مقاله کامل حوزه علمیه قم

حوزه علمیه قم
حوزه علمیه قم یکی از حوزه‌های علمیه مهم شیعیان است که در شهر قم قرار دارد.
تاریخچه
شهر قم در سال ۲۳ هـ .ق در آخرین سال زندگی عمر به دست مسلمانان فتح شد.[۱] و طبق نظر بعضی از نویسندگان، آغاز تشیع در میان مردم قم به تاریخ پس از ورود «اشعری‎ها» به قم (سال ۸۳ هـ .ق) برمی‎گردد.
یکی از فرزندان «مالک بن عامر اشعری» عبدالله نام داشت و عبدالله پسری به نام «سعد» داشت، سعد دارای دوازده پسر بود و آن‎ها از راویان امام جعفر صادق، امام ششم شیعیان در کوفه بودند و فرزندان و نوادگان آن‎ها بیش از صد نفر جزو راویان حدیث از امامان دیگر بودند که پنج نفر از پسران سعد در زمان حجاج هم‌زمان با شکست عبدالرحمان بن محمد بن اشعث، در برابر سپاه حجاج، وارد قم شدند و نقش به سزایی در گسترش تشیع در قم ایفا نمودند.[۲] شیخ محمد رازی می‎نویسد: «اغلب مورخین قم نوشته‎اند قم با ورود «اشعری‎ها» دگرگون شده و مرکز علماء و محدثان و راویان و فقها گردید…»در نیمه دوّم قرن اوّل زمینه برای پی‎ریزی حوزه علمیه در قم به وجود آمد و امامان اهل بیت شیعیان از چنین حوزه‎ای خبر می‎دادند، از امام صادق نقل شده‌است که«به زودی کوفه از مؤمنان خالی می‎گردد، و علم از آن همچون ماری که در لانه‎اش جمع می‎شود، جمع و برچیده می‎گردد و سپس در شهری که آن را «قم» می‎گویند آشکار می‎شود و آنجا مرکز علم و فضیلت خواهد شد…» حوزه علمیه قم در سال‎های بعدی رو به تکامل گذاشت، عباس فیض می‎نویسد:
در زمان قیام ابومسلم خراسانی قم پایگاه شیعه امامیه شد… و برای نخستین بار مکتب امامیه، توسط اعراب اشعری در قم افتتاح گردید که فقه شیعه به طور رسمی در آن تدریس می‎شد. که از این مکتب اساتید بلند آوازه‎ای مثل «دیلمی» برخاستند که متوکل (دهمین خلیفه عباسی) او را معلم فرزندان خود نمود که در اثر تربیت شیعی یکی از فرزندانش و به خاطر جسارتی که به فاطمه زهرانموده بود او را کشت.[۵]
ورود امام رضا امام هشتم شیعیان در سال ۲۰۰ هجری به قم، و استقبال مردم از او بیانگر وجود زمینه‎های مناسب برای اشاعه فرهنگ تشیع و فقه آل محمد و به تبع آن پدیدار شدن حوزه علمیه شیعی و پررونق بوده‌است. سید ابن طاوس می‎نویسد: «خانه‎ای که رضا در آن جا میهمان شد در زمان حاضر (قرن هفتم) مدرسه‎ای است که محل بحث طلّاب می‎باشد.»[۶]در سال ۲۰۱ هـ .ق به دنبال ورود امام رضا به خراسان معصومه دختر امام موسی کاظم از مدینه به سوی خراسان حرکت کرد و در راه در اثر بیماری درگذشت و در شهر قم به خاک سپرده شد. ورود معصومه به قم، و مرقد او، و سپس ورود امامزادگان بسیار به قم، موجب تحولات تازه در گسترش تشیع گردید، و در کنار آن نقش به سزایی در تحکیم و گسترش حوزه علمیه و رفت و آمد و ارتباط علما و راویان و شاگردان برجسته صادق، کاظم و رضا داشت.در قرن‎های پنجم و ششم (در دوره سلجوقیان) قم، مرکزی بزرگ برای فقهای شیعه بوده و عدّه‎ای برای تحصیل به این شهر می‎آمدند و مدارس دایری داشت. شیخ عبدالجلیل رازی وضع علمی قم را در قرن ششم شرح داده و می‎گوید:
مدارس دینی قم، دارای وسایل کافی و علما و مدرسان و مفسران بزرگ می‎باشد و کتابخانه‎هایی پر از کتب فرقه‎های مختلف در آن وجود دارد.
مدارسی مانند سعد صلت، اثیر الملک، زین الدین، ظهیرالدین و… پر رونق بودند.[۷][۸]حوزه علمیه قم در دوره صفویه مورد توجه همگان مخصوصاً دولتمداران شیعه مذهب آنزمان قرار گرفت و مدارس آباد گردید و مدارس دیگر از نو بنا گردید و علمای بزرگ شیعی چون ملا صدرا، ملا محسن فیض، علامه لاهیجی، شیخ بهائی در آن جا مشغول تحصیل و تدریس شدند.[۹] قم در آن عصر، دارای حوزه علمیّه فعال، مدارس و طلاب بسیار بوده، و علوم مختلف اسلامی تحصیل و تدریس می‎شد. مدرسه فیضیه یکی از آثار دوره صفویه می‎باشد.
در عصر قاجاریه هم علمای بزرگی در حوزه علمیه قم به تحصیل و تدریس اشتغال داشتند و در این سال‎ها حوزه علمیه وارد مرحله تازه‎ای از حیات خود شد.
حوزه علمیه همچنان در نوسانات مختلف ادامه حیات می‎داد ولی دارای تشکل و انسجامی نبود. با ورود آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری حوزه آن چنان تجدید حیات شد که او را «مؤسس حوزه علمیه قم» نامیدند.
بعد از مرگ آیت‌الله حائری، با ورود آیت‌الله بروجردی به قم و بر اثر توجهات ایشان رونق کامل یافت، و در اندک زمانی دارای تحولات عظیم گردید. مدارس، کتابخانه‎ها، درس و بحث‎ها، نشریات، و علوم مختلف اسلامی در سطح عمیق و گسترده‎ای فعال شد و در زمان تصدی ایشان عده علمای ساکن در قم بالغ بر شش هزار نفر شد.پس از پیروزی انقلاب، حوزه به مرحله‌ تازه‎ سیاسی، اقتصادی وارد شد و گسترش چشم‎گیری یافت. هم اکنون بالغ بر چهل هزار نفر از طلاب ایرانی و خارجی در آن به درس و بحث مشغول هستند و تشکیلات حوزه با مجهز بودن به فن آوری روز به روند تکاملی خود ادامه می‎دهد.
آيت‌الله محقق داماد در آستانه سالروز درگذشت موسس حوزه علميه قم به تشريح نحوه تشكيل حوزه علميه قم و تلاش‌هاي انجام شده در اين راه پرداخت و همچنين با توجه به گذشت يكسال از بيانات مقام معظم رهبري مبني بر لزوم اهتمام به كرسي‌هاي آزادانديشي و ضرورت تحول در حوزه‌هاي علميه، ديدگاه‌هاي خود را در اين زمينه مطرح كرد و گفت كه مقام معظم رهبري جاي نظريه‌پردازي را در حوزه‌هاي علميه خالي ديده بودند. اين استاد دانشگاه تاكيد كرد كه حوزه‌هاي علميه بايد پرورش‌دهنده فيلسوف، مجتهد، خطيب و نويسنده باشند. وي همچنين با گراميداشت ياد آيت‌الله حائري يزدي و فضلاي حوزه تاكيد كرد كه مردمي‌بودن آيت‌الله حائري و نزديك شدن روحانيت و مردم باعث رشد و شكوفايي حوزه علميه قم شد. آيت‌الله دكتر سيدمصطفي محقق داماد در گفت‌وگو با خبرنگار تاريخ و انديشه ايسنا درباره آيت‌الله حائري يزدي موسس حوزه علميه قم اظهار كرد: مرحوم آيت‌الله حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي دو بار توسط علماي اراك براي اقامات در شهر اراك دعوت مي‌شوند. يك بار چند سالي مي‌مانند و بعد آنجا را ترك مي‌كنند، مجددا به عتبات عاليات برمي‌گردند و در كربلا مسكن مي‌گزينند. در آنجا در شان و مرتبه‌اي بودند كه مقلد پيدا كردند، مرجعيت ايشان با داشتن رساله‌اي شروع شده بود. بار دوم كه با فشار علماي اراك به اراك رفتند درسي را شروع كردند كه كتاب البيعي که توسط آيت‌الله العظمي محمدعلي اراكي تقرير شده از نظر تاريخي مربوط به دوره‌ي تدريس آن زمان است. اعدام شيخ فضل‌الله حالتي بسيار زشت و كريه در جامعه به وجود آورد رييس گروه مطالعات اسلامي فرهنگستان علوم ادامه
داد: در مورد سفر دوم ايشان به اراك بايد به چند نكته تاريخي توجه كرد تا آن مقطع را شناخت. آن ايام چند سالي از اعدام مرحوم شيخ فضل‌الله نوري توسط طرفداران مشروطه نگذشته بود. شيخ فضل‌الله نوري يكي از فقهاي بسيار بزرگي بودند كه شاگرد مبرز ميزاي شيرازي بوده است و مرحوم آشيخ عبدالكريم حائري نيز مقداري نزد ايشان درس خوانده بودند و سابقه تحصيلي نزد ايشان داشته است. اعدام شيخ فضل‌الله حالتي بسيار زشت و كريه در جامعه به وجود آورد. طرفداران مشروطه از تندروي‌هايي كه كردند پشيمان بودند زيرا پيش‌بيني نمي‌كردند كار به آنجا برسد. وي ادامه داد: مرحوم شيخ فضل‌الله نوري درس مهم خود را نزد ميرزاي شيرازي خوانده بود، فقيه بسيار بزرگي بود كه در ايران زندگي مي‌كرد. شيخ فضل‌الله از اولين تئوريسين‌هاي مشروطه بود اما وقتي ديد مسير مشروطه تغيير كرد با مشروطه مخالفت كرد. موافقين و مخالفين مشروطه بسيار تندروي و همديگر را تكفير كرده بودند محقق داماد گفت: با اعدام شيخ فضل‌الله حالت ناراحتي و اندوه در سراسر كشور به خصوص جامعه ديني ايجاد شده بود و به طور كلي احساسي عليه روحانيت شكل گرفته بود. به‌دليل اينكه موافقين و مخالفين مشروطه بسيار تندروي كرده و همديگر را تكفير كرده بودند و در اين ميان مرجع تقليد بزرگي به دار كشيده شد و انفعال عجيبي در ميان مردم ايجاد شد. از طرفي حركت دين‌زدايي در منطقه از سوي موج فرهنگ غربي و دين‌زدايي توسط قدرت‌ها و دولت‌هاي منطقه آغاز شده بود. اين مدرس حوزه و دانشگاه خاطر نشان كرد: در تركيه در آن مقطع آتاتورك موفق شده بود حركت ضد دين انجام دهد. در ايران هم جريان به اين سو مي‌رفت. حكومت مشروطه تشكيل شده بود اما درست است كه دولت قاجار در مقابل مشروطيت تسليم شده بود و فرمان مشروطه را مظفرالدين شاه صادر

فایل : 23 صفحه

فرمت : Word