مقاله کامل در مورد بررسی تأثير تحريک الکتريکی عصب از طريق پوست بر دامنه حرکتی و خشکی صبحگاهی مفصل زانو

بررسی تأثير تحريک الکتريکی عصب از طريق پوست بر دامنه حرکتی و خشکی صبحگاهی مفصل زانو در بيماران مبتلا به استئوآرتريت زانو
کمال صالحي*، سعيد حميدي زاده**1، دکتر عيسی محمدی***، دکتر گيتی ترکمان†، سید محسن حسینی††
*کارشناس ارشد پرستاري داخلي و جراحي- دانشگاه آزاد اسلامي مهاباد، **کارشناس ارشد پرستاری دانشکده بروجن- دانشگاه علوم پزشکي شهرکرد، ***استاديار گروه پرستاری- دانشگاه تربيت مدرس، †استاديار گروه فيزيوتراپی – دانشگاه تربيت مدرس، ††مربی گروه پرستاری- دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرکرد.
تاریخ دریافت:30 /4/85 تاریخ تأیید: 21/12/85
مقدمه:
استئوآرتريت شايع ترين بيماري مفصلي در انسانها به شمار مي‌رود (1،2) کــــه در90-60 درصــد
افراد بالاي 65 سال ايجاد مي شود و در اكثر جوامع شايع ترين علت ناتواني مزمن می باشد (3). در آمريكا حدود یکصد هزار نفر به علت استئوآرتريت زانو يا ران بدون كمك قادر به رفت و آمد بين رختخواب و دستشوئي نيستند (4). خشكي صبحگاهی و کاهش دامنه حرکتی مفصل از مشخصات مهم اين بيماري می باشد (5). هيچ داروئي يافت نشده است كه باعث جلوگيري، تأخير بيماري يا برگشت تغيیرات پاتولوژيك ناشي از استئوآرتريت در انسان شود (6). با اين حال استئوآرتريت كه شايع ترين وضعيت محدود كننده فعاليت در بين افراد مسن است، نسبت به تعداد زيادي از بيماريها كه جدي تر تلقي مي شوند مانند سرطان يا سكته مغزي، می توان آن را مسئول موارد بيشتري از ناتواني كامل در افراد مسن در نظر گرفت (7).
شکيبی در سال 2004 با بررسی 200 بيمار مبتلا به استئوآرتريت در کرمان به اين نتيجه رسيد که شاخص توده بدنی بالا، سن بالا و زندگی در روستا، عوامل مؤثر بر ناتوانی در اين بيماران می باشد (8).
در سالهاي اخير علاقه و گرايش به سمت درمانهاي غير داروئي بيشتر از درمانهاي داروئي بوده و روز به روز بر آمار داوطلبين استفاده از اين روشها نيز افزوده مي شود (9). تحريک الکتريکی عصب از طريق پوست يکی از روشهای درمانی غير دارويی می باشد که قدمت و ريشه استفاده ازآن به يونان باستان و روم قديم بر می گردد. اولين تحريک الکتريکي ثبت شده به 46 سال بعد از ميلاد مسيح بر می گردد زماني که يك پزشك ايتاليائي، اهل روم، به نام اسكري بوينرس لارگوس با گذاشتن ماهي هاي الكتريکي روي مفاصل به درمان بيماری نقرس پرداخت. مکانيسم اصلي اثر TENS (Transcutaneous Electrical Nerve Stimulation) هنوز بطور کامل مشخص نيست ولي از جمله مکانيسم هايي که اکثر صاحبنظران بر آنها اتفاق نظر دارند اين است که اين جريان الکتريکي ريشه هاي اعصاب آوران زيادي را فعال مي‌کند که به تحريک
اعصاب مهاري شاخ خلفي يا رهايي آندورفين يا هر دو منجر مي شود (10).
در سال 2003 Gaines تأثير تحريک الکتريکی را بر توانايی عضله چهار سر ران در بيماران مبتلا به استئوآرتريت زانو بررسی کرد و نشان داد که تحریک الکتریکی باعث افزایش قدرت و توان این عضله شده بدون اینکه بر درد آنها تأثیری داشته باشد (11). همچنين بکارگيري TENS تا 70 درصد مي‌تواند نسبت به عدم بکارگيري آن در کاهش درد بيماران مبتلا به استئوآرتریت مؤثر باشد (12).
از آنجا که استئوآرتريت زانو مي تواند منجر به محدوديت فيزيكي و ناتواني شديد شود و اهداف درمانی در اين بيماری شامل كاهش ضعف، بهبود عملكرد، کاهش درد، افزايش دامنه حركتي، کاهش خشکي صبحگاهي مفاصل و تسهيل عملكرد فعاليت هاي روزانه می باشد و از آنجايي که تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست داراي مزايایي از جمله ساده بودن تكنيك كار، نداشتن عارضه جانبي، كاهش مصرف ناركوتيكها، ارزان و مقرون به صرفه بودن مي باشد، ضمناً آماده كردن
بيمار در اين روش از روشهاي ديگر درمانهاي غير داروئي مثل انحراف فكر و آرامسازي عضلاني راحت تر مي باشد (9). اين مطالعه با هدف تعيين تأثير TENS، به عنوان يک روش غير دارويی، بر دامنه حرکتی مفصل زانو و ميزان خشكي صبحگاهی در بيماران مبتلا به استئوآرتريت زانو انجام شد.
روش بررسی:
مطالعه حاضر يک مطالعه نيمه تجربي از نوع يک سوکور مي باشد که پس از کسب مجوز از کمیته اخلاق دانشگاه تربیت مدرس انجام گرفت. جامعه اين مطالعه، كل بيماران مبتلا به استئوآرتريت زانو، مراجعه کننده به درمانگاه روماتولوژی بيمارستان امام خمينی
تهران بودند. تعداد 60 بيمار (30 نفر برای هر گروه) که دارای شرايط ورود به مطالعه بودند با استفاده روش نمونه گيري تصادفي انتخاب شدند. معيارهاي ورود به مطالعه شامل، تاييد بيماری آنها توسط پزشک متخصص، سلامتي پوست ناحيه مورد مطالعه، حداقل شش ماه و حداكثر 5 سال از تشخيص بيماري استئوآرتريت آنها توسط پزشك متخصص گذشته باشد، محل زندگی آنها در شهر تهران و حداقل نزديک به بيمارستان امام خمينی (ره) باشد تا امکان سه بار مراجعه به بخش فيزيوتراپی در طول هفته را داشته باشند و دادن گواهي كتبي مبني بر رضايت انجام تحريک الکتريکی عصب از طريق پوست، بود. معيارهاي خروج از مطالعه شامل داشتن ضربان ساز قلبی، حامله بودن، نقص در درك حس و داشتن بيماری آرتريت روماتوئيد و ساير بيماريهای عصبی- عضلانی- اسکلتی بوده اند. در طی تحقيق دو نفر از گروه شاهد و يک نفر از گروه آزمون از مطالعه خارج شدند. پس از انتخاب نهايي افراد و تخصيص تصادفي آنها در دو گروه آزمون و شاهد و دادن توضيحات لازم به هر دو گروه، طي چهار هفته و هر هفته سه جلسه به گروه آزمون جريان الكتريكي 100 هرتز توسط دو الکترود را بر با ابعاد 8×4 سانتی متر در دو طرف راست و چپ مفصل زانو، به مدت 20 دقيقه با استفاده از دستگاه NEW TENSداده شد، شدت جريان با توجه به آستانه حسی خود بيماران تنظيم می شد. گروه شاهد هم دارای همين شرايط بود ولی دستگاه خاموش بود و از آن به عنوان پلاسبو استفاده مي‌شد. دامنه حرکتی مفصل زانو در وضعيت فلکشن در حالت خوابيده بر روی زمين توسط گونيا متر اندازه گيری شد و ميزان خشکي صبحگاهي مفصل به کمک چک ليست خود گزارش دهي که توسط بيماران تکميل مي‌گرديد بررسي شد. ميزان خشکی صبحگاهی و دامنه حرکتی مفصل زانو در هر
دو گروه در جلسه اول، ششم و دوازدهم اندازه گيري شد و مورد مقايسه قرار گرفت. پس از جمع آوري داده ها، تجزيه و تحليل آماري با استفاده از آزمونهای آماری آنالیز واریانس با اندازه گیری مکرر، کروسکال والیس و t مستقل انجام شد.
یافته ها:
90 درصد بيماران در هر دو گروه زن بودند. ميانگين سني بيماران در گروه آزمون
2/6(1/54 و شاهد 18/7(07/57 سال بوده است. ميانگين شاخص توده بدني در گروه آزمون 1/27 و در گروه شاهد 2/26 بود که آزمون آماري t مستقل اختلاف معني داري را بين ميانگين متغيرهای فوق و ساير متغيرهايي دموگرافیک در دو گروه آزمون و شاهد قبل از مداخله نشان نداد.
آزمون آناليز واريانس (ANOVA) از نوع اندازه گيري مکرر نشان داد دامنه حرکتي مفصل زانو در گـــروه آزمون رو بـــه افـــزايش مي‌بـاشــد ولی در
نمودار شماره 1: ميانگين دامنه حرکتي مفصل زانو در دو گروه
-001/0 p<در گروه آزمون درجلسه ششم و دوازدهم نسبت به قبل از مداخله.
گروه آزمون: تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست.
گروه شاهد: بدون تحریک الکتریکی پوست.
گروه شاهد تغيير معني داري از نظر آماري نداشته، بين ميانگين دامنه حرکتي مفصل زانو در دو گروه قبل از مداخله، اختلاف معني داري وجود نداشت ولي پس از شش هفته مداخله اين ميزان در گروه آزمون از 26/2(2/82 به 07/3(1/89 رسيد (001/0p<) و پس از اتمام مداخله اين ميزان به 52/4(117 افزايش يافت (001/0p<). ولي در گروه شاهد اين ميزانها تفاوت معني داري در زمانهاي مشابه نداشت (نمودار شماره 1).
ساير يافته هاي پژوهش نشان مي‌دهد که ميزان خشکي صبحگاهي مفاصل زانو در اندازه گيري مکرر در زمانهاي مختلف در بين دو گروه اختلاف معني داري وجود نداشت و بعلاوه در گروه آزمون نيز اختلاف معني داري بين ميزان خشکي صبحگاهي مفاصل زانو در زمانهاي مختلف مداخله نبود (جدول شماره 1).
بحث:
با توجه به نتایج این مطالعــه تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست بر دامنه حرکتی مفصل زانو اثر
چشمگیری داشته ولی بر میزان خشکی صبحگاهی اثری ندارد. TENS با فعال کردن سيستم مهاري نزولي براي جلوگيري از انتقال درد عمل مي‌کند، که اين مسئله کاربرد باليني تئوري کنترل دريچه‌اي درد را نشان مي دهد، همچنين مکانيسم هاي بيوشيميايي نيز مي توانند دخيل باشند چون TENS سطوح ماده پي و 5-هيدروکسي تريپنامين را در مايع مغزي نخاعي افزايش مي دهد از سويي ديگر اين تحريک ممکن است جريان خون نزديک الکترودها را افزايش دهد که به طور غير مستقيم به فرآيند التيام يا رفع اسپاسم و شل شدن ماهيچه ها کمک مي‌کند (9).
در سال 2003 Gaines تأثير تحريک الکتريکی عضله چهار سر ران را بر توانايی عضله چهار سر ران در بيماران مبتلا به استئوآرتريت زانو بررسی کرد. به همين منظور 34 بيمار مبتلا به استئوآرتريت زانو را به
دو گروه تقسيم نمود در گروه آزمون به مدت 12 هفته هر هفته سه روز از تحريک الکتريکی استفـــاده کرد. نتايج نشان داد که در گروه آزمون قدرت و توان عضله چهار سر ران بيشتر از گروه شاهد افزايش پيدا کــرده بدون اينـکه
جدول شماره 1: خشکي مفصل زانو در دو گروه آزمون و شاهد قبل و بعد از انجام مداخله
* اعداد جدول بر اساس فراوانی مطلق آورده شده اند. -05/0p< بین دو گروه در هر دو مرحله.
-گروه آزمون: تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست. گروه شاهد: بدون تحریک الکتریکی پوست.
بر درد آنها تأثيری داشته باشد (11). این نتايج را می توان به تأثير تحريک الکتريکی عصب از طريق پوست بر افزايش قدرت عضلانی، عضلات مفصل زانو ربط داد.
Thamsborg در سال 2005 در يک مطالعه دو سوکور تأثير ميدان مغناطيسی بر بيماران استئوآرتريت زانو را بررسی کرد 83 بيمار روزانه به مدت 2 ساعت به مدت 6 هفته تحت بررسی قرار گرفتند. متغييرهای درد، فعاليت های روزانه و خشکی صبحگاهی بررسی شدند نتايج نشان داد که بيماران گروه آزمون بهبودی چشمگيری در فعاليت های روزانه، درد و خشکی صبحگاهی نسبت به گروه شاهد داشته اند (13).
نتايج تحقيق فوق تأثير مثبت ميدان مغناطيسی بر ميزان خشکی صبحگاهی بعد از 6 هفته مداخله نشان می دهد اما در اين تحقيق تحريک الکتريکی عصب از طريق پوست تأثيری بر ميزان خشکی صبحگاهی نداشت. شايد يکی از دلايل آن مدت زمان مداخله باشد چون در اين تحقيق مدت زمان مداخله 4 هفته بود بنابراين پيشنهاد می شود تحقيقی به همين صورت اما با مدت زمان 6 هفته يا بيشتر انجام شود.
میانگین سنی بیماران در این مطالعه 55 سال بود. از آنجا که سن فاکتور مهمي در اين بيماري و تحقيقات مربوطه مي باشد، مقايسه ميانگين سني بيماران در مطالعات داخلي (8) با ميانگين سني بيماران در مطالعات خارجي (15،14) نشان مي دهد كه هم ميانگين سني و هم دامنه سني بيماران در ايران پايين تر مي باشد. يکی از دلايلی که می تواند روی پايين آمدن ميانگين سنی بيماران در ايران تأثير داشته باشد سبک زندگی آنها می باشد مثل استفاده نکردن از آسانسور به جای پله، استفاده نکردن از مبل برای نشستن و استفاده نکردن از توالت فرنگی و غیره که همه اين موارد می تواند روند بيماری را تسريع نمايد.
اين مطالعه نشان داد كه ميانگين شاخص توده بدني در اين بيماران بيشتر از ميانگين نرمال مي باشد. افزايش وزن و به دنبال آن بالا رفتن شاخص توده بدني مي تواند از عوامل مؤثر بر استئوآرتريت زانو باشد (16). البته نقش پاتولوژي چاقي
هنوز مورد بحث است بعضي مطالعات نشان مي دهد كه چاقي به خودي خود يك عامل در ايجاد بيماري نيست ولي تحقيقات اخير افزايش شيوع استئوآرتريت را در بيماران چاق، بخصوص در مفاصل تحمل كننده وزن نشان مي دهند. از طرف ديگر چاقي ممكن است يك پديده ثانوي مربوط به كاهش فعاليت فيزيكي در اثر درد مفصلي و محدوديت حركتي باشد (كه منجر به ايجاد يك سيكل معيوب مي شود) (16).
نتايج اين تحقيق نشان داد كه تحريك الكتريكي عصب از طريق پوست باعث افزايش دامنه حرکتی مفصل زانو در اين بيماران می شود ولی تأثيري بر ميزان خشكي صبحگاهي ندارد به همين دليل پيشنهاد مي شود تأثير يكي از روشهاي ديگر مثل سرما درماني، گرما درماني يا ورزش (شنا) بر روي اين متغيير بررسي شود و همچنين تحقيقاتي در اين زمينه و با طول مدت بيشتري انجام گيرد.
نتیجه گیری:
با توجه به يافته هاي فوق مي توان نتيجه گرفت كه تحريك الكتريكي عصب از طريق پوست بر دامنه حرکتی مفصل زانو اثر چشمگيری دارد ولی بر ميزان خشکی صبحگاهی اثری نداشته و مي‌توان با بکارگيري اين روش به افزايش دامنه حرکتي مفاصل در بيماران مبتلا به استئوآرتريت کمک کرد.
تشکر و قدرداني:
بدينوسيله از معاونت محترم پژوهشی دانشگاه تربیت مدرس که ما را در مراحل مختلف انجام اين طرح ياري نمودند تقدير و تشکر مي گردد.
منابع:
Martinek V, Fu FH, Lee CW, Huard J. Treatment of osteochondral injuries: genetic engineering. Clin Sports Med. 2001 Apr; 20(2): 403-16.
Grainger R, Cicuttini FM. Medical management of osteoarthritis of the knee and hip joints. Med J Aust. 2004 Mar; 180(5): 232-6.
Williams MK, Spector TD. Osteoarthritis. Medicine. 2006 Sep; 34(9): 364-8.
Katz N. The impact of pain management on quality of life. J Pain Symptom Manage. 2002 Jul; 24(1 Supple): S38-47.
Gordon AS. The five pillars of pain managment: a systematic approach to treating osteoarthritis. Osteoarthritis Cartilage. 2006 Jun; 14(Supple 2): S193-8.
Roger M, Nelson P. Clinical electrotherapy. 4th ed. St. Louis: Mosby; 1997. p: 209.
Tuzun EH. Quality of life in chronic musculoskeletal pain. Best Pract Res Clin Rheumatol. 2007 Jun; 21(3): 567-79.
Shakibi MR, Rajabizadeh Gh, Atapour J. Relationship between pain and disability in osteoarthritis patients: is pain a predictor for disability? J Med Sci. 2004; 4(2): 115-19.
شريعت پناهی. شمسا. بررسي اپيدميولوژيک 1000 بيمار داراي مشکلات روماتولوژيک. مجله دانشور. 1383، 11(50):
Brandt KT. The importance of nonpharmacologic approaches in management of osteoarthritis. Am J Med. 1998 July; 105(1 Suppl 2): S39-S44.

فایل : 7 صفحه

فرمت : Word