چکیده
سابقه و هدف: عوامل روحی و روانی در کنار اجزاء مختلف بدن از جمله سیستم ایمنی، سیستم عصبی،‌ سیستم اندوکرین وسیستم گوارش، می‌تواند در سلامت انسان نقش مهمی ایفا کند. با توجه به آیات قرانی، روایات، احادیث و دستورالعمل های اسلامی می‌توان به ارزش و جایگاه ویژه سلامت در دین مبین اسلام پی برد یکی از احکام متعالی اسلامی“روزه داری” است که مانند نماز و سایر احکام الهی از اهمیت بسزایی دررشد و تعالی فردی و اجتماعی انسان برخوردار می‌باشد . دین مبین اسلام روزه داری را اسباب سلامت جسم و روح انسان بیان داشته که به طور مستقیم در آیات قران و بسیاری از روایات اسلامی به آن اشاره شده است. امروزه سازمان بهداشت جهانی نیز معنویت را یکی از ابعاد مهم سلامتی برشمرده و به اهمیت تاثیر گذاری آن بر سلامت بیش از پیش تاکید دارد.ما نیز در این مقاله مروری درصدد آنیم تا با توجه به آیات قرآنی،روایات و احادیث اسلامی و یافته ها و مقالات معتبرعلمی وپژوهشی به بررسی اثر و روزه داری به عنوان یکی از احکام مهم و والای اسلامی بر سلامت جسم و روح انسان و ارتباط این دو با افزایش سطح ایمنی بدن و در نتیجه ارتقاء سطح سلامت بپردازیم.
مواد و روش ها: در این پژوهش مروری، برای بررسی ارتباط بین روزه داری با سلامت جسمی و معنوی و تاثیر ان بر افزایش سطح ایمنی از آیات قرآن کریم، احادیث دینی، کتب و منابع معتبر دینی و همچنین کتب و مقالات معتبر علمی – پژوهشی استفاده شده است.
یافته ها: در آیات متعدد قرآنی و احادیث شریف و کتب معتبر دینی به اهمیت روزه داری و ارتباط آن با سلامت جسم
و روح اشاره شده است. در سوره الطارق آیه 4 به سیستم ایمنی اشاره شده است اما باتوجه به شواهد علمی میتوان بر نقش روزه داری درارتقاء سیستم ایمنی و سلامت تاکید کرد.
بحث و نتیجه گیری: مزایای معنوی روزه داری که در ارتباط با اعتقادات مذهبی و باور های دینی فرد روزه دار است بسیار با اهمیت تر از تاثیرات فیزیکی آن بر سلامت جسم بوده و می‌توان گفت که هدف اصلی روزه داری می‌باشد. در این میان بسیاری از تحقیقات نشان دهنده تاثیر معنوی و مادی روزه داری بر ارتقاء سطح سیستم ایمنی می‌باشد. با توجه به تعریف سلامت از دیدگاه سازمان بهداشت جهانی و در نظر گرفتن معنویت به عنوان بعد چهارم سلامتی، باید جنبه های معنویروزه داری و ارتباط آن با افزایش سطح سلامت بیشتر مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در مراکز آموزشی و علمی به اهمیت روزه داری از دیدگاه سلامت معنوی و تاثیر آن بر افزایش سطح ایمنی بدن بیشتر از پیش پرداخته شود.
واژگان کلیدی: اسلام، روزه داری، سلامت معنوی، سیستم ایمنی
مقدمه
سلامت یکی از بزرگترین نعمت هایى است که خداوند متعال به بندگان خود عطا فرموده است آنچنان که حضرت على (ع) در نهج البلاغه، سه چیز را به عنوان نعمت هاى بزرگ براى انسان بر مى شمارد که یکى از آنها سلامتى است (1) و پیامبر اکرم (ص) نیز فرموده اند: “دو نعمت، تندرستی و امنیت است که قدرشان شناخته نمی شود” (2). برای واژه سلامت، تاکنون تعریفی جامع ارائه نشده است ولی به طور کلی طبق تعریف سازمان بهداشت جهانی می‌توان سلامت را برخورداری از رفاه کامل روحی، جسمی و اجتماعی بر شمرد نه فقط فقدان نقص عضو و بیماری (3). از گذشته تا کنون
بسیاری از علما و دانشمندان مسلمان و غیر مسلمان به تاثیر دو جانبه روح و جسم بر همدیگر اشاره کرده است و سلامت و آرامش این دو را به هم وابسته می‌دانستند. دانشمندانی همچون افلاطون بر این عقیده بودند که درمان جسم بدون در نظر گرفتن حالات روحی فرد غیر ممکن است و ارسطو به تاثیر متقابل جسم و روح بر همدیگر و سلامتی اشاره نموده است. همچنین ابوعلی سینا از دیدگاه پزشکی به تاثیر متقابل بدن و نفس اشاره کرده است (4). امروزه نیز دانشمندان بر این عقیده اند که عوامل روحی و روانی علاوه بر عملکرد صحیح و متقابل اجزاء مختلف بدن از جمله سیستم ایمنی، سیستم عصبی، سیستم اندوکرین و سیستم گوارش با یکدیگر، می‌تواند به سلامت انسان کمک کند و سازمان بهداشت جهانی در سال 1979 به اهمیت معنویت در سلامت فردی و اجتماعی اشاره کرده و از آن به عنوان یکی از ابعاد سلامت نام برده است (6و5). شواهد بسیاری نشان دهنده تاثیر نماز، عبادت و نیایش بر سلامتی بوده که در مکاتب مختلفی مثل اسلام، مسیحی و یهودی ارائه شده است (7). با توجه به آیات قرانی، روایات، احادیث و دستور العمل های اسلامی می‌توان به ارزش و جایگاه ویژه سلامت در دین مبین اسلام پی برد. خداوند در سوره مائده آیه 16 می‌فرماید: “خداوند هر که را از خشنودی او پیروی کند، به وسیله آن کتاب به راه های سلامت رهنمون می‌شود” (8) و امام علی (ع) یقین، علم و آگاهی در امور دینی، آیات قرانی، دستورات ائمه (ع)، انجام درست آنها و دوری از گناه را موجب سلامت و حفظ آرامش روح و جسم دانسته است (9). همچنین خداوند در سوره نساء آیه 134 نیز خاطر نشان کرده که انسان با بکارگیری دستورالعمل هایالهی نه تنها به نعمت های خداوند دسترسی می‌یابد بلکه سعادت، سلامت و خوشبختی را در دنیا و آخرت نصیب خود می‌کند (8).
یکی از احکام متعالی اسلامی “روزه دارى” است که مانند نماز و سایر احکام الهی از اهمیت بسزایی در رشد و تعالی فردی و اجتماعی انسان برخوردار می‌باشد همانطور که امام محمد باقر (ع) فرموده اند: “اسلام بر پنج چیز استوار است؛ نماز، زکات، حج، روزه و ولایت” (10) و امام علی (ع) فرموده اند: “روزه عبادتی است میان بنده و آفریدگارش و کسی غیر از او بر آن آگاه نمی گردد و همچنین کسی غیر از او بدان پاداش نمی دهد” (11) و یا در جای دیگر پیامبر اکرم (ص) می‌فرماید: “اگر بنده خدا مى دانست که در ماه رمضان چیست [چه برکتى وجود دارد] دوست مى داشت که تمام سال، رمضان باشد” (12). به واقع چه چیز در این حکم عظیم خداوندی نهفته است که از چنین جایگاهی برخوردار گردیده است.
بسیاری از تحقیقات علمی نشان دهنده تاثیر روزه داری بر درمان و یا جلوگیری از بسیاری بیماری ها همچون دیابت، فشارخون، اختلالات گوارشی، سندرم متابولیک و تصلب شرائین می‌باشد که در تمامی این موارد به تاثیر کاهش میزان دریافت مواد غذایی از جمله کربوهیدرات ها، چربی و پروتئین ها در درمان بیماری ها اشاره شده است (15-13). از طرف دیگر بسیاری از تحقیقات نشان دهنده اثر روزه داری بر کاهش میزان اضطراب، استرس و افسردگی همچنین افزایش عزت نفس در افراد مختلف می‌باشد. با توجه به ارتباط مستقیم بین اضطراب و میزان کورتیکو استروئید ها و تاثیر آن بر کاهش سطح ایمنی، تحقیقات فوق تاکیدی بر تاثیر روزه داری بر سیستم ایمنی و تاثیر آن بر سلامت جسم است (18-16).
همچنین کاهش میزان دریافت مواد غذایی در هنگام روزه داری و گرسنگی حاصل از آن خود نیز تاثیر زیادی بر سیستم ایمنی بدن دارد به طور مثال تحقیقات بسیاری نشان دهنده
تاثیر گرسنگی در بازه های زمانی مشخص بر سطح ایمنی سلولی و همورال می‌باشد (20و19). و در تازه ترین مورد، پژوهشگران آمریکایی در تحقیقات خود به این نتیجه دست یافتند که با حداقل 3 روز روزه داری می‌توان سیستم ایمنی را تقویت کرد. این محققین چنین ادعا دارند که در طول مدت روزه داری سلول های بنیادیخون ساز (hematopoietic stem cells) در اثر شوك گرسنگیتحریک شده و میزان تکثیرشان افزایش می‌یابد در نتیجه سلول های جدیدبیشتری تولید می‌شوند (21). همچنین در تحقیق جدیدی که در مرکزتحقیقات بیولوژی سلولی و مولکولی دانشگاه علوم پزشکی بابل بر رویفیبروبلاست های پوست انسان در محیط آزمایشگاهی صورت گرفت،مشاهده شد این سلول ها تحت شرایط گرسنگی به مدت 16 ساعت، پروتئین هایی ترشحمی‌کنند که باعث تسریع ترمیم زخم در مدل آزمایشگاهی و حیوانی شده است. همچنین این سلول ها بعد از سرم دهی مجدد، سرعت تکثیر بالاتری در مقایسه با گروه کنترل از خود نشان می‌دهند (22). دین مبین اسلام روزه داری را اسباب سلامت جسم و روح انسان بیان داشته و به طور مستقیم در آیات قرآن و بسیاری از روایات اسلامی به آن اشاره شده است. امروزه سازمان بهداشت جهانی نیز معنویت را یکی از ابعاد مهم سلامتی بر شمرده و به اهمیت تاثیر گذاری آن بر سلامت، بیش از پیش تاکید دارد. ما نیز در این مقاله مروری درصدد آنیم تا با توجه به آیات قرآنی، روایات و احادیث اسلامی و یافته ها و مقالات معتبر علمی و پژوهشی به بررسی اثر روزه داری به عنوان یکی از احکام مهم و والای اسلامی بر سلامت جسم و روح انسان و ارتباط این دو با افزایش سطح ایمنی بدن و در نتیجه ارتقاء سطح سلامت بپردازیم.
مواد و روشها
پژوهش حاضر مروری بوده و در این تحقیق مروری، برای بررسی ارتباط بین روزه داری با سلامت جسمی و معنوی و تاثیر آن بر افزایش سطح ایمنی از آیات قرآن کریم، احادیث دینی، کتب و منابع معتبر دینی و همچنین کتب و مقالات معتبر علمی – پژوهشی استفاده شده است.
یافتهها
روزه داری و عدم پرخوری در اسلام: در سوره بقره آیه 183 تا 185 خداوند می‌فرماید: “ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنان که امم گذشته را فرض شده بود و این دستور برای آن است که پاك و پرهیزکار شوید (آیه 183). روز هایی به شماره معین روزه دارید (تمام ماه رمضان) و هر کسی از شما مریض باشد یا مسافر، به شماره آن از روزهای غیر ماه رمضان روزه دارد و کسانی که روزه را به زحمت توانند داشت عوض هر روز فدا دهند آن قدر که فقیر گرسنه ای سیر شود و هر کس بر نیکی بیفزاید آن برای او بهتر است و (بی تعلل) روزه داشتن برای شما بهتر خواهد بود اگر (فواید آن را) بدانید (آیه 184). ماه رمضان ماهی است که قرآن در آن نازل شده برای هدایت بشر و برای راهنمایی و امتیاز حق از باطل، پس هر که دریابد ماه رمضان را باید آن را روزه بدارد و هر که ناخوش یا در سفر باشد (به شماره آنچه روزه خورده است) از ماه های دیگر روزه دارد که خداوند برای شما حکم را آسان خواسته و تکلیف را مشکل نگرفته و خواسته تا اینکه عدد روزه را تکمیل کرده و خدا را به عظمت یاد کنید که شما را هدایت فرمود، باشد که (از این نعمت بزرگ) سپاسگزار شوید (آیه 185)” (8). همانطور که در این آیات به آن اشاره شده است روزه بر انسان واجب شده است تا به واسطه آن موجبات تعالی روح،سلامت جسم و تقوی انسان فراهم شود و سود و
فایده آن عاید روزه دارانگردد. به طوری که در احادیث و روایات گوناگون به طور مستقیم و غیرمستقیم به آن اشاره شده است همچنین پیامبر اکرم (ص) فرموده اند : “روزهبگیرید تا سالم شوید” (12).از طرف دیگر در بسیاری از احادیث و روایاتاسلامی بر مراقبت در میزان تغذیه و عدم پرخوری تاکید شده است و آن را موجب سلامتی جسم و روح دانسته اند. پیامبر اکرم (ص) فرمودند : “از پرخوری بپرهیزید چون بدن را تباه می‌کند و بیماری به وجود می‌آورد و سست کننده از عبادت است” (23). همچنین می‌فرمایند: “معده خانه تمام درد هاست و امساك، بالاترین دارو هاست” (24).
اهمیت بیشتر بعد معنوی به بعد مادی: خداوند در سوره بقره آیه 156 می‌فرماید: “آنان که چون به حادثه سخت و ناگواری دچار شوند (صبوری پیش گرفته و) گویند: ما به فرمان خدا آمده ایم و به سوی او رجوع خواهیم کرد” (8). انسان علاوه بر جسم مادی دارای بعد معنوی یا همان روح می‌باشد که از اهمیت بسیار والایی برخوردار است زیرا جسم انسان با گذر زمان دچار تغییرات مادی شده و پس از فرا رسیدن زمان مرگ از بین می‌رود و به چرخه محیط زیست بر می‌گردد اما روح انسان همانطور که در آیه بالا به آن اشاره شده همان امانت عظیمی است که از طرف خداوند در اختیار ما قرار گرفته و سلامت، آرامش و تعالی آن حائز اهمیت و اصل بنیادین آفرینش انسان می‌باشد.
از آنجایی که رابطه ای دو جانبه بین سلامت روح و جسم وجود دارد، پس در نتیجه حفظ آرامش روحی و دوری از عوامل آسیب رسان به آن، می‌تواند کمک شایانی به سلامت جسم کند. امام علی (ع) می‌فرماید:
“جسم آدمی دارای شش حالت است: 1. سلامت 2. مرض 3. مرگ 4. حیات 5. خواب 6. بیداری روح، و جان آدمی نیز دارای این
شش حالت است. حیات روح آدمی به علم الهی و دینی است و مرگش به نادانی و جهل درباره امور دینی و اخروی؛ مرض روح به شک درباره درستی آیات قرآن و دستورات ائمه (ع) است و سلامتش به یقین در مورد این دستورات. خواب روح آدمی غفلت از آخرت و حیات پس از مرگ است و بیداریش حفظ و مراقبت نمودن بر اعمالی است که آدمی انجام می‌دهد که صحیح و خیر باشد و گناه نباشد” (9) که این سخنان اشاره به اهمیت، آرامش و تعالی روح در سایه احکام و دستورات الهی دارد.
در باب اهمیت روزه داری و تاثیر آن بر آرامش و تعالی روح، احادیث و روایات بسیاری وجود دارد که در اینجا به برخی از آنها اشاره شده است. رسول اکرم (ص) فرمودند: “بهشت را درى است که ریان نامیده می‌شود، از آن در، جز روزه داران وارد نشوند” (25). پس می‌توان گفت روزه یکی از راه هایی است که می‌توان به واسطه آن به بهشت راه یافت و سعادت ابدی را نصیب خود کرد. در جای دیگر آن حضرت مى فرمایند: “روزه، بدن و روح انسان را آباد مى سازد و در روزه آنقدر فایده هست که قابل شمارش نیست” (24). از این حدیث می‌توان چنین برداشت کرد که روزه با تاثیرات معنوی و مادی خود می‌تواند به سلامت جسم و روح به طور همزمان و متقابل کمک کند و فوائد آن هم شامل بعد مادی و هم شامل بعد معنوی انسان می‌شود. در جای دیگر آن حضرت می‌فرمایند: “روزه پرهیز از حرام ها است همچنان که شخص از خوردنى و نوشیدنى پرهیز مى کند”(12). امام علی (ع) می‌فرمایند: “بر شماست که در ماه رمضان، زیاد دعا واستغفار کنید چه این که دعا، بلا و گرفتاری را از شما دور می‌سازد و بهسبب استغفار، گناهان شما محو می‌شود” (26). در اینجا می‌توان گفتروزه دار با ترك محرمات و انجام واجبات، دعا و استغفار به احساس آرامشروحی و
آسودگی خاطری دست می‌یابد که باعث سلامت روح و جسمانسان می‌شود.
اشاره به وجود سیستم ایمنی در قرآن: یکی از مهم ترین فاکتور های سلامت جسمی هر انسان، سیستم ایمنی آن فرد می‌باشد و افزایش و یا کاهش فعالیت این سیستم باعث تغییر در میزان مقابله فرد با عوامل بیماری زا و حفظ تعادل بدن می‌شود. در سوره الطارق آیه 4 خداوند می‌فرماید: “هر کسی در درون خود نیروی پشتیبانی دارد” (8). در تفسیر این آیه گفته شده حمایت و نگهبانی از نفس به صور مختلف می‌باشد که یکی از آنها سیستم حفاظتی دفاعی است که در بدن انسان وجود داشته و به مقابله با عوامل بیماری زای خارجی مانند باکتری ها، میکروب ها، ویروس ها و … می‌پردازد و همچنین در درون بدن با مقابله با عوامل بیماری زای درونی مانند سلول های سرطانی باعث حفظ سلامت بدن شده و به نگهبانی از جسم می‌پردازد و تا زمانی که جسم انسان در برابر عوامل بیماری زا نگهبانی شود نفس نیز به حیات خود در دنیا ادامه می‌دهد. این سیستم حفاظتی سیستم ایمنی نام نهاده شده است (27).
بحث و نتیجه گیری
در دین مبین اسلام به عدم پرخوری و رعایت امساك در خوردن و آشامیدن تاکید شده است و آن را لازمه سلامت جسم و آرامش روح دانسته است و در بسیاری از روایات، احادیث و کتب اسلامی به این موضوع اشاره گردید که پرخوری عاملی برای بیماری و سر منشاء درد های درونی است و بر عدم پرخوری و رعایت تعادل در خوردن و آشامیدن تاکید شده است. در واقع به زبان ساده علمی می‌توان گفت خوردن و آشامیدن بیش از حد نیاز بدن باعث تجمع بسیاری از مواد مانند چربی ها و سموم در بدن شده که وجود این مواد باعث بروز بسیاری از بیماری ها در بدن می‌شود و با مراقبت و رعایت تعادل در
خوردن و آشامیدن می‌توان اثر اینگونه مواد زائد و سموم را کاهش داد و در هنگام روزه داری، امساك از خوردن و آشامیدن می‌تواند به دفع این مواد و سموم تجمع یافته در بدن کمک شایانی کند. اما از آنجا که مزایای فیزیکی و پزشکی روزه داری متعلق به تمامی افراد حتی بدون در نظر گرفتن اعتقادات آنها به خدا و معنویات می‌باشد پس پر واضح است که تاثیرات فیزیکی و پزشکی جزء اهداف اصلی روزه داری در اسلام نمی باشد. در حقیقت می‌توان گفت بزرگترین فلسفه روزه همین اثر روحانى و معنوى آن است که وابسته به اعتقادات و باورهای دینی هر فرد می‌باشد. روزه داری از احکام والای اسلامی است که در قرآن کریم به آن اشاره شده است و احادیث بسیاری در این باره از ائمه و بزرگان دین نقل شده است و همگی به اهمیت و ارزش روزه داری در سلامت جسم و روح انسان اشاره می‌کنند. از آنجایی که روح انسان از ارزش والایی برخوردار است سلامتی، تعالی و آرامش آن نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است و در تمامی احکام اسلامی از جمله روزه داری به آن توجه زیادی شده است. همانطور که درمقدمه به آن اشاره شده است از گذشته تاکنون بسیاری از علما ودانشمندان مسلمان و غیر مسلمان به تاثیر دو جانبه روح و جسم بر همدیگراشاره کرده اند و سلامت و آرامش این دو را به هم وابسته می‌دانستند وامروزه با گذشت زمان نه تنها ارزش و تاثیر گذاری معنویت بر سلامتجسم و روح انسان کم نشده است بلکه سازمان جهانی بهداشت معنویت را در کنار ابعاد جسمی، روحی و اجتماعی به عنوان بعد چهارم سلامت در نظر گرفته است و بسیاری از پژوهشگران به بررسی اثر آن بر سلامت جسمی و افزایش توان جسم در مقابله با بیماری ها پرداخته اند. دکتر فضل الهی در مقاله خود، تاثیر دیدگاه ها و

فایل : 21 صفحه

فرمت : Word