مقاله کامل خصوصی سازی و کالایی شدن آموزش عالی ایران

خصوصی سازی و کالایی شدن آموزش عالی ایران

چکیده

باتوجه به رشد روزافزون و اهمیت علم و دانش و ضرورت فراگیری علوم، شاهد شکلگیری شمار زیادی از دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی در سطح ایران هستیم. از آنجا که تاسیس، نگهداری و فعالیت مراکز آموزشی نیازمند هزینههای عظیمی است، دولت قادر به تامین و حمایت کامل از کلیه ی مراکز فوق نبوده و نیست و بدین جهت دانشگاه‌های غیردولتی که با اخذ شهریه، مشغول به فعالیت میباشند، طی سالهای اخیر رشد بیسابقه ای داشته اند. هدف پژوهش این است که درخلال بررسی تحقیقات پیشین و مطالعات اسنادی، ابتدا به اهداف تشکیل دانشگاه های غیردولتی بپردازد، سپس بررسی کند که آیا اهداف ذکر شده تحققیافته یا خیر و چه پیامدی را به دنبال داشته است؟ بدین منظور، ابتدا به معرفی اجمالی دانشگاه‌های غیردولتی (به لحاظ اخذ شهریه) پرداخته و در ادامه با استفاده از دادههای وزرات علوم، تحقیقات و فناوری، جدول توزیع دانشجویان به تفکیک مقطع تحصیلی و نوع دانشگاه (دولتی یا غیردولتی) آورده شده است. سپس 14 پژوهش را که طی سالهای 1386 تا 1397 صورت گرفته، به همراه مبانی نظری، روش، جامعه آماری، تکنیک گردآوری، نتایج و جدول فراوانی هر بخش آورده است. در نهایت با روش فراتحلیل و نتایج تحقیقات گذشته، نتیجه گیری شد که خصوصی سازی هر پدیده، موجب افزایش کیفیت و کارایی در آن بخش میشود ولی خصوصی سازی بیرویه، تضعیف نظارت، کاهش سهم دولت، تبدیل شدن آن پدیده به کالا و فاصله گرفتن از ارزش واقعی آن پدیده را به همراه دارد. باتوجه به محدودیت منابع مالی دولت، آموزش عالی باید هم توسط دولت و هم بخش خصوصی(داوطلبان) حمایت شود ولی ضروری است در بخشهای کاملا خصوصی نیز دولت، حمایت خود را اعمال نماید و نظارت و ارزشیابی های مکرری ترتیب دهد تا این دانشگاه ها از اهداف خود دور نشده و مدرک گرایی در کشور رواج نیابد.

کلید واژه: خصوصی سازی، کالایی شدن، آموزش عالی

بیان مسئله

اندیشه ایجاد مرکزی برای آموزش عالی ایران و به تعبیر دیگر دانشگاه، نخستین بار با تاسیس دارالفنون در سال 1230 شمسی با رشته های مهندسی، داروسازی، طب و جراحی، توپخانه، پیاده نظام، سواره نظام و معدن شناسی به همت میرزا تقی خان امیرکبیر عملی گردید. دارالفنون گرچه توسعه نیافت اما تجربه مغتنمی پیش روی کسانی گذاشت که در آرزوی آشنایی ایرانیان بادانش های جدید و پیشرفت های اروپائیان در صنعت، اقتصاد، سیاست و … بوده اند. با عطف به این تجربه در سال 1307شمسی دکتر محمود حسابی پیشنهاد مرکزی جامع همه یا اغلب دانش ها را با وزیر فرهنگ وقت فرهنگ، دکتر علی اصغر حکمت، در میان نهاد. و بعد برگزاری جلسات مختلف، سرانجام در بهمن 1313 دانشگاه تهران به عنوان اولین دانشگاه در ایران تاسیس شد(ut.ac.ir)

نظام آموزش عالی در هر جامعه ای، یکی از زیرمجموعه های آن جامعه محسوب میشود. این زیرمجموعه، مانند سایر زیرمجموعه ها دارای کارکرد معینی است. مسلم است، وجود این زیرمجموعه در جامعه زمانی معنا می یابد که کارکرد آن بتواند به یکی از نیازها ی جامعه پاسخ دهد.(اردشیری،350: 1386)

در ده های اخیر، باتوجه به رشد روزافزون فناوری و تکنولوژی، استخدام مشاغل بر مبنای تخصص دانشگاهی، اهمیت علم و دانش در جهان، ارتباطات گسترده با دنیا، نقش بی بدیل شاخص تحصیل و نبود بیسوادی در توسعه ی همه جانبه ی کشورها نظام آموزش عالی مورد توجه و اهمیت فراوان قرار گرفته است و به عنوان یک نهاد که مستلزم توسعه است، ظاهر شده است. در ایران نیز سطح تحصیلات رشد قابل توجهی داشته است و اکثر فارغ التحصیلان نظام آموزش و پرورش برای ورود به آموزش عالی به رقابت میپردازند و خواهان ادامه تحصیل هستند. افزایش جمعیت و هرم جوان جمعیتی، تقاضای بیش از حد داوطلبان ورود به دانشگاه ها را در پی داشته است.

گسترش آموزش عالی در سطح جهان روندی شتابنده دارد. هر روز بر شمار دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی افزوده میشود و این افزایش ظرفیت های لازم را برای متقاضیان ورود به این عرصه فراهم می آورد. ولی روند توسعه و حجم سرمایه مورد نیاز این مراکز، دولت ها را از نظر تامین اعتبارات و بودجه ی مورد نیاز با دشواری هایی روبرو کرده است. از اینرو سرمایه گذاری در بخش آموزش عالی از انحصار دولت ها خارج و برای بخش خصوصی زمینه فعالیت در آموزش عالی فراهم شده است. این سرمایه گذاری هرچند به توسعه آموزش عالی کمک کرده است،اما این بخش را به سوی تجاری شدن رانده است، به گونه ای که امروزه به آموزش عالی به عنوان یک کالا نگریسته میشود. (شمس و همکار،122:1384)

طبق آمار موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی که زیرمجموعه وزارت علوم می باشد تعداد دانشجویان کل کشور در سال تحصیلی 96-97 تعداد 3616114 می باشد که از این میزان 3/55 درصد کل دانشجویان شامل 1968912 نفر در حال تحصیل در دانشگاه های دولتی و 7/44 درصد کل دانشجویان شامل 1647202 نفر در حال تحصیل دانشگاه های غیر دولتی می باشند( .irphe.ac.ir( این آمار بیانگر این است که آموزش عالی در ایران از حالت دولتی خارج شده و به عنوان کالایی درآمده است. از انجا که هر پدیده و اتفاقی دارای آثار مثبت و منفی به خصوصی است، امر کالایی شدن آموزش عالی نیز مستثنی نیست و پیامدهای گوناگونی به همراه دارد که از آن جمله جنبش ها و اعتراضات گسترده ی دانشجویان است.

تعداد قابل توجه دانشجویان در حال تحصیل دانشگاه های غیر دولتی-1968912نفر- و همچنین پولی بودن دوره های شبانه و پردیس های خودگردان دانشگاهی واقع در بخش دولتی، ما را برآن داشت تا پیرامون این مسئله، اهداف تشکیل این دانشگاه ها، کارکرد و پیامدهای آن در جامعه را بررسی کنیم.

مقدمه

دانایی چه به عنوان یکی از حقوق بشر در جهت خودشکوفایی فردی و انسانی و چه به عنوان پیش شرط اساسی برای توسعه، یکی از چالش های تعیین کننده در مسیر جاری و آتی کشورهای در حال توسعه در جهان معاصر است. امروزه آموزش عالی نخبه گرا به آموزش عالی فراگیر تحول یافته است و توسعه ی جامعه ی یادگیرنده به گسترش کمی و ارتقای کیفی توامان دسترسی به یادگیری در سطح عالی موکول شده است.(فراستخواه، 1387)

در چارچوب مناسبات اقتصادی، آموزش عالی مانند یک کالای اقتصادی دارای دو بعد عرضه و تقاضا است. با توجه به رشد جمعیت و هرم جمعیتی جوان کشور و افزایش روزافزون علم و فناوری و مدرک گرایی، تقاضا برای آموزش عالی گسترده شده است. از طرفی با توجه به منابع مالی محدود دولت و نداشتن توان برای پاسخگویی به تقاضای آموزش عالی، طرح تاسیس دانشگاه های غیر دولتی مطرح گردید تا هم برآورده کننده ی تقاضای افراد خواهان آموزش عالی و هم کمک کننده در هزینه های بخش دولتی باشند. این دانشگاه ها در حال حاضر شامل دانشگاه های ذیل میشوند.

• دانشگاه آزاد اسلامی: طرح تاسیس دانشگاه آزاد اسلامی توسط مرحوم آیت ا… هاشمی رفسنجانی در اردیبهشت ماه سال1361 در خطبه ی نماز جمعه تهران گفته شدکه در آذرماه همان سال اساسنامه دانشگاه آزاد نوشته شد که براساس آن دانشگاه آزاد اسلامی، موسسه عام المنفعه ای معرفی گردید که همه ی هزینه های آن صرف امور مربوطبه دانشگاه میشود. واحد تهران مرکزی اولین واحد دانشگاه آزاد اسلامی است که تاسیس شد و از همان سال دانشجو پذیرفت. درحال حاضر دانشگاه آزاد اسلامی 530 مرکز در سراسر کشور دارد.( ac.ir) دانشگاه آزاد اسلامی در کلیه مقاطع تحصیلی دانشجو میپذیرد.

دانشگاه پیام نور: دانشگاه پیام نور براساس تصمیمات جلسات 94 مورخ 27/8/65 و 97 مورخ 25/9/65 شورای عالی انقلاب فرهنگی عملا با پذیرش اولین گروه دانشجو در مهرماه 1367 تاسیس

فایل : 27 صفحه

فرمت : Word